หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 พันธุกรรม

หนวยการเรียนรูท่ี 4

พนั ธุกรรม(Genetics)

ผูสอน ครสู ุฟต รี

ตัวชีว้ ดั

ว 1.3 ม. 4/1 อธิบายความสมั พันธร ะหวางยนี การสงั เคราะหโปรตนี และลักษณะ
ทางพันธุกรรม
ว 1.3 ม. 4/2 อธิบายหลักการถายทอดลักษณะทถ่ี กู ควบคมุ ดวยยนี ทอี่ ยูบน
โครโมโซมเพศและมลั ตเิ ปล แอลลีล
ว 1.3 ม. 4/3 อธบิ ายผลทีเ่ กดิ จากการเปลี่ยนแปลงลําดับนวิ คลีโอไทดใ นดีเอน็ เอตอ
การแสดงลกั ษณะของสิง่ มชี ีวิต
ว 1.3 ม. 4/4 สบื คน ขอ มลู และอภปิ รายผลของเทคโนโลยีทางดีเอน็ เอทม่ี ีตอมนษุ ย
และสง่ิ แวดลอม
ว 1.3 ม. 4/5 สืบคน ขอ มูลและอภิปรายผลของเทคโนโลยที างดีเอน็ เอทม่ี ตี อมนษุ ย
และสิง่ แวดลอม

การถา ยทอดลกั ษณะทางพนั ธุกรรม

ยนี และการควบคมุ ลักษณะทางพนั ธุกรรม
การเปลยี่ นแปลงทางพนั ธกุ รรม

เทคโนโลยที างดีเอน็ เอ
วิวฒั นาการและความหลากหลายของสิง่ มีชวี ิต

พนั ธศุ าสตร (genetics)

วิชาทวี่ าดว ยการถายทอดลกั ษณะพนั ธุกรรมของส่งิ มีชีวิตจากบรรพบุรุษ
ไปสูลกู หลาน รวมถึงความผนั แปรของลกั ษณะพันธุกรรมทเี่ กดิ ขน้ึ นวิ คลี
โอพลาสซึม

ยีน (gene)

สวนของดเี อน็ เอทค่ี วบคุมลักษณะพนั ธกุ รรมของสิ่งมชี ีวติ และมี
ตําแหนงอยบู นโครโมโซมในนวิ เคลยี สของเซลล

โครโมโซม นิวคลโี อโซม

DNA

โครโมทิด

โปรตนี ฮสิ โตน

คณุ สมบัติของสารพนั ธกุ รรม

สามารถสรางโมเลกุลใหมท ่ีเหมอื นเดมิ
บรรจุขอมลู ทางพนั ธกุ รรมของสง่ิ มชี วี ติ

ถายทอดไปสูรนุ ลกู หลานได

มีโครงสรางทีเ่ สถียรแตอ าจเกดิ การเปล่ียนแปลง

คําสําคัญท่ีตอ งรู

ยนี ทาํ หนา ท่.ี .......................................................
รปู แบบของยีน เรียกวา .........................................
อลั ลลี เดน dominant allele : …………………………….
อัลลลี ดอย recessive allele : ……………………………
Homozygous คอื ……………………………………………..
็Heterozygous คือ …………………………………………..
ฟโ นไทป คือ..................................
จโี นไทป คือ..................................

การถา ยทอดลกั ษณะตามหลักของเมนเดล

Gregor Johann Mendel

ความสมั พนั ธข องโครโมโซม ดเี อ็นเอ และยีน

ภายในนวิ เคลียสของเซลลส ่งิ มชี ีวติ ทกุ ชนิดมสี ารพันธกุ รรม ท่ีเรียกวา ดีเอ็นเอ (DNA)
ซึง่ จะอยูรวมกบั โปรตีนทาํ ใหมโี ครงสรางท่ีมีลักษณะเปนสายยาว หรอื อาจขดตัวจนมี
ลักษณะเปน ทอ นๆทีเ่ รียกวา โครโมโซม (chromosome) ในระหวา งการแบงเซลล โดย
สว นหน่ึงของดีเอน็ เอทาํ หนาท่ีเปน ยนี (gene) ซงึ่ กําหนดลกั ษณะทางพันธกุ รรมตา ง ๆ
ของสงิ่ มีชวี ิต

ในนิวเคลียสทไี่ มอยูในระหวางการแบง เซลล
โครโมโซมคลายตวั เรยี กวา โครมาทนิ (chromatin)
ในนวิ เคลยี สท่ีอยใู นระหวางการแบงเซลล
โครโมโซมมีลกั ษณะเปน ทอ นๆ ประกอบดว ย โครมาทดิ 2
เสน ยึดทต่ี ําแหนง เซนโทรเมยี ร (centromere)

https://project8p.org/chromosome-101/

สารประเภทกรดนวิ คลีอกิ ประกอบดว ยหนว ยยอยท่ีเรยี ก
วา นิวคลโี อไทด (nucleotide) มาเช่ือมตอ กนั เปน สาย

ยาว มโี ครงสรางพ้ืนฐาน ดังน้ี

าดบั เบสของนิวคลีโอไทดช ว งหน่ึงบนสายดเี อ็นเอทําหนา ท่ี
าหนดลกั ษณะทางพันธุกรรมตาง ๆ ของสง่ิ มชี วี ติ โดยนิวคลีโอไท
ท่ีเรยี งตอกนั 3 ชนดิ ทาํ หนา ที่เปน รหสั พนั ธุกรรม (codon) ที่
าหนดชนดิ ของกรดอะมโิ น ซ่ึงเปน หนวยยอยของโปรตีนทีเ่ รยี งตอ
นเปน สายยาว การจดั เรียงลําดับกรดอะมิโนทตี่ า งกนั ทาํ ใหเกดิ
ารสังเคราะหโ ปรตีนทีม่ ีความจําเพาะและแตกตางกันหลายชนดิ



Position of
centromere

นกั เรียนควรรู!!!

โครโมโซม หากแบงตามตาํ แหนงเซนโทรเมยี ร จะมรี ปู รา งตา งกัน 4 แบบ

1. เมทาเซนทรกิ (metacentric) โครโมโซมที่มตี าํ แหนงเซนโทรเมียรอ ยูตรงกลาง จึงทาํ ใหแ ขน
ทง้ั ส่ีขา งมคี วามยาวเทากัน

2. ซับเมทาเซนทรกิ (submetacentric) โครโมโซมทีม่ ตี ําแหนง เซนโทรเมียรอ ยหู างจากจดุ ก่ึงกลาง
เลก็ นอ ย จึงทาํ ใหโครมาทิดมีแขนขา งหนึง่ ยาวกวา อกี ขา งเลก็ นอย

3. อะโครเซนทรกิ (acrocentric) โครโมโซมที่มตี ําแหนง เซนโทรเมียรอยใู นตาํ แหนงที่ใกลก ับปลายของโครมา
ทดิ จึงทาํ ใหโครมาทดิ มแี ขนขา งหนึง่ ยาวมากกวา อีกขาง

4. ทีโลเซนทริก (telocentric) โครโมโซมที่มีตําแหนง เซนโทรเมียรอยูทปี่ ลายของโครมาทิด
ทําใหโครโมทิดมีแขนขา งเดียว

2. การถา ยทอดลกั ษณะทางพันธกุ รรม

โรคทางพันธกุ รรมคอื อะไร ???
พรอ มยกตวั อยา งโรคทร่ี จู กั

การถายทอดลักษณะทางพนั ธุกรรมทาง
โครโมโซมรางกาย

การถายทอดลักษณะทางโครโมโซมรางกาย 22 คู พบทั้ง
รูปแบบความผิดปกติของแอลลีลเดน ซ่งึ หากมแี อลลลี เดนเพียงแอลลลี เดยี วกจ็ ะ

แสดงความผดิ ปกติออกมาทันที
รูปแบบความผดิ ปกติของแอลลีลดอย จะแสดงความผดิ ปกติออกมาก็ตอ เมื่อคขู อง

ยีนนนั้ เปนแอลลลี ดอ ยทั้งคู

โรคผิวเผอื ก :
โรคน้วิ เกนิ :
โรคธาลสั ซีเมยี :

แอลลลี เดน (dominant allele)
แอลลีล ดอย (recessive allele)

คําถาม.. การถา ยทอดลักษณะพันธกุ รรมทาง
โครโมโซมเพศ ระหวางเพศหญงิ กบั เพศชาย

แตกตา งกันอยางไร

การถา ยทอดลกั ษณะทางพันธกุ รรม
ทางโครโมโซมเพศ

การถายทอดลักษณะทางโครโมโซมเพศ ( X / Y) ซึ่งการแสดงออกในแตละเพศ
นัน้ จะแตกตา งกนั เน่อื งจากเพศหญงิ มีโครโมโซม XX จึงมีแอลลีลควบคุม
ลักษณะอยเู ปน คู แตเ พศชายมโี ครโมโซมเพศเปน XY จงึ มแี อลลลี บน
โครโมโซม X มาจากแมเทา นั้น

โรคตาบอดสี

เปนลักษณะที่ควบคุมโดยแอลลลี ดอยบนโครโมโซม X ซึง่ การแสดงลักษณะ
ตาบอดสีในเพศชายและเพศหญิงจะแตกตา งกนั

เกิดจากความผดิ ปกติของเซลลร ูปกรวย ซ่งึ เปนเซลลป ระสาทในมานตาทม่ี ีความไว
ตอ แสงสีตาง ๆ ทาํ ใหดวงตาไมส ามารถมองเหน็ สีบางสีได

การถายทอดลกั ษณะทางพนั ธุกรรมทาง
แบบมัลตเิ ปลแอลลลี

• เปนลักษณะบางลกั ษณะจะถกู ควบคุมโดยยีนทม่ี แี อลลลี มากกวา
2 แอลลีล เรียกวา มัลตเิ ปลแอลลีล (multiple allele) ทาํ ใหม ีฟโนไทปห ลายแบบ

ตัวอยา งเชน

หมูเลือด ABO ถูกควบคมุ ดว ยแอลลีล 3 แอลลลี ซง่ึ มผี ลตอการสรางแอนตเิ จนบน
ผิวเซลลเ ม็ดเลือดแดง

นักเรียนศึกษาการถายทอดลักษณะของหมเู ลือดระบบ ABO ??





พนั ธุประวตั หิ รือเพดดกี รี (pedigree)

• การศึกษาลักษณะทางพนั ธกุ รรมตา ง ๆ ของมนษุ ย สามารถทําไดโดยการสืบประวตั ิ
ครอบครัวซ่ึงมกี ารศกึ ษาจากหลายๆ ช่วั อายุคน จงึ นาํ ขอ มูลมาเขียนเปนแผนผงั

โจทย

“ชายหญิงคหู นึง่ แตงงานกัน มีลูก 4 คน เปนลกู ชาย 2 คน และลูกสาว 2 คน ซง่ึ พบ
วา ลกู ชาย 1 ใน 2 มีภาวะพรอ งเอนไซม จ-ี 6-พีดี ซง่ึ เปนภาวะท่ที าํ ใหเ ซลลเม็ดเลือด
แดงแตกงา ย”

จากขอ มูลขา งตน ภาวะดังกลา วมกี ารถา ยทอดลักษณะทางพันธุกรรม
อยา งไร และเพราะเหตใุ ดลูกชาย 1 ใน 2 จงึ มีภาวะดังกลาว แตลูกสาวทง้ั
2 คนปกติ

Mutation

การเปล่ยี นแปลงลาํ ดบั เบสบนสายดี
เอน็ เอ มีผลอยางไร

การเปล่ยี นแปลงโครงสรางหรือปรมิ าณสารพนั ธกุ รรม
ของสงิ่ มชี ีวิต โดยมกี ารเปล่ยี นแปลงลาํ ดบั เบสทอ่ี ยภู ายใน
สายดีเอน็ เอ หรือมรี ูปรางและจํานวนโครโมโซมทผี่ ิดปกติ
ไป

การเปลีย่ นแปลงทเ่ี กดิ ข้ึนสงผลตอ ฟโนไทป ของสงิ่ มชี วี ติ
ทเี่ กดิ การ กลาย

“ มิวแทนต (Mutant)”