buku teks UNIT 2.3 NUTRISI TERNAKAN POLTRI

UNIT NUTRISI TERNAKAN
POLTRI
2.3

145

NUTRISI TERNAKAN POLTRI

PENGENALAN

Nutrisi penting dalam tumbesaran ternakan. Pemberian nutrisi berdasarkan keperluan makanan
ternakan mampu menjamin tumbesaran dan hasil yang berkualiti. Keperluan nutrisi berbeza
diantara jenis ternakan dengan peringkat tumbesaran ternakan.
Definisi Nutrisi
Nutrisi ialah zat dalam makanan yang diperlukan untuk tumbesaran dan membentuk fungsi badan.
Nutrisi penting untuk melengkapkan sel-sel dalam tubuh untuk fungsi badan yang sempurna. Nutrisi
merupakan unsur yang berguna untuk metabolisme atau fisiologi organisma. Nutrisi menyediakan
tenaga dan komponen untuk tubuh atau struktur sel.

Makanan ternakan poltri untuk tumbesaran dan kesihatan

KEPERLUAN NUTRISI

Nutrisi merupakan keperluan utama ternakan yang merangkumi protein, karbohidrat, vitamin,
mineral dan air. Keperluan protein bergantung kepada umur ternakan kerana ternakan yang masih
kecil memerlukan lebih banyak protein berbanding dengan ternakan dewasa. Ternakan yang diternak
menggunakan sistem separa intensif lebih banyak memerlukan tenaga untuk bergerak berbanding
dengan ternakan yang diternak dengan sistem penternakan intensif atau sistem penternakan integrasi.
Nutrisi juga penting untuk memastikan ternakan mengekalkan tahap kesihatan yang optimum dan
tumbesaran badan. Nutrisi yang cukup dan sempurna mampu untuk membentuk sistem imunisasi
yang bertindak terhadap patogen dan parasit. Ia juga penting untuk pembentukan lapisan kulit dan
perkembangan sel. (Rajah 2.25)

KEPERLUAN NUTRISI POLTRI

Mengekalkan Tahap Keperluan Laman
Kesihatan Tumbesaran ICT

Makanan Ayam

Rajah 2.25 Keperluan nutrisi poltri

146

2.3.1 JENIS MAKANAN

PEMAKANAN POLTRI

Pemakanan ialah salah satu faktor yang terpenting di dalam penternakan poltri. Makanan merupakan
zat yang sangat diperlukan oleh poltri untuk tumbesaran. Ternakan yang sihat akan menghabiskan
jumlah makanan yang bersesuaian dengan jumlah makanan harian yang diperlukan. Tiga jenis
makanan yang diperlukan ialah makanan permulaan, makanan pembesaran dan makanan penamat.

SUMBER MAKANAN
Sumber makanan perlu diketahui apabila membuat makanan ternakan iaitu campuran keperluan
bahan makanan yang bersesuaian dengan keperluan tumbesaran ternakan. Antara faktor yang
mempengaruhi pengambilan makanan poltri ialah umur, kesihatan dan keperluan fisiologi ternakan.

BENTUK MAKANAN POLTRI
Makanan ternakan adalah campuran pelbagai jenis nutrisi yang diperlukan oleh ternakan pada
peringkat tumbesarannya. Kebiasaannya, bentuk makanan yang diberikan kepada ternakan
bergantung kepada umur dan peringkat tumbesarannya. Gambar foto 2.20 adalah bentuk
makanan poltri.

Serbuk halus Pelet kecil

Makanan sangat penting untuk
tumbesaran ternakan. Namun,
makanan juga merupakan
penyumbang terbesar kepada
keseluruhan kos penternakan.
Bincang dan berikan pendapat
untuk mengurangkan kos ini bagi
memastikan penternak mendapat
keuntungan yang optimum.

Pelet kasar

Gambar foto 2.20 Bentuk makanan poltri

147

2.3.2 TEMPOH PEMBERIAN MAKANAN, MINUMAN
DAN VITAMIN

Pemberian makanan perlu disesuaikan dengan peringkat umur ternakan. Ia bertujuan untuk
memastikan prestasi tumbesaran ternakan yang dikehendaki. Tempoh pemberian makanan dan
jenis makanan yang diberikan banyak mempengaruhi produktiviti ternakan. Pemberian makanan
yang sempurna bertujuan menjamin kualiti ternakan dan menjimatkan kos penternakan. Hal ini
disebabkan, kos makanan menyumbang sebanyak 70 peratus daripada keseluruhan kos penternakan
terutamanya ayam pedaging (Jabatan Perkhidmatan Veterinar, 2015). Pengurusan pemberian
makanan dan jenis makanan perlu diambil kira untuk memastikan penternak mendapat keuntungan
yang optimum.

Pemberian Makanan Ternakan

Pemberian makanan dilakukan secara tidak terhad atau sepanjang masa. Ternakan yang sihat
akan menghabiskan jumlah makanan bersesuaian dengan jumlah keperluan makanan harian atau
mingguan. Pengambilan makanan untuk ayam dan puyuh pedaging adalah seperti yang dinyatakan
dalam Jadual 2.12 di bawah.

Jadual 2.12 Pengambilan makanan ayam dan puyuh pedaging

Umur Jenis Makanan Bentuk Jumlah Protein

1 hari–28 hari atau Makanan Permulaan Serbuk Halus 21-24 peratus
(4 minggu)

4 minggu hingga Makanan Pembesaran Pelet Kecil 18-20 peratus
seterusnya

Makanan penamat untuk ayam penelur diberikan apabila umur menghampiri peringkat
pengeluaran iaitu pada minggu ke-16 sehingga minggu ke-75. Sementara itu, makanan penamat
diberikan kepada puyuh penelur apabila berumur 25 hari. Penukaran makanan daripada
jenis makanan pembesaran kepada makanan penamat dilakukan secara beransur-ansur untuk
membiasakan ternakan dengan makanan baru.

INFO TAMBAHAN
Puyuh memerlukan makanan antara 25-35 gram sehari untuk mendapatkan ration asid
amino yang mencukupi bagi tumbesarannya (Jabatan Perkhidmatan Veterinar, 2015).

148

PEMBERIAN MAKANAN AYAM

Pada peringkat perindukan iaitu pada awal kemasukan anak ayam ke dalam reban sehingga hari
ketiga, kebiasaannya, makanan akan diletakkan di atas lantai yang dialas kertas berdekatan dengan
alat pemanas. Ini bertujuan untuk memudahkan anak ayam mendapatkan makanan dan cepat
menyesuaikan diri dengan persekitaran dalam ruang perindukan. Pada hari berikutnya, makanan
perlu diletak di atas bekas makanan sama ada berbentuk segi empat atau bulat. Penggunaan bekas
makanan ini perlu disesuaikan dengan jenis ternakan dan umur. Gambar foto 2.21 adalah bekas
makanan dulang untuk anak ayam.

Untuk menghindari makanan menjadi kotor atau tumpah, pengisian makanan ke dalam bekas
makanan perlu dilakukan secara sedikit demi sedikit atau memberikan separuh daripada permukaan
bekas makanan yang digunakan. Apabila anak ayam mencapai umur 10 hari, bekas pemberian
makanan digantung mengikut ketinggian paras dada atau punggung ternakan. Gambar foto 2.22
adalah bekas makanan automatik yang digunakan apabila ternakan dalam peringkat pembesaran.

Makanan yang diberikan kepada ayam adalah dengan kadar protein 20 peratus dan metabolisme
tenaga (ME) = 2800-3000 Kcal. Untuk memperoleh jaminan proses pertumbuhan badan yang baik
agar ayam cepat membesar, jadual pemberian makanan dan minuman perlu dilaksanakan secara
teratur. Pemberian makanan yang tidak teratur akan merugikan dan membantutkan tumbesaran.
Kebiasaannya, pemberian makanan kepada ayam pedaging dilakukan dengan dua cara iaitu
pemberian makanan tanpa had sepanjang masa dan pemberian makanan mengikut keperluan.

Gambar foto 2.21 Bekas makanan dulang untuk Gambar foto 2.22 Bekas makanan anak ayam
anak ayam secara automatik

MAKANAN PERMULAAN

Makanan permulaan ialah formulasi makanan yang berkualiti yang terdiri daripada kandungan
protein, tenaga, garam galian dan vitamin yang diberi kepada anak ayam seawal sehari hingga
29 hari seperti yang dinyatakan dalam Jadual 2.13 di bawah.

Jadual 2.13 Jumlah makanan permulaan ayam

Minggu Umur Jumlah Makanan (Gram/hari/ekor)

Pertama 1 hingga 7 hari 17 gram
Kedua 8 hingga 14 hari 43 gram
Ketiga 15 hingga 21 hari 66 gram

Keempat 22 hingga 29 hari 91 gram

149

MAKANAN PEMBESARAN DAN PENAMAT

Makanan pembesaran dan penamat ialah formulasi makanan ayam yang diberi kepada ternakan
apabila mencapai umur empat minggu ke atas. Ia mengandungi protein, kalsium dan fosforus yang
tinggi. Makanan yang diberi mestilah mengikut keperluan yang disyorkan seperti yang dinyatakan
dalam Jadual 2.14.
Jadual 2.14 Jumlah makanan

Minggu Umur Jumlah Makanan (Gram/hari/ekor)

Kelima 30 hingga 36 hari 111 gram

Keenam 37 hingga 43 hari 129 gram

Ketujuh 44 hingga 50 hari 146 gram

Kelapan 51 hingga 57 hari 161 gram

PEMBERIAN MAKANAN PUYUH

Keperluan nutrisi puyuh lebih tinggi berbanding ayam. Puyuh perlu diberi makanan
antara 25-35gram sehari untuk mendapatkan nisbah asid amino yang mencukupi bagi
tumbesarannya seperti yang dinyatakan dalam Jadual 2.15.

Jadual 2.15 Peringkat tumbesaran puyuh

Peringkat Umur Ternakan

Perindukan Hari pertama hingga hari ke-14

Pembesaran Hari ke-15 hingga hari ke-42

Dipasarkan sebagai puyuh pedaging Hari ke-35 hingga ke-42

Mula mengeluarkan telur Selepas hari ke-45

Pertama 1 hari – 14 hari
Makanan Permulaan
15 hari hingga hari dipasarkan
Makanan Penamat

Pemberian Kedua 1 hari hingga hari dipasarkan
Makanan Makanan Permulaan/Makanan
Pembesaran atau Makanan Penamat

1 hari hingga 21 hari
Makanan Permulaan

Ketiga

22 hari hingga hari dipasarkan
Makanan Penamat

Cara pemberian makanan puyuh

150

PEMBERIAN AIR MINUMAN

Pemberian air minuman sangat penting dan perlu dilakukan secara berterusan. Kandungan air
minuman perlu dijaga dan sentiasa tersedia. Manakala, bekas air minuman sentiasa dibersihkan
untuk mengelakkan pembiakan kuman atau bakteria. Rajah 2.26 menunjukkan beberapa faktor
yang mempengaruhi pengambilan air minuman ternakan.

FAKTOR MEMPENGARUHI PENGAMBILAN AIR MINUMAN

Kelembapan Pengambilan Cuaca Panas Pergerakan
Kandungan Makanan Makanan Ternakan

Rajah 2.26 Faktor mempengaruhi pengambilan air minuman

Proses pemberian air minuman penting kerana kekurangan air akan menyebabkan
tumbesaran ayam terganggu. Badan ayam mengandungi 70 peratus air. Air sangat penting sepanjang
tumbesaran ayam untuk proses dalam badan dan kawalan suhu. Kekurangan air dalam badan akan
mengurangkan daya tahan badan dan menyebabkan kematian.

Cara Pemberian Air Minuman

Ayam yang berumur 1 hingga 4 hari diberi minuman menggunakan baby drinker. Baby drinker
ditempatkan di atas lantai sarap dengan ketinggian mata ayam yang dialas dengan papan atau kayu
supaya sarap tidak basah apabila terkena tumpahan air. Gambar foto 2.23 adalah bekas minuman
baby drinker.

Gambar foto 2.23 Bekas minuman baby drinker

151

Apabila ayam telah berumur 4 hingga 5 hari, nipple drinker sudah mulai digunakan.
Ketinggian nipple drinker bergantung kepada tumbesaran ayam. Ketinggian nipple drinker adalah
10-50 mm di atas kepala ayam. Air minum di campur sebanyak 2 peratus dextrose monohydrate
sebagai sumber tenaga. Pada hari ke-5, air minum ditambahkan dengan antibiotik dan multi-vitamin
dalam jumlah yang kecil. Pemberian dilakukan dengan cara mencampurkan ubat tersebut ke dalam
bekas air dengan memerhatikan keperluan air minuman ayam dan suhu semasa.

Paras Dada

350 450

Ketinggian nipple drinker 350-450 Bekas minuman yang
tergantung
KEPERLUAN AIR MINUMAN AYAM

Kebiasaannya ayam akan minum 2 kali ganda daripada jumlah pengambilan berat makanan yang
dimakan. Pada musim panas pula ayam akan minum 2 kali ganda daripada suhu biasa. Pemberian
dan keperluan air minuman adalah berdasarkan kepada umur ayam yang dikategorikan kepada

dua iaitu permulaan dan penamat. Air minuman perlu dirawat dengan menambah klorin bertujuan

untuk membunuh bakteria dan mikroorganisma. Proses ini dilakukan dengan cara memasukkan

klorin sebanyak 3-5 ppm ke dalam air minuman. Kebiasaannya, klorin yang berada di pasaran

adalah jenis kalsium hypoklorit Ca (OCI)2 seperti yang dinyatakan dalam Jadual 2.16 dan
Jadual 2.17.

Jadual 2.16 Keperluan air minuman peringkat permulaan

Umur (Minggu) Jumlah Air Minuman Jumlah Ayam
Minggu pertama (liter) (ekor)
1.8 100

Minggu kedua 3.1 100
4.5 100
Minggu ketiga 7.7 100
Minggu keempat

Jadual 2.17 Keperluan air minuman peringkat pembesaran

Umur (Minggu) Jumlah Air Minuman Jumlah Ayam
Minggu kelima (liter) (ekor)
9.5 100

Minggu keenam 10.9 100
Minggu ketujuh 12.7 100
Minggu kelapan 14.1 100

INFO TAMBAHAN
Air minuman ternakan hendaklah berada pada pH 6.5 hingga pH 8.0. Lebihan mineral yang
tinggi akan menjejaskan kesihatan ternakan.

152

AIR MINUMAN PUYUH

Keperluan air minuman untuk puyuh juga sama seperti ayam. Jumlah yang diperlukan untuk 100
ekor puyuh sehari seperti yang dinyatakan dalam Jadual 2.18.

Jadual 2.18 Keperluan air minuman puyuh

Umur Ternakan Bahan

Peringkat Dua bekas minuman plastik 900 ml
Perindukan

Peringkat Dua bekas minuman plastik 3.6 liter
Pembesaran

PEMBERIAN VITAMIN

Vitamin ialah sebahagian daripada nutrisi mikro yang berperanan penting dalam pertumbuhan dan
kesihatan ternakan. Berbanding dengan zat nutrisi lain, walaupun keperluan dalam nutrisi sangat
sedikit, namun vitamin tetap perlu diberikan sebagai pemangkin kepada metabolisme nutrisi
makro. Vitamin dibahagikan kepada dua kategori iaitu vitamin larut lemak dan vitamin larut air.
Ketiadaan vitamin akan menyebabkan pertumbuhan ternakan menjadi tidak optimum, tidak aktif
dan merosakkan sel dalam badan. Rajah 2.27 menyatakan keperluan pemberian vitamin.

Hari Pertama Jangkitan
Di Dalam Reban Penyakit

Cuaca KEPERLUAN Sebelum dan
Buruk PEMBERIAN Selepas

VITAMIN Pemberian
Vaksin

Pindah Reban ke Penukaran
Sangkar Makanan

Rajah 2.27 Keperluan pemberian vitamin

153

VITAMIN LARUT LEMAK

Vitamin larut lemak ialah vitamin yang boleh bercampur dengan lemak tubuh sehingga tubuh boleh
menyimpan dalam jangka masa tertentu. Ia terdiri daripada vitamin A, D, E dan K.

1. Vitamin A

Vitamin A terdapat dalam serbuk ikan dan jagung. Ia berfungsi untuk proses pertumbuhan,
kestabilan tisu pada membran mulkosa, saluran pencernaan, pernafasan, saluran pembiakan dan
kesempurnaan deria penglihatan. Kekurangan vitamin A pada ternakan menyebabkan bulu berdiri
(ruffled feathers), kehilangan keseimbangan ketika berjalan, penyakit mata rabun dan penurunan
pengeluaran. Gambar foto 2.24 adalah akibat kekurangan vitamin A.

Gambar foto 2.24 Akibat kekurangan vitamin A

2. Vitamin D

Vitamin D juga dikenali sebagai vitamin D3. Ia adalah metabolisme daripada vitamin D yang
diperlukan oleh poltri. Vitamin ini terdapat dalam serbuk ikan dan cahaya matahari. Vitamin D
bermanfaat untuk metabolisme kalsium dan fosforus dalam pembentukan kerangka normal,
membentuk paruh, kaki dan telur. Kekurangan vitamin D akan menyebabkan metabolisme kalsium
dan fosforus terganggu sehingga menyebabkan kulit telur menjadi nipis dan paruh menjadi lembik,
pengeluaran telur menurun dan susah untuk bergerak disebabkan kaki yang lemah serta terjadinya
lumpuh.

3. Vitamin E

Vitamin E juga dikenali sebagai tocopherols. Vitamin ini terdapat dalam biji kacang soya, biji
gandum dan corn gluten meal (CGM). Ia berfungsi untuk meningkatkan kesuburan, pertumbuhan
embrio normal dan sebagai antioksida. Kekurangan vitamin E akan menyebabkan menurunnya
kesuburan dan daya tetas, penyakit ayam gila (encephalomalacia/crazy chick disease) serta
kerosakan pada koordinasi otot.

4. Vitamin K

Vitamin K boleh didapati dalam serbuk ikan. Ia berfungsi dalam pembentukan protrombin yang
digunakan untuk proses pembekuan darah. Kekurangan vitamin K akan menyebabkan pendarahan
pada jaringan atau organ tertentu serta anemia akibat darah yang sukar membeku apabila mengalami
kecederaan.

154

VITAMIN LARUT AIR
Vitamin larut air merupakan vitamin yang boleh bercampur dengan air badan. Vitamin tersebut
akan dikeluarkan dengan cecair yang keluar daripada tubuh seperti berpeluh. Jenis vitamin ini ialah
vitamin B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 dan vitamin C.
1. Vitamin B1(Thiamin)
Vitamin B1 berkaitan dengan antineuritis (anti radang urat saraf). Ia berfungsi membantu proses
metabolisme karbohidrat dan tenaga dalam tubuh. Kekurangan vitamin ini menyebabkan kehilangan
selera makan, tumbesaran terjejas dan pembengkakan pada saraf.

2. Vitamin B2 (Riboflavin)
Vitamin B2 berfungsi dalam metabolisme karbohidrat, asid amino dan asid lemak. Ia terdapat
dalam serbuk daging dan ikan. Kekurangan vitamin B2 menyebabkan tumbesaran terjejas dan
ayam mengalami kesukaran untuk berjalan atau lumpuh pada kaki serta jari kaki.
Gambar foto 2.25 adalah kesan kekurangan vitamin B2.

Gambar foto 2.25 Kesan kekurangan vitamin B2

3. Vitamin B3 (Nicotinamide)
Vitamin B3 dikenali sebagai nicotinamide. Ia berfungsi dalam metabolisme karbohidrat, protein
dan lemak untuk tenaga. Vitamin ini didapati dalam jagung, biji bunga matahari dan hampir semua
hampas biji-bijirin. Kekurangan vitamin B3 menyebabkan kehilangan selera makan, tumbesaran
terjejas, penurunan pengeluaran telur dan daya tetas, membran mulkosa akan berwarna merah
gelap dan kecacatan pada tulang paha.
4. Vitamin B5 (Acid Pantotenat)
Vitamin B5 atau yang lebih dikenali sebagai acid pantotenat. Ia berfungsi sebagai komponen
koenzim A dalam metabolisme karbohidrat, asid lemak, asid amino dan steroid. Acid pantotenat
banyak terkandung dalam biji bunga matahari. Kekurangan acid pantotenat akan menyebabkan
kehilangan selera makan, tumbesaran terjejas, pembengkakan pada bahagian paruh, kelopak
mata dan jari kaki. Selain itu, bulu juga menjadi kasar, mata menjadi kabur serta menyebabkan
penurunan pengeluaran telur.

INFO TAMBAHAN
Vitamin seperti A, D, E dan C mudah berkurangan disebabkan oleh haba, cahaya dan kelembapan.

155

5. Vitamin B6 (Piridoxin)
Vitamin B6 atau Piridoxin berfungsi untuk metabolisme protein dan lemak dalam tubuh. Ia boleh
didapati daripada hampas bijirin. Kekurangan vitamin ini menyebabkan kekurangan selera makan
dan tumbesaran terjejas, bulu tumbuh dengan jarang serta penurunan pengeluaran telur.

6. Vitamin B7 (Biotin)
Vitamin B7 dikenali juga sebagai Biotin. Vitamin ini berfungsi dalam metabolisme karbohidrat dan
lemak untuk tenaga. Biotin banyak didapati dalam serbuk ikan dan biji gandum. Kekurangan biotin
menyebabkan kulit mengeras pada bahagian paruh dan mata.

7. Vitamin B9 (Acid Folat)
Vitamin B9 juga dikenali sebagai acid folat. Berfungsi untuk metabolisme karbohidrat. Acid folat
boleh didapati dalam biji gandum. Kekurangan acid folat akan menyebabkan tumbesaran terjejas,
anemia, penurunan pengeluaran telur serta bulu yang kasar dan jarang.

8. Vitamin B12 ( cyanocobalamin)
Vitamin B12 atau cyanocobalamin berfungsi untuk metabolisme karbohidrat dan lemak dalam
tubuh. Ia tidak seperti vitamin B lainnya, di mana vitamin B12 boleh terkumpul terutamanya di
hati, pinggang, otot, tulang dan kulit. Kekurangan vitamin B12 akan mengakibatkan tumbesaran
terjejas dan saiz telur menjadi kecil.

9. Vitamin C (acid askorbik)
Vitamin C berfungsi untuk metabolisme sel dan sebagai antioksida. Kekurangan vitamin C
tidak memberikan kesan pada ternakan namun vitamin ini bertujuan untuk mengurangkan stres
terutamanya pada waktu cuaca panas.

LANGKAH MENGELAKKAN KEKURANGAN VITAMIN
Dalam formulasi makanan, keperluan vitamin dalam campuran makanan disesuaikan dengan
jumlah keperluan poltri. Walau bagaimanapun, nilai vitamin ini boleh menurun disebabkan faktor
persekitaran seperti suhu, cahaya dan pengoksidaan.

Vitamin B1 dan asid pantotenat boleh rosak akibat pemprosesan dan penyimpanan yang
kurang baik. Gambar foto 2.26 menunjukkan bahawa penyimpanan makanan dengan betul sangat
penting untuk memastikan makanan ternakan tidak rosak dan menyebabkan kehilangan vitamin.
Kekurangan vitamin boleh dielakkan dengan melakukan beberapa langkah seperti:

1. Letak alas kayu pada bahagian bawah sebelum meletakkan makanan
2. Menyusun posisi penyimpanan makanan dengan catatan tarikh yang berada dalam

simpanan
3. Menyimpan makanan di tempat tertutup dan terhindar daripada sinaran matahari
4. Perhatikan suhu dan kelembapan tempat penyimpanan makanan
5. Sebaiknya makanan disimpan di dalam stor penyimpanan tidak lebih daripada 30 hari

supaya kualiti nutrisi dan vitamin di dalamnya tidak menurun

156

6. Mengelakkan penggunaan bekas menyimpan makanan secara berulang
7. Bersihkan stor penyimpanan secara berkala
8. Mengawal makanan daripada serangan serangga yang boleh merosakkan makanan

Vitamin adalah sangat
diperlukan oleh ternakan.
Bincang kesan dan langkah
yang perlu dilakukan oleh
penternak sekiranya ternakan
tidak mendapat vitamin yang
secukupnya.

Gambar foto 2.26 Penyimpanan makanan ternakan

STRES DAN VITAMIN

Stres pada ternakan kebiasaannya berpunca daripada perubahan cuaca. Stres yang dialami oleh

ternakan akan menyebabkan kekurangan vitamin dalam badan. Poltri merupakan ternakan yang

sangat mudah terdedah dengan stres. Kesan stres pada ternakan jika tidak ditangani dengan baik

boleh mengakibatkan penurunan pengeluaran telur dan penurunan berat badan. Antara faktor

penyebab stres adalah: Stres merupakan penyebab utama
kepada tumbesaran ternakan. Bincang
1. Peredaran udara dalam reban yang tidak baik dan nyatakan langkah-langkah yang
2. Suhu dan kelembapan dalam reban meningkat perlu bagi mengelakkan ternakan
3. Kepadatan ternakan dalam reban menghadapi masalah ini serta membuat
4. Bunyi bising perbandingan diantara ayam pedaging
5. Campuran makanan yang tidak sempurna dan ayam penelur.
6. Penukaran makanan dilakukan secara mendadak
7. Pemberian vaksin

Pemulihan Stres
Stres merupakan penyumbang utama kepada penurunan prestasi ternakan. Pemulihan stres
dilakukan dengan cara pemberian vitamin kepada ternakan sama ada ditambah dalam makanan
atau minuman.

157

AKTIVITI 5

TAJUK: Pemberian Makanan, Air Minuman dan Vitamin.

Hasil Pembelajaran:
i. Menunjuk cara pemberian makanan, air minuman dan vitamin kepada ternakan
ii. Membuat formulasi penyediaan makanan ternakan berdasarkan keperluan dan tumbesaran
iii.Menjelaskan proses memeriksa dan merekodkan kadar pertumbuhan ternakan

Murid diminta untuk:
1. Membuat tunjuk cara untuk pemberian makanan, air dan vitamin kepada ternakan
2. Membuat kajian formulasi makanan berdasarkan keperluan dan tumbesaran ternakan
3. Memeriksa dan merekodkan kadar tumbesaran ternakan
4. Membuat pembentangan hasil dapatan secara multimedia

PROSES AKTIVITI

Menyediakan Peralatan Tunjuk Cara Membuat Formulasi
dan Keperluan Aktiviti Pemberian Makanan, Makanan

Air dan Vitamin

Memeriksa dan Penyediaan Maklumat Persembahan
Merekodkan Kadar Untuk Pembentangan Multimedia
Pertumbuhan Ternakan

Ayam dan puyuh pedaging memerlukan lebih banyak protein dan tenaga berbanding
dengan ayam dan puyuh penelur yang memerlukan lebih kalsium dan fosforus.
Bincangkan.

158

2.3.3 FORMULASI DIET MAKANAN POLTRI

Formulasi makanan penting untuk memastikan pemberian nutrisi seimbang dengan tumbesaran
ternakan. Penyusunan formulasi makanan bertujuan untuk memperoleh nutrisi yang diperlukan oleh
ternakan dalam jumlah dan perbandingan yang tepat untuk tumbesaran ternakan yang optimum.

Contoh jenis makan berformulasi

Formulasi makanan seharusnya merujuk kepada keperluan ternakan. Anak ayam dan puyuh

memerlukan lebih banyak zat makanan berbanding dengan ayam dan puyuh penelur. Zat makanan

diperlukan untuk tumbesaran yang cepat bermula daripada umur 1 hingga 6 minggu. Dua faktor

utama yang mempengaruhi pertumbuhan ternakan adalah nutrisi dan baka. (Jadual 2.19 dan Jadual

2.20) Jadual 2.19 Contoh jumlah makanan seekor ayam

Umur (Minggu) Jantan Betina
(gram) (gram)

Pertama 152 144

Kedua 376 344

Ketiga 686 617

Keempat 1085 965

Kelima 1576 1344

Keenam 2088 1741

Jadual 2.20 Contoh jumlah makanan seekor puyuh

Umur (Minggu) Jantan Betina
(gram) (gram)
Pertama 1.08
Kedua 3.55 2.15
4.20
Ketiga 5.52
8.21
Keempat 8.91 10.21

Kelima 12.00 13.68
15.60
Keenam 14.00 16.39

Ketujuh 14.38

159

FORMULASI MAKANAN TERNAKAN
1. Ayam Pedaging (Jadual 2.21)

Nutrisi Jadual 2.21 Formulasi nutrisi makanan ayam pedaging
UMUR (Minggu)
Protein (%)
Lemak (%) 0 hingga 4 Minggu 4 Minggu ke atas

21–23 19–21
4–6 4–6

Serat Kasar (%) 44

Kalsium (%) 0.9 0.9

Fosforus (%) 0.5 0.5

Tenaga Metabolisme (Kcal/kg) 3000–3100 3100–3200

2. Ayam Penelur (Jadual 2.22)

Jadual 2.22 Formulasi nutrisi makanan ayam telur

Nutrisi UMUR (Minggu)
0 hingga 8 Minggu 9 hingga 16 Minggu 16 Minggu ke atas

Protein (%) 20–22 14–16 17–18
Lemak (%) 4 4 5

Serat Kasar (%) 4-6 7-9 6-8

Kalsium (%) 1 1 2.5–3.5

Fosforus (%) 0.7 0.6 0.5–0.6

Tenaga Metabolisme (Kcal/kg) 2700–3000 2600–2900 2650–2950

3. Puyuh (Jadual 2.23)

Jadual 2.23 Formulasi nutrisi makanan puyuh
Kandungan Nutrisi

Umur Protein Lemak Serat Kasar Kalsium Fosforus Tenaga
(Minggu) Metabolisme

% (%) min (%) max (%) min (%) min (Kcal/ kg)

0 hingga 5 minggu 24 5 5 0.9 0.6 2950-3050
0.6 2650-2750
6 minggu ke atas 22 3.5 5 3.3

Kandungan makanan perlu ditambah dengan campuran bahan lain yang merupakan vitamin seperti
vitamin B Kompleks, vitamin A, vitamin D iaitu minyak ikan sebanyak 2 peratus daripada makanan
yang diberikan selama satu bulan.

160

KANDUNGAN NUTRISI MAKANAN POLTRI

Pengeluaran ternakan yang berkualiti dipengaruhi oleh pemakanan yang diambil oleh ternakan.
Pengambilan makanan lengkap dan sempurna mengikut keperluan ternakan mampu untuk
menghasilkan tumbesaran yang baik dan hasil optimum (Rajah 2.28).

Karbohidrat

Lemak Vitamin

Protein NUTRISI DALAM Air
MAKANAN

Mineral Aditif

Rajah 2.28 Nutrisi dalam makanan ternakan

Protein

Protein sangat penting untuk ternakan. Protein bertujuan untuk pembinaan otot, pemulihan tisu,
tumbesaran badan, pembekal tenaga dan membentuk enzim. Sumber protein daripada sumber
tumbuhan yang diperlukan ialah sebanyak 10-30 peratus daripada jumlah makanan yang dimakan
ternakan. Manakala, sumber protein haiwan ialah antara 3-10 peratus daripada jumlah makanan.
Kekurangan sumber protein daripada ternakan menyebabkan badan menjadi kurus, lemah, peka
kepada antitoksin, tumbesaran menurun dan kecekapan penukaran makanan akan menurun.
Rajah 2.29 menyatakan sumber utama protein yang diperlukan oleh poltri.

SUMBER PROTEIN

Tumbuhan Haiwan
(Kacang Soya dan (Serbuk daging, tulang

Kacang Tanah) dan ikan)

Rajah 2.29 Sumber protein yang diperlukan oleh poltri

Karbohidrat

Karbohidrat diperlukan bagi memberi tenaga untuk menjalankan aktiviti fizikal dan fungsi badan.
Sumber karbohidrat ialah daripada glukosa, fruktosa, sukrosa, laktosa dan selulosa. Kekurangan
karbohidrat menyebabkan tumbesaran binatang ternakan terjejas dan berat badan akan berkurangan.

161

Lemak

Lemak merupakan sumber tenaga, sumber makanan simpanan, keperluan untuk pembentukan tisu
di bawah kulit, penebat haba dan pelarut vitamin. Sumber lemak terdapat dalam minyak dan serbuk
daging hancur. Minyak berfungsi untuk menambah cita rasa makanan, membantu penyerapan
vitamin dan meningkatkan keberkesanan penggunaan makanan. Kekurangan lemak menyebabkan
ternakan menjadi lesu dan kurus.

Mineral

Mineral penting untuk pembentukan fungsi badan dengan sempurna terutamanya tisu badan,
bendalir badan dan tulang. Jumlah mineral yang diperlukan oleh ternakan bergantung kepada
jenis ternakan dan peringkat tumbesarannya. Sumber mineral boleh didapati daripada tulang, kulit
kerang dan garam.

Vitamin

Vitamin merupakan zat organik penting untuk pertumbuhan dan vitamin diperlukan hanya dalam
jumlah yang sedikit oleh ternakan. Vitamin bertujuan untuk mengatur proses badan bagi menjamin
tumbesaran, pengeluaran, pembiakan dan kesihatan. Penyakit disebabkan oleh kekurangan vitamin
ialah Avitaminosis dan Hypovitaminosis.

Air
Berfungsi sebagai pelarut dan pengangkut bahan ke seluruh anggota, mengawal cecair dan suhu
badan. Pengambilan air perlu bergantung kepada suhu, udara dan air.

Aditif
Aditif merupakan bahan bukan nutrisi yang perlu ditambah ke dalam formulasi makanan ternakan.
Fungsi aditif adalah:

1. Mempertingkatkan kadar pertumbuhan
2. Mempertingkatkan nisbah penukaran makanan
3. Anti stres
4. Mencegah penyakit

Jenis Aditif Sumber
Antibakteria Sulfar drugs
Koksidiostat Amprolium, Arsanilic acid (supaya tidak terkena coccidiosis)
Tambahan nutrisi Galian dan vitamin
Anthelmintic Ubat cacing
Antioksidan BHT, EDTA (elakkan bau busuk akibat lemak berlebihan).
Probiotik Vaksin
Growth promoter Acidophilus, Yis

162

REFLEKSI 2.3 Makanan
Permulaan
Jenis Makanan Makanan
Pembesaran
Makanan
Penamat

NUTRISI Tempoh Pemberian
TERNAKAN Makanan/Minuman/

POLTRI Vitamin

Formulasi Diet Protein
Makanan Poltri Karbohidrat

Lemak
Mineral
Vitamin

Air
Aditif

163

JANA MINDA

Jawab soalan berikut.
1. (a) Nyatakan dua kepentingan pemakanan terhadap ternakan

(i) .....................................................................................................................
(ii) ...................................................................................................................

(b) Nyatakan dua faktor yang mempengaruhi pengambilan makanan ternakan poltri.
(i) .....................................................................................................................
(ii) ...................................................................................................................

2. Rajah menunjukkan dua bentuk makanan poltri.

Serbuk Halus Pelet Kasar

(a) Nyatakan dua kelebihan makanan serbuk halus berbanding dengan makanan pelet kasar.
i. .........................................................................................................
ii. ........................................................................................................

(b) Nyatakan dua ciri makanan pelet kasar.
i. .........................................................................................................
ii. ........................................................................................................

164

3. Y dan Z adalah dua peringkat umur ternakan ayam pedaging.

Y 1 hari-4 minggu Z 4 minggu-7 minggu

Padankan peringkat umur itu dengan penyataan berikut dengan menulis Y atau Z pada
petak yang disediakan.

Makanan permulaan

Makanan pembesaran

Kandungan protein 18-20 peratus

Kandungan protein 21-24 peratus

4. Nyatakan dua vitamin.
(a) Larut lemak

(i) .....................................................................................................................

(ii) ...................................................................................................................

(b) Larut air

(i) .....................................................................................................................

(ii) ...................................................................................................................
5. Tandakan (√) bagi nutrisi yang terdapat dan (x) bagi nutrisi yang tidak terdapat dalam

makanan ternakan poltri.
Nitrogen

Fosforus

Kalsium

Kalium

6. Nyatakan empat nutrisi yang terdapat dalam makanan poltri.

(i) .....................................................................................................................

(ii) ...................................................................................................................

(iii) ..................................................................................................................

(iv) ...................................................................................................................

165