BAHAN AJAR
SERAT WULANGREH PUPUH
DHANDHANGGULA
SMP Negeri 3 Cilacap
Mata pelajaran : Bahasa Jawa
kelas IX
Semester Ganjil
Dening
Niken Rusti Sariwening, S.Pd
Kompetensi Inti (KI)
1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.
2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli
(toleransi, gotong-royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif
dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya.
3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa
ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait dengan
fenomena dan kejadian nyata.
4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret (menggunakan, mengurai,
merangkai, memodifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca,
menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah
dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori.
KD saha IPK
Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi
3.1 Menelaahteks serat Wulangreh pupuh Dhandhanggula 3.1.1 Menganalisis (C4) Struktur SekarDhandhanggula
pada SeratWulangreh
3.1.2 Mengevaluasi (C5) relevansi pitutur luhur dengan
kondisi masyarakat sekarang ini
3.1.2 Menyimpulkan (C6) pitutur luhur pada sekar
4.1 Menulis syair tembang Dhandhanggula 4.1.1 Mengkritisi (C6) isi serat wulangreh pupuh
dhandanggula
4.1.2 Membuat (P5) sekar dhandhanggula dengan
melanjutkan teks yang sudah tersedia
A. Tujuan Pembelajaran
1.Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problembased learning, diskusi,tanya jawab, dan presentasi
pesertadidik dapat Menganalisis (C4) Struktur Sekar, mampu mengevaluasi
(C5) relevansi pitutur luhur dengan kondisi masyarakat sekarang ini mampu
Menyimpulkan (C6) pitutur luhur pada sekardhandhanggula.
2.Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problembased learning, diskusi,tanya jawab, dan presentasi
pesertadidik dapat mengkritisi (C6) isi serat wulangreh pupuh dhandanggula
selain itu peserta didik juga dapat membuat sekar dhandhanggula dengan
melanjutkan teks yang sudah tersedia (P5)
a. Faktual : Tuladha sekar Dhandhanggula
b. Konseptual : Pengertian Dhandhanggula
c. Prosedural : Teknik menulis sekar Dhandhanggula
d. Metakognitif : Menemukan pitutur-pitur luhur yang
terdapat dalam sekar
Dhandhanggula
SADERENGIPUN NGANCIK DHATENG MATERI
SUMANGGA KLIK LINK MENIKA
:Tes Diagnostik
https://forms.gle/G1kwvCRMZxa6sYXx7
Serat Wulangreh pupuh TAHAP 1 : sTIMULUS
dhandhanggula
Serat Wulangreh dados setunggaling
asil karya agung anggitane
Pakubuwana IV, raja wonten bumi
mataram Surakarta wiwit 1820
ngantos 1820. Satunggaling karya
sastra ingkang surasanipun kangge
maringi piwulang kaliyan manungsa,
supados saged ngebahi moral
supados saged becik
Materi Konseptual
Sekar Macapat
rumpukan basa kanthi paugeran tartamtu kang
pangucapane kedah ngginakaken kagunan swanten.
lebet sekar macapat wonten perangan rasaning
swara (titi laras) saha raosning basa (sastra). wonten
lebet swanten wonten tepang titi laras slendro kaliyan
pelog. titi laras slendro menika wonteng tiga pathet,
menika slendro pathet nem, slendro pathet sanga, lan
slendro pathet manyura, lajeng pelog menika pelog
pathet gangsal saha pathet barang.
Peta konsep
Nyekar macapat
Paugeran sekar
Cakepan sekar
Surasanipun sekar
Nyerat sekar
Struktur teks sekar
macapat
Guru gatra Guru lagu
Guru wilangan
Materi Prosedural
Paugeran sekar macapat
Guru gatra: inggih menika cacahing baris lebet
setunggal bait/pada
Guru wilangan : inggih menika cacahing wanda
wonten ing sekar dhandhanggula.
Guru lagu: inggih menika tibaning swara ing
pungkasaning gatra.
Orientasi Pada Peserta Didik
Para siswa nyemak video ingkang dipuntayangaken dening
guru utawi saged dipuntingali ing youtube menika kanthi link:
https://www.youtube.com/watch?v=Oe_OK8E3eCM&t=18s
Salajengipun mangga para siswa dipuntiti video menika
kangge damel pitakenan gegayutan kaliyan bab sekar
macapat dhandhanggula.
Materi Metakognitif
Sekar macapat menika cacahe wonten 11 yaiku mijil, gambuh, pocung,
megatruh, pangkur, maskumambang, sinom, kinanthi, asmarandana,
dandhanggula, saha durma.
Nalika nyerat sekar macapat:
1.Nemtoake tema.
2. Nemtoake arane sekar
3. Milih tetembungan.
4. Nyerat guru lagu, guru gatra, saha guru wilanganipun.
5. damel ukara kanthi selaras.
Tuladha sekar macapat
Sasmitaning sekar dhandanggula Falsafah sekar macapat
dhandhanggula:
Watak: luwes, nyenengake, cicok
kanggo nyritakake kedadean ingkang Gambaraken menapa ingkang
dados kekarepan saged
manis utawi ngremenaken.
Sasmitane: Dhandang, sarkara, madu, kasembadan, saged gadhah jodo,
saha kulawarga,
hartati, tresna, gulagrawa.
Guru gatra : 10
Guru Wilangan : 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8,
12, 7
Guru Lagu : i, a, e, u, i, a, u, a, i, a
Dhudutan
sekar dhandanggula inggih menika karya sastra ingkang dipunserat
lebeting wujud sekar , ingkang lebeting kategori jinising sekar
macapat . Sekar dhandanggula menika saking wolu sekar (pupuh).
Sedaya nilai-nilai pendidikan wonten sekar dhandanggula menawi
dirinci mila cocog kaliyan konsep pendidikan jaman modern, ingkang
mbentenaken namunga basa saha seratan ingkang diginakaken
wonten nilai pendidikan lebet sekar dhandanggula.
KAPUSTAKAN
Priyantono dan Sawukir. 2011. Marsudi Basa lan
Sastra Jawa. Jakarta: Erlangga.
Sudiyatmana dan Sutadi. 2015. Padha Bisa Basa
Jawa Kelas VIII. Jakarta Timur: Yudhistira.
https://www.harianhaluan.com/pendidikan/pr-
103520812/tembang-dhandhanggula-watak-
aturan-makna-dan-contoh
Cekap Semanten
Matur nuwun