การละเล่นพื้นบ้าน

การละเลน่ ไทย

เสนอ

คุณครูวนัสนันท์ คําแสง

วชิ า ภาษากบั วฒั นธรรม

กลมุ่ สาระการเรยี นรูภ้ าษาไทย

โรงเรยี นสารวทิ ยา

การละเลน่ ไทย

เสนอ

คุณครูวนัสนันท์ คําแสง

วชิ า ภาษากบั วฒั นธรรม

กลมุ่ สาระการเรยี นรูภ้ าษาไทย

โรงเรยี นสารวทิ ยา

คาํ นํา

หนังสอื อิเล็กทรอนิกส์ (E-book) เรอื ง การละ
เล่นไทย เปนสว่ นหนึงของรายวิชา ภาษากับ
วัฒนธรรม ชนั มัธยมศึกษาปที๖ จัดทําขนึ เพอื
ศึกษาความรูเ้ กียวกับการละเล่นไทย ซงึ หนังสอื
อิเล็กทรอนิกสเ์ ล่มนีมีเนือหาเกียวกับ ประวัติความ
เปนมา ความหมาย และตัวอยา่ งการละเล่นของ
แต่ละภาค

คณะผู้จัดทําหวังว่าหนังสอื อิเล็กทรอนิกส์
เล่มนีจะเปนประโยชน์กับผู้อ่าน ซงึ จะได้นําความรู้
จากหนังสอื เล่มนีไปศึกษาต่อยอดให้เกิดประโยชน์
สงู สดุ หากมีขอ้ ผิดพลาดประการใดผู้จัดทําขอน้อม
รบั ไว้และขออภัยมา ณ ทีนีด้วย

คณะผู้จัดทํา

สารบัญ

1.ความหมาย
2.การละเล่นพนื บ้านในประเทศไทย
3.การละเลน่ ในเเตล่ ะภาค
4.การละเล่นพนื บา้ นภาคกลาง
5.การละเล่นพนื บ้านภาคอสี าน
6.การละเล่นพนื บา้ นภาคใต้
7การละเลน้ พนื บา้ นภาคเหนือ
8.เดินกะลา
9.งกู นิ หาง
10.รรี ขี า้ วสาร
11.มอญซอ่ นผา้
12.อา้ งองิ
13.ผู้จดั ทาํ

การละเลนพน้ื บาน

ความหมาย

การละเล่นพืน
บ้านของไทย

เปนกิจกรรมนันทนาการ
ประเภทเกม ทีสามารถส่ง
เสริม พัฒนา อารมณ์สุข
สนุกสนาน เปนภูมิปญญา
ท้องถิน เน้นความสนุกสนาน

ไม่เน้นแพเชนะ

การละเลน่ พืน

บา้ นไทย

การละเล่นพืนบ้านเปนกิจกรรมนันทนาการประเภทเกม ทีสามารถ
ส่งเสริมและพัฒนา อารมณ์สุข สนุกสนาน การละเล่นพืนบ้านของไทย
เปนกิจกรรมทียอมรับร่วมกันในสังคมว่าเปนภูมิปญญาท้องถิน มีการถ่ายทอด
จากคนรุ่นหนึงไปยังคนอีกรุ่นหนึง การละเล่นพืนบ้านเปนกิจกรรมทีเน้น
คว ามสนุกสน านไม่เน้นก า รแพ้ชนะ จึงมีคุณค่ าและมีส่วนสํา คัญ
ในการหล่อหลอมพฤติกรรมโดยเฉพาะกับเด็กเล็กซึงเปนทีรวม ทังเปน
การเชือมโยงประสบการณ์ทางสังคมให้กับเด็ก ทาํ ให้เด็กไทยประสบ
ความสาํ เร็จในการเล่นจนเกิดความภาคภูมิใจในตนเอง เห็นคุณค่าของตนเอง
กล้าคิด กล้าแสดงออก รู้จักการปรับตัวให้อยู่ร่วมกับผู้อืนได้อย่างมีความสุข
อีกทังยังช่วยให้เด็กได้เรียนรู้ด้วยการรอคอย การช่วยเหลือ การแบ่งปน
และการเปนผู้นํา ผู้ตาม สิงเหล่านีเปนผลทีจะเกิดโดยตรงจากการละเล่นของเด็ก
ทีส่งผลต่อสุขภาพจิตและพฤติกรรมทางสังคมของเด็กวัยนี ทีต้องเสริมสร้าง
พั ฒ น า ก า ร ใ ห้ พ ร้ อ ม ใ น ก า ร เ จ ริ ญ เ ติ บ โ ต แ ล ะ ก า ร เ รี ย น รู้ ใ น ร ะ ดั บ สู ง ขึ น ต่ อ ไ ป

อย่างมีประสิทธิภาพ

การละเลนในเเตละภาค

ภาคกลาง - หมากเก็บ ภาคเหนือ - โพงพาง

ภาคใต - เปากบ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ - งกู ินหาง

การละเล่นพืนบา้ นภาคกลาง
คณุ คา่ ทีได้รบั

1.เป็ นการใชเวลาวางใหเป็ นประโยชน
2.เป็นการฝึกสมาธิ เกิดไหวพริบในการแกปัญหา
3.ฝึ กน้ํ าใจเป็ นนักกีฬา
4.เป็นการปลกู ฝังความรกั ความสามัคคี

วิธีการเลน่

ใชสงิ่ สมมตเิ ป็นหมาก 5 อันเรม่ิ ตนดวยการทอด คือ การเทปลอยใหหมากทัง้ 5 กระจาย ไปบนพ้นื กระดานถากอนไหนอยูหางถือเป็น
ตัวนําและข้นึ ตนดวยหมากหน่ึง คอื หยบิ นําลกู ไวตางหากโยนข้ึนไป แลวปลอย 4 ลูกกระจายบนพ้นื ทีละลูก และรบั ลกู ทีโ่ ยนใหได ในขณะ
เดยี วกนั ถาเก็บไดหมดกต็ อหมาก 2 หมาก3 หมาก4 ตอไปดวยวิธเี ลนแบบเดยี วกนั แตถาเกบ็ ลกู 3 ลูกพรอมกนั เรยี กวา หมาก3 แลวจึงเกบ็ อกี
1 ลกู ถารวมหมดเรยี กวา หมาก4 และลกู โยนนัน้ จะตกไมได ถาตกนับเป็นได ตองใหคนอ่ืนเลนตอไป หมากเก็บนี้มีวธิ ีเลนพลกิ แพลงหลาย
อยาง เชนการใชมือซายปองและเขีย่ หรอื เก็บหมากใหเขาในมอื ทีละลกู ทลี ะ 2 3 4 ตามลาํ ดบั เรียกวา "อกี าเขารงั " ถาเข่ียไมเขากน็ ับเป็นตาย
ยังมี "อีกาออกรัง" "รูป"ู ซ่ึงใชมอื ซายรปู ตางๆ ถาใชนิ้วกลางและนิ้วหวั แมมือยืนพ้ืน เป็นรูปเหมอื นรปู กู ็เรยี ก "รปู ู" ผเู ลนตองเกบ็ หมากลงในรปู ู
หรอื เขย่ี ออกนอกรังในขณะที่รบั ลกู โยนใหได พรอมกนั การละเลนชนิดนี้ตองอาศยั การคาดคะเนใหดี ในขณะโยนลูกวาควรจะสูงต่ําเพยี งใด ใน
การโปรยลูกวาถงึ กําหนดตองเกบ็ อยางไร จะไดโปรยใหหมากเหลานัน้ อยชู ดิ หรือหางกันอยางไร เพราะถามอื ทเ่ี ก็บไปถกู ลกู หมากอีกลกู หน่ึง ซ่งึ
ไมไดอยูในแมที่กําหนดไวก็ถือเป็นตายเหมอื นกนั

วงิ ขาโถกเถก

การละเล่นภาคอีสาน

อุปกรณแ์ ละวธิ กี ารเล่น

ไมไ้ ผก่ ิง๒ลํา หรอื เจาะรูใหเ้ ปนทีวางเท้า
ผเู้ ล่นจะขนึ ไปยนื บนแขนงไม้
เวลาเดินยกเท้าขา้ งไหนมอื ก็จะยกทีจบั ขา้ งนนั
มกั เล่นแขง่ ขนั กัน ใครเดินได้ไวและไมต่ กจากไมถ้ ือวา่ ชนะ

โอกาสในการเล่น คณุ ค่าและแนวคิด
เล่นได้ทกุ โอกาส โดยเฉพาะเทศกาล
นอกจากความสนุกสนานแล้ว ยงั ได้ออกกําลังกาย
บรหิ ารสว่ นต่างๆของรา่ งกายไดด้ ี เดิมผทู้ ีเล่นไมโ้ ถกเถก
เปนชายหนุ่มเดินไมโ้ ถกเถกไปเกียวสาวใหไ้ ด้ยนิ เสยี งไม้

กระทบพนื แล้วเปดประตมู าพูดคยุ กัน

การละเล่นพืนบ้านภาคใต้

คุณคา่ ทีควรได้รับ

๑. การเลนเปากบ เป็นการเลนทใี่ หความสนกุ สนานแลว
ยังเป็นการฝึก การรูกาํ หนดจงั หวะและกะระยะดวย

๒. การเลนเปากบเป็นการฝึกสงั เกต ไหวพริบในการเปา
ของคูตอสู
ซ่งึ จะเป็นวธิ หี น่ึงทจ่ี ะทําใหเด็กรจู กั คดิ ใหรอบคอบกอนทจ่ี ะ
เปา
ถาเปาโดยไมคิดอาจจะผดิ พลาดได จนทาํ ใหตองแพ

๓. เป็นการฝึกเดก็ รูจกั ความรัก ความสามัคคี

วิธีการเล่น
เปา กบเปนการเล่นอย่างหนึงของเด็ก เล่นกันทังเด็กชายและหญิง ผู้เล่นมีจาํ นวน ๒ คน หรือเปน

ทีมก็ได้ สถานทีเล่น ในทีร่ม ใช้พืนทีเรียบ ๆ เช่น พืนซีเมนต์ พืนกระดาน หรือพืนโต๊ะ
ซึง ผู้เล่นจะเอายางเส้น (ยางวง) จะเปนวงเล็กหรือวงใหญ่ หรืออาจจะเปนวงสีต่าง ๆ อยู่ทีความ

ชอบ ได้แก่ สีเขียว สีแดง สีนําตาล เปนต้น นาํ มาวางบนพืนคนละ ๑ เส้น
ให้ อยู่ห่างกันประมาณ ๑ ฟุ ต ผู้เล่นจะผลัดกันเปายางเส้น (ยางวง) ของตนไปข้างหน้าทีละน้อย

ๆ จนยางเส้นทังสองมาอยู่ใกล้กันผุ้เล่นคนใดเปาให้ยางเส้นของตนไปทับยางเส้น
ของ ฝายตรงข้ามได้ก็จะเปนผู้ชนะ ฝายแพ้จะต้องจ่ายรางวัลให้กับผู้ชนะ ซึงส่วนใหญ่จะเปนยาง

เส้น (ยางวง) แต่อาจให้รางวัลอืน ๆ ก็ได้ตามแต่จะตกลงกัน

การละเลน่ ภาคเหนอื
โพงพาง

สถานทเี ล่น• สนาม ลานกว้าง
อปุ กรณ์• ผ้าปดตา
จาํ นวนผ้เู ลน่ • ไมจ่ ํากดั จํานวน
วธเี ลน่ • ยิงฉุบกันว่าใครจะเปนผูแ้ พต้ ้องปดตาเปน
โพงพางตาบอด ผเู้ ล่นคนอืน ๆ จับมอื เปนวงกลม
ร้องเพลง โพงพางเอย๋ โพงพางตาบอด รอดเขา้ รอด
ออก โพงพางตาบอดปล่อยลกู ชา้ งเขา้ ในวง ขณะเดิน
วนรอบ ๆ โพงพางตาบอดร้องเพลง ๑-๓ จบ แลว้
นังลงโพงพางจะเดนิ มาคลําคนอืน ๆ ซึงต้องพยายาม
หนี และจะตอ้ งเงยี บสนทิ หากโพงพางจําเสียง
หวั เราะ รูปลกั ษณะไดจ้ ะเรยกชอื ถ้าเรยกคนถูกตอ้ ง
ออกมาปดตาเปนโพงพางต่อไป ถา้ ไมถ่ ูกก็ต้องเปน
โพงพางอีกไปเรอย ๆ
กตกิ า• ใครถูกจับได้ และบอกชอื ถกู ตอ้ งเปน
โพงพางแทน
โอกาส• เปนการละเลน่ พนื บา้ นทเี ด็ก ๆ เล่นกนั โดย
ทัวไป

เดนิ กะลา คณุ คาเเละประโยชน



รรี ีขา้ วสาร

รรข้าวสาร เปนการละเลน่ พนื บ้านทเี ดก็ ไทยในสมยั ก่อนนยิ ม
เล่นกัน เพือฝกหดั ความวอ่ งไวของผูท้ เี ปนซมุ้ ประตูและผู้อยู่
ทา้ ยแถว

วิธกี ารเลน่

ใชคนสองคนจบั มอื กันเขาทงั้ สองมือยืน
หนั หนาหากนั มอื ท่ีจับชูขนึ้ พนหัวทํา
คลายซมุ ประตู ผเู ลนนอกนัน้ ยืนเรยี ง
กนั เขาจบั เอวกันเดนิ ลอดประตทู ่วี านี ้
ปากกร็ อง " รีรขี าวสาร สองทะนานขาว
เปลือก เลือกฆองใบลาน พานคนขาง
หลงั ไว " ผูเป็ นประตจู ะตองคอยระวังคาํ
วา พานคนขางหลังไว จะตองลดมอื ลง
เอามือนัน้ คลอมคนขางหลงั ไวคนอยู
หลงั จะตองรบี หนีผานไปใหได ถาถกู เขา
พานไวตองตาย ผูตายถกู ลงโทษใหรํา

มอญซอ่ นผา้

วธิ เี ล่น
ขนั ที ๑ ใหผ้ เู้ ล่นทังหมดจบั ไมส้ นั ไมย้ าว ผทู้ ีไดไ้ มส้ นั ทีสดุ ถือ

ผา้ เชด็ หนา้ ทีเตรยี มไวแ้ ล้วออกไปยนื ขา้ งนอก ทีเหลือนอกนนั นงั กันเปน
วงกลม หนั หน้าเขา้ หากัน เอามอื ทังสองพาดไวท้ ีตัก คยุ กันหรอื รอ้ งเพลง
ก็ได้ เพอื ความรนื เรงิ

ขนั ที ๒ ใหผ้ ถู้ ือผา้ บงั ตัวไวม้ ใิ หผ้ นู้ งั เหน็ ไดถ้ นดั แล้วเดนิ หรอื วงิ ไป
รอบๆ ต้องทําท่าหรอื หน้าตาใหส้ นทิ เดินบา้ งวงิ บา้ ง ทําเปนวางผา้ แต่ไมว่ าง
เพอื หลอกล่อผทู้ ีนงั ใหเ้ ผลอตัวเมอื เหน็ เปนโอกาสแล้วก็แอบหยอ่ นผา้ ลงไว้
ใกล้หลังผนู้ ังคนใดคนหนงึ เมอื วางผา้ แล้วควรเดนิ หรอื วงิ ใหเ้ รว็ ต่อไปเพอื
กลับถึงทีเดมิ โดยมใิ หผ้ นู้ นั ต้องรตู้ ัว

ขนั ที ๓ ถ้าผถู้ กู วางผา้ ขา้ งหลังรสู้ กึ ตัวเสยี ก่อนผวู้ างผา้ มาถึง ก็ต้อง
รบี ฉวยผา้ วงิ มานงั แทนทีของตนได้ แล้วจงึ เดนิ หาโอกาสวางผา้ ไวข้ า้ งหลังผู้
หนงึ ผใู้ ดต่อไป แต่ถ้าถกู วางขา้ งหลังไมร่ สู้ กึ ตัว จนผทู้ ีวางวงิ มาถึงก็หยบิ ผา้
ทีวางนนั ขนึ ฟาดผถู้ กู วางจนกวา่ จะลกุ ขนึ รบั ผา้ ออกเดนิ ผวู้ างจงึ ลงนงั
แทนที

เพลงประกอบการเล่น คณุ ค่า/แนวคิด/สาระ
"มอญซอ่ นผา้ ต๊กุ ตาอยูข่ า้ งหลัง ใคร 1. เพอื หดั ใหผ้ เู้ ล่นเปนคนวอ่ งไว

เผลอคอยระวงั ใครเผลอคอยระวงั ต๊กุ ตา 2. เพอื ฝกใหผ้ เู้ ล่นเปนคนทีมไี หวพรบิ และรูจ้ กั สงั เกตเหตกุ ารณต์ ่างๆ
อยูข่ า้ งหลังระวงั จะถกู ตี”

อ้างอิง

กระทรวงวัฒนธรรม.2562.รีรีข้าวสาร.11,1,2564.https://hilight.kapook.com/view/50651

กรมพลศึกษา.2557.ความหมายการละเล่นพืนบ้าน
ไทย.11,1,2564.http://164.115.27.97/digital/files/original

noolalida.2014.โพงพาง.11,1,2564.https://noolalida.wordpress.com

SiamSport Talk.com.2560.การละเล่นพืนบ้าน
ไทย.11,1,2564.https://www.siamsporttalk.com/th/entertainment/menus-general/471-

thaiskits.html

กระทรวงวัฒนธรรม.2017.เดินกะลา.11,1,2564.https://www.m-culture.go.th/young/ewt_news.php?
nid=553&filename=index

ผู้ จั ด ทํา

ชั น มั ธ ย ม ศึ ก ษ า ป ที 6 / 1

น า ง ส า ว ชุ ติ ม า ใ จ ดี เ ล ข ที 2
น า ง ส า ว สุ ธิ ด า เ จ ริ ญ สุ ข เ ล ข ที 3
น า ง ส า ว ธิ ช า ธ ร พุ่ ม ใ บ ศ รี เ ล ข ที 5
น า ง ส า ว ป ย า ภ ร ณ์ คุ้ ม ช า ติ เ ล ข ที 6
น า ง ส า ว พั ช ร ส ร น์ ปุ ญ ญ า ภิ วั ฒ น์ เ ล ข ที 7
น า ง ส า ว ว ธู สิ ริ ศ รี เ กี ย ร ติ ณ ร ง ค์ เ ล ข ที 8
น า ง ส า ว วั น วิ ส า ไ ช ย ศ รี เ ล ข ที 9
น า ย ช า น น ชี วิ น ธํา ร ง เ ว ช เ ล ข ที 1 0
น า ย อ า นั น ต์ สิ ริ เ ก ศ จั น ท ร์ แ ก้ ว เ ล ข ที 1 3
น า ง ส า ว ฉั ต ร พ ร บุ ญ โ ต เ ล ข ที 1 5
น า ง ส า ว เ ดื อ น ส ก า ว ร์ ไ ช ย ร า ช เ ล ข ที 1 8
น า ง ส า ว ป ริ ณ ด า ก ร ะ ต่ า ย ท อ ง เ ล ข ที 2 0
น า ง ส า ว วิ ล า สิ นี ส่ า ง คํา เ ล ข ที 2 5
น า ง ส า ว ศ ศิ ธ ร ม า ก พิ น โ ญ เ ล ข ที 2 6