วรรณคดีสร้างรสภาพพจน์สร้างภาพ ม.6

วรรณคดีสรา งรส

ภาพพจน สรา งภาพ

ม.๖

ก

คํานํา

วิชาภาษาไทยไมใชแคการเรียนรูในเรื่องของหลักภาษาเพียงเทาน้ัน แตยังมีในสวนของ
วรรณคดีท่ีเรายังไดเรียนรู เพ่ือศึกษาคนหาคุณคาท่ีแฝงอยูในวรรณคดี ซ่ึงการศึกษาวรรณคดีน้ัน
น อ ก จ า ก จ ะ ศึ ก ษ า เ พื่ อ ใ ห เ ห็ น คุ ณ ค า แ ล ว ยั ง ร ว ม ไ ป ถึ ง ก า ร ศึ ก ษ า ก ล วิ ธี ก า ร แ ต ง ที่ มี ค ว า ม
วิจิตร ประณีต และเน้ือหาท่ีผูแตงตองการสื่อออกมาใหผูอานเขาใจ ทําใหวรรณคดีแตละเร่ือง
มีลักษณะเดนที่แตกตางกันในเร่ืองของรูปแบบการแตงคําประพันธ และการส่ือความหมาย อีกทั้ง
วรรณคดบี างเรื่องยังคงใหขอคดิ และครองใจผคู นมาจนถงึ ในปจุจบัน

หนังสือ วรรณคดีสรางรส ภาพพจนสรางภาพ เปนการรวบรวมเนื้อหาเก่ียวกับการศึกษาวิชา
ภาษาไทย ในเร่ืองของภาพพจนที่ปรากฏในวรรณคดี มาใหผูอานไดศึกษาหาความรูเพ่ิมเติม อีกท้ัง
ยังชวยใหผูอานเกิดความเขาใจในเรื่องของภาพพจนในวรรณคดีมากยิ่งข้ึน ดวยรูปแบบ
การเขียนที่เขาใจงาย เนนยํ้าเฉพาะคําสําคัญ เคล็ดลับการจํา และรูปแบบหนังสือที่มีสีสรรคสวยงาม
นา สนใจ กระตุนความเขา ใจของผูอ าน เพือ่ ใหผ ูอ า นสามารถนาํ ไปใชไดใ นหอ งเรยี นไดอ ยางแทจรงิ

รับประกันวาหากนักเรียนทั้งในระดับมัธยมศึกษาตอนตนและตอนปลายมีเลมนี้ติดตัวไว
จะเสริมความรูความเขาใจในเร่ือง ภาพพจน เปนอยางมาก และไมวาจะเจอวรรณคดีเร่ืองใด
ก็สามารถแยกภาพพจนท ป่ี รากฏไดอยา งแมนยํา ตามทีม่ ุงหวงั แนน อน

ผูจดั ทํา
(ขนษิ ฐา อตุ พนั ธ)

สารบัญ ข

เร่ือง หนา
คํานํา ก
สารบญั ข
คาํ แนะนําจากผูเ ขยี น 1
แบบทดสอบกอ นเรยี น เรอ่ื งภาพพจน 2-3
เน้อื เร่อื งขนุ ชา งขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎกี า 5
บทท๑่ี 6
7
• อุปมา 9
• อปุ ลกั ษณ 11
• สัทพจน 13
• บคุ คลวตั 15
• แบบทดสอบหลังเรยี น บทท๑่ี 16
บทท๒ี่ 1197
• ปฏิพากย 20
• สญั ลักษณ 21
• แบบทดสอบหลังเรยี น บทท๒่ี 22
บทท๓ี่ 24
• อติพจน 25
• นามนยั 26
• แบบทดสอบหลังเรียน บทท๓ี่ 28
แบบทดสอบหลงั เรียน เรือ่ งภาพพจน 29
บทสรปุ เรื่องภาพพจน
อา งองิ

1

คาํ แนะนํา

หนังสือเลมนี้หยิบยกบทประพันธสวนใหญมาจากวรรณคดีเร่ือง
เสภาขุนชางขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎีกา โดยเปนวรรณคดีท่ีจะศึกษาในระดับ
ช้ันมัธยมศึกษาปที่ ๖ ซ่ึงนํามาเปนตวั อยา งใหผ ูเรยี นเขาใจลักษณะของภาพพจน
มากยิ่งข้ึน โดยในแตละบทจะปรากฏคิวอารโคดใหผูเรียนสามารถสแกน
เพื่อฟงหลักในการทองบทประพันธท่ีถูกตองได พรอมคลิปวิดีโอนาสนใจ
และเฉลยแบบฝกหัดใหในรูปแบบของการสแกนคิวอารโคด หรือหากผูเรียน
สนใจรูปแบบหนังสือแบบออนไลนสามารถสแกนคิวอารโคดหนาปกหนังสือ
ไ ด เ ล ย เ พี ย ง เ ท า นี้ ผู เ รี ย น จ ะ ส า ม า ร ถ ศึ ก ษ า เ น้ื อ ห า ท้ั ง ว ร ร ณ ค ดี
เรื่องเสภาขุนชางขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎีกา และเพลิดเพลินกับการเรียน
เรื่องภาพพจนในอีกมติ ิหน่ึง พรอมศัพทภาษาองั กฤษท่ีสอดแทรกในเนือ้ หาตลอด
การอา นหนงั สอื เลมนีน้ ะคะ

2

สัญลกั ษณ

ทดสอบความรูกอ นเรยี นกนั สักหนอย

ใหนักเรียนสังเกตบทประพันธทก่ี าํ หนดแลว นําภาพพจนใ นกลอ งไปเตมิ ใหถกู ตอง

อุปมา อปุ ลักษณ สัญลักษณ นามนยั

อธพิ จน บุคคลวตั ปฏพิ ากษ สัทพจน

วนั น้ันแพก ูเม่อื ดํานาํ้ ๑.
ก็กรวิ้ ซ้ําจะฆาใหเ ปน ผี
แสนแคน ดว ยมารดายังปราณี
ใหไปขอชีวีขนุ ชา งไว

ไผซ อออเอียดเบยี ดออด
ลมลอดไลเลย้ี วเรยี วไผ

๒. ออดแอดแอดออดยอดไกว
แพใบไลน ้ําลําคลอง

3

เจบ็ ใจดงั หัวใจจะพังพอง ๓.
ขยบั จอ งดาบงา อยากฆา ฟน
จะใครถีบขนุ ชา งทีก่ ลางตัว
นกึ กลวั จะถูกแมว นั ทองนน่ั

๔. มีความเคล่อื นไหวในความหยดุ น่ิง

เวรกรรมนาํ ไปไมร งั้ รอ ๕.
มพิ อทจี่ ะตองพรากกจ็ ากมา
มันไปฉดุ มารดาเอามาไว
อายหัวใสขม เหงไมเ กรงหนา

4

ตน ไมแตงตวั ง ๖.
อยใู นมา นมัวของหมอกคราม

เสยี งไหท กุ ราษฎรไ ห ทกุ เรอื น

๗. อกแผนดนิ ดูเหมอื น จักขว้ํา

นกั พริ าบตวั แทนแหงสันตภิ าพ ๘.

เฉลย

5

เนอื้ เรือ่ งเสภาขุนชา งขุนแผน
ตอนขุนชา งถวายฎกี า

6

บทที่ ๑

7

ภาพพจนคืออะไร?

ภาพพจน หมายถึง คํา หรือ กลุมคํา ท่ีสรางขึ้นจากกลวิธีในการใชคํา เพื่อใหปรากฏ
ภาพท่ีเดนชัดและลึกซ้ึงข้ึนในใจทําใหผูอานและผูฟงเกิดจินตภาพคลอยตาม การสราง
ภาพพจนเปนศิลปะทางภาษาข้ันสูงของการแตงคําประพันธ โดยผูแตงใชกลวิธีการ
เปรยี บเทียบทค่ี มคายในลกั ษณะตา งๆ ภาพพจนม ีหลายประเภท แตท่ีสาํ คัญๆ ดงั น้ี

เหมือน๑. อปุ มา คือการเปรยี บสงิ่ หนึ่ง อกี สงิ่ หน่งึ

คําสงเกต

เหมือน เสมือน ประดุจ ดุจ ดัง
ดั่ง เฉก เชน ราวกับ เพียง เพี้ยง ปาน
ประหนึ่ง อยาง ปูน พาง เลห ฯลฯ

8

ตัวอยาง

ครานั้นพระองคผ ทู รงภพ ฟงจบแคน คง่ั ดังเพลงิ ไหม
เหมอื นดินประสวิ ปลวิ ติดเปลวไฟ ดดู เู ปน ไดอ ีวันทอง

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

คว้ิ กง เหมือนกงเขาดัดฝาย จมกู ละมา ยคลา ยพรา ขอ

หกู ลวงดวงพักตรหักงอ ลําคอโตตันส้ันกลม

(ระเดน่ ลนั ได : พระมหามนตรี (ทรพั ย)์ )

Beautiful

เธอสวยเหมือนญาญา Moon

lovelorn ใบหนาเธอนวลดั่งพระจันทร

อกหักครั้งนี้ราวกับโลกทั้งใบพังทลาย

world

9

เปน๒. อุปลักษณ คอื การเปรยี บสิง่ หน่งึ อีกสงิ่ หนง่ึ

คําสงเกต
เปน คือ

Heart

ตวั อยา ง เธอคือดวงใจของฉัน
Eyes
ดวงตาเปนหนาตางของหัวใจ
Window
คุณเปนเทวดาลงมาเกิดจริง ๆ

Angel

10

ตวั อยา ง

เสยี งแรงเปน ลกู ผชู ายไมอ ายเพ่อื น จะพาแมไ ปเรอื นใหจงได

แมนมิไปใหงามกต็ ามใจ จะบาปกรรมอยางไรก็ตามที

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

แมเน้อื เย็นเปน หวงมหรรณพ พข่ี อพบศรีสวสั ด์เิ ปน มจั ฉา
แมเปน บวั ตัวพี่เปน ภมุ รา เชยผกาโกสมุ ประทมุ ทอง

(พระอภยั มณี : สนุ ทรภู่ )

ระวางโทษเบด็ เสร็จเจด็ สถาน ถงึ ประหารชีวติ เปนผุยผง

ตามกฤษฎีการักษาพระองค แลว ลงจากพระทนี่ ง่ั เขา วังใน

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

11

๓. สทั พจน การใชถ อ ยคาํ เลียนเสียงธรรมชาติ

คําสงเกต

แปรน ๆ เหมียว ๆ เปรี้ยง
ๆ

ครืน ๆ เอก อี เอก เอก

Haystack

ตัวอยาง เสยงอูด ๆ ดังออกมาจากในกองฟาง
Raฉinันยืนดูฝนที่กําลังตกดังซู ๆ

Father พอตอกตะปูดังปอก ๆ

Nail

12

ตัวอยา ง

ใตเตยี งเสยี งหนูกก็ กุ กก แมงมมุ ทมุ อกที่รมิ ฝา
ยิ่งหวาดหว่ันพร่นั ตวั กลวั มรณา ดังวญิ ญานางจะพรากไปจากกาย

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

คราน้นั พระองคผ ทู รงภพ ฟงจบแคนค่งั ดงั เพลิงไหม

เหมือนดนิ ประสิงปลิวตดิ กับเปลวไฟ ดูดูเ ปนไดอ วี นั ทอง

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

บัดเดยี๋ วดงั หงางเหงงวงั เวงแวว สะดุงแลวเหลียวแลชะแงหา

เหน็ โยคขี ร่ี ุงพงุ ออกมา ประคองพาขน้ึ ไปยังบรรพต

(พระอภยั มณี : สนุ ทรภู่ )

13

ตัวอยา ง๔. บคุ คลวตัการใชถ อยคําทําสงิ่ ทไ่ี มมชี วี ติ หรือสัตว
ใหมกี ริยาเหมอื นมนษุ ย

Cry

ตัวอยา ง

Fog โลกกําลังรองไห

หมอกโอบกอดภูเขาMountain

Earthwor ไสเดือนหัวเราะ

เขียงและมีดพูดคุยกันเสยงดังใน
หองครัว

Knives Kitchen Room

14

ตวั อยา ง

ดุเหวาเราเสียงสําเนียงกอ ง ระฆงั ฆอ งขานแขงในวงั หลัง
วนั ทองนอ งนอนสนิททรวง จิตงวงระงบั สภู วงั ค

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

มองซิมองทะเล เห็นลมคล่นื เหจบู หิน
บางครัง้ มันบา บ่นิ กระแทกหนิ ดังครืนครนื

เสยี งสะอื้นจากผนื ดนิ เหมอื นสิ้นหวัง แววน้ําหลง่ั สูโลกราวโศกเศรา
อากาศธาตแุ ปรปรวนชวนซบเซา ภาพไฟเผาปาราบตราบปจจุบัน

(วาสนา บญุ สม)

15

แบบทดสอบบทท่ี ๑

คําช้แี จง : ใหนกั เรียนวงกลมคาํ ท่เี กีย่ วขอ งกบั ภาพพจน อปุ มา อุปลกั ษณ สทั พจน และบุคคลวัต

อุปมา อ บ

อปุ ตลวัักษอณย า ง เฉลย

สัทพจน

บคุ คลวัต

16

บทที่ ๒

17

๕ป. ปฏฏพิ พิ าากกยย  การใชถ อยคําท่มี คี วามหมายตรงกนั ขาม
หรือขดั แยงกันมากลา ว อยางกลมกลนื กนั
เพือ่ เพ่ิมความหมายใหมีน้าํ หนักมากย่ิงขึ้น

คําสงเกต

บาปบุญ อวนผอม ดําขาว
กวางแคบ สูงตํ่า

ตัวอยาง Soil

สวรรคบนดิน Pure
บาปบริสุทธิ์ Crazy
สวยเปนบา

18

ตวั อยาง

นาํ้ รอ นปลาเปน นํา้ เย็นปลาตาย

เสียนอยเสยี ยาก เสยี มากเสยี งา ย

แพเปน พระ ชนะเปนมาร

19

๖ป. สฏญั พิ ลาักษกณยความรัก ผทู้ ่ีร่อนเร่พเนจร ผทู้ ี่ร่อนเร่พเนจร
การเปรยี บเทยี บท่ีเรยี กส่ิงหนงึ่ ส่งิ ใดโดยใชคาํ อืน่ แทนคาํ ที่ใชเ รยี ก
นน้ั เกิดจากการเปรียบเทียบและ ตคี วามซงึ่ ใชก ันมานาน
จนเปน ท่ีเขา ใจกันโดยท่วั ไป และเปน สากล

ตัวอยา ง ความบริสทุ ธ์ิ

สขาว White ความตาย ความโศกเศรา ความชว่ั รา ย
สดํา Black
ดอกทานตะวัน Sunflower ความอบอนุ ความรักและความสุข
ดอกกุหลาบ Rose
นกขมิ้น Canary ความรัก
นกพิราบ Pigeon ผทู ี่รอนเรพเนจร
ระฆัง Bell
สน ติภาพ
ความมีเกยี รติ ความมชี ่อื เสยง

20

แบบทดสอบบทที่ ๒

คําชี้แจง : ใหนกั เรยี นจับคภู าพกับคาํ ปฏิพากษและสญั ลกั ษณท ก่ี ําหนดใหถ ูกตอง

กา
เปน.....................

ตราชงั่
เปน .....................

เต้ียสงู
เปน .....................

ขวารา ยซายดี
เปน .....................

ลา
เปน .....................

21

บทที่ ๓

22

ปฏพิ ากย๗. อธพิ จน/ การกลาวเกนิ จริงหรอื ผดิ จากความจรงิ เพื่อตองการ

อติพจน ยาํ้ ความหมายใหความรสู ึกหนกั แนน เนน ใหเ หน็ ชดั

ตวั อยาง ตัวอยาง

Clothing เสอผาใชแลวกองเทาภูเขา
Noisy เสยงดังจนหูแทบแตก
Thermal รอนจนตับแตก
Miss คิดถึงจะใจขาด

23

ตัวอยา ง

เอยี งอกเทออกอา ง อวดองค อรเอย
เมรุชบุ สมทุ รดนิ ลง เลขแตม
จารกึ พอฤๅ
อากาศจักจารผจง อยรู อนฤๅเหน็
โฉมแมหยาดฟาแยม

24

ปฏิพากย๘. นามนัย การใชคาํ หรือวลีซ่งึ บงบอกลกั ษณะหรอื คณุ สมบตั ิ
เปนจดุ เดน หรอื ลกั ษณะสาํ คัญของ สง่ิ ใดสงิ่ หน่ึง

ตวั อยาง ตัวอยาง

Pen ปากกาคมกวาดาบ

Rabbit เขาเปนกระตายหมายจันทร

Hair growth หัวหงอก

Nakhon Ratchasima เมืองยาโม

Japan แดนอาทิตยอุทัย

25

เฉลย

แบบทดสอบบทที่ ๓

คําชแ้ี จง : ใหน กั เรียนนําคําในกลอ งสเ่ี หลยี่ มมาตอบในชองวางใหถกู ตอง

รอ นตับแตก แดนอาทติ ยอ ทุ ยั แดนมังกร
หนาวกระดกู จะ รองไหนําตาเปน สายเลือด กระตา ยหมายจันทร

26

ทดสอบความรูหลังเรยี นกันอีกสกั รอบ

๑. ใหน ักเรียนนาํ กลองสเี หลอื งไปเตมิ หลกั ภาพพจนใหถ ูกตอ ง

เปรียบสิ่งหนง่ึ เหมือนอกี สงิ่ หน่ึง ใชสิ่งหนึง่ แทนสิ่งหนงึ่ ทําสง่ิ ไมมีชีวติ หรอื
การใชถ อยคําขัดแยง โดยสิง่ นั้นตองรบั รูใ นระดบั ไมใ ชคนใหม ที าทาง
การกลา วเกินจริง การเลียนเสยี งธรรมชาติ ใชค าํ หรอื วลี
เปรียบสง่ิ หน่งึ เปนอกี สงิ่ หนง่ึ บอกลักษณะสําคญั
เพอ่ื แทนส่งิ นั้น

๑. อุปมา ๒. อุปลกั ษณ

๓. สญั ลกั ษณ ๔. บคุ คลวตั
๕. ปฏิพากย ๖. อธพิ จน

๗. สัทพจน ๘. นามนัย

27

๒. ใหนกั เรยี นหาภาพพจนท่ีปรากฏในบทประพนั ธตอ ไปนี้ พรอ มบอกชือ่ ภาพพจนท ปี่ รากฏ

จมื่นไวยสารภาพกราบบาทา ลกู มาผดิ จรงิ หาเถียงไม
รกั ตัวกลวั ผดิ แตค ิดไป ก็หักใจเพราะรกั แมว ันทอง
ทุกวนั นี้ลูกชายสบายยศ พรอมหมดเมียม่งิ ก็มีสอง
มบี า วไพรใชสอยทัง้ เงนิ ทอง พ่นี อ งขางพอ กบ็ ริบูรณ
ยงั ขาดแตแ มค ณุ ไมแลเห็น เปนอยกู ็เหมอื นตายไปหายสูญ
ขอ นท้ี ท่ี กุ ขยังเพ่ิมพูน ถาพรอมมูลแมด ว ยจะสาํ ราญ
ลูกมาหมายวา จะมารับ เชิญแมวนั ทองกลับคนื ไปบาน
แมนจะบงั เกิดเหตุเภทพาล ประการใดกต็ ามแตเ วรา
มาอยูไยกับไอหนิ ชาติ แสนอบุ าทวใ จจติ ริษยา
ดังทองคําทาํ เลีย่ มปากกะลา หนาตาดําเหมอื นมนิ หมอ มอม
เหมอื นแมลงวนั วอ นเคลาทเ่ี นา ช่วั มาเกลอื กกล้ัวปทมุ าลยท ี่หวานหอม
ดอกมะเดอื่ ฤๅจะเจอื ดอกพะยอม วานักแมจะตรอมระกําใจ
แมเ ลี้ยงลกู มาถึงเจด็ ขวบ เคราะหป ระจวบจากแมหาเหน็ ไม
จะคิดถงึ ลูกบางฤๅอยา งไร ฤๅหาไมใจแมไ มคดิ เลย
ถา คดิ เห็นเอน็ ดูวา ลกู เตา แมทูนเกลาไปเรอื นอยา เชือนเฉย
ใหลูกคลายอารมณไดช มเชย เหมือนเมอื่ ครงั้ แมเ คยเลยี้ งลูกมา ฯ

เฉลย

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

28

ภาพพจน คือการใชถ อยคาํ ใหเหน็ ภาพ อันประกอบไปดว ย

อปุ มา อปุ ลักษณ สัญลักษณ บุคคลวัต ปฏิพากย
อธพิ จน สัทพจน และนามนยั

ค

อางอิง

กระทรวงศึกษาธิการ. (2551). หนงั สือเรียน รายวิชาพน้ื ฐาน ภาษาไทย วรรณคดวี จิ กั ษ
ช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 6. กรงุ เทพฯ : สกสค.

เกศจริ า บุญตระกลู . (2560). พิชติ 100 คะแนนเตม็ O-NET ภาษาไทย ม.ปลาย.
กรุงเทพฯ : ซเี อด็ ยูเค.

ครลู ิลล-่ี กิจมาโนชญ โรจนทรัพย. (2562). เรยี นลัด อัศจรรยว นั เดียว...จบ.
กรุงเทพลฯ : กจิ มาโนชญ ตวิ เตอรร งิ่ .

ฝายวิชาการภาษาไทย สํานักพมิ พเอม็ ไอเอส. (2558). SHDRT NOTE หลกั ภาษาไทย.

มันเกดิ เหตทุ ง้ั นก้ี ็เพราะชายหญิง จึงหงึ หวงชวงชิงยงุ ยิ่งอยู
จําจะตัดรากใหญใ หหลนพรู ใหล ูกดอกดกอยูแตกิ่งเดียว
อีวันทองตัวมันก็เหมือนรากแกว ถาตดั โคนขาดแลวก็ใบเห่ียว
ใครจะควรสสมอยูกลมเกลียว ใหเดด็ เดีย่ วรกู ันแตว ันน้ี

(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )

นางสาวขนิษฐา อตุ พันธ รหัส ๐๓๑ สาขาวชิ าภาษาไทย(ค.บ.) ช้นั ปท่ี ๔