พัฒนาการด้านการเมือง การปกครองของอยุธยา ป.5

พระมหากษัตรยิ ์อยุธยา

ลำดบั รำชวงศ์ พระนำมพระมหำกษัตริย์ พ.ศ. ที่ครองรำชย์

1 อู่ทอง สมเด็จพระรำมำธบิ ดีท่ี 1 (พระเจ้ำอู่ทอง) 1893-1912 (20 ปี )
2 อ่ทู อง สมเดจ็ พระรำเมศวร (ครองรำชย์คร้ังท่ี 1) 1912-1913 (ไม่ถึง 1 ปี )
3 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระบรมรำชำธิรำชที่ 1 (ขุนหลวงพ่อง่ัว)
4 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระเจ้ำทองลนั (เจ้ำทองจนั ทร์) 1913-1931 (18 ปี )
1931-1931 (7 วนั )
อู่ทอง สมเดจ็ พระรำเมศวร (ครองรำชย์คร้ังที่ 2) 1931-1938 (7 ปี )
5 อ่ทู อง สมเดจ็ พระรำมรำชำธริ ำช 1938-1952 (15 ปี )

พระมหากษตั ริยอ์ ยธุ ยา

ลำดบั รำชวงศ์ พระนำมพระมหำกษัตริย์ พ.ศ. ท่คี รองรำชย์

6 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระนครินทรำธิรำช (เจ้ำนครอินทร์) 1952-1967 (15 ปี )

7 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระบรมรำชำธิรำชที่ 2 (เจ้ำสำมพระยำ) 1967-1991 (24 ปี )

8 สุพรรณภูมิ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนำถ 1991-2031 (40 ปี )

9 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระบรมรำชำธิรำชท่ี 3 2031-2034 (3 ปี )

10 สุพรรณภูมิ สมเดจ็ พระรำมำธิบดีที่ 2 (พระเชษฐำธิรำช) 2034-2072 (38 ปี )

11 สุพรรณภูมิ สมเดจ็ พระบรมรำชำธิรำชท่ี 4 (หน่อพุทธำงกรู ) 2072-2076 (4 ปี )

12 สุพรรณภูมิ พระรัษฎำธิรำช 2076-2077 (5 เดือน)

13 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระไชยรำชำธิรำช 2077-2089 (13 ปี )

14 สุพรรณภูมิ พระยอดฟ้ำหรือพระแก้วฟ้ำ 2089-2091 (2 ปี )

15 สุพรรณภูมิ สมเด็จพระมหำจกั รพรรดิ (พระเทยี รรำชำ,พระเจ้ำช้ำงเผือก) 2091-2111 (20 ปี )

16 สุพรรณภูมิ สมเดจ็ พระมหินทรำธิรำช 2111-2112 (1 ปี )

พระมหากษตั รยิ อ์ ยธุ ยา

ลำดบั รำชวงศ์ พระนำมพระมหำกษตั ริย์ พ.ศ. ท่ีครองรำชย์

17 สุโขทยั สมเดจ็ พระมหำธรรมรำชำธริ ำช 2112-2133 (21 ปี )
18 สุโขทยั สมเด็จพระนเรศวรมหำรำช 2133-2148 (15 ปี )
19 สุโขทยั สมเด็จพระเอกำทศรถ 2148-2153 (5 ปี )
20 สุโขทยั พระศรีเสำวภำคย์ 2153-2154 (2 เดือน)
21 สุโขทยั สมเดจ็ พระเจ้ำทรงธรรม 2154-2171 (17 ปี )
22 สุโขทยั สมเดจ็ พระเชษฐำธิรำช 2171-2172 (1 ปี 7 เดือน)
23 สุโขทยั พระอำทติ ยวงศ์ 2172-2172 (36 วนั )

พระมหากษตั รยิ ์อยุธยา

ลำดบั รำชวงศ์ พระนำมพระมหำกษตั ริย์ พ.ศ. ท่ีครองรำชย์

24 ปรำสำททอง สมเดจ็ พระเจ้ำปรำสำททอง 2172-2199 (25 ปี )
2199-2199 (9 เดือน)
25 ปรำสำททอง สมเดจ็ เจ้ำฟ้ำไชย 2199-2199 (2 เดือน 17 วนั )
2199-2231 (32 ปี )
26 ปรำสำททอง สมเด็จพระศรีสุธรรมรำชำ

27 ปรำสำททอง สมเด็จพระนำรำยณ์มหำรำช

พระมหากษัตรยิ อ์ ยุธยา

ลำดบั รำชวงศ์ พระนำมพระมหำกษัตริย์ พ.ศ. ท่ีครองรำชย์

28 บ้ำนพลหู ลวง สมเดจ็ พระเพทรำชำ 2231-2246 (15 ปี )
2246-2251 (5 ปี )
29 บ้ำนพลูหลวง สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 (พระเจ้ำเสือ) 2251-2275 (24 ปี )
2275-2301 (26 ปี )
30 บ้ำนพลหู ลวง สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 (พระเจ้ำท้ำยสระ) 2301-2301 (2 เดือน)
2301-2310 (9 ปี )
31 บ้ำนพลูหลวง สมเด็จพระเจ้ำอยู่หวั บรมโกศ

32 บ้ำนพลูหลวง สมเดจ็ พระเจ้ำอทุ ุมพร

33 บ้ำนพลหู ลวง สมเด็จพระเจ้ำอยู่หัวพระทนี่ ่ังสุริยำศน์อมรินทร์
หรือสมเดจ็ พระเจ้ำเอกทศั

1 พระมหากษัตรยิ ์ทรงมีพระราชอานาจสงู สุดในการปกครอง ทรงเปน็ พระประมุขของอาณาจักร
ทรงเป็นสมมตเิ ทพตามความเชอ่ื ในศาสนาพราหมณ์-ฮนิ ดูและเป็นธรรมราชาตามคตคิ วามเชอื่ ใน

2 พระพทุ ธศาสนาด้วย

การเมอื งการปกครอง



รูปแบบการปกครองสมัยอยธุ ยาตอนต้น

กรงุ ศรีอยุธยาเป็นราชธานี และเปน็ ศูนยก์ ลางของการการปกครอง
มีเมืองหน้าด่าน ๔ ทิศ เพอื่ ปอ้ งกนั ภยั ยามข้าศกึ รุกราน

ระยะที่ 1

อยธุ ยา

1) การจดั การปกครองในเมืองหลวงหรือส่วนกลาง

กรมเวยี ง (เมือง) จตุสดมภ์ กรมนา

กรมวงั กรมคลัง



2) การจดั การปกครองในหัวเมอื ง

• อยไู่ มไ่ กลจากราชธานี
• ทางราชธานจี ะแต่งตัง้ “ผรู้ ัง้ ” ไปปกครอง
• เชน่ เมืองราชบรุ ี สงิ ห์บุรี ชัยนาท

ราชธานี

• อยู่ห่างไกลจากราชธานี
• มีเจา้ เมอื งทสี่ บื ทอดทางสายเลือดเป็นผปู้ กครอง

• มีการปกครองเป็นอิสระแกต่ นเอง
• ตอ้ งสง่ เครื่องราชบรรณาการไปถวายพระมหากษตั ริย์อยธุ ยา
• เมอื งนครศรีธรรมราช เมืองสโุ ขทัย



รปู แบบการปกครองสมยั อยธุ ยาตอนกลาง

ระยะที่ 2 “ปฏิรปู ระบบการบริหารราชการแผ่นดิน
ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ”

“การปรับปรงุ การปกครองใหม่ มลี กั ษณะสาคัญ 3 ประการคอื ”

รปู แบบการปกครอง สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

การบรหิ ารราชการแผ่นดินส่วนกลาง

พระมหากษตั รยิ ์

สมุหพระกลาโหม สมหุ นายก

ดแู ลกิจการฝา่ ยทหาร ดูแลฝา่ ยพลเรอื น
ท่วั ราชอาณาจักร ทวั่ ราชอาณาจกั ร

รวมทงั้ ดแู ลจตสุ ดมภ์

สมยั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ โปรดเกลา้ ฯให้เปล่ียนชือ่ จตุสดมภใ์ หม่
และปรับปรุงหน้าทร่ี บั ผดิ ชอบมากขนึ้ กวา่ เดิม

1. กรมเวียง เปลีย่ นช่อื เป็น นครบาล มีพระยายมราชเปน็ เสนาบดี
ทาหนา้ ที่ รกั ษาความสงบภายในเขตราชธานแี ละเมืองใกล้เคยี ง
และตดั สินคดอี กุ ฉกรรจ์

2. กรมวัง เปลย่ี นชื่อเปน็ ธรรมาธกิ รณ์ มพี ระยาธรรมาธบิ ดีเป็นเสนาบดี
ทาหนา้ ที่ รบั ผิดชอบงานในราชสานัก และดแู ลงานดา้ นยุตธิ รรม

สมยั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ โปรดเกล้าฯให้เปล่ียนช่ือจตุสดมภ์ใหม่
และปรบั ปรงุ หนา้ ที่รับผิดชอบมากขนึ้ กว่าเดมิ

3. กรมคลงั เปล่ยี นชอ่ื เป็น โกษาธิบดี มีพระยาโกษาธบิ ดีหรอื พระยา
พระคลงั เปน็ เสนาบดี
ทาหน้าที่ ดูแลรับจ่ายและเกบ็ รักษาพระราชทรัพย์ทีไ่ ด้มาจากการเก็บภาษี
รับผดิ ชอบการคา้ สาเภาของพระมหากษัตรยิ ์ ตอ้ นรบั ทตู
และดแู ลชาวตา่ งประเทศท่ีเขา้ มาอาศัย

4. กรมนา เปลี่ยนช่อื เปน็ เกษตราธิการ มีพระยาพลเทพราชเสนาเป็นเสนาบดี
ทาหน้าที่ ดแู ลสง่ เสรมิ การทานาของราษฎร ออกโฉนดที่นา ตดั สนิ คดที ีเ่ ก่ยี วขอ้ ง
กับนา และจัดเกบ็ ภาษีจากชาวนาเป็นขา้ วเปลอื กท่เี รยี กวา่ เกบ็ หางข้าว

พระมหากษัตริย์

ฝ่ายทหาร (ดแู ลฝ่ายทหาร) ฝ่ายพลเรือน (ดแู ลฝ่ายพลเรอื น)

นครบาล ธรรมาธกิ รณ์ โกษาธิบดี เกษตราธกิ าร

เปน็ เมืองต่างชาตทิ ต่ี อ้ งถวาย ยกเลิกเมืองลกู หลวงและขยายอานาจเมอื ง
บรรณาการให้กับกรงุ ศรีอยธุ ยา ไปปกครอง จัดเปน็ เมืองจตั วา
ผู้ปกครอง เรยี กว่า ผู้รั้ง

แบง่ ออกเป็นชนั้ เอก โท ตรี
ตามความสาคญั และขนาดของเมอื ง
ซง่ึ เจา้ เมืองจะเปน็ เจ้านายหรือขนุ นาง

ท่ีมาจากเมืองหลวง

ระยะท่ี 3 “ปรับปรุงการบริหารราชการแผ่นดนิ

ในปลายสมยั อยธุ ยา”

ดแู ลดา้ นทหารและพลเรือน ดแู ลดา้ นทหารและพลเรอื น ดูแลหัวเมอื งชายทะเลทางด้าน
ในหวั เมืองฝา่ ยเหนอื ในหัวเมืองฝ่ายใต้ ตะวนั ออก และการค้าขาย

กบั ตา่ งชาติ

รปู แบบการปกครองสมยั อยธุ ยาตอนปลาย

ใบงำนท่ี 2.1 พฒั นำกำรด้ำนกำรเมือง กำรปกครองของอยุธยำ

ชื่อ.......................................................................... ช้ัน ป.5/............. เลขที่................ วนั ท่ี 13 ส.ค. 2564
คำชี้แจง : ให้นักเรียนเติมคำตอบลงในช่องว่ำงให้ถูกต้อง

ใบงำนท่ี 2.2 พฒั นำกำรด้ำนกำรเมือง กำรปกครองของอยุธยำ

ชื่อ.......................................................................... ช้ัน ป.5/............. เลขที่................ วนั ท่ี 13 ส.ค. 2564
คำชี้แจง : ให้นักเรียนเติมคำตอบลงในช่องว่ำงให้ถูกต้อง

ใบงำนท่ี 2.3 พฒั นำกำรด้ำนกำรเมือง กำรปกครองของอยุธยำ

ชื่อ.......................................................................... ช้ัน ป.5/............. เลขที่................ วนั ท่ี 13 ส.ค. 2564
คำชี้แจง : ให้นักเรียนเติมคำตอบลงในช่องว่ำงให้ถูกต้อง