PROGRAM PERSEDIAAN IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN (PPISMP) AMBILAN JUN 2023/2028 INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS DATO’ RAZALI ISMAIL 21030 KUALA TERENGGANU NAMA : AHMAD IKHWAN FAHMY BIN AHMAD ZAINUDDIN NO. KAD PENGENALAN : 050830-02-0461 KOD DAN NAMA KURSUS: BMMB1074 SEJARAH PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU NAMA PENSYARAH :DOKTOR ROSLI BIN AB RAHMAN
PERKEMBANGAN,CABARAN DAN PERANAN DEWAN BAHASA DALAM MENYERAGAMKAN SISTEM EJAAN RUMI
BIODATA NAMA :AHMAD IKHWAN FAHMY BIN AHMAD ZAINUDDIN NO MATRIKS : ASAL :KEDAH PROGRAM :Persediaan Program Ijazah Sarjana Muda Perguruan Emel :[email protected] UNIT :BM 4
Penghargaan Alhamdulillah,bersyukur saya atas kehadrat illahi kerana dapat menyiapkan tugasan ini yang bertajuk sejarah,perkembangan dan cabaran sistem ejaan rumi.Terima kasih kepada pensyarah saya iaitu Doktor Rosli kerana membimbing sya dalam menyiapkan tugasan ini.Tidak lupa juga sekalung penghargaan kepada rakan-rakan saya kerana banyak memberikan pendapat dan idea dalam menyiapkan tugasan ini.Semoga Allah dapat membalas kalian dengan setimpal.
1.0:PENGENALAN
DEFINISI : ISTILAH RUMI -Menurut kamus dewan edisi keempat ,Rumi bermaksud abjad dalam Bahasa Melayu dan bahasa moden yang lain yang bermula dengan A dan berakhir dengan z yg berasal dari kerajaan Rom Kuno. -Asasnya,abjad rumi mengandungi 26 huruf (A-Z)
ZAMAN PENJAJAHAN Terdapat bahasa yang digunakan sebelum kedatangan Islam ke Kepulauan Asia Tenggara. Diantaranya ialah : Tradisi Tulisan KAWI RENCONG BATAK LAMPUNG
SISTEM PENGEJAAN BARU BAHASA MELAYU SISTEM KESELARASAN HURUF VOKAL (KATA B.MELAYU) SISTEM KEKECUALIAN KESELARASAN HURUF VOKAL (KATA PINJAMAN)
Dalam Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu terdapat lapan belas (18) pola keselarasan huruf vokal. -Keselarasan huruf vokal ini terbentuk berasaskan prinsip: a)Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar yang Tidak melibatkan pengimbuhan b)Kata dasar yang berakhiran dengan suku kata,yang termasuk Dalam sistem keselarasan huruf vokal ini hanyalah daripada Dua suku kata yang terakhir sahaja.
POLA KESELARASAN HURUF VOKAL: -18 pola keselarasan huruf vokal yang utama adalah:
LATAR BELAKANG RUMI -Sistem Ejaan Rumi mula Digunakan pada 1972. -Pada mulanya digunakan Oleh pedagang,pengembara, Dan juga penjelajar dari Eropah ke Nusantara. -Diterapkan di tanah Melayu oleh Portugis, Sepanyol dan Itali.
1.0:SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI
2.0 SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI -Penubuhan sistem ejaan rumi bermula pada awal 1900-an, di mana ia diperkenalkan oleh pegawai kerajaan British yang diketuai oleh R J Wikinson semasa negara berada di bawah penjajahan pihak british -Sehubungan dengan itu,sistem ejaan Za,ba iaitu Zainal Abidin Bin Ahmad muncul selepas Za’ba memperbaiki ejaan Wikinson.
2.0 SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI -Pada tahun 1943 sistm ejaan Fajar Asia pula diperkenalkan Melalui majalah yang diterbitkan oleh pihak Jepun semasa Mereka mengambil alih jajahan British. -Namun begitu,sistem ejaan ini tidak melakukan banyak perubahan.
2.0 SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI -Selepas merdeka,Persekutuan Bahasa Melayu Universiti Malaya (PBMUM) di Kongres Persuratan mencadangkan supaya sistem Ejaan diseragamkan. -Sistem ejaan terus diperhalusi semasa sidang antara Jawatankuasa Ejaan Rumi Baru Persekutuan dan jawatankuasa Ejaan Indonesia.
2.0 Sejarah Perkembangan Sistem Ejaan Rumi –Sistem ejaan Malindo pun terhasil setelah persidangan Untuk memperincikan ejaan rumi. -Ketika krisis konfrontasi Malaysia dan Indonesia usaha ini Diberhentikan dan disambung semula pada tahun 1966 dan Dan wujudlah sistem ejaan Bahasa Melayu 1972.
2.1 :SEBELUM MERDEKA
2.1.1 SISTEM EJAAN WILKINSON -R J Wilkinson, seorang tokoh terkenal dalam kerajaan British, telah memberikan sumbangan yang besar kepada sistem pendidikan di Tanah Melayu. Beliau memainkan peranan penting dalam peningkatan persekolahan di rantau ini. Salah satu pencapaiannya yang luar biasa ialah penyusunan semula dan penambahbaikan 'Kamus Melayu-Inggeris' pada tahun 1895. Menunjukkan dedikasi dan ketelitiannya, Wilkinson bersusah payah menghasilkan kamus komprehensif yang menjangkau 1300 muka surat yang mengagumkan. Usaha beliau dalam menyusun sumber linguistik yang meluas ini menunjukkan komitmen beliau untuk memudahkan komunikasi dan pemerolehan bahasa yang berkesan di Tanah Melayu. -Penyusunan ejaan Wikinson ini merupakan penambahbaikkan sahaja daripada sistem ejaan yang sedia ada iaitu sistem ejaan Maxwell yang banyak menerapkan ejaan tulisan rumi Shellabar dan kaedah tulisan rumi MelayuBelanda. -Wikinson juga telah menerapkan penggunaan huruf vokal a,e(taling),e(pepet),i,o dan u.Bagi konsonan ch pula digambarkan sebagai huruf c,sh sebagai sy.
2.1.2 SISTEM EJAAN ZA’BA -Za’ba merupakan pakar bahasa yang disanjungi kerana beliau mempunyai minat yang mendalam terhadap bahasa sehingga beliau telah dianugerahkan gelaran pendeta semasa kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Malaya pada tahun 1956 dalam karya penulisanya iaitu Pelita Bahasa Melayu Malaya I. -Za’ba juga menjelaskan tentang penggunaan kata-kata istilah yang lebih spesifik dalam memastikan bahasa Melayu digunakan dengan betul.
2.1.2:SISTEM EJAAN ZA’BA -Terdapat istilah-istilah tertentu yang telah ditekankan oleh karya-karya Za’ba. -Istilah ini dikhususkan kepada beberapa pecahan nama iaitu nama benar, Nama khas,nama am,ganti nama tempat,ganti nama masa,ganti nama umum dan Ganti nama pertanyaan. -Istilah seterusnya ialah istilah perbuatan yang dipecahkan kepada perbuatan Tak melampau,perbuatan melampau,perbuatan bangun membuat dan perbuatan bangun Kena buat.
2.1.3:SISTEM EJAAN FAJAR ASIA -Sistem ejaan fajar merupakan sistem ejaan yang telah diperkenalkan oleh pihak Jepun melalui majalah terbitan mereka iaitu majalah Fajar Asia. -Majalah Fajar Asia diterbitkan dan diedarkan sekitar tahun 1943.Antara kaedah Yang diterapkan adalah menggunakan konsonan-konsonan tertentu digabungkan Untuk diaplikasikan dalam penulisan majalah Fajar Asia.
2.1.3:SISTEM EJAAN FAJAR ASIA -Pada tahun 1941 sehingga 1945,bidang persuratkhabaran atau terbitan telah Dikuasai sepenuhnya olhe pihak tentera Jepun atau dikenali sebagai Malayan Militry Administration(MMA) -MMA telah menjadikan alat sebaran ini seperti majalah dan surat khabar sebagai Satu peluang untuk mereka menyebarkan propaganda di seluruh Tanah Melayu(Uqbah Et al..,2013). -Kebanyakkan akhbar di Jepun diterbitkan menggunakan huruf Jawi dan hanya Beberapa sahaja yang menggunakan huruf Rumi. -Majalah-majalah ini telah diterbitkan oleh Ahmadia Preess dan dikendalikan oleh Za’ba dan isterinya,Rohana Djamil.
2.1.3:SISTEM EJAAN FAJAR ASIA -Pada tahun 1941 sehingga 1945,bidang persuratkhabaran atau terbitan telah Dikuasai sepenuhnya olhe pihak tentera Jepun atau dikenali sebagai Malayan Militry Administration(MMA) -MMA telah menjadikan alat sebaran ini seperti majalah dan surat khabar sebagai Satu peluang untuk mereka menyebarkan propaganda di seluruh Tanah Melayu(Uqbah Et al..,2013). -Kebanyakkan akhbar di Jepun diterbitkan menggunakan huruf Jawi dan hanya Beberapa sahaja yang menggunakan huruf Rumi. -Majalah-majalah ini telah diterbitkan oleh Ahmadia Preess dan dikendalikan oleh Za’ba dan isterinya,Rohana Djamil.
2.1.3:SISTEM EJAAN KONGRES -Sistem ejaan kongres merupakan sistem ejaan rumi bahasa Melayu yang telah Dipersetujui oleh Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu yang diadakan kali Ketiga pada tahun 1956. -Pada sekitar tahun 1950 sehingga 1956,berlakunya pergolakan untuk menentukan Jenis tulisan bahasa Melayu yang rasmi iaitu antara tulisan rumi ataupun Tulisan Jawi. -Maka,pada tahun 1956 kongres kali ketiga telah menetapkan untuk menjadikan Tulisan rumi sebagai Bahasa Melayu.
2.1.3:SISTEM EJAAN KONGRES -Berdasarkan sistem ejaan kongres,terdapat empat dasar yang dirumuskan iaitu Ejaan di Malaya dan di Indonesia hendaklah disamakan atau disatukan.Hal ini, Bagi memastikan sistem ejaan Rumi dapat diseragamkan memandangkan itu antara Usaha yang dilakukan Za’ba semasa mengendalikan Fajar Asia. -Selain itu, sistem ejaan kongres menetapkan agak peraturan ejaan yang ingin dilakukan haruslah peraturan yang mudah. Hal ini menyebabkan sistem fenologi dapat diterima sebagai sistem yang lebik baik daripada sistem fonetik atau . satu fenom hendaklah digambarkan dalam satu huruf sahaja.
2.2 :SELEPAS MERDEKA
2.2.1:Sistem ejaan rumi Persekutuan Bahasa Melayu Univeristi Malaya (PBMUM) -Sistem ejaan rumi Persekutuan Bahasa Melayu Univeristi Malaya (PBMUM) adalah sistem ejaan rumi yang digunakan dalam Jurnal Bahasa dan telah diterbitkan oleh PBMUM pada tahun 1959. -Sistem ejaan rumi Persekutuan Bahasa Melayu Univeristi Malaya (PBMUM) adalah sistem ejaan rumi yang digunakan dalam Jurnal Bahasa dan telah diterbitkan oleh PBMUM pada tahun 1959.
2.2.1:Sistem ejaan rumi Persekutuan Bahasa Melayu Univeristi Malaya (PBMUM) PBMUM telah mengusulkan tentang sistem ejaan PBMUM semasa Kongres Persuratan dan Bahasa Melayu yang Ke-III pada tahun 1956. Cadangan PBMUM ini mencangkupi penolakan huruf-huruf kembar ataupun rangkap konsonan. Hal ini menyebabkan fenom perlu digantikan dengan huruf lain seperti fenom ch digantikan dengan c. Selain itu, ejaan Malaya hendaklah dicantukan dengan ejaan Indonesia dengan kadar segera. Malahan, PBMUM juga menekankan agar ejaan pun' dipisahkan yang beerti 'juga' dan sebaliknya. Selain itu, fenom 'ain' dan fenom 'hamzah' tidak berlaku sebarang perubahan memandangkan ejaan rumi diolah sedikit daripada tulisan Jawi
2.2.2:SISTEM EJAAN MALINDO Hasil daripada perbincangan daripada sistem ejaan Kongres dan sistem ejaan PBMUM diakui masih tidak dapat mencapai matlamat yang sepatutnya iaitu penyeragaman tulisan rumi. Hal ini demikian kerana, sistem ejaan Kongres tidak dapat dilaksanakan apabila wujud sifat yang terlalu idealistik dari sudut linguistik yang akhirnya sukar untuk dipraktikkan. Maka usaha untuk menyeragamkan sistem ejaan rumi antara kedua-dua buah negara jiran iaitu Malaysia-Indonesia tetap diteruskan (Muhammed Salehudin,tnp thn). Hal ini menyebabkan beberapa siri pertemuan dan rundingan telah diadakan oleh wakil daripada kedua-dua negara tersebut.
2.2.2:SISTEM EJAAN MALINDO Rentetan daripada perjanjian persahabatan yang telah dimaterai pada tahun 1959, pertemuan antara Jawatankuasa Persekutuan Ejaan Rumi Tanah Melayu yang diketuai oleh Tuan Syed Nasir Ismail dan Panitia Kerjasama Bahasa Melayu-Bahasa Indonesia yang diketuai oleh Prof Slamet Muljana dari Jakarta pada tahun 1959. Pertemuan ini telah digagaskan sebagai sistem ejaan bersama yang dikenali dengan nama sistem Ejaan MALINDO, Sistem ejaan ini mengandungi maklumat tentang fenom vokal, diftong.konsonan serta perlambangannya, kaedah penulisan dan penyebutan abjad, penggunaan tanda
2.2.3:SISTEM EJAAN RUMI BAHASA MELAYU 1972 Sistem ejaan rumi Bahasa Melayu 1972 mempunyai persamaan dengan sistem ejaan MALINDO. Hal ini meliputi aspek jalinan kerjasama yang ditubuhkan antara dua buah negara iaitu Malaysia dan Indonesia. Namun sistem tersebut tidak dapat dilaksanakan apabila berlakunya konfrontasi antara Malaysia dan Indonesia pada tahun 1996 Maka pada tanggal 1972, satu ejaan terhasil melalui kerjasama yang terjalin Sistem ejaan ini lebih dikenali sebagai Sistem Ejaan Rumi Baharu di Malaysia dan dikenali juga dengan Sistem Ejaan Rumi yang telah disempurnakan di Indonesia. Keselarasan antara ejaan rumi ini memfokuskan kepada keselarasan huruf vokal yang mempunyai pengejaan kata jati daripada bahasa Melayu dan pengejaan kata pinjam daripada bahasa asing (Mohd Naim, 1991) Sistem ejaan rumi Bahasa Melayu 1972 mencapai kesepakatan yang lebih konkrit apabila melibatkan beberapa aspek pengejaan yang lebih baik dalam sistem ejaan rumi. Hal ini dapat dilihat melalui usaha secara bersama yang berterusan dalam merancang pembinaan bahasa dalam jangka masa yang panjang Selain itu,dalam meperkasa ejaan rumi bahan-bahan berkenaan bahasa dan sastera akan dipertingkatkan Malahan, keselarasan istilah juga berlaku untuk kegunaanya kelak.
3.0:PERANAN DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA DALAM MENYERAGAMKAN \ SISTEM EJAAN RUMI Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) telah ditubuhkan pada tarikh 22 Jun 1956 iaitu setahun sebelum kemerdekaan. DBP diwujudkan setelah mendapat resolusi Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu ke-3 dan ditukarkan kepada Badan Berkanun setelah mendapat kelulusan rasmi daripada Akta Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1959. Matlamat DBP mengikut Akta DPB (Semakan 1978, Pindaan dan Perluasan 1995) ialah untuk memperkaya bahasa kebangsaan dalam semua bidang termasuk sains dan teknologi (Shamsul et al.,2020). Melalui sejarah perkembangan sistem ejaan rumi, terdapat variasi usaha yang dilakukan untuk mempergiat sistem ejaan rumi. Maka, perbezaan dalam setiap sistem ejaan pasti akan wujud kerana dipelopori oleh individu yang berbeza. Hal ini menyebabkan Dewan Bahasa dan Pustaka memainkan peranan mereka dalam menyeragamkan sistem ejaan rumni Berpandukan Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia yang telah diselenggara DBP banyak rujukan panduan pembentukan kata dan sistem ejaan lain yang dihasilkan termasuklah Kamus Dewan (Saidatul & Anne 2021)
3.0:PERANAN DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA DALAM MENYERAGAMKAN SISTEM EJAAN RUMI Selain itu, DBP telah diamanahkan untuk merancang menyelidik dan memperkukuh bahasa Melayu dengan pelbagai cara Sehubungan dengan itu, DBP telah merangka perancangan korpus bahasa melibatkan sistem ejaan selain sistem tulisan dan perbendaharaan kata Selain itu kuasa autonomi yang dimiliki telah merancakkan tujuannya iaitu pembakuan bahasa dengan pemantapan sistem ejaan rumi dan penggubalan istilah sehingga ejaan rumi boleh digunakan sehingga ke hari ini
3.0:PERANAN DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA DALAM MENYERAGAMKAN SISTEM EJAAN RUMI -Membina dan memperkaya bahasa kebangsaan dalam semua bidang termasuk sains dan teknologi -Membakukan ejaan dan sebutan,dan membentuk istilah-istilah yang sesuai dalam bahasa Kebangsaan -Mencetak/Menerbitkan/membantu usaha percetakan atau pernebitan bukubuku,risalah-risalah dan lain-lain bentuk persuratan dalam bahasa kebangsaan.
4.0:CABARAN SISTEM EJAAN RUMI KINI Meskipun sistem ejaan rumi sudah lama bertapak di negara kita tetapi itu tidak bermakna sistem ejaan ini tidak terancam dengan arus kemodenan. Cabaran yang perlu dihadapi oleh sistem ejaan rumi adalah keutamaan bahasa asing dalam kehidupan sehanan. Hal ini demikian kerana, sistem ejaan rumi memerlukan masyarakat mengerti dan menguasai penggunaanya dalam bahasa Melayu. Maka, bahasa Melayu harus diangkat sebagai bahasa rasmi (Ibrahim &Maliati,2020) berbanding bahasa asing
4.0:CABARAN SISTEM EJAAN RUMI KINI -Penggunaan dalam Media Sosial: Dalam dunia media sosial, terdapat kecenderungan untuk menggunakan ejaan yang tidak formal dan mengikut kehendak penulis. Ini boleh mencampur-adukkan ejaan yang betul dengan ejaan yang tidak betul, dan boleh mengaburkan pemahaman terhadap ejaan yang benar. -Pengaruh Bahasa Inggeris: Pengaruh bahasa Inggeris dalam kehidupan seharian telah mengubah cara beberapa perkataan dieja dalam rumi. Contohnya, penggunaan "u" dalam perkataan yang sebelumnya menggunakan "oo" seperti "kualiti" berbanding "kualiti." -Kemunculan Akronim dan Singkatan: Dalam era digital, banyak akronim dan singkatan digunakan dalam komunikasi sehari-hari. Menerjemahkan akronimakronim ini ke dalam ejaan rumi boleh menjadi cabaran, terutama apabila ejaan asal akronim tersebut bukan dalam bahasa Melayu.
4.0:CABARAN SISTEM EJAAN RUMI KINI -Ketidaksepakatan Dalam Pengejaan: Masih terdapat ketidaksepakatan dalam pengejaan perkataan-perkataan tertentu dalam ejaan rumi, terutama perkataan-pinjaman dari bahasa asing. Ini boleh mengakibatkan variasi dalam penggunaan ejaan dalam komunikasi bertulis. -Penerbitan dan Standardisasi: Kurangnya penerbitan dan standardisasi dalam ejaan rumi boleh menyebabkan kekeliruan dan ketidakkonsistenan dalam penggunaan ejaan. Perbezaan dalam cara ejaan diajarkan di sekolahsekolah dan universiti juga boleh mencipta kebingungan.
4.0:CABARAN SISTEM EJAAN RUMI KINI Penggunaan Huruf: Penggunaan huruf-huruf dalam ejaan rumi tidak selalu konsisten dengan sebutan bahasa Melayu. Contohnya, bunyi "c" dalam kata-kata seperti "cinta" dan "cerita" boleh membawa kepada pelbagai sebutan, seperti "ch" dalam bahasa Inggeris atau "ts" dalam bahasa Jepun. Penggunaan Vokal: Terdapat banyak vokal dalam bahasa Melayu, tetapi dalam ejaan rumi, terdapat cabaran dalam mengekspresikan perbezaan antara vokal-vokal ini dengan jelas. Contohnya, perbezaan antara "a," "e," "i," "o," dan "u" dalam beberapa perkataan. Kata Pinjaman: Bahasa Melayu sering meminjam perkataan dari bahasa-bahasa lain, dan pengejaan perkataan-perkataan ini dalam ejaan rumi mungkin tidak selalu sesuai dengan ejaan asal dalam bahasa asing tersebut. Tidak konsisten: Ejaan rumi kadang-kadang tidak konsisten dalam mengikut peraturan tatabahasa. Beberapa kata-kata boleh dieja dengan cara yang berbeza, dan ini boleh membingungkan pembelajar bahasa Melayu.
SOLUSI PERIBADI BAGI MENGHADAPI CABARAN INI: -Untuk mengatasi cabaran-cabaran ini, penting untuk memahami tatacara ejaan rumi yang betul dan merujuk kepada kamus atau sumber yang sah untuk mendapatkan panduan. Pembelajaran dan latihan yang berterusan juga boleh membantu individu untuk memahami dan menggunakan ejaan rumi dengan lebih tepat -Selain itu, penting untuk mempromosikan kesedaran akan ejaan yang betul dalam bahasa Melayu, menggalakkan penggunaan kamus ejaan rasmi, dan memastikan pengajaran ejaan yang betul dalam pendidikan formal. Selain itu, standardisasi ejaan rumi dalam media sosial dan komunikasi digital juga dapat membantu mengurangkan kekeliruan ejaan dalam konteks moden.
5.0:KESIMPULAN Kesimpulannya, berdasarkan analisis terhadap sejarah perkembangan sistem ejaan rumi pascamerdeka dan selepas merdeka jelaslah bahawa sistem ejaan rumi merupakan elemen terpenting dalam memastikan bahasa Melayu dapat terus digunakan oleh rakyatnya. Hal ini demi memastikan penggunaan bahasa melalui penulisan dan pertuturan dapat dapat diaplikasikan dengan sebaiknya menggunakan sistem ejaaan rumi.Menurut Za’ba tanggungjawab memajukan dan mengangkat darjat bahasa dan pengembangannya jauh lebih sukar dan mendesak jika dibandingkan dengan gembar gembur yang dimainkan oleh percaturan politik.
RUJUKAN FAIZAH OTHMAN, https://www.slideshare.net/izzahzahh/sejarah-dan-perkembangan-sistem-ejaan-rumi-bahasamelayu AFI AFIDA, https://www.academia.edu/32237445/SEJARAH_PERKEMBANGAN_TULISAN_RUMI Ahmad Nabil Amir & Tasnim Abdul Rahman (2020). Pemikiran Za'ba dan kesannya kepada kebangkitan perjuangan nasionalisme Melayu International Social Sciene and Humanities Joumal 3(4), http://journal.al-givam.net/index.php/my1/article/view/86/79
Ibrahim Majdi Mohamad Kamil & Maliati Mohamad (2020) Cabaran pemerkasaan bahasa Melayu dalam usaha mencapai negara bangsa di Malaysia Asian People Journal 3(2), 181-191 https://ournal.unisza.edu.my/api/index.php/api/article/view/152/15 0 Muhammad Ariff Ahmad (2020) Tatabahasa Melayu sejak Za ba hingga zaman mutakhir PGBM,1(1),65-72,Jurnal http://nie.edu.sg/bitstream/10497/18447/5/JPGBM-1-1-65.pdf Muhammed Salehudin Aman (tnp thn) Sinopsis sistem ejaan bahasa Melayu Dewan Bahasa Dan Pustaka http://klikweb.dbp.my/?p=6003
Mohd Naim Daipi (1991) Perkembangan ejaan rumi bahasa Melayu Bahagian II Jurnal Sekata 9(1),28-48. https://repository.nie.edu.sg/bitstream/10497/18303/1/Sekata-9 Sharifah Darmia Sharif Adam (2019) Peranan dan cabaran bahasa kebangsaan dalam menyatupadukan pelbagai etnik di Sabah Malaysian Journal of Social Scienes and Humanities https://msocialsciences.com/index.php/missh/article/view/224/164 Uqbah Iqbal Nordin Husin& Ahmad Seli Seman (2013) Idea pandang ke Jepun dalam akhbar dan majalah semasa perang dunia kedua Jurnal Pengajian Melayu, 24(1). https://mois.um.edu.my/index.php/JPM/article/view/9631
SEKIAN TERIMA KASIH