การศึกษาโครงสร้างของดอกเข็ม

งานแม็กกาซีน เรื่อง ส่วนประกอบของดอกเข็ม

จัดทำโดย
น.ส.ธัญธนา แสงวงค์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ห้อง 341

แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์ เลขที่ 8
ส่งครูผู
้สอน

นายวิชัย ลิขิตพรรักษ์ ตำแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชำนาญการ สาขาวิชาชีววิทยา
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา สพม.กท.1

ประกอบรายวิชาชีววิทยา ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2565

ก

คำนำ

แม็กกาซีนฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาชีววิทยา 4

(ว30244) ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 โดยมีจุดประสงค์เพื่อนำเสนอความรู้จากการ
ศึกษาโครงสร้างของดอกเข็มทั้งในส่วนของสัณฐานภายนอกและกายวิภาค
ภายในเบื้องต้นของดอกเข็ม และข้อมูลทั่วไปเบื้องต้นของดอกเข็ม ซึ่งอาศัย
ความรู้จากบทเรียนในรายวิชาชีววิทยา เรื่อง การสืบพันธุ์ของพืชดอก ทั้งนี้ ต้อง
ขอขอบพระคุณอาจารย์วิชัย ลิขิตพรรักษ์ คุณครูผู้สอน ที่กรุณาถ่ายทอดความรู้
ให้อย่างละเอียดและช่วยเหลือตลอดการจัดทำแม็กกาซีนฉบับนี้จนเสร็จสิ้น
สมบูรณ์

ผู้จัดทำคาดหวังว่าแม็กกาซีนฉบับนี้จะเป็นประโยชน์ผู้ที่สนใจ
และผู้นำไปใช้ในภายภาคหน้า โดยทำให้สามารถศึกษาส่วนประกอบของ
ดอกเข็มได้อย่างละเอียดครบถ้วน และเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อผู้จัดทำ
เองในด้านการทบทวนบทเรียน และหากแม็กกาซีนเล่มนี้มีข้อผิดพลาด
ประการวดทางคณะผู้จัดทำต้องขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

ธัญธนา แสงวงค์
ผู้จัดทำ

28 พฤศจิกายน 2565

สารบัญ ข

เรื่อง หน้า

คำนำ ก
สารบัญ ข
ข้อมูลทั่วไปของต้นเข็ม 1-2
ข้อมูลเบื้องต้นของโครงสร้างดอกเข็ม 3
ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของดอกเข็ม 4-7
สัณฐานภายนอก 8
กายวิภาคภายใน 9
บรรณานุกรมและเอกสารอ้างอิง 10
ภาคผนวก 11-12

1

ข้อมูลทั่วไปของต้นเข็ม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ixora chinensis Lamk., Ixora spp.
วงศ์ : RUBIACEAE
ชื่อสามัญ : Zephyranthes
ชื่ออื่น : West Indian Jasmine

เป็นพรรณไม้พุ่มขนาดเล็กถึงขนาดย่อม ลำต้นสูงประมาณ 3–5 ฟุต จะ
แตกกิ่งก้านสาขาออกแผ่เป็นพุ่ม ใบมีความแข็ง และเปราะง่าย มีสีเขียวสด
ลักษณะใบมนรี ปลายใบแหลม โคนใบมน ใบจะออกเรียงสลับกันคนละทิศทาง
รากเป็นรากแก้วมีลักษณะตอนโคนจะโตแล้วค่อยเรียวเล็กลงไปจนถึงปลายจะ
ยาวและใหญ่กว่ารากอื่นๆที่แยกออกไป และจะมีรากแขนงแตกออกมาจากราก
แก้วแตกแขนงออกเป็นทอดๆได้อีกเรื่อยๆเป็นจำนวนมาก ดอกออกเป็นช่อใหญ่
จะออกตรงส่วนยอดของต้น ในแต่ละช่อจะประกอบด้วยดอกขนาดเล็กเป็นหลอด
ตรงปลายหลอดจะเป็นกลีบซึ่งมีอยู่4-5 กลีบ ปลายกลีบแหลม ผลเป็นผลกลม
ผลอ่อนสีเขียว ผลแก่สีดำ เข็มเป็นพืชที่ต้องการแสงแดดจัด ต้องการปริมาณน้ำ
ปานกลาง สามารถทนต่อความแห้งแล้ง การให้น้ำ 3-5 วัน/ครั้ง ชอบดินร่วนซุย
ดินร่วนปนทราย มีความชุ่มชื้น ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก อัตรา 0.5-1 กิโลกรัม/
ต้น ควรใส่ 5-6 ครั้ง/ปี ขยายพันธุ์โดยการปักชำ การเพาะเมล็ดการตอน วิธีที่ได้
ผลดีและนิยมกัน คือ การปักชำและการตอน

มีถิ่นกำเนิดในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในประเทศไทยพบได้ทั่วทุกภาค

ประโยชน์ : ปลูกเป็นไม้ประดับ ทางสมุนไพร ราก มีรสหวาน ใช้
รับประทานแก้โรคตา เจริญอาหาร ใบ ใช้เป็นยาฆ่าพยาธิ ดอก
แก้โรคตาแดง ตาแฉะ ผล แก้โรคริดสีดวงในจมูก

2

ข้อมูลทั่วไปของต้นเข็ม

ลำต้นต้นเข็ม
รากต้นเข็ม
ดอกเข็ม

ใบต้นเข็ม

ผลต้นเข็ม

3

ข้อมูลเบื้องต้นของโครงสร้างดอกเข็ม

ต้นเข็มมีดอกเป็นดอกช่อและเป็นดอกครบส่วน คือมีส่วนประกอบครบ
4 ส่วน ได้แก่ กลีบเลี้ยง กลีบดอก เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมีย และเนื่องจาก
มีเกสรเพศผู้และเกสรเพศเมียอยู่ในดอกเดียวกัน นั่นคือดอกเข็มจัดเป็นดอก
สมบูรณ์เพศเช่นกัน

นอกจากนี้ดอกเข็มสามารถผ่าสมมาตรได้หลายทาง จึงจัดเป็นดอกไม้ที่มี
สมมาตรแบบรัศมี และยังเป็นดอกที่ส่วนต่างๆอยู่เหนือรังไข่ (epigynous
flower ) จะเห็นดอกในกลุ่มนี้ได้ชัดเจนว่า ส่วนต่างๆของดอกทุกส่วน คือกลีบ
เลี้ยง กลีบดอก และเกสรเพศผู้ เกิดอยู่เหนือรังไข่ ดังนั้น รังไข่จึงอยู่ต่ำลงจาก
ชั้นวงกลีบเลี้ยง วงกลีบดอก และวงเกสรเพศผู้ คล้ายกับฝังตัวอยู่ในฐานดอกที่
อาจจะมีหรือไม่มีก็ได้ เรียกว่ารังไข่ใต้วงกลีบ (inferior ovary)

Calyx ซึ่งมี Corolla tube

ovary อยู่ด้านใต้

4

ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของดอกเข็ม

ดอกเป็นดอกช่อ ออกรวมกันเป็นช่อที่ปลายยอดหรือ
กิ่งข้าง ดอกย่อยสีแดงหรือชมพู กลีบดอกเชื่อมกันเป็น
หลอดยาว ปลายหลอดกลีบแยกเป็น 4-6 กลีบ เกสรเพศผู้
สีเหลือง 4 อัน ติดอยู่ที่หลอดดอกด้านบนและอยู่สลับกับ
กลีบ เกสรเพศเมียยื่นเลยหลอดดอกขึ้นมาเล็กน้อย

กลีบเลี้ยงมีขนาดเล็กเป็นวง (calyx) อยู่
บริเวณที่ปลายสุดของหลอดกลีบดอก (corolla
tube) ติดกับก้านดอกย่อย (pedicel)

corolla tube

Calyx
pedicel

5

ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของดอกเข็ม

ก้านดอกย่อย

ก้านดอก

กลีบเลี้ยง/วงกลีบเลี้ยง

6

ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของดอกเข็ม

กลีบดอก

หลอดกลีบดอก

เกสรเพศผู้

7

ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของดอกเข็ม

ยอดเกสรเพศเมีย

ก้านชูเกสรเพศเมีย

รังไข่

สัณฐานภายนอกของดอกเข็ม 8

ยอดเกสรเพศเมีย อับเรณู
stigma anther

หลอดกลีบดอก แฉกกลีบดอก
corolla tube corolla lobe
วงกลีบเลี้ยง
ก้านดอกย่อย calyx
pedicle
ก้านดอก
peduncel

กายวิภาคภายในของดอกเข็ม 9

รังไข่
Ovary

ก้านชูเกสรเพศเมีย
Style

บรรณานุกรมและเอกสารอ้างอิง 10

— http://www.rspg.or.th/plants_data/kp_bot_garden/khem.htm
— https://th.m.wikipedia.org/wiki/เข็ม_(พืช)
— https://03572anocha.wordpress.com/2015/07/07/รากต้นเข็ม/
— http://www.agri.ubu.ac.th/~kitti/part1/flower.html
— http://www.sc.chula.ac.th/thaiplants/flowers/pdf/webFLOWER_Rub_Finlay.pdf

(สืบค้นวันที่ 26 พฤศจิกายน 2565 ทั้งหมด)

ภาคผนวก 11
คลิปวีดีโอขณะทำการศึกษา
ส่วนประกอบของดอกเข็ม

URL : https://youtu.be/AWF9MhZVh1Y

12

ภาคผนวก

ภาพขณะผ่าดอกเข็ม ภาพดอกเข็มก่อน-หลังผ่า
ภาพขณะอธิบาย

สัณภายนอกดอกเข็ม

ภาพขณะเลือกดอกเข็ม
ที่จะผ่า