ระบบขับถ่าย

ระบบขับถ่าย

(Excretory system)



ลองให้คดิ

นักเรียนคดิ วา่ ของเสยี จาก
ระบบขบั ถ่ายของมนุษยม์ อี ะไรบ้าง

ของเสยี

ของเสีย หมายถงึ สารทเ่ี กิดจากกระบวนการเมแทบอลซิ ึม
(metabolism) ภายในรา่ งกายของสง่ิ มีชวี ติ ท่ไี มม่ ปี ระโยชน์

ปัสสาวะ เหงอื่ ลมหายใจ

ลองใหค้ ิด

เพราะเหตุใดอุจจาระ
จงึ ไมจ่ ดั เปน็ ของเสียในระบบขบั ถา่ ย

ของเสีย

อุจจาระ เปน็ ของที่เหลือจากการย่อยจากระบบทางเดินอาหารของ
ส่ิงมีชวี ติ โดยถ่ายออกทางทวารหนกั

ดงั น้นั อุจจาระไม่จดั เป็นของเสยี ทเี่ กดิ ขน้ึ ในกระบวนการสลาย
สารอาหารภายในเซลล์ หรอื กระบวนการเมแทบอลิซึม

เนอ้ื หาท่ีจะไดศ้ ึกษา

01 หน้าท่ขี องระบบขับถ่าย
02 ระบบขบั ถ่ายของเสยี ทางไต
03 ระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางผิวหนงั
04 ระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางปอด

01

หน้าที่ของระบบขับถ่าย

หนา้ ทข่ี องระบบขบั ถา่ ย

ระบบขบั ถ่าย มีหน้าที่กาจดั ของเสยี หรือสารท่เี กิดจาก

กระบวนการเมแทบอลซิ ึมของส่งิ มชี วี ติ ท่ไี มม่ ีประโยชนอ์ อก

จากรา่ งกาย และรักษาดลุ ยภาพของรา่ งกาย

02

ระบบขับถ่ายของเสี ยทางไต

หนา้ ทีข่ องระบบขบั ถา่ ยของเสียทางไต

ระบบขับถ่ายของเสียทางไต
มีหน้าที่กาจดั ของเสยี ออกมาในรูปของปสั สาวะ
ประกอบดว้ ย ไต ทอ่ ไต กระเพาะปสั สาวะ และทอ่ ปัสสาวะ

อวยั วะระบบขบั ถ่ายของเสยี ทางไต
ไต

ท่อไต
กระเพาะปสั สาวะ

ทอ่ ปัสสาวะ



ไต

KIDNEY

มี 1 คู่ รปู ร่างคลา้ ยเมลด็ ถว่ั ดา
อยูใ่ นช่องท้อง 2 ข้างของกระดูก

สนั หลังระดบั เอว

ไต

KIDNEY

ทาหนา้ ทกี่ รองสาร ดูดซับน้า ไอออน และสารอืน่ ๆทีจ่ าเป็นตอ่ ร่างกาย
กลับเข้าสู่กระแสเลอื ด และขบั ไอออน และสารอนื่ ๆ ทร่ี ่างกายไม่ตอ้ งการ
หรอื มากเกนิ พอออกจากร่างกาย เพอื่ การปรบั สมดุลความเปน็ กรด–เบส

ของรา่ งกาย

คอร์เทกซ์ ไต
เมดลั ลา
KIDNEY
รนี ัล พิรามิด
กรวยไต หนว่ ยไต
หลอดเลอื ดรีนลั อาร์เทอรี
หลอดเลอื ดรนี ลั เวน

ทอ่ ไต

ไต

KIDNEY

หว่ งเฮนเล

หลอดเลือดรีนลั อารเ์ ทอรี

หลอดเลือดรีนลั อารเ์ ทอรี
(renal artery)

ทาหนา้ ท่ีนาเลือดท่มี ขี องเสยี
มากรอง และนาเลอื ดมาเล้ียงไต

หลอดเลือดรีนัล เวน

หลอดเลือดรีนัล เวน
(renal vein)

ทาหนา้ ทน่ี าเลือดท่ผี ่านการกรอง
จากไตแลว้ กลบั เขา้ ส่หู ัวใจ

กรวยไต

กรวยไต (pelvis)

ทาหน้าที่สง่ น้าปสั สาวะลงไปสูท่ อ่ ไต

คอร์เทกซ์

คอร์เทกซ์ (cortex)

เป็นเน้อื ไตช้นั นอก เมอ่ื ขยายดเู ป็นกลมุ่
ของหลอดเลือดฝอยทีเ่ รียกวา่ โกลเมอรูลัส
ถงุ โบว์แมนสแ์ คปซูล และท่อของหนว่ ยไต
ตอนตน้ และตอนปลาย

ทาหน้าที่กรองของเสียออกจากเลือด

เมดัลลา

เมดลั ลา (medulla)

เปน็ เนอื้ ไตชั้นใน ช้ันนเี้ ปน็ ส่วนของหลอด
เลก็ ๆ ทีต่ อ่ มาจากชั้นคอรเ์ ทกซ์

ทาหนา้ ทนี่ านา้ ปัสสาวะส่งเขา้ สกู่ รวยไต

รีนัล พริ ามดิ

รนี ัล พริ ามดิ (renal pyramid)

เปน็ เนอ้ื ไตช้นั ใน หลอดเลก็ ๆ รวมกันเปน็
กลุม่ ๆ มีรปู ร่างลกั ษณะเปน็ ภาพสามเหลย่ี ม
คลา้ ยพีระมิด

ทาหน้าทนี่ านา้ ปสั สาวะสง่ เข้าสู่กรวยไต

หนว่ ยไต

หนว่ ยไต (nephron)

ทาหนา้ ที่ในการกรองของเสยี ออก
จากเลอื ด และดดู กลบั สารท่มี ี
ประโยชนเ์ ข้าเลือด

ในไตแต่ละขา้ งประกอบดว้ ยหนว่ ย
ไต ประมาณ 1.2 ลา้ นหนว่ ย

หนว่ ยไต

หนว่ ยไต ประกอบดว้ ย
โกลเมอรูลัส โบว์แมนสแ์ คปซลู
ทอ่ ขดส่วนต้น ห่วงเฮนเล ท่อขด
สว่ นปลาย และท่อรวม
อยู่บรเิ วณชั้นคอรเ์ ทกซ์ และช้ัน
เมดัลลา

หนว่ ยไต

โกลเมอรูลัส (glomerulus)

เป็นกลุ่มหลอดเลือดฝอยพันกัน
เปน็ ก้อนกลมท่อี ยูใ่ นโบว์แมนส์
แคปซลู

ทาหน้าท่ีกรองเลือด

หนว่ ยไต

โบว์แมนส์แคปซลู
(Bowman’s capsule)

อยู่ในเน้อื ไตชัน้ นอก เปน็ ส่วน
ท่ีมีลักษณะคลา้ ยถว้ ยมผี นังบางๆ
2 ชนั้ ภายในมีกระจกุ เส้นเลอื ดฝอย
โกลเมอรูลัส ของเหลวท่กี รองไดจ้ ะ
ผ่านมายงั บริเวณนี้

หน่วยไต

ท่อขดส่วนตน้ (proximal
convoluted tubule)

มีลกั ษณะเป็นทอ่ ขดไปมาเปน็
บรเิ วณที่มกี ารดดู ซมึ สารกลบั เข้าสู่
กระแสเลือดได้มากที่สุด

หนว่ ยไต

หว่ งเฮนเล (loop of henle)

เปน็ หลอดโค้งรูปตวั ยู อยู่ถดั
จากทอ่ ขดส่วนตน้ ห่วงเฮนเลยื่นเข้า
มาในเนือ้ ไตสว่ นเมดลั ลา

หนว่ ยไต

ทอ่ ขดสว่ นปลาย (distal
convoluted tubule)

เป็นท่อขดไปมาคลา้ ยทอ่ ขดส่วน
ตน้ อยู่ถัดจากหว่ งเฮนเลเข้ามาใน
เน้อื ไตชั้นคอรเ์ ทกซ์

หน่วยไต

ทอ่ รวม (collecting tubule)

เปน็ บรเิ วณที่ทอ่ ขดส่วนปลาย
ของหนว่ ยไตมาเปดิ รวมกนั เพอ่ื นา
ปสั สาวะออกสู่กรวยไต โดยหนว่ ย
ไตหลายๆ หน่วยใชร้ ว่ มกนั ได้

ท่อไต

URETERS

เป็นทอ่ 2 อัน ทนี่ าน้าปัสสาวะ
ออกมาจากไตไปสกู่ ระเพาะ
ปัสสาวะ

กระเพาะปัสสาวะ

URINARY BLADDER

เป็นถงุ ทีเ่ ก็บสะสมนา้ ปสั สาวะ ผวิ
ดา้ นในมีรอยย่นเรยี ก รูแก ซง่ึ จะ
ขยายออกได้
กระเพาะปัสสาวะปกติมีความจุได้
ประมาณ 500 ลกู บาศก์
เซนตเิ มตร

ทอ่ ปสั สาวะ

URETHRA

เปน็ ท่อนาน้าปสั สาวะในกระเพาะ
ปัสสาวะออกจากร่างกาย

การทางานของระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางไต

ระบบขบั ถ่ายของเสยี ทางไต กลไกการทางานเกดิ ขึ้นทห่ี นว่ ยไต
ซง่ึ มกี ลไกทเ่ี กีย่ วข้อง ดงั น้ี

การกรอง การดูดกลบั การหล่งั สาร การขบั ถ่าย

การทางานของระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางไต

รนี ลั อาร์ โกลเมอรูลสั โบวแ์ มนส์ ท่อขดสว่ น
เทอรี ท่อรวม แคปซลู ต้น
กรวยไต กระเพาะ ทอ่ ขดส่วน
ท่อไต ปสั สาวะ ปลาย หว่ งเฮนเล
ทอ่ ปสั สาวะ



กลไกการทางานเกดิ ขึ้นทหี่ น่วยไต

การกรอง (filtration)

ของเหลวท่ีอยใู่ นโบว์แมนแคปซูล เรียกวา่ ของเหลวทกี่ รองได้ เลือดสว่ นทีเ่ หลือ
จะไหลไปเลยี้ งส่วนต่างๆ ของทอ่ หนว่ ยไตแล้วเปลีย่ นเป็นเลอื ดดา ไหลออกจากไต
กลับสูห่ ัวใจทางหลอดเลือดรีนลั เวน

สารสว่ นใหญ่จะผ่านได้ เชน่ น้า เกลือแร่ กลโู คส กรดอะมโิ น ยเู รีย กรดยูรคิ
ยกเว้น สารทมี่ ขี นาดใหญ่ เชน่ โปรตนี ในเลือด เม็ดเลอื ดแดง เมด็ เลือดขาว

กลไกการทางานเกิดขน้ึ ที่หน่วยไต

การดดู กลบั (reabsorption)

สารทดี่ ดู กลบั สารท่ีเปน็ ประโยชน์จะเปน็ บริเวณไตชนั้ นอก ได้แก่ สารอาหาร
พวกกลูโคส กรดอะมโิ น และวิตามนิ และ NaCl

ท้งั สารอาหาร และ NaCl ถูกดดู กลบั แบบแอกทีฟทรานสปอรต์
สว่ นนา้ K+ และ HCO3-ดูดกลบั แบบพาสซีฟทรานสปอรต์

กลไกการทางานเกดิ ข้ึนทีห่ น่วยไต

การหลั่งสาร (secretion)

การหลง่ั สารเปน็ กระบวนการขับสารพิษออกจากกระแสเลือดเขา้ สทู่ อ่ หน่วยไต
สะสมกลายเป็นปัสสาวะ เช่น ยเู รีย ยรู กิ ครีอะดนี ิน ซึง่ เกิดจากกระบวนการเมทา
บอลซิ ึม โปรตีนหรอื ยา นอกจากนย้ี งั มีการสรา้ งสารบางอยา่ งเพือ่ ปรบั pH ของ
ปัสสาวะทาให้ปสั สาวะเปน็ กรดออ่ นๆ

กลไกการทางานเกิดขึน้ ทห่ี นว่ ยไต

การขับถา่ ย (excretion)

ทาใหข้ องเหลวมคี วามเขม้ ขน้ กลายเปน็ นา้
ปสั สาวะไปตามท่อไต เกบ็ ไว้ทีก่ ระเพาะปัสสาวะ

สรุปกลไกการทางานเกดิ ขึน้ ทีห่ นว่ ยไต

บริเวณ กลไกทีเ่ กดิ
โกลเมอรูลสั และโบว์แมนแคปซูล การกรอง : นา้ กลูโคส เกลือแร่ ของเสียไนโตรเจน และสารโมเลกุลเล็กอนื่ ๆ
การดดู กลบั : นา้ กลูโคส NaCl กรดอะมโิ น K+ และ HCO3-
ทอ่ ขดสว่ นตน้ การหลั่งสาร : แอมโมเนยี และ H+
การดูดกลับ : ขาลง น้าเพยี งอยา่ งเดียว
หว่ งเฮนเล การดูดกลับ : ขาข้ึน NaCl เพยี งอย่างเดยี ว
หว่ งเฮนเล การดูดกลบั : น้า NaCl และ HCO3-
การหลง่ั สาร : K+ และ H+
ทอ่ ขดสว่ นปลาย

ทอ่ รวมปัสสาวะ การดูดกลับ : น้า NaCl และยูเรีย
การขบั ถา่ ย : นา้ ยูเรยี โซเดียม คลอรีน โพแทสเซียม ฟอสเฟต กรดยรู ิก และแอมโมเนยี



03

ระบบขับถ่ายของเสี ยทางผิ วหนัง

หน้าทรี่ ะบบขับถา่ ยของเสยี ทางผวิ หนงั

ระบบขบั ถา่ ยของเสียทางผิวหนงั
มีหนา้ ทีก่ าจัดของเสยี ออกมาในรูปของเหง่อื

ประกอบดว้ ย ผิวหนัง

อวยั วะระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางผวิ หนงั

ผิวหนัง

SKIN

หนา้ ท่ขี องผิวหนัง ป้องกนั เชอ้ื โรคไม่ใหเ้ ขา้ ส่รู า่ งกาย ควบคมุ อณุ หภูมิ
ในรา่ งกาย รบั ความรู้สกึ และกาจดั ของเสยี ในรปู เหง่ือ

เหงื่อทถ่ี ูกขบั ออกมาทางต่อมเหง่ือ ประกอบด้วยน้าประมาณ 99 %
และสารอ่ืนๆ อีก 1 % เปน็ พวกเกลอื โซเดยี มคลอไรด์ ยูเรีย แอมโมเนีย
กรดอะมโิ น น้าตาล และกรดแลกตกิ

การทางานของระบบขบั ถา่ ยของเสยี ทางผิวหนงั

อาร์เทอรี ต่อม ท่อ
เหงอื่ เหง่อื

ตอ่ ม หลอด รูเหง่ือ
เหงอ่ื เลอื ด
ฝอย



04

ระบบขับถ่ายของเสี ยทางปอด