เล่มที่ 1

สาหรับนักเรยี นชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ ระบบประสาทและอวยั วะรับสมั ผัส

สาหรบั นกั เรียนชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง

คำนำ

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ เร่อื ง ระบบประสาทและอวยั วะรบั ความรูส้ ึก รายวชิ าชีววิทยา 5 รหสั วิชา 30245 ชัน้
มัธยมศึกษาปที ี่ 6 เป็นรายวิชาเพ่ิมเตมิ จัดทาข้นึ โดยมีวตั ถุประสงคเ์ พื่อใช้ประกอบการจดั กจิ กรรมการเรยี นการสอน ซ่งึ
ตรงตามมาตรฐาน ผลการเรียนรู้ จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ สอดคล้องกบั หลักสูตร สาหรับหนว่ ยการเรียนร้นู ้ี ได้แบ่งเนื้อหา
และจดั ทาชุดกจิ กรรมการเรยี นรอู้ อกเป็นรปู เลม่ ทั้งหมด 6 เลม่ ใชเ้ วลา การเรียนรทู้ ้งั หมด 18 ชวั่ โมง สาหรับชุดกจิ กรรม
การเรียนรู้ เล่มที่ 1 เร่อื ง การรบั รแู้ ละการตอบสนอง ใช้เวลาในการศกึ ษา 3 ชัว่ โมง เนอื้ หาและแบบฝึกทักษะในเลม่ ได้
จากการศึกษาคน้ ควา้ และรวบรวมขอ้ มูลจากแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ แล้วจดั ทาให้เหมาะสมกับนกั เรียน เรยี งลาดบั ให้มีความ
ต่อเนอื่ งมภี าพ ประกอบชัดเจน ใช้ภาษาที่อา่ นงา่ ย เขา้ ใจไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ เน้นผ้เู รยี นได้คดิ วเิ คราะห์ ลงมือปฏบิ ตั ิสรา้ ง
องคค์ วามรไู้ ดด้ ้วยตนเอง สามารถนาความรู้ท่ีไดไ้ ปใชใ้ นชีวิตประจาวัน ทาให้เกดิ การเรยี นรไู้ ด้ตลอดชวี ติ นอกจากนี้ยงั
ชว่ ยส่งเสริมทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์

ผู้จดั ทาหวังเป็นอย่างยงิ่ วา่ ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ เลม่ ที่ 1 น้ี จะเปน็ ประโยชนต์ ่อนกั เรียนและครผู ู้สอนเพอื่ ใช้
ประกอบการเรียนและศกึ ษาค้นควา้ ด้วยตนเอง และขอขอบคุณทา่ นผู้บริหารโรงเรยี นและเพอ่ื นครู ท่ีให้การสนบั สนุน
และให้คาชแี้ นะในการพัฒนาปรบั ปรุงการจัดทาเอกสารนี้ จนทาใหไ้ ดเ้ อกสารท่มี ีประสทิ ธภิ าพเพ่อื เป็นประโยชน์ต่อการ
จัดกิจกรรมการเรียนรู้ต่อไป

นางวิไลพร จันเสง่ียม

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ ก ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรับนกั เรียนช้ันมัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

สำรบญั หนำ้
ก
เร่อื ง ข
คานา 1
สารบญั
คาช้แี จงการใช้ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้
คาแนะนาการใช้ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้สาหรับนกั เรยี น
มาตรฐานการเรยี นรแู้ ละผลการเรยี นรู้
จดุ ประสงค์การเรยี นรู้
ผังมโนทศั น์ การรบั รู้และการตอบสนอง
แบบทดสอบก่อนเรียน เร่อื ง การรับรแู้ ละการตอบสนอง
ใบความรทู้ ่ี 1 การรับรู้และการตอบสนอง
ใบความรูท้ ่ี 2 สรปุ การรับร้แู ละการตอบสนอง
กจิ กรรมการเรียนรูท้ ี่ 1 ความหมายของการรบั รูแ้ ละตอบสนอง
กจิ กรรมการเรียนร้ทู ่ี 2 การศึกษาระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดนิ
กจิ กรรมการเรยี นรู้ท่ี 3 แบบฝึกหดั การรบั รู้และการตอบสนอง 1
กจิ กรรมการเรียนรู้ท่ี 4 แบบฝกึ หัด การรับรูแ้ ละการตอบสนอง 2
กิจกรรมการเรยี นร้ทู ี่ 5 แบบฝึกหดั การรับรูแ้ ละการตอบสนอง 3
แบบทดสอบหลังเรยี น เรื่อง การรบั ร้แู ละการตอบสนอง
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน - หลังเรียน เรื่อง การรับรแู้ ละการตอบสนอง
เฉลยกจิ กรรมการเรียนรทู้ ่ี 1 ความหมายของการรบั รแู้ ละตอบสนอง
เฉลยกจิ กรรมการเรียนร้ทู ่ี 2 การศกึ ษาระบบประสาทของไส้เดอื นดนิ
เฉลยกิจกรรมการเรยี นรทู้ ี่ 3 แบบฝึกหดั การรับรแู้ ละการตอบสนอง 1
เฉลยกิจกรรมการเรยี นรู้ท่ี 4 แบบฝึกหดั การรบั ร้แู ละการตอบสนอง 2
เฉลยกิจกรรมการเรียนร้ทู ี่ 5 แบบฝกึ หดั การรับรู้และการตอบสนอง 3
แบบประเมินความพงึ พอใจ ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ที่ 1 การรับรูแ้ ละการตอบสนอง
บรรณนุกรม

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ ข ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผสั

สาหรับนกั เรยี นช้ันมัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

คำชีแ้ จงกำรใชช้ ุดกิจกรรมกำรเรียนรู้

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ เรอื่ ง ระบบประสาทและอวัยวะรับความรสู้ ึก รายวิชาชีววทิ ยา 5 รหสั วิชา 30245 ชนั้

มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เปน็ การจดั กิจกรรมการเรยี นร้ตู ามกระบวนการสบื เสาะหาความรู้แบบวฏั จกั รการเรียนรู้ 7 ข้ัน (7E)

ที่เนน้ ผ้เู รยี นเป็นสาคญั ผเู้ รียนสามารถนาไปฝึกปฏบิ ตั หิ รือเรียนรเู้ พม่ิ เตมิ ดว้ ยตนเอง ทง้ั ในและนอกเวลาเรยี น โดยชุด

กจิ กรรมแตล่ ะเล่มประกอบด้วยชุดเอกสาร 2 ส่วน คือ คู่มอื ครูและชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ ทัง้ นเ้ี พอื่ ใหผ้ เู้ รยี นนาไปดาเนิน

กิจกรรมต่าง ๆ ได้สะดวกและมปี ระสทิ ธภิ าพ ตรงตามจดุ มุง่ หมายของการสรา้ งชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ ซ่งึ ชุดกิจกรรม

การเรียนรู้ เร่ือง ระบบประสาทและอวยั วะรับความรสู้ ึก ประกอบด้วย ชดุ กิจกรรม จานวน 6 เลม่ ใชเ้ วลาในการเรยี นรู้

ทั้งหมด 18 ชว่ั โมง ดังน้ี

ชุดกิจกรรม เลม่ ท่ี 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง จานวน 3 ช่ัวโมง

ชดุ กิจกรรม เลม่ ที่ 2 เซลล์ประสาท จานวน 3 ชว่ั โมง

ชุดกจิ กรรม เลม่ ท่ี 3 การทางานของเซลลป์ ระสาท จานวน 3 ชัว่ โมง

ชุดกิจกรรม เล่มท่ี 4 ศนู ยค์ วบคมุ ระบบประสาท จานวน 3 ช่วั โมง

ชดุ กจิ กรรม เลม่ ที่ 5 การทางานของระบบประสาท จานวน 3 ชวั่ โมง

ชดุ กิจกรรม เลม่ ท่ี 6 อวยั วะรับความรู้สึก จานวน 3 ชวั่ โมง

ชดุ กิจกรรมน้ี เป็นชุดกิจกรรม เลม่ ที่ 1 เรื่อง การรบั รู้และการตอบสนอง ซง่ึ ประกอบดว้ ย คาชีแ้ จงการใช้

เอกสารประกอบการเรยี น คาแนะนาการใช้เอกสารประกอบการเรยี นสาหรบั นกั เรยี น มาตรฐานการเรยี นร้แู ละผลการ

เรยี นรูจ้ ุดประสงค์การเรยี นรู้ ผงั มโนทศั น์ แบบทดสอบกอ่ นเรียน เป็นแบบเลือกตอบ 4 ตวั เลอื ก จานวน 10 ขอ้ พรอ้ ม

กับใบความรู้ และกิจกรรมการเรียนรู้ รวมทง้ั มีแบบทดสอบหลงั เรยี น นอกจากน้ียงั มเี ฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน - หลงั

เรียน และเฉลยกิจกรรมการเรยี นรู้ ทา้ ยสุดจะมีแบบประเมินความพงึ พอใจในการใชช้ ุดกิจกรรมการเรยี นรู้

ผู้จดั ทาหวงั เป็นอยา่ งยงิ่ ว่าชุดกจิ กรรมการเรียนรนู้ ี้ จะเป็นประโยชนต์ อ่ การเรียนการสอนสาหรบั ครู นกั เรยี น

และผู้ท่ีสนใจ เพอ่ื ใชพ้ ฒั นาผลสมั ฤทธ์ิทางการเรียนต่อไป

นางวิไลพร จนั เสง่ียม

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ 1 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผสั

สาหรบั นกั เรยี นชัน้ มัธยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

คำแนะนำกำรใชช้ ุดกิจกรรมกำรเรียนรสู้ ำหรับนกั เรยี น

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ เรอ่ื ง ระบบประสาทและอวยั วะรับความรู้สึก รายวิชาชีววทิ ยา 5 รหสั วชิ า 30245 ช้ัน
มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 6 เป็นการจดั กิจกรรมการเรยี นรู้ตามกระบวนการสบื เสาะหาความรแู้ บบวัฏจักรการเรยี นรู้ 7 ขน้ั (7E)
เล่มที่ 1 เรอ่ื ง การรบั รแู้ ละการตอบสนอง เป็นชุดกจิ กรรมประกอบการเรยี นการสอนทน่ี ักเรยี นสามารถศึกษาและทา
กิจกรรมได้ด้วยตนเอง โดยอา่ นคาแนะนาการใช้แลว้ ทาตามลาดบั ขั้นตอน ต้ังแต่ต้นจนจบ นกั เรียนจะไดร้ บั ความรู้
อยา่ งตอ่ เนอื่ งและครบถว้ น ซ่งึ ใชเ้ วลาในการศึกษา 3 ชั่วโมง โดยปฏบิ ัตดิ ังต่อไปนี้

ศึกษำมำตรฐำนกำรเรียนรู้ ผลกำรเรยี นรู้ และจุดประสงคก์ ำรเรียนรู้
ทำแบบทดสอบเรยี น ใช้เวลำ 10 นำที

ศึกษำใบควำมรู้ในเอกสำรประกอบกำรเรยี นใหเ้ ข้ำใจ
ทำกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ ตำมลำดับในชุดกจิ กรรมแต่ละเลม่
เมอ่ื ทำกจิ กรรมกำรเรียนร้เู สรจ็ แลว้ ให้ตรวจคำตอบจำดเฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรู้
ถำ้ ตอบผิด หรือไมผ่ ่ำนเกณฑ์ หรอื สงสัย ควรกลับไปศึกษำใบควำมรูอ้ กี คร้งั

ทำแบบทดสอบหลังเรียน
ทำแบบประเมินควำมพงึ พอใจในกำรใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรียนรู้

นักเรยี นควรปฏิบตั ิตำมขน้ั ตอนใหค้ รบถว้ น
และมคี วำมซื่อสตั ยต์ ่อตนเอง ไมเ่ ปิดดเู ฉลยกอ่ นทำกจิ กรรมกำรเรยี นรู้เสร็จ

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 2 ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผัส

สาหรบั นกั เรียนช้นั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

มำตรฐำนกำรเรยี นรูแ้ ละผลกำรเรยี นรู้

สำระชวี วิทยำ

4. เข้าใจการยอ่ ยอาหารของสัตว์และมนุษย์ การหายใจและการแลกเปล่ยี นแกส๊ การลาเลยี งสารและการ
หมุนเวยี นเลอื ด ภูมคิ มุ้ กันของรา่ งกาย การขบั ถ่าย การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง การเคล่อื นท่ี การสืบพันธุ์และการ
เจริญเติบโต ฮอรโ์ มนกบั การรักษาดลุ ยภาพ และพฤติกรรมของสัตว์ รวมทัง้ นาความรไู้ ปใชป้ ระโยชน์

ผลกำรเรียนรู้

สบื คน้ ข้อมูล อธบิ าย และเปรยี บเทียบโครงสร้างและหนา้ ทข่ี องระบบประสาทของไฮดรา พลานาเรีย ไส้เดอื น
ดิน กุง้ หอย แมลง และสัตว์มีกระดูกสันหลัง

สำระสำคญั

สตั ว์ส่วนใหญ่มีระบบประสาททาให้สามารถรับรู้และตอบสนองต่อส่ิงเร้าได้ เชน่ ไฮดรา มรี ่างแหประสาท
พลานาเรีย ไสเ้ ดือนดนิ ก้งุ หอย และแมลงมีปมประสาทและเส้นประสาท สว่ นสัตวม์ ีกระดกู สนั หลัง มสี มอง ไขสันหลัง
ปมประสาทและเส้นประสาท

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 3 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผสั

สาหรับนักเรียนชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

จดุ ประสงค์กำรเรยี นรู้

1. ด้ำนควำมรู้ (Knowledge)

1.1 อธิบายหนว่ ยรับความรู้สึก หนว่ ยแปลความรู้สึก และหน่วยปฏิบัติงานท่จี ะตอบสนองต่อส่งิ เร้า
1.2 อธบิ ายโครงสร้างท่ใี ช้ในการรบั รู้และตอบสนองของ พารามีเซียม ไฮดรา พลานาเรียแมลง และสตั ว์มี
กระดูกสนั หลงั
1.3 อธิบายวธิ ีการรับรแู้ ละตอบสนองของสิ่งมชี ีวติ เซลล์เดยี วบางชนิดที่มีเส้นใยประสานงาน สตั ว์ไมม่ ีกระดกู
สนั หลังบางชนดิ ทม่ี ีรา่ งแหประสาท บางชนดิ ท่มี ปี มประสาทและเสน้ ประสาท และสัตว์มกี ระดูกสนั หลังที่มีสมองและ
ไขสันหลงั
1.4 เปรยี บเทียบวธิ กี ารรบั รู้และตอบสนองของส่ิงมชี ีวิตเซลล์เดยี วบางชนิดทมี่ ีเส้นใยประสานงาน สัตว์ไม่มี
กระดูกสันหลังบางชนิดท่ีมีรา่ งแหประสาท บางชนิดทีม่ ีปมประสาทและเส้นประสาท และสัตว์มกี ระดกู สันหลงั ทมี่ ี
สมองและไขสนั หลงั

2. ด้ำนทักษะกระบวนกำร (Process) นกั เรยี นสำมำรถ

2.1 สารวจโครงสร้างระบบประสาทไส้เดือนดนิ โดยใช้ทกั ษะกระบวนการทางานกลมุ่ ได้
2.2 ระบตุ าแหน่งของโครงสรา้ งระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดนิ

3. ด้ำนคณุ ลักษณะที่พงึ ประสงค์ (Desired Characteristics) นกั เรยี นมี

3.1 ความสนใจ ใฝเ่ รียนรู้
3.2 มุ่งม่นั ในการทางาน
3.3 ความรบั ผิดชอบ
3.4 มีระเบียบ วินัย

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 4 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผสั

สาหรบั นักเรยี นชน้ั มัธยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

ผังมโนทศั น์ กำรรับรแู้ ละกำรตอบสนอง

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 5 ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผัส

สาหรบั นกั เรียนช้นั มัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

แบบทดสอบก่อนเรยี น
เรื่อง กำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง

คำชี้แจง 1. แบบทดสอบเปน็ แบบเลือกตอบ 4 ตัวเลอื ก จานวน 10 ข้อ 10 คะแนน ใชเ้ วลา 10 นาที
2. ให้เลอื กคาตอบท่ีถูกตอ้ งเพียงขอ้ เดยี ว ทาเครอ่ื งหมายกากบาท  ในกระดาษคาตอบ

1. สิ่งมชี วี ติ กลุ่มใดไมม่ ีเซลล์ประสาท

ก. หนอนตวั แบน ไสเ้ ดือนดิน แมงกะพรนุ

ข. พารามีเซยี ม อะมบี า ฟองน้าแกว้

ค. ไฮดรา ยกู ลนี า พลานาเรีย

ง. อะมบี า พยาธิใบไม้ ดาวทะเล

2. รา่ งแหประสาท (nerve net) ไมพ่ บในขอ้ ใด

ก. ไฮดรา ข. กงุ้ กลุ าดา

ค. กัลปังหา ง. ผนงั ลาไสค้ น

3. สิ่งมีชวี ติ ในข้อใดมีลักษณะตรงกบั คาจากดั ความตอ่ ไปนี้ เป็นสัตว์ช้นั ตา่ หลายเซลลม์ ีการตอบสนอง ซ่ึงเปน็ การ

กระทาของแตล่ ะเซลลไ์ ม่มเี ซลล์หนึ่งเซลล์ใดโดยเฉพาะทีเ่ ปล่ียนไป ทาหน้าที่ควบคมุ การประสานงานระหว่างเซลล์

ต่าง ๆ

ก. มา้ น้า ข. ฟองนา้

ค. หอยลาย ง. พยาธิใบไม้

4. nerve net มคี ณุ สมบตั ิแตกต่างกบั neurons ทัว่ ๆ ไป เพราะเหตใุ ด

ก. สามารถสรา้ งฮอรโ์ มนได้

ข. นากระแสประสาทได้เรว็ กวา่

ค. มีทิศทางของการนากระแสประสาทไมแ่ นน่ อน

ง. มีทิศทางการนากระแสประสาทได้สองทิศทาง

5. ปมประสาท ในสตั ว์จาพวกหนอนตวั แบนทาหน้าทต่ี รงกับขอ้ ใด

ก. นากระแสประสาทเขา้ สเู่ ซลล์

ข. นากระแสประสาทออกจากเซลล์

ค. ศูนย์ควบคุมการทางานของระบบประสาท

ง. ปฏิบตั ิงานประสานงานระหว่างเซลลป์ ระสาทกับหนว่ ย

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 6 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นักเรียนชัน้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เลม่ ท่ี 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง

6. ข้อใดถูกตอ้ งเก่ยี วกับระบบประสาทของสง่ิ มชี วี ิตชนดิ ตา่ ง ๆ

1. ไสเ้ ดอื นมเี ส้นประสาทอยู่ทางด้านทอ้ งของของลาตัว

2. กงุ้ มีเสน้ ประสาทอยทู่ างด้านหลงั ของลาตวั

3. ไฮดรามีระบบประสาทเป็นรา่ งแหอยู่ทัว่ ลาตัว

4. ไก่มเี ส้นประสาทเป็นเสน้ คอู่ ยู่ทางด้านหลังของลาตวั

ก. ข้อ 1 และ 2 ข. ขอ้ 2 และ 3

ค. ขอ้ 3 และ 4 ง. ขอ้ 1 และ 3

7. ขอ้ ใดไมเ่ ปน็ จรงิ เก่ยี วกับโครงสรา้ งที่ทาหน้าทร่ี ับรู้และตอบสนองของส่งิ มีชวี ติ

ก. ไฮดรา ร่างแหประสาท (nerve net)

ข. ปู ปมประสาท (nerve ganglion)

ค. พารามีเซยี ม เส้นใยประสาท (nerve fiber)

ง. มนุษย์ สมองและไขสันหลัง (brain and spinal cord)

8. กลุ่มสัตวใ์ นขอ้ ใดทีม่ รี ะบบประสาทในขอ้ 1 2 และ 3 ตามลาดับ

1. ร่างแหประสาท

2. สมองและเส้นประสาท (nerve cord) ขนาดตามยาวและตามขวาง

3. สมองและเสน้ ประสาทด้านหน้า (ventral) ท่มี ีปมประสาท (ganglion)

ก. ไฮดรา พลานาเรยี และกุ้ง

ข. แมงกะพรนุ ปู และปลิงน้าจดื

ค. ปลิงทะเล พยาธเิ สน้ ด้าย ก้งิ กอื

ง. ดอกไม้ทะเล จ้งิ หรดี และไสเ้ ดอื นดนิ

9. สงิ่ มชี วี ติ ใดตอ่ ไปน้มี ีระบบประสาททีแ่ ตกต่างจากพวกอ่นื

ก. ปลา ข. หอย

ค. แมลง ง. ไสเ้ ดอื นดิน

10. ข้อใดเรียงลาดับเสน้ ทางของวงจรประสาทไดถ้ ูกตอ้ ง

1. หนว่ ยรับความรสู้ กึ

2. หน่วยปฏิบัติการ

3. เซลลป์ ระสาทคาสัง่ นาเขา้

4. เซลลป์ ระสาทคาสง่ั นาออก

5. สมองและไขสนั หลงั

n. 1 2 5 4 3 ข. 1 3 5 4 2

ค. 2 3 5 4 1 ง. 2 4 5 3 1

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 7 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผสั

สาหรับนกั เรยี นชนั้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรับรูแ้ ละการตอบสนอง

กระดำษคำตอบ แบบทดสอบ
เรื่อง กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

 ก่อนเรียน  หลงั เรยี น

ชื่อ......................................................ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ี่.........................เลขที่......................

ขอ้ ท่ี ก. ข. ค. ง.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 8 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผสั

สาหรับนกั เรยี นชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

ใบควำมรู้ กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

กิจกรรมต่าง ๆ ของส่งิ มีชีวิตเกดิ จากการประสานการทางานของระบบอวัยวะตา่ ง ๆ เพ่ือรักษาให้รา่ งกาย อยู่
ในสภาพสมดุล การทางานของระบบต่าง ๆ เกิดขึ้นเพื่อสนองตอบการรับรู้จากส่ิงเร้า (Stimulus) ต่าง ๆ ไมว่ ่าจะเปน็
การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมภายในหรอื จากภายนอกของรา่ งกาย การตอบสนองตอ่ สิง่ เรา้ ของมนุษยจ์ ะอาศยั การ
ทางานของระบบ 2 ระบบ คอื ระบบประสาท (nervous system) และ ระบบต่อมไร้ท่อ (endocrine system) โดย
ระบบประสาทจะควบคมุ การตอบสนองที่เกดิ ขึ้นและสิ้นสดุ ลงอย่างรวดเร็ว เช่น การหดตัวของกลา้ มเนอ้ื ทท่ี าให้เกิด
การเคล่ือนไหวอยา่ งรวดเรว็ ในขณะที่ระบบตอ่ มไร้ท่อจะควบคุมการตอบสนองทเ่ี กิดขน้ึ ชา้ แตม่ ผี ลต่อเนอ่ื งใน
ระยะเวลาทยี่ าวนาน เชน่ การเจรญิ ของเซลล์ไขในรงั ไข อย่างไรกต็ าม ถึงแม้วา่ ท้งั สองระบบจะทางานแตกต่างกัน แต่ก็
ทางานสมั พนั ธก์ ัน เรยี กว่า ระบบประสานงาน (co-ordinating system)

รูปแบบการเกดิ การตอบสนองตอ่ สง่ิ เร้าของส่ิงมชี ีวิตจะมีลักษณะคล้าย ๆ กัน คอื

ภาพ กลไกการตอบสนองตอ่ ส่ิงเรา้ ของสงิ่ มีชวี ติ
ทีม่ า https://blog.startdee.com/การตอบสนองตอ่ สงิ่ เร้า

สงิ่ มีชีวิตแตล่ ะชนิดมรี ปู แบบการทางานเพื่อตอบสนองตอ่ สงิ่ เร้าแตกต่างกนั สตั วท์ ่ีมวี ิวฒั นาการมาก กวา่ จะมี
ระบบประสาททีซ่ บั ซ้อนมากย่งิ ขนึ้ ในส่งิ มีชีวติ เซลลเ์ ดียวบางชนิดการตอบสนองต่อสง่ิ เรา้ ไม่ได้อาศัยเซลลป์ ระสาท แต่
ในสัตวเ์ ล้ียงลกู ดว้ ยนา้ นมระบบประสาทถูกพัฒนาขน้ึ อยา่ งซับซ้อนมี การทางานของเซลล์ ประสาทหลายล้านเซลล์
ช่วยกันทางาน

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 9 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผัส

สาหรบั นักเรยี นช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรบั ร้แู ละการตอบสนอง

กำรตอบสนองของส่ิงมชี ีวิตเซลลเ์ ดียว

การรับรแู้ ละการตอบสนองต่อสงิ่ เรา้ เป็นหนง่ึ ในคุณสมบัติทีส่ าคญั ของสง่ิ มีชวี ิต ดงั นั้นไมว่ ่าจะมรี ะบบ
ประสาทหรอื ไม่ ส่ิงมชี วี ิตทกุ ชนิดกต็ ้องมีการตอบสนองต่อสง่ิ เร้า เพยี งแต่รปู แบบการตอบสนองอาจแตกต่างกันไปตาม
ความซบั ซ้อนของสิ่งมชี วี ติ ซึ่งสง่ิ มีชวี ติ กลุ่มแรก คือ “สง่ิ มีชีวติ เซลล์เดียว” มรี ปู แบบการเคล่อื นที่ ดังนี้

1. อะมบี ำ (Amoeba)
อะมบี าเป็นส่ิงมชี วี ิตจาพวกโพรทสิ ต์ (Protist) ชนิดหนึ่ง ถึงจะไมม่ ีเซลลป์ ระสาท แตอ่ ะมบี าก็ตอบสนองต่อ

สิ่งเรา้ โดยการเคลอ่ื นท่ีดว้ ย "เท้าเทยี ม (Pseudopods)" เขา้ หาอาหารและหนีแสง ซง่ึ เราเรียกการเคลอื่ นท่แี บบ
อะมีบาวา่ Amoeboid movement

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสรา้ งและตอบสนองของอะมบี า
2. พำรำมเี ซียม (Paramecium)

พารามีเซยี ม เป็นโปรติสต์ที่ไมม่ ีเซลล์ประสาท แต่มี "เส้นใยประสำนงำน (Coordinating fiber)" อยู่ใต้
ผวิ เซลล์ เส้นใยประสานงานน้จี ะเชอ่ื มโยงระหว่างขน (Cilia) แต่ละเสน้ ทาให้เกิดการประสานงาน การโบกพดั ของขน
ทีอ่ ยู่รอบ ๆ ตวั ทาใหพ้ ารามเี ซยี มเคลอ่ื นทเ่ี ข้าหรือหนีสงิ่ เรา้ ได้ โดยจะตอบสนองตอ่ สงิ่ เรา้ เชน่ แสงสวา่ ง อุณหภูมิ และ
สารเคมี

สแกน VDO

ภาพ ลกั ษณะโครงสร้างและการตอบสนองขแงพารามีเซยี ม
ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 10 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผสั

สาหรับนกั เรียนชั้นมธั ยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มท่ี 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

3. ยูกลนี ำ (Euglena)
ยกู ลนี าเป็นโปรติสต์ไมม่ เี ซลลป์ ระสาท แต่มีโครงสร้างรบั แสงท่เี รียกวา่ "จุดตำ (Stigma, Eye spot)" ทาให้

ยกู ลนี าตอบสนองต่อความเข้มแสงและทิศทางของแสงได้ นอกจากนยี้ งั มแี ฟลกเจลลัม (Flagellum) สาหรบั การ
เคลื่อนที่ด้วย โดยยกู ลนี าจะตอบสนองตอ่ สง่ิ เร้าจาพวกแสงสวา่ ง อุณหภูมิ และสารเคมี

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสร้างและตอบสนองของยกู ลีนา

กำรตอบสนองของสตั วไ์ มม่ กี ระดกู สันหลงั

1. ฟองนำ้ (Sponge)
ฟองน้า เป็นสัตวท์ ไี่ ม่มีเซลล์ประสาท ไม่มี Nerve cell หรอื Sensory cell ซง่ึ การรบั ร้ขู องฟองนา้ ขนึ้ อยู่กับ

การทางานของแต่ละเซลล์ แต่ไมม่ กี ารทางานระหว่างเซลล์ โดยฟองนา้ จะตอบสนองต่อแรงกดและแรงสมั ผัส

สแกน VDO

ภาพ ลกั ษณะโครงสรา้ งของฟองนา้
2. ไฮดรำ (Hydra)

ไฮดรา เรม่ิ มีระบบประสาทท่ีพฒั นาขึ้นมาแลว้ แตไ่ ม่มากนกั ซง่ึ มแี ต่เซลลป์ ระสาทยงั ไม่มปี มประสาท (Nerve
ganglion) เซลล์ประสาทของไฮดราเชือ่ มโยงกนั คลา้ ยรา่ งแห เรียกกนั ว่า “รา่ งแหประสาท (Nerve net)”

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 11 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สัมผัส

สาหรับนักเรยี นช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

เมอ่ื ไฮดราถูกกระต้นุ ทจ่ี ุดใดจดุ หน่งึ กระแสประสาทจะแพรอ่ อกทุกทิศทางแต่อตั รา การเคลอื่ นท่ีของกระแส
ประสาทเกิดชา้ กว่าการเคล่อื นท่ีของกระแสประสาทในสัตว์ช้ันสูง หากใชเ้ ขม็ แทงทปี่ ลายเทนตาเคิล ไฮดราจะหดตัวทุก
สว่ นของร่างกาย เปน็ การแสดงวา่ กระแสประสาทเคล่ือนท่ีจากจุดกระตุ้นไปยงั ส่วนต่างๆ ของร่างกายดว้ ย เซลลร์ บั
สมั ผสั ของไฮดราแผ่กระจายอยู่ใต้เนือ้ เยือ่ ช้ันนอก นอกจากจะพบรา่ งแหประสาทในไฮดราแล้วยังพบในอวยั วะบางสว่ น
ของสัตว์มกี ระดกู สนั หลังด้วย เชน่ ท่ีผนังลาไส้ รา่ งแหประสาทจะควบคมุ กระบวนการ เพอรสิ ทลั ซิสของลาไสท้ าใหเ้ กิด
การบบี ไล่อาหารให้ผา่ นไปได้

สแกน VDO

ภาพ ลกั ษณะโครงสรา้ งและการตอบสนองของไฮดรา

3. พลำนำเรยี (Planaria)
พลานาเรีย เป็นหนอนตัวแบนชนดิ หน่งึ มีเซลลป์ ระสาทจานวนมาก มปี มประสาท 2 ปม อยูท่ ่ีส่วนหัว เรียกว่า

ปมประสำทสมอง (Cerebral ganglion) ทาหน้าทีเ่ ป็นสมอง ด้านหนา้ ของสมองมเี สน้ ประสาทแยกไปยงั อำยสปอท
(Eye spot) เปรียบเสมือนตาของพลานาเรยี ด้านล่างของสมองจะมีเส้นประสาทแยกออกทัง้ สองขา้ งลาตวั ข้างละเส้น
เรยี กวา่ เสน้ ประสำทดำ้ นข้ำง (Lateral nerve cords) เส้นประสาทค่นู ้ี มีเสน้ ประสาทขวางเปน็ ระยะ ๆ เรยี กวา่
เส้นประสำทตำมขวำง (Transverse nerve cords) และขนานไปตามด้านขา้ งของลาตัวจากหัวจรดทา้ ย ลกั ษณะ
แบบขน้ั บนั ได (Ladder type) เสน้ ประสาทนเี้ ชื่อมโยงติดกันด้วยเสน้ ประสาทท่ีวนรอบลาตัว แบบวงแหวน (Nerve
ring) มีแขนงประสาทแยกออกมาเลยี้ งอวัยวะตา่ ง ๆ เปน็ ระยะ ๆ

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสรา้ งและการตอบสนองของพลานาเรีย

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 12 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผัส

สาหรับนักเรียนชนั้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 6 เลม่ ท่ี 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

4. ไส้เดอื นดนิ (Earth worm)
สัตวพ์ วกไส้เดอื นดนิ ปลงิ แมเ่ พรยี ง เปน็ พวกท่ีมีมพี ัฒนาการของระบบประสาทมากขึ้นโดยตวั เซลลป์ ระสาท

มีการรวมกลมุ่ เรียกวา่ ปมประสำทสมอง (Nerve ganglion) มีจานวนปมประสาทท่บี ริเวณหวั เพิ่มมากข้นึ และเรยี ง
ต่อกันเปน็ วงแหวน ทาหนา้ ท่ี เป็นศูนยก์ ลางของระบบประสาทและมเี ส้นประสาทยาวตลอดตวั ทางด้านท้อง (Ventral
nerve cord) เส้นประสาทเสน้ นี้เปน็ 2 เส้นคูก่ ันแตเ่ ช่ือมกันจนดูคลา้ ยกบั วา่ เป็นเสน้ เดียว ตรงกลางปลอ้ งแตล่ ะปลอ้ ง
ของเสน้ ประสาทนจ้ี ะพองออกเป็นปมประสาทและมีแขนงประสาทแยกออกไปยงั ผนงั ลาตวั และอวยั วะใกลเ้ คียง

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสร้างและการตอบสนองของไสเ้ ดือนดิน

5. มอลลคั (Malluks)
สัตวพ์ วกมอลลคั ได้แก่ พวกหอย หมกึ ลาตวั แบง่ ออกเป็น 2 สว่ น คอื ส่วนหัว - เท้า (head-foot) เป็นท่ตี ้ัง

ของปาก ระบบประสาทและอวยั วะในการรับสมั ผัส ระบบประสาทประกอบดว้ ยเส้นประสาท (Nerve cord) และปม
ประสาท (Ganglia) อวัยวะรบั ความรสู้ ึกประกอบด้วยตาและหนวด

สแกน VDO

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสร้างและการตอบสนองของหอย หมกึ

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ 13 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สัมผสั

สาหรบั นักเรียนช้ันมัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

6. แมลง (Insect)
สัตว์พวก แมลง กุ้ง มด พบว่ามีปมประสาทอยู่ท่ีส่วนหัวและตามลาตัว ซ่ึงทาหนา้ ทเี่ ปน็ ศนู ย์กลางของระบบ

ประสาทและเป็นศนู ยร์ วมอยเู่ ปน็ ระยะตามแนวกลางของลาตวั มเี ส้นประสาททอดยาวตลอดลาตวั (Ventral nerve
cord) และแต่ละปล้องจะมีปมประสาท รวมทงั้ หมดมี 9 ปม และมใี ยประสาทออกมา

สแกน VDO

ภาพ ลกั ษณะโครงสร้างและการตอบสนองของแมลง
7. ดำวทะเล (Sea star)

ดาวทะเลเป็นสตั วไ์ ม่มีกระดูกสันหลังทม่ี ีระบบประสาทพัฒนามากข้นึ โดยมีโครงสรา้ งหลกั ๆ คอื
- วงแหวนประสาท (Nerve ring) อยูบ่ รเิ วณรอบปาก
- แขนงประสาท (Radial nerve) แยกออกจากวงแหวนประสาทไปเล้ียงแขน (Arm) ต่าง ๆ อยู่ทางดา้ นลา่ ง
ของลาตวั
- จุดตา (Eye spot) บรเิ วณปลายแขนทาหนา้ ที่รับแสง โดยการตรวจหาเงาและการเปลี่ยนแปลงของแสง
และเช่ือมต่อกบั เซลลป์ ระสาทบริเวณลาตัว ทมี่ ีลกั ษณะเป็นร่างแห
- เทนทาเคิล (Tentacle) อย่บู รเิ วณปลายสุดของแขนทุกแฉก ทาหน้าท่รี ับสมั ผัสสารเคมี
- เทา้ ท่อ (Tube feet) และเหงอื กทผี่ ิวหนงั (Dermal branchia) สามารถจบั ความรู้สึกได้

สแกน VDO

ภาพ ลักษณะโครงสร้างและการตอบสนองของแมลง

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 14 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นกั เรยี นชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง

กำรตอบสนองของสัตวม์ กี ระดูกสนั หลัง

สตั ว์ทม่ี กี ระดูกสันหลัง มวี วิ ฒั นาการสูง จะมจี านวนเซลล์ประสาทภายในร่างกายเพิ่มมากขึ้นตามลาดับ และมี
การเปลี่ยนตาแหน่งจากระบบประสาททอ่ี ยทู่ างดา้ นทอ้ ง (Ventral) มาอยู่ทางด้านหลงั (Dorsal) คนและสัตว์มกี ระดูก
สันหลังจะมีระบบประสาททพี่ ฒั นามากจะมีศูนย์ควบคมุ การทางานอยู่ท่รี ะบบประสาทส่วนกลาง ซึ่งประกอบด้วย
สมอง (Brain) และไขสันหลัง (Spinal cord) อวัยวะเหล่านี้ประกอบด้วยเซลลป์ ระสาทจานวนมาก เซลลป์ ระสาทแต่
ละเซลลน์ นั้ จะประกอบด้วยตัวเซลล์และใยประสาทที่แยกออกจากตัวเซลล์มปี มประสาทและเส้นประสาทแยกออกจาก
สมองและไขสนั หลงั

ในสตั ว์มีกระดูกสันหลงั (Vertebrate) ร่างกายแต่ละสว่ นมีความซับซ้อนและมกี ารทาหน้าท่พี ิเศษจาเพาะ
ระบบประสาทจึงมีความซับซอ้ นมากขน้ึ แบ่งออกเป็น 2 สว่ น คือ ระบบประสาทสว่ นกลาง (Central Nervous
System) และระบบประสาทรอบนอก (Peripheral Nervous System) โดยระบบประสาทท้งั สองส่วนน้ีมคี วาม
เช่ือมโยงกนั ทั้งดา้ นกายวิภาคและการทางานระบบประสาทสว่ นกลาง ประกอบดว้ ย สมอง และ ไขสนั หลัง (Spinal
cord) ซึง่ อยู่ตามแนวแกนกลางของรา่ งกาย ทาหนา้ ท่รี วบรวมขอ้ มูลและแปลผล โดยรับขอ้ มูลเก่ียวกับสงิ่ แวดล้อม
ภายนอกและส่ิงแวดล้อมภายในรา่ งกายจากระบบประสาทรอบนอก และเมื่อประมวลผลเสร็จแล้วก็จะส่งคาสั่งผา่ น
ระบบประสาทรอบนอก เพอ่ื นาไปสู่การตอบสนองต่อไป

สมองของสตั ว์มีกระดูกสนั หลงั แบง่ ออกเปน็ สมองส่วนหนา้ (Forebrain) สมองส่วนกลาง (Midbrain) และ
สมองส่วนท้าย (Hindbrain) ซึ่งแต่ละส่วนจะแบง่ ออกเป็นสว่ นยอ่ ย ๆ ลงไปอกี เพ่อื ทาหน้าท่ีเปน็ ควบคมุ การทางานของ
อวัยวะตา่ ง ๆ ในรา่ งกายใหต้ อบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงส่ิงแวดล้อมไดอ้ ย่างรวดเรว็

ไขสนั หลงั เปน็ มดั ของเน้อื เยื่อประสาททีต่ ่อจากสมองสว่ นท้ายแลว้ ฝังตัวตามแนวกระดูกสันหลงั ต้ังแต่ช่วงคอ
จนถงึ ช่วงเอว ช่วยทาหน้าท่รี ับและส่งขอ้ มลู ระหวา่ งสมองกับสว่ นตา่ ง ๆ ของร่างกาย และยงั เป็นศูนย์ประสานงานการ
เกดิ รีเฟล็กซ์บางชนิดของร่างกายอีกด้วย

ระบบประสาทรอบนอก ประกอบด้วยเส้นประสาทสมอง (Cranial nerve) และ เสน้ ประสาทไขสันหลงั
(Spinal nerve) รวมทั้งปมประสาททีเ่ กี่ยวขอ้ ง ซึง่ ระบบประสาทเหล่านี้เกิดจาก เซลลป์ ระสาท และ Axon ของเซลล์
ประสาท ทย่ี ่นื ออกมาจากระบบประสาทสว่ นกลาง ทาหน้าทร่ี บั และส่งขอ้ มูลเชอื่ มต่อระหวา่ งระบบประสาทสว่ นกลาง
กบั อวัยวะสว่ นอ่นื ของร่างกาย

ในคนมีเสน้ ประสาทสมอง 12 คู่ สาหรับรับและสง่ ข้อมูลระหว่างระบบประสาทส่วนกลางกับศีรษะและ
ร่างกายส่วนบน และเสน้ ประสาทไขสนั หลงั 31 คู่ สาหรับรบั และส่งขอ้ มูลระหวา่ งระบบประสาทส่วนกลางกบั สว่ น
อื่น ๆ ของร่างกาย ดังจะเหน็ ไดว้ า่ ในการดาเนนิ กจิ กรรมตา่ งในชีวิตประจาวันของเรา เกิดจากการทางานรว่ มกัน
ระหวา่ งระบบประสาทสว่ นกลางและระบบประสาทรอบนอก ดังตวั อย่างเชน่ ในการแข่งขนั บาสเก็ตบอล เริม่ จากแสง
จากภาพต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นรวมทั้งลกู บาสเกต็ บอลส่งคาส่งั ไปกระตุ้นตวั รบั ในตาของนักกีฬามกี ารแปลงแสงจากภาพทไี่ ด้
เปน็ กระแสประสาทสง่ ขอ้ มลู ผา่ นเซลล์ประสาทรับความรสู้ ึกในระบบประสาทรอบนอกเขา้ มายงั เซลล่ประสาทเชื่อมใน

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ 15 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผัส

สาหรับนกั เรียนชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

สมอง จากนน้ั สมองของนกั กฬี าก็จะประมวลผลและส่งขอ้ มูลผ่านไขสันหลังไปยงั เซลลป์ ระสาทนาคาสงั่ ในระบบ
ประสาทรอบนอก หดและคลายตัวของกลา้ มเน้ือ และทา้ ยท่ีสดุ ทาใหเ้ กิดการเซลล์ประสาทนาคาสงั่ ก็จะส่งคาสง่ั ไปยัง
หน่วยตอบสนอง นั่นคอื กลา้ มเนื้อสเกเลตัลทีแ่ ขนขา จะทาให้เกดิ การเคลอื่ นไหวร่างกายเพือ่ ตอบสนองต่อเหตุการณ์ที่
เกิดขนึ้

ภาพ ระบบประสาทของมนุษยฃ์
ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 16 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผสั

สาหรบั นกั เรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่มท่ี 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

ใบควำมรู้ สรุปกำรรบั รูแ้ ละกำรตอบสนอง

รปู แบบกำรเกิดกำรตอบสนองต่อส่ิงเรำ้ ของส่งิ มชี วี ิต มลี ักษณะดงั น้ี

ระบบประสำทของสง่ิ มีชีวติ จะมีกำรตอบสนอง ดงั นี้

สิง่ มชี ีวิต โครงสรำ้ งท่ใี ช้ในกำรตอบสนอง

อะมีบา ไม่มเี ซลล์ประสาท
ยกู ลนี า
ฟองนา้ ไม่มีระบบประสาท แตม่ เี สน้ ใยประสานงาน (Co-ordaimating fiber)
ฟองนา้
ไฮดรา มี Eye spot
พลานาเรีย
ไม่มีระบบประสาท มกี ารรบั ร้ขู องแต่ละเซลล์
ไสเ้ ดือนดิน
พวกแรกสุดที่มีระบบประสาท เป็นร่างแหประสาท (Nerve net)
หมกึ
พวกแรกท่มี ีระบบประสาทสว่ นกลาง เป็นปมประสาทท่ีหัว เส้นประสาท
แมลง ทมี่ ีรูปแบบคล้ายขั้นบนั ได (Ladder type)
ปมประสาทขนาดใหญ่อยู่ทีห่ วั (Cerebral ganglia) มเี สน้ ประสาทอยู่
ดาวทะเล ดา้ นทอ้ ง
มปี มประสาท 3 คู่ ควบคุมการทางานที่หัว เท้า และอวัยวะภายในให้
สตั วม์ ีกระดกู สนั หลัง ประสานกัน
มีสมอง ปมประสาทอยดู่ ้านหวั และมีปมประสาทประจาในแตล่ ะปลอ้ ง
มเี ส้นประสาทอยดู่ ้านท้อง
ปมประสาทรูปวงแหวนรอบปาก มี Nerve net แพรก่ ระจายทัว่ ตวั
รวมทง้ั แทรกเข้าไปในแฉกด้วย
มสี มอง ไขสันหลังเปน็ หลอดยาว อยู่ทางดา้ นหลงั เหนือทางเดินอาหาร

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 17 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นกั เรยี นช้ันมัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรับรูแ้ ละการตอบสนอง

กจิ กรรมกำรเรียนร้ทู ี่ 1
ควำมหมำยของกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

คำชีแ้ จง ให้นกั เรยี นศกึ ษาการทดลองการตอบสนองของไส้เดอื นดนิ ต่อแสงไฟฉายจากคลิปวิดโี อ

จุดประสงคก์ ำรเรียนรู้
1. บอกความหมายของการรบั รู้และการตอบสนองของสง่ิ มีชีวิต
2. อธบิ ายหรว่ ยรบั ความรสู้ ึก หน่วยแปลความรู้สึก และหน่วยปฏบิ ตั ิงานท่ีตอบสนอง

ต่อสง่ิ เรา้

วธิ กี ำรศกึ ษำทอลอง
1. ใหน้ กั เรยี นสแกน QR Code คลิปการตอบสนอง

ของไสเ้ ดือนดนิ ต่อแสงไฟฉาย
2. บันทกึ ผลการศกึ ษาทดลอง
3. สรุปผลการศึกษาทดลอง

บนั ทกึ ผลกำรศกึ ษำทดลอง
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
............................................................................................................................ .........................

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 18 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นกั เรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง

สรปุ ผลกำรศกึ ษำทดลอง
.......สง่ิ มชี วี ิตมีระบบประสำทเพอื่ ตอบสนองต่อสง่ิ เร้ำ โดยมหี รว่ ยรับควำมร้สู กึ ส่งไปยัง..............
.......หนว่ ยแปลควำมร้สู ึก และมีหน่วยส่ังกำรเพอื่ ตอบวนองตอ่ ส่ิงเรำ้ ทำให้สิ่งมชี วี ิต....................
.......สำมำรถหำอำหำร หลบหนอี นั ตรำยจำกศตั รู ชว่ ยกำจดั ศัตรู กำรสืบพนั ธ์ุ ฯลฯ.....................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ตอบคำถำมหลังกจิ กรรม

1. ใหน้ ักเรยี นออกแบบข้ันตอนการตอบสนองของไส้เดือนดินต่อแสงไฟฉาย

2. นกั เรียนจะอธบิ ายการตอบสนองของไสเ้ ดือนดนิ ต่อแสงไฟฉายไดอ้ ย่างไร
.........ไส้เดอื นดินจะเคล่ือนทีห่ นอี อกจำกแสงไฟฉำย ซ่ึงเป็นลักษณะกำรหลบหนสี ่ิงเร้ำที่เปน็ อนั ตรำย..............
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

3. การรบั รู้และการตอบสนองของสิ่งมชี วี ติ มีความสาคัญต่อสิ่งมีชวี ิตอย่างไร
.........ทำใหส้ ่ิงมีชีวติ สำมำรถหำอำหำรได้ หลบหนอี นั ตรำยได้ ฯลฯ หรอื สรุปรวมได้ว่ำ กำรรับรู้........................
..........และกำรตอบสนอง ช่วยให้ส่ิงมีชีวิตอยู่รอดได้..............................................................................................
.................................................................................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 19 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผสั

สาหรบั นกั เรียนชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 6 เล่มท่ี 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

กจิ กรรมกำรเรียนรู้ที่ 2
กำรศกึ ษำระบบประสำทของไสเ้ ดือนดนิ

คำชี้แจง ใหน้ ักเรยี นทาการทดลองเพอ่ื ศึกษาระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดิน

จดุ ประสงคก์ ำรเรยี นรู้
1. อธบิ ายและระบโุ ครงสรา้ งระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดนิ
2. ศกึ ษาเปรยี บเทียบระบบประสาทของสัตวไ์ มม่ กี ระดกู สันหลัง

วธิ ีกำรศึกษำทดลอง

1. วสั ดอุ ุปกรณ์

1.1 ไส้เดอื นดิน 1-2 ตัว

1.2 ถาดพาราฟนิ 1 ใบ

1.3 เคร่อื งมือผา่ ตดั 1 ชดุ

1.4 เข็มหมดุ 1 กลอ่ ง

1.5 แว่นขยาย 1 อัน

1.6 ถุงมอื ยาง 1 คู่

1.7 ไมบ้ รรทดั 1 อัน หมำยเหตุ : การผา่ ตัดควรผ่าหลังของไสเ้ ดอื นดนิ
1.8 กระดาษทิชชู 1 ม้วน ถ้าผ่าทางดา้ นทอ้ ง จะทาใหศ้ กึ ษาระบบประสาท
2. ขน้ั ตอนกำรทดลอง ของไสเ้ ดือนดินไมส่ มบูรณ์
2.1 เตรยี มอุปกรณ์การผา่ ตดั และไสเ้ ดือนดนิ

2.2 วัดความยาวลาตวั ของไสเ้ ดอื นดิน และจานวนปล้องของไส้เดือนดิน

2.3 นาไส้เดอื นที่เตรยี มจะศกึ ษา วางบนถาดพาราฟนิ เพือ่ ผ่าตัดศดึ ษาระบบประสาท

2.4 ขงึ ลาตัวของไสเ้ ดือนดิน โดยใชเ้ ขม็ หมุดปักให้ลาตัวตรง

2.5 ใช้มีดผา่ ตัด ผ่าทางด้านหลงั กลางลาตัวตงั้ แต่ตวั จรดม้ายลาตัว

2.6 ใชเ้ ข็มหมุดเพ่ือแยกหนังห้มุ เพ่ือจะศกึ ษาอวยั วะและระบบประสาทภายใน

2.7 ใหส้ งั เกตดาแหน่งเส้นประสาท ขนาด และลักษณะปมประสาทท่หี วั ปมประสาทท่ที ้อง รวมทั้งเสน้ ประสาท

ที่แตกแขนงไปยงั สว่ นตา่ ง ๆ ของไสเ้ ดือนดิน

2.8 ศกึ ษาระบบประสาทและบนั ทึกผล

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 20 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผัส

สาหรับนกั เรียนชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

บนั ทึกผลกำรศกึ ษำทดลอง
- วาดภาพระบบประสาทของไส้เดอื นดนิ ที่ได้ศกึ ษาจากการผา่ ตดั
- อธิบายลกั ษณะของระบบประสาททีไ่ ดศ้ ึกษา

สรปุ ผลกำรศกึ ษำทดลอง
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

ตอบคำถำมหลังกิจกรรม

1. หากจะศึกษาโครงสร้างระบบประสาทของไสเ้ ดือนดนิ จะผา่ ไส้เดอื นเพอื่ ศกึ ษาอยา่ งไร
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

2. นักเรียนคดิ ว่าระบบประสาทของไส้เดือนดนิ และสัตวเ์ ล้ยี งลูกดว้ ยนา้ นมมีความแตกต่างกันอยา่ งไร
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 21 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผัส

สาหรับนักเรียนช้นั มธั ยมศึกษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

กิจกรรมกำรเรียนรู้ท่ี 3
แบบฝกึ หัด กำรรบั รู้และกำรตอบสนอง 1

คำช้ีแจง ให้นักเรยี นศึกษาข้อมูลจากใบความร้ทู ่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนองและตอบคาถามต่อไปน้ี

1. พจิ ารณาภาพ แล้วตอบคาถาม

วาดโครงสร้างท่ีใช้รบั รแู้ ละการตอบสนองของพารามีเซียม

อวยั วะทใ่ี ชใ้ นกำรรับรแู้ ละกำรตอบสนอง คอื ...................................................................

2. พิจารณาภาพ แลว้ ตอบคาถาม

วาดโครงสร้างท่ีใชร้ ับรแู้ ละการตอบสนองของยูกลนี า

อวัยวะท่ีใชใ้ นกำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง คือ ...................................................................
ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 22 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผัส

สาหรบั นักเรียนชน้ั มัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง
3. พิจารณาภาพ แลว้ ตอบคาถาม วาดโครงสรา้ งทใี่ ช้รบั รู้และการตอบสนองของฟองน้า

อวัยวะทีใ่ ช้ในกำรรบั รู้และกำรตอบสนอง คอื ...................................................................

4. พิจารณาภาพ แล้วตอบคาถาม

วาดโครงสร้างทใ่ี ช้รบั รแู้ ละการตอบสนองของไฮดรา

อวัยวะทใี่ ชใ้ นกำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง คือ ...................................................................

5. พิจารณาภาพ แลว้ ตอบคาถาม

วาดโครงสรา้ งทใ่ี ช้รับรู้และการตอบสนองของพลานาเรยี

อวัยวะทใี่ ชใ้ นกำรรับร้แู ละกำรตอบสนอง คือ ...................................................................
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ 23 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผสั

สาหรับนักเรยี นชนั้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

6. พจิ ารณาภาพ แล้วระบุโครงสรา้ งทใ่ี ชร้ ับรู้และตอบสนองของไสเ้ ดือนดิน

อวยั วะทีใ่ ช้ในกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง คอื ...................................................................
7. พจิ ารณาภาพ แล้วระบโุ ครงสร้างท่ีใช้รบั รู้และตอบสนองของแมลง

อวัยวะทใ่ี ชใ้ นกำรรับรู้และกำรตอบสนอง คอื ...................................................................
8. พิจารณาภาพ แล้วระบุโครงสร้างทใ่ี ชร้ ับรแู้ ละตอบสนองของหมึก

อวยั วะทีใ่ ชใ้ นกำรรบั รู้และกำรตอบสนอง คอื ...................................................................
ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ 24 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นักเรยี นช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

9. พิจารณาภาพ แล้วระบุโครงสร้างที่ใช้รบั รูแ้ ละตอบสนองของดาวทะเล

อวยั วะทใ่ี ชใ้ นกำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง คอื ...................................................................
10. พิจารณาภาพ แล้วระบโุ ครงสรา้ งทใ่ี ช้รับรแู้ ละตอบสนองของมนษุ ย์

อวยั วะทใี่ ช้ในกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง คือ ...................................................................
ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 25 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นักเรียนช้ันมัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

กิจกรรมกำรเรยี นรู้ที่ 4
แบบฝึกหัด กำรรบั รู้และกำรตอบสนอง 2

คำชีแ้ จง ใหน้ กั เรียนศึกษาขอ้ มูลจากใบความรู้ท่ี 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนองและตอบคาถามตอ่ ไปนี้
1. จงอธบิ ายพัฒนาการของระบบประสาทในส่ิงมีชวี ิตเซลล์เดยี ว สัตวไ์ มม่ ีกระดูกสันหลงั และสตั ว์มีกระดกู สันหลัง

มีลักษณะอยา่ ไร

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

2. สิ่งมชี วี ิตเซลล์เดียวไมม่ รี ะบบประสาท สามารถตอบสนองตอ่ ส่ิงเร้าไดห้ รอื ไม่ อยา่ งไร

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

3. จงเปรียบเทยี บการรบั รู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าของ ไฮดรา กบั พลานาเรีย

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 26 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผสั

สาหรบั นกั เรยี นชัน้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

4. พลานาเรยี ไสเ้ ดือนดนิ กับแมลง มกี ารรบั รู้และตอบสนองตอ่ สง่ิ เร้าแตกตา่ งกนั อย่างไร

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

5. ถ้าใช้เขม็ แตะท่ีปลายหนวด (Tentacle) ของไฮดรา นักเรยี นคิดวา่ ไฮดราจะตอบสนองอยา่ งไร

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

6. สง่ิ มชี วี ิตที่ไมม่ ีระบบประสาท ได้แก่ สิ่งมชี วี ติ ใดบ้าง

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

7. สิ่งมีชีวติ ทม่ี ีระบบประสาทที่มลี ักษณะคล้ายกบั ข้นั บนั ได ไดแ้ ก่ส่ิงมชี ีวติ ใด

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 27 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผสั

สาหรบั นักเรียนช้ันมธั ยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง

8. ในสัตว์ที่มีพฤติกรรมซับซอ้ น เช่น มนุษย์ ลักษณะการจดั เรียงของเซลล์ประสาท จานวน และชนิดของเซลลป์ ระสาท
ตัวเซลลป์ ระสาทในร่างกายมลี กั ษณะอย่างไร

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

9. ในสัตว์มกี ระดูกสนั หลังจะพบรา่ งแหประสาทท่ีใด และมีประโยชน์อยา่ งไรตอ่ สตั วม์ กี ระดูกสนั หลงั เหล่าน้ัน

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

10. จงเรียงลาดับพฒั นาการระบบประสาทของสัตวจ์ ากพัฒนาการตา่ ไปสูงสดุ

ควำย หมึกทะเล แมลงสำบ

ซำลำเมนเดอร์ ปลงิ ทะเล

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 28 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผสั

สาหรบั นกั เรยี นชน้ั มัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

กจิ กรรมกำรเรยี นรู้ท่ี 5
แบบฝกึ หดั กำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง 3

คำช้ีแจง ให้นกั เรียนศกึ ษาขอ้ มูลจากใบความรูท้ ี่ 2 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง และจบั คู่ข้อความและตวั อักษร
หน้าข้อความต่อไปน้ีทม่ี ีความสมั พันธก์ ัน

A. ระบบประสาทของดาวทะเล ……….. 1. มีปมประสาทสมองรูปร่างคล้ายวงแหวน อยู่รอบคอหอย มี
เส้นประสาททอดยาวตลอดลาตวั ทางด้านท้อง

B. พลานาเรยี ……….. 2. มวี งแหวนประสาทอยู่รอบปากและมีแขนงประสาทแยกออกตาม
แนวรัศมี

C. เสน้ ประสาททางด้านหลงั ……….. 3. มเี ซลล์ประสาทแทรกกระจายระหว่างเนื้อเยือ่ สองชนั้ โดย

(Dorsal nerve coed) ประสานกันเปน็ ร่างแห

D. ระบบประสาทของไฮดรา ……….. 4. มีลกั ษณะเปน็ เส้นใยอยู่ใตผ้ วิ ของเยือ่ หมุ้ เซลล์ โดยจะเช่ือมโยง
ระหว่างโคนของซเิ ลีย

E. ระบบประสาทแบบขัน้ บนั ได ……….. 5. สัตวพ์ วกแรกท่เี ริ่มมีระบบประสาท หรือเซลล์ประสาท
(Ladder type)

F. ระบบประสาทของแมลง ……….. 6. สัตว์พวกแรกท่ีเร่มิ มกี ลมุ่ ของเซลล์ประสาท กลายเปน็ ปมประสาท
(Nerve ganglion)

G. เส้นประสาททางดา้ นทอ้ ง ……….. 7. เสน้ ประสาทยาวตลอดตัว 2 เส้นทางดา้ นข้าง โดยมใี ยประสาท

(Ventral nerve cord) เชื่อมโยงไว้ตามขวาง

H. ระบบประสาทไส้เดือนดิน ……….. 8. มลี กั ษณะเปน็ ท่อกลวง ภายในมีเสน้ ประสาททอดตามยาว

I. ไฮดรา ……….. 9. มปี มประสาทอยู่ท่ีหัวและยังมปี มประสาทในส่วนปลอ้ งของร่างกาย

J. เส้นใยประสานงาน ……….. 10. Nerve cord มีลกั ษณะเปน็ แท่งตันคล้ายวุ้น พบได้ในแมลง
(Co-ordinating fiber)

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ 29 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผัส

สาหรับนักเรยี นช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มท่ี 1 การรับรูแ้ ละการตอบสนอง

แบบทดสอบหลงั เรยี น
เรอ่ื ง กำรรับรู้และกำรตอบสนอง

คาชแี้ จง 1. แบบทดสอบเปน็ แบบเลือกตอบ 4 ตัวเลอื ก จานวน 10 ข้อ 10 คะแนน ใชเ้ วลา 10 นาที
2. ให้เลือกคาตอบทีถ่ กู ต้องเพยี งขอ้ เดยี ว ทาเครือ่ งหมายกากบาท  ในกระดาษคาตอบ

1. ขอ้ ใดเรยี งลาดับเสน้ ทางของวงจรประสาทไดถ้ กู ตอ้ ง

1. หน่วยรบั ความรสู้ ึก

2. หนว่ ยปฏบิ ัตกิ าร

3. เซลล์ประสาทคาส่งั นาเขา้

4. เซลลป์ ระสาทคาสั่งนาออก

5. สมองและไขสนั หลงั

n. 2 3 5 4 1 ข. 2 4 5 3 1

ค. 1 2 5 4 3 ง. 1 3 5 4 2

2. กลมุ่ สัตว์ในขอ้ ใดที่มีระบบประสาทในขอ้ 1 2 และ 3 ตามลาดับ

1. รา่ งแหประสาท

2. สมองและเสน้ ประสาท (nerve cord) ขนาดตามยาวและตามขวาง

3. สมองและเส้นประสาทด้านหน้า (ventral) ทีม่ ีปมประสาท (ganglion)

ก. ไฮดรา พลานาเรยี และกุง้

ข. แมงกะพรนุ ปู และปลงิ นา้ จืด

ค. ปลิงทะเล พยาธิเสน้ ด้าย ก้งิ กอื

ง. ดอกไม้ทะเล จิ้งหรีด และไสเ้ ดือนดิน

3. nerve net มคี ณุ สมบตั ิแตกต่างกบั neurons ทั่ว ๆ ไป เพราะเหตุใด

ก. มีทิศทางของการนากระแสประสาทไม่แน่นอน

ข. มีทิศทางการนากระแสประสาทไดส้ องทศิ ทาง

ค. นา nerve impulse ได้เรว็ กว่า

ง. สามารถสร้างฮอร์โมนได้

4. สง่ิ มีชีวติ ใดต่อไปนี้มีระบบประสาททแี่ ตกต่างจากพวกอ่ืน

ก. ไส้เดือนดิน ข. แมลง

ค. หอย ง. ปลา

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 30 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผสั

สาหรบั นักเรียนชน้ั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เลม่ ท่ี 1 การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง

5. สงิ่ มชี ีวิตในข้อใดมีลกั ษณะตรงกบั คาจากดั ความต่อไปน้ี เป็นสตั วช์ นั้ ตา่ หลายเซลลม์ กี ารตอบสนอง ซึง่ เปน็ การ

กระทาของแตล่ ะเซลล์ไมม่ เี ซลล์หน่งึ เซลล์ใดโดยเฉพาะที่เปลีย่ นไป ทาหนา้ ท่ีควบคุมการประสานงานระหวา่ งเซลล์

ตา่ ง ๆ

ก. พยาธใิ บไม้ ข. หอยลาย

ค. ฟองน้า ง. มา้ น้า

6. ข้อใดถกู ตอ้ งเก่ยี วกับระบบประสาทของสงิ่ มีชวี ติ ชนดิ ต่าง ๆ

1. ไสเ้ ดือนมเี ส้นประสาทอยู่ทางดา้ นท้องของของลาตวั

2. กุ้งมีเส้นประสาทอยทู่ างดา้ นหลงั ของลาตัว

3. ไฮดรามีระบบประสาทเป็นร่างแหอยูท่ ั่วลาตัว

4. ไก่มเี ส้นประสาทเปน็ เสน้ คูอ่ ยู่ทางดา้ นหลังของลาตัว

ก. ขอ้ 1 และ 3 ข. ขอ้ 3 และ 4

ค. ข้อ 2 และ 3 ง. ขอ้ 1 และ 2

7. สง่ิ มีชีวติ กลุ่มใดไมม่ เี ซลลป์ ระสาท

ก. อะมีบา พยาธิใบไม้ ดาวทะเล

ข. ไฮดรา ยกู ลีนา พลานาเรีย

ค. พารามเี ซียม อะมบี า ฟองน้าแก้ว

ง. หนอนตวั แบน ไสเ้ ดือนดิน แมงกะพรนุ

8. ขอ้ ใดไมเ่ ป็นจรงิ เก่ียวกบั โครงสรา้ งทีท่ าหนา้ ทีร่ ับรู้และตอบสนองของสงิ่ มีชวี ิต

ก. มนษุ ย์ สมองและไขสันหลงั (brain and spinal cord)

ข. พารามีเซียม เส้นใยประสาท (nerve fiber)

ค. ปู ปมประสาท (nerve ganglion)

ง. ไฮดรา ร่างแหประสาท (nerve net)

9. รา่ งแหประสาท (nerve net) ไม่พบในข้อใด

ก. ผนงั ลาไสค้ น ข. กลั ปงั หา

ค. กุ้งกลุ าดา ง. ไฮดรา

10. ปมประสาท ในสตั ว์จาพวกหนอนตัวแบนทาหน้าทตี่ รงกับขอ้ ใด

ก. ปฏบิ ตั ิงานประสานงานระหวา่ งเซลล์ประสาทกบั หนว่ ย

ข. ศูนย์ควบคมุ การทางานของระบบประสาท

ค. นากระแสประสาทออกจากเซลล์

ง. นากระแสประสาทเขา้ สู่เซลล์

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 31 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผสั

สาหรบั นักเรยี นชน้ั มัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

กระดำษคำตอบ แบบทดสอบ
เรื่อง กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

 ก่อนเรยี น  หลังเรียน

ชอ่ื ......................................................ชัน้ มัธยมศึกษาปีท่ี.........................เลขท่.ี .....................

ขอ้ ที่ ก. ข. ค. ง.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 32 ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผัส

สาหรับนักเรียนชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

เฉลยแบบทดสอบกอ่ น-หลงั เรยี น
เรือ่ ง กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

ขอ้ ที่ ตอบ ข้อที่ ตอบ
1ข 1ง
2ข 2ก
3ข 3ก
4ค 4ค
5ค 5ก
6ง 6ง
7ค 7ค
8ก 8ข
9ก 9ค
10 ข 10 ข

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 33 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สัมผัส

สาหรับนักเรยี นชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

เฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรทู้ ่ี 1
ควำมหมำยของกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง

คำชแ้ี จง ใหน้ ักเรยี นศึกษาการทดลองการตอบสนองของไส้เดอื นดนิ ตอ่ แสงไฟฉายจากคลิปวิดโี อ

จดุ ประสงค์กำรเรยี นรู้
1. บอกความหมายของการรับร้แู ละการตอบสนองของส่งิ มีชีวิต
2. อธบิ ายหรว่ ยรับความรสู้ กึ หน่วยแปลความรสู้ ึก และหนว่ ยปฏบิ ตั ิงานทตี่ อบสนอง

ต่อสงิ่ เรา้

วิธกี ำรศกึ ษำทอลอง
1. ให้นกั เรียนสแกน QR Code คลปิ การตอบสนอง

ของไส้เดอื นดินตอ่ แสงไฟฉาย
2. บนั ทึกผลการศกึ ษาทดลอง
3. สรุปผลการศึกษาทดลอง

บนั ทกึ ผลกำรศกึ ษำทดลอง

..............................ไ..ส......เ้ ..ด......ือ......น....ด......ิน........จ......ะ....เ....ค....ล......ื่อ....น......ท......ี่ห......น......อี.....อ.....ก......จ....ำ.....ก.....แ.....ส.....ง....ไ....ฟ......ฉ......ำ....ย................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 34 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผัส

สาหรบั นกั เรยี นชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง

สรปุ ผลกำรศึกษำทดลอง
............................................................................................................................... ......................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ตอบคำถำมหลงั กจิ กรรม

1. ใหน้ กั เรยี นออกแบบขนั้ ตอนการตอบสนองของไสเ้ ดือนดนิ ตอ่ แสงไฟฉาย

2. นักเรียนจะอธบิ ายการตอบสนองของไส้เดอื นดนิ ต่อแสงไฟฉายไดอ้ ย่างไร
..........ไส้เดือนดินจะเคลอื่ นที่หนแี สงไฟจากไฟฉาย เพราะ............
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

3. การรบั รูแ้ ละการตอบสนองของสงิ่ มชี ีวิต มคี วามสาคัญตอ่ สิ่งมีชีวิตอย่างไร
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 35 ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผสั

สาหรับนักเรยี นช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรับรู้และการตอบสนอง

เฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ที่ 2
กำรศึกษำระบบประสำทของไสเ้ ดอื นดนิ

คำชี้แจง ให้นกั เรียนทาการทดลองเพือ่ ศึกษาระบบประสาทของไส้เดอื นดิน

จุดประสงคก์ ำรเรยี นรู้
1. อธิบายและระบโุ ครงสรา้ งระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดนิ
2. ศึกษาเปรียบเทยี บระบบประสาทของสัตวไ์ มม่ ีกระดกู สนั หลัง

วธิ ีกำรศกึ ษำทดลอง

1. วสั ดอุ ุปกรณ์

1.1 ไส้เดอื นดิน 1-2 ตัว

1.2 ถาดพาราฟิน 1 ใบ

1.3 เครอื่ งมอื ผ่าตดั 1 ชดุ

1.4 เขม็ หมดุ 1 กลอ่ ง

1.5 แว่นขยาย 1 อัน

1.6 ถุงมอื ยาง 1 คู่

1.7 ไมบ้ รรทัด 1 อัน หมำยเหตุ : การผา่ ตัดควรผ่าหลังของไส้เดือนดนิ
1.8 กระดาษทิชชู 1 มว้ น ถ้าผ่าทางด้านทอ้ ง จะทาใหศ้ ึกษาระบบประสาท
2. ข้ันตอนกำรทดลอง ของไสเ้ ดือนดนิ ไม่สมบูรณ์
2.1 เตรยี มอุปกรณ์การผ่าตดั และไส้เดือนดนิ

2.2 วัดความยาวลาตัวของไสเ้ ดอื นดนิ และจานวนปล้องของไสเ้ ดอื นดนิ

2.3 นาไสเ้ ดือนทเ่ี ตรียมจะศึกษา วางบนถาดพาราฟนิ เพ่ือผา่ ตัดศึดษาระบบประสาท

2.4 ขงึ ลาตัวของไส้เดือนดนิ โดยใช้เขม็ หมุดปักให้ลาตวั ตรง

2.5 ใช้มดี ผ่าตัด ผ่าทางดา้ นหลังกลางลาตัวต้งั แตต่ ัวจรดม้ายลาตัว

2.6 ใช้เขม็ หมดุ เพือ่ แยกหนังหุ้ม เพื่อจะศึกษาอวยั วะและระบบประสาทภายใน

2.7 ใหส้ งั เกตดาแหน่งเสน้ ประสาท ขนาด และลกั ษณะปมประสาททีห่ วั ปมประสาทที่ท้อง รวมทั้งเสน้ ประสาท

ท่แี ตกแขนงไปยังสว่ นตา่ ง ๆ ของไส้เดือนดิน

2.8 ศกึ ษาระบบประสาทและบันทกึ ผล

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ 36 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผัส

สาหรับนกั เรียนชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

บนั ทกึ ผลกำรศกึ ษำทดลอง
- วาดภาพระบบประสาทของไสเ้ ดอื นดนิ ท่ีได้ศึกษาจากการผา่ ตัด
- อธบิ ายลกั ษณะของระบบประสาทท่ีได้ศกึ ษา

อย่ใู นดลุ พินจิ ของครูผู้สอน

สรุปผลกำรศกึ ษำทดลอง
......... ไส้เดือนดนิ เปน็ สัตว์ที่มีระบบประสำทอยู่ทำงดำ้ นทอ้ ง ดังนน้ั เม่ือตอ้ งกำรศกึ ษำจะต้องผำ่ ทำงดำ้ นหลัง
กลำงลำตวั ตั้งแต่หัวจรดทำ้ ยลำตวั เพือ่ ให้เหน็ ระบบประสำทท่ีสมบรู ณ์ เพรำะถ้ำหำกผำ่ ทำงดำ้ นทอ้ ง จะไป
ทำลำยระบบประสำททอี่ ยูท่ ำงดำ้ นทอ้ ง ทำให้ระบบประสำทไมส่ มบรู ณพ์ อทจี่ ะศกึ ษำได้....

ตอบคำถำมหลงั กจิ กรรม

1. หากจะศกึ ษาโครงสร้างระบบประสาทของไสเ้ ดือนดนิ จะผา่ ไสเ้ ดอื นเพอื่ ศกึ ษาอย่างไร
...........ไสเ้ ดอื นดินเปน็ สัตว์ไม่มกี ระดกู สนั หลงั และมีระบบประสำทอยทู่ ำงด้ำนทอ้ ง สว่ นสัตว์เลี้ยงลกู ด้วยน้ำนม
เปน็ สตั ว์มีกระดกู สนั หลัง ท่มี ีระบบประสำทอยู่ทำงด้ำนหัวและด้ำนหลังลำตัว.......................................................
.................................................................................................................................................................................

2. นกั เรียนคดิ วา่ ระบบประสาทของไสเ้ ดือนดินและสัตว์เลย้ี งลกู ด้วยนา้ นมมคี วามแตกต่างกันอยา่ งไร
.......... ไส้เดือนดินมปี มประสำทสมองอยรู่ อบคอหอย มเี สน้ ประสำทแยกจำกปมประสำทสมอง ทอดยำวตลอด
ลำตัวทำงด้ำนท้อง นอกจำกนีย้ ังมีแขนงประสำทแยกไปตำมผนงั ของลำตวั ........................................................
.................................................................................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 37 ระบบประสาทและอวัยวะรับสมั ผสั

สาหรบั นกั เรยี นชนั้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง

เฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรูท้ ี่ 3
แบบฝึกหัด กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง 1

คำชี้แจง ใหน้ ักเรียนศึกษาข้อมูลจากใบความรู้ที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนองและตอบคาถามต่อไปนี้

1. พจิ ารณาภาพ แล้วตอบคาถาม

วาดโครงสรา้ งท่ใี ชร้ ับร้แู ละการตอบสนองของพารามีเซยี ม

อยใู่ นดลุ พินจิ ของครูผู้สอน

อวัยวะทีใ่ ชใ้ นกำรรบั ร้แู ละกำรตอบสนอง คือ เสน้ ใยประสำนงำน (Co-ordinating fiber)

2. พจิ ารณาภาพ แล้วตอบคาถาม

วาดโครงสรา้ งทีใ่ ชร้ ับรแู้ ละการตอบสนองของยูกลีนา

อยใู่ นดลุ พินิจของครูผู้สอน

อวัยวะท่ีใชใ้ นกำรรับร้แู ละกำรตอบสนอง คอื อำยสปอต (Eye spot)
ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 38 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผัส

สาหรับนกั เรยี นชน้ั มัธยมศึกษาปีท่ี 6 เลม่ ที่ 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง
3. พจิ ารณาภาพ แล้วตอบคาถาม วาดโครงสร้างทใ่ี ช้รบั รู้และการตอบสนองของฟองน้า

อยูใ่ นดุลพนิ ิจของครูผ้สู อน

อวยั วะท่ีใชใ้ นกำรรบั รู้และกำรตอบสนอง คอื ไมม่ อี วยั วะในกำรตอบสนองต่อสิ่งเร้ำ

4. พจิ ารณาภาพ แลว้ ตอบคาถาม

วาดโครงสรา้ งทีใ่ ชร้ บั รู้และการตอบสนองของไฮดรา

อยูใ่ นดุลพินิจของครูผสู้ อน

อวัยวะทีใ่ ชใ้ นกำรรับรแู้ ละกำรตอบสนอง คอื ร่ำงแหประสำท (Nerve net)

5. พิจารณาภาพ แลว้ ตอบคาถาม

วาดโครงสรา้ งทใ่ี ชร้ ับรู้และการตอบสนองของพลานาเรีย

อยู่ในดุลพนิ จิ ของครูผสู้ อน

อวยั วะท่ใี ช้ในกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง คอื ปมประสำทสมอง เสน้ ประสำทด้ำนขำ้ ง เส้นประสำทตำมขวำง
ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 39 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผัส

สาหรบั นกั เรยี นช้นั มธั ยมศึกษาปีที่ 6 เล่มท่ี 1 การรับรูแ้ ละการตอบสนอง

6. พจิ ารณาภาพ แลว้ ระบโุ ครงสร้างที่ใช้รับรแู้ ละตอบสนองของไส้เดือนดิน

Brain Nerve cord

อวยั วะทใี่ ช้ในกำรรบั รู้และกำรตอบสนอง คอื ปมประสำทสมอง เส้นประสำทท้อง และปมประสำทแตล่ ะปล้อง
7. พิจารณาภาพ แล้วระบโุ ครงสรา้ งท่ีใช้รบั รู้และตอบสนองของแมลง

Brain
Ventral nerve cord

Segmental ganglia

อวยั วะท่ีใช้ในกำรรับรู้และกำรตอบสนอง คอื ปมประสำทสมอง เส้นประสำทท้อง และปมประสำทแตล่ ะปลอ้ ง

8. พจิ ารณาภาพ แลว้ ระบุโครงสรา้ งทใี่ ชร้ ับรูแ้ ละตอบสนองของหมกึ Eye

Brain
Nerve

Ganglion

Nerve

อวัยวะท่ใี ชใ้ นกำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง คือ ปมประสำทสมอง ปมประสำท และเส้นประสำท
ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ 40 ระบบประสาทและอวัยวะรบั สมั ผัส

สาหรบั นักเรยี นชั้นมัธยมศกึ ษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

9. พิจารณาภาพ แลว้ ระบุโครงสร้างท่ใี ช้รบั รแู้ ละตอบสนองของดาวทะเล

Radial nerve

Nerve ring

อวัยวะทใ่ี ชใ้ นกำรรบั รู้และกำรตอบสนอง คือ
เส้นประสำทรัศมี (Radial nerve) และเสน้ ประสำทวงแหวน (Nerve ring)
10. พิจารณาภาพ แลว้ ระบโุ ครงสร้างทใ่ี ชร้ ับรแู้ ละตอบสนองของมนุษย์

Brain
Spinal cord

Ganglion
Nerve

อวัยวะท่ใี ช้ในกำรรับรูแ้ ละกำรตอบสนอง คือ สมอง (brain) และไขสันหลงั (Spinal cord)
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ 41 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สัมผสั

สาหรบั นักเรยี นชนั้ มัธยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

เฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ท่ี 4
แบบฝกึ หัด กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนอง 2

คำชแี้ จง ใหน้ กั เรียนศกึ ษาขอ้ มูลจากใบความรู้ท่ี 1 การรบั ร้แู ละการตอบสนองและตอบคาถามตอ่ ไปน้ี

1. จงอธบิ ายพัฒนาการของระบบประสาทในส่งิ มีชีวิตเซลล์เดียว สัตวไ์ มม่ กี ระดกู สนั หลงั และสตั ว์มีกระดูกสันหลัง
มีลักษณะอย่าไร

ส่ิงมชี วี ติ เซลล์เดียว ไม่มเี ซลล์ประสำท ไม่มีระบบประสำท แต่มเี สน้ ในประสำนงำน ทำหน้ำท่คี วบคมุ กำร
พัดโบกของซเิ ลยี ตลอดจนกำรรับรแู้ ละกำรตอบสนองตำ่ งๆ สัตว์ไม่มีกระดกู สนั หลงั พวกฟองน้ำไม่มรี ะบบ
ประสำท ไฮดรำ แมงกะพรุน มีระบบประสำทแบบรำ่ งแหประสำท พวกหนอนตวั แบนจนถึงพวกเอไคโนเดริ ์ม
มรี ะบบประสำทส่วนกลำงอยูด่ ำ้ นทอ้ ง สัตว์มกี ระดกู สันหลงั มรี ะบบประสำทสว่ นกลำงทีป่ ระกอบดว้ ยสมอง
และไขสนั หลงั อยูท่ ำงด้ำนหลงั ของร่ำงกำย

2. สิ่งมีชีวิตเซลลเ์ ดียวไม่มีระบบประสาท สามารถตอบสนองต่อสงิ่ เรา้ ไดห้ รอื ไม่ อยา่ งไร

.......สำมำรถตอบสนองตอ่ สง่ิ เร้ำไดโ้ ดยเซลลท์ ัง้ เซลล์ทำหนำ้ ทเ่ี ป็นเหมือนส่งิ มีชวี ติ ทสี่ มบรู ณ์...
......ซึ่งสำมำรถรบั ควำมรสู้ ึกจำกสิง่ แวดลอ้ มและมีกำรตอบสนองไดใ้ นเซลลเื ดยี วกนั โดย........
......อำศยั เส้นใยประสำนงำน ทำน้ำท่รี ับสง่ ควำมรสู้ ึกและควบคุมกำรเคล่ือนไหวของซเิ ลีย.....
.....................................................................................................................................................

3. จงเปรียบเทียบการรบั รแู้ ละตอบสนองต่อสิ่งเร้าของ ไฮดรา กับ พลานาเรยี

ไฮดรำมรี ำ่ งแหประสำท เมอ่ื มสี ง่ิ เร้ำมำกระตนุ้ ยอ่ มมกี ระแสประสำทแผ่กระจำยไปทว่ั ทำใหไ้ ฮดรำอำจ
ตอบสนองทั้งอวัยะหรอื ท่ัวรำ่ งกำย คอื หดทัง้ เทนทำเคิล หรอื หดทงั้ ตัวเลย ขณะทพี่ ลำนำเรยี มปี มประสำท
อยู่ที่หวั เมอ่ื มีสง่ิ เรำ้ มำกระตนุ้ จะเกิดกระแสประสำทจำกบริเวณทถ่ี ูกกระตนุ้ ไปตำมเสน้ ประสำทสง่ ไปยัง
ปมประสำท ซง่ึ เปน็ ศูนย์กลำงทมี่ ีเซลล์ประสำทหนำแนน่ แล้วส่งกระแสประสำทไปยงั หนว่ ยปฏบิ ตั งิ ำน
ดงั นน้ั กำรตอบสนองของพลำนำเรียจงึ เกิดเฉพำะส่วนของรำ่ งกำย

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ 42 ระบบประสาทและอวยั วะรับสมั ผสั

สาหรับนกั เรยี นชั้นมัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่มท่ี 1 การรบั รู้และการตอบสนอง

4. พลานาเรยี ไสเ้ ดอื นดิน กับแมลง มีการรบั รู้และตอบสนองตอ่ สง่ิ เรา้ แตกต่างกันอยา่ งไร

.......ปมประสำทของพลำนำเรียจะอยู่ทห่ี ัว ดังน้นั กำรรับรูแ้ ละสงั่ งำนใหเ้ กดิ กำรตอบสนอง...
......จะอยู่ทป่ี มประสำทสว่ นหวั กำรรบั รแู้ ละกำรตอบสนองจงึ ชำ้ กว่ำ สำหรับไส้เดอื นดนิ .......
......และแมลงมีปมประสำทอยูต่ ำมแนวกลำงของลำตัว แต่ละปมประสำทเชอื่ มโยงกนั ..........
......ดงั น้ัน กำรรับรแู้ ละกำรสั่งงำนจึงออกจำกปมประสำทไปยงั หน่วยปฏิบัตงิ ำนได้รวเรว็ กวำ่ ...

5. ถ้าใช้เข็มแตะท่ีปลายหนวด (Tentacle) ของไฮดรา นักเรียนคิดวา่ ไฮดราจะตอบสนองอย่างไร

........เมอื่ ใชเ้ ข็มแตะที่หนวดของไฮดรำ จะพบว่ำหนวดและส่วนอ่ืนๆ ของร่ำงกำย.................
.......จะหดส้ันลง เนอื่ งจำกเซลลเ์ ชือ่ มโยงกันเปน็ รำ่ งแหท่วั รำ่ งกำย เมอื่ ถูกกระตุน้ .................
.......จะทำให้กระแสประสำทเคล่ือนทไี่ ปยงั สว่ นต่ำงๆ ของร่ำงกำย ทำให้ตัวไฮดรำ................
........หดสนั้ ลง..............................................................................................................................

6. ส่งิ มีชวี ิตทไ่ี ม่มีระบบประสาท ไดแ้ ก่ ส่งิ มชี วี ิตใดบา้ ง

..........พำรำมีเซยี ม ฟองน้ำ อะมบี ำ ยูกลีนำ........................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

7. สง่ิ มชี ีวิตท่มี ีระบบประสาททม่ี ีลกั ษณะคล้ายกบั ขน้ั บันได ไดแ้ ก่สิง่ มชี ีวิตใด

.............พลำนำเรีย พยำธใิ บไม้ พยำธติ ัวตดื .......................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 43 ระบบประสาทและอวยั วะรบั สมั ผัส

สาหรับนักเรยี นช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 6 เล่มที่ 1 การรับร้แู ละการตอบสนอง

8. ในสตั วท์ ี่มพี ฤตกิ รรมซับซ้อน เช่น มนษุ ย์ ลกั ษณะการจดั เรยี งของเซลลป์ ระสาท จานวน และชนิดของเซลล์ประสาท
ตัวเซลล์ประสาทในร่างกายมีลกั ษณะอยา่ งไร

.........เซลลป์ ระสำทจะอย่รู วมกลมุ่ กันเปน็ ปมประสำท มจี ำนวนและชนดิ เซลล์ประสำท......
.........เปน็ จำนวนมำก ตัวเซลลก์ ระจำยไปท่วั ร่ำงกำย เพอ่ื ควบคมุ กำรทำงำนและกำร.........
.........ตอบสนองของรำ่ งกำย ทั้งนเ้ี พ่ือให้เกดิ กำรทำงำนรว่ มกันอยำ่ งมปี ระสิทธิภำพ...........
.....................................................................................................................................................

9. ในสัตว์มกี ระดกู สันหลงั จะพบรา่ งแหประสาทที่ใด และมปี ระโยชน์อย่างไรต่อสัตว์มกี ระดูกสันหลงั เหล่าน้ัน

.........พบทผี่ นังทำงเดินอำหำร ควบคุมกำรเพอรทิ ลั ซสิ ท่ีส่วนของทำงเดนิ อำหำร..................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

10. จงเรยี งลาดบั พฒั นาการระบบประสาทของสัตวจ์ ากพัฒนาการตา่ ไปสูงสุด

ควำย หมึกทะเล แมลงสำบ

ซำลำเมนเดอร์ ปลิงทะเล

....แมลงสำบ หมึกทะเล ปลงิ ทะเล ซำลำเมนเดอร์ ควำย..............................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 44 ระบบประสาทและอวัยวะรับสัมผสั

สาหรบั นกั เรียนชนั้ มธั ยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ ท่ี 1 การรับรแู้ ละการตอบสนอง

เฉลยกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ที่ 5
แบบฝกึ หดั กำรรบั รู้และกำรตอบสนอง 3

คำชแ้ี จง ให้นักเรยี นศึกษาข้อมูลจากใบความรูท้ ี่ 2 การรับรู้และการตอบสนอง และจับค่ขู อ้ ความและตวั อักษร
หนา้ ข้อความตอ่ ไปนี้ทีม่ คี วามสมั พนั ธ์กัน

A. ระบบประสาทของดาวทะเล …H... 1. มีปมประสาทสมองรูปรา่ งคล้ายวงแหวน อยูร่ อบคอหอย มี
เส้นประสาททอดยาวตลอดลาตัวทางดา้ นท้อง

B. พลานาเรยี …A... 2. มีวงแหวนประสาทอยูร่ อบปากและมแี ขนงประสาทแยกออกตาม
แนวรศั มี

C. เส้นประสาททางด้านหลงั …D... 3. มเี ซลลป์ ระสาทแทรกกระจายระหวา่ งเนอ้ื เยอ่ื สองช้ัน โดย

(Dorsal nerve coed) ประสานกนั เปน็ ร่างแห

D. ระบบประสาทของไฮดรา …J... 4. มลี กั ษณะเปน็ เส้นใยอยู่ใตผ้ ิวของเย่อื หมุ้ เซลล์ โดยจะเชอื่ มโยง
ระหวา่ งโคนของซิเลีย

E. ระบบประสาทแบบขัน้ บนั ได …I... 5. สัตวพ์ วกแรกทเี่ ริม่ มรี ะบบประสาท หรือเซลลป์ ระสาท
(Ladder type)

F. ระบบประสาทของแมลง …B... 6. สัตวพ์ วกแรกที่เริม่ มกี ลุ่มของเซลลป์ ระสาท กลายเปน็ ปมประสาท
(Nerve ganglion)

G. เส้นประสาททางด้านท้อง …E... 7. เส้นประสาทยาวตลอดตวั 2 เส้นทางดา้ นขา้ ง โดยมีใยประสาท

(Ventral nerve cord) เชื่อมโยงไวต้ ามขวาง

H. ระบบประสาทไสเ้ ดอื นดิน …C... 8. มีลักษณะเป็นท่อกลวง ภายในมีเสน้ ประสาททอดตามยาว

I. ไฮดรา …F... 9. มีปมประสาทอยู่ทห่ี วั และยงั มปี มประสาทในส่วนปลอ้ งของรา่ งกาย

J. เส้นใยประสานงาน …G... 10. Nerve cord มีลกั ษณะเป็นแท่งตนั คล้ายว้นุ พบได้ในแมลง
(Co-ordinating fiber)

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 45 ระบบประสาทและอวยั วะรับสมั ผัส

สาหรบั นกั เรียนช้นั มธั ยมศกึ ษาปีที่ 6 เลม่ ที่ 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

แบบประเมนิ ควำมพงึ พอใจ
ชุดกิจกรรม เล่มท่ี 1 กำรรับรู้และกำรตอบสนอง

คำชแี้ จง โปรดทาเคร่ืองหมาย ✓ลงในช่องแสดงระดบั ความพึงพอใจที่ตรงกับความคิดเห็นของนกั เรียน

เกณฑก์ ารประเมินความพงึ พอใจ ระดับ 5 หมายถงึ มากท่ีสุด
ระดับ 4 หมายถงึ มาก
ระดบั 3 หมายถงึ ปานกลาง
ระดบั 2 หมายถงึ นอ้ ย
ระดบั 1 หมายถงึ น้อยที่สดุ

ขอ้ รำยกำร ระดบั ควำมพึงพอใจ
5 4 321
1 นักเรียนสามารถเรียนรูแ้ ละเข้าใจเน้อื หาไดง้ า่ ยขนึ้ จากชดุ กิจกรรมน้ี
2 ชดุ กจิ กรรมน้ี ส่งเสรมิ ใหเ้ กิดความรู้ ความเขา้ ใจ และนาไปปฏบิ ตั ไิ ด้
3 เน้ือหาในชุดกิจกรรมน้ี แสดงเป็นลาดับข้นั ตอน ชัดเจน และอ่านเข้าใจงา่ ย
4 ภาพประกอบในชดุ กิจกรรมน้ี สวยงาม ชัดเจน เหมาะสมกบั เนอ้ื หา
5 การใชภ้ าษาถกู ต้อง เขา้ ใจงา่ ย ขนาดตัวอักษรชัดเจน เหมาะสม
6 รปู แบบเนอ้ื หาชุดกิจกรรมนี้ ดงึ ดูดความสนใจ ทาใหอ้ ยากรู้อยากเรียน
7 มีกิจกรรมที่ทาใหน้ ักเรียนไดฝ้ ึกและเกิดทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์
8 มกี จิ กรรมที่สง่ เสรมิ กระบสนการคดิ วเิ คราะห์ สังเคราะห์ อยา่ งสรา้ งสรรค์
9 มีคาชีแ้ จง คาอธบิ ายทชี่ ัดเจน ง่ายตอ่ การปฏิบัติตาม
10 บทสุปเนื้อหาสามารถถ่ายโอนความรไู้ ปสเู่ นอื้ หาต่อไปได้

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 46 ระบบประสาทและอวยั วะรับสมั ผัส

สาหรับนักเรียนชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 6 เล่มที่ 1 การรบั รแู้ ละการตอบสนอง

บรรณำนกุ รม

เกษม ศรีพงษ์ และ กิตติศกั ด์ิ ศรีพงษ์, (2555). คู่มอื เตรยี มสอบชวี วิทยำ ม.4-6 รำยวิชำเพิ่มเติมเล่ม 2. กรุงเทพฯ :
ภมู บิ ัณฑติ .

คณาจารย์ ภาควิชาวทิ ยา มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ . (2551). ชีววิทยำ เลม่ 1 Biology Concepts and
Applications. พมิ พ์ครั้งที่ 2. กรงุ เทพฯ : เซนเกจ เลนิ น่ิง.

คณาจารย์ ภาควิชาวิทยา มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ . (2551). ชวี วิทยำ เลม่ 2 Biology Concepts and
Applications. พมิ พค์ ร้ังที่ 2. กรงุ เทพฯ : เซนเกจ เลินน่งิ .

จริ ัสย์ เจนพาณชิ ย์. (2552). BIOLOGY for high school students. กรุงเทพฯ : บมู คลั เลอรไ์ ลน์.
นพคุณ สุขสวสั ด์ิ และ ปรมนิ ทร์ จิระภัทรศิลป์. (2560). สรปุ เข้ม + ข้อสอบ ชีววิทยำ ม.ปลำยม่นั ใจเตม็ 100.

(พมิ พค์ รั้งที่ 1). นนทบรุ ี : ไอดีซี พรีเมียร์.
นภัทร ปราบมีชยั . (2559). ชีวะระยะประชดิ . (พิมพ์ครัง้ ท่ี 7). กรงุ เทพฯ : ภาพพมิ พ.์
นภทั ร ปราบมีชัย. (2560). BIO-SPEED TEST. (พมิ พ์ครั้งที่ 1). กรงุ เทพฯ : ภาพพิมพ์.
ประดษิ ฐ์ เหล่าเนตร์ และณฐั ภสั สร เหลา่ เนตร์. (2551). หนังสอื เรยี นชีววิทยำเพม่ิ เติม เล่ม 2 ชัน้ มัธยมศึกษำปที ี่

4-6. กรงุ เทพฯ : แมค็ .
ประสงค์ หลาสะอาด และจติ เกษม หลาสะอาด. (2553). คมู่ อื ชีววิทยำ ม.4-6 เลม่ 2. กรุงเทพฯ. พัฒนาศกึ ษา.
มรกต ภูสนี ้า สกาวเดือน พลรกั ษ์ และ ปทิตตา เหลา่ หาโครต. (2559). หนงั สือเสรมิ สร้ำงศกั ยภำพและ

ทักษะ รำยวิชำเพ่มิ เติม ชวี วทิ ยำ ม.4-6 เล่ม 2. พิมพค์ ร้งั ที่ 2. กรุงเทพฯ : อกั ษรเจริญทศั น์ อจท.
วีระ อนิ ศรี. (2558),. กำรประสำนงำนในรำ่ งกำยมนษุ ย์และสตั ว์. กรุงเทพฯ : ฟสิ กิ ส์เซน็ เตอร์.
ฤทธ์ิ วฒั นชัยยิ่งเจรญิ และ เกศทิพย์ อิศรางกูร ณ อยธุ ยา. (2559). หนังสือเรียนรำยวชิ ำเพิม่ เติมชีววิทยำ ม.4-6

เลม่ 2. กรุงเทพฯ : อักษรเจรญิ ทัศน์ อจท.
สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธกิ าร. (2556). ค่มู อื ครูรำยวิชำเพมิ่ เตมิ ชีววทิ ยำ

เลม่ 2 สำหรบั นกั เรยี นที่เนน้ วทิ ยำศำสตร์ ขัน้ มัธยมศกึ ษำปีที่ 4-6 กลุ่มสำระกำรเรยี นรวู้ ทิ ยำศำสตร์.
กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพร้าว.
สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ. (2556). หนงั สือเรยี นรำยวชิ ำเพ่ิมเตมิ
ชีววทิ ยำ เล่ม 2 กล่มุ สำระกำรเรียนรวู้ ิทยำศำสตร์ สำหรับนกั เรยี นทีเ่ น้นวิทยำศำสตร์ ขัน้ มธั ยมศึกษำปที ่ี
4-6. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ สกสค. ลาดพรา้ ว.

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ 47 ระบบประสาทและอวยั วะรับสัมผสั