BAHAN AJAR
SERAT WULANGREH PUPUH
DHANDHANGGULA
SMP Negeri 3 Cilacap
Mata pelajaran : Bahasa Jawa
kelas IX
Semester Ganjil
Dening
Niken Rusti Sariwening, S.Pd
Kompetensi Inti (KI)
1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.
2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli
(toleransi, gotong-royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif
dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya.
3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa
ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait dengan
fenomena dan kejadian nyata.
4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret (menggunakan, mengurai,
merangkai, memodifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca,
menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah
dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori.
KD saha IPK
Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi
3.1 Menelaahteks serat Wulangreh pupuh Dhandhanggula 3.1.1 Menganalisis (C4) Struktur SekarDhandhanggula
pada SeratWulangreh
TUJUAN PEMBELAJARAN
Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan
scientifik, model pembelajaran problembased learning,
diskusi,tanya jawab, dan presentasi pesertadidik dapat
Menganalisis (C4) Struktur Sekar Dhandhanggula pada
Serat Wulangreh dengan rasa penuh tanggung jawab
a. Faktual : Tuladha sekar Dhandhanggula
b. Konseptual : Pengertian Dhandhanggula
c. Prosedural : Menganalisis isi sekar Dhandhanggula
d. Metakognitif : Menemukan pitutur-pitur luhur yang
terdapat dalam sekar
Dhandhanggula
SADERENGIPUN NGANCIK DHATENG MATERI
SUMANGGA KLIK LINK MENIKA
:Tes Diagnostik
https://forms.gle/ECUZbzjq1gf13jkK9
Tuladha sekar macapat
Serat Wulangreh pupuh TAHAP 1 : sTIMULUS
dhandhanggula
Serat Wulangreh dados setunggaling
asil karya agung anggitane
Pakubuwana IV, raja wonten bumi
mataram Surakarta wiwit 1820
ngantos 1820. Satunggaling karya
sastra ingkang surasanipun kangge
maringi piwulang kaliyan manungsa,
supados saged ngebahi moral
supados saged becik
Materi Konseptual
Sekar Macapat
rumpukan basa kanthi paugeran tartamtu kang
pangucapane kedah ngginakaken kagunan swanten.
lebet sekar macapat wonten perangan rasaning
swara (titi laras) saha raosning basa (sastra). wonten
lebet swanten wonten tepang titi laras slendro kaliyan
pelog. titi laras slendro menika wonteng tiga pathet,
menika slendro pathet nem, slendro pathet sanga, lan
slendro pathet manyura, lajeng pelog menika pelog
pathet gangsal saha pathet barang.
Sekar macapat Dhandhanggula
Dhandhanggula menika sekar macapat ingkang wosipun
pangarepan utawi pangajab ingkang becik.
Sekar dhandhanggula dumadi saking tembung
Dhandhanggula utawi dipunlampahaken supados saged
mlampah wonten ing panguripan alam donya.
Tambahkan sedikit teks isi
Peta konsep
Tembang Macapat
Madosi Paugeran sekar
dhandhanggula
Madosi wos sekar
Dhandhanggula
Madosi nilai luhur sekar
Dhandhanggula
Struktur teks sekar
macapat
Guru gatra Guru lagu
Guru wilangan
Materi Prosedural
Paugeran sekar macapat
Guru gatra: inggih menika cacahing baris lebet
setunggal bait/pada
Guru wilangan : inggih menika cacahing wanda
wonten ing sekar dhandhanggula.
Guru lagu: inggih menika tibaning swara ing
pungkasaning gatra.
Orientasi Pada Peserta Didik
Para siswa nyemak video ingkang dipuntayangaken dening
guru utawi saged dipuntingali ing youtube menika kanthi link:
https://www.youtube.com/watch?v=Oe_OK8E3eCM&t=18s
Salajengipun mangga para siswa dipuntiti video menika
kangge damel pitakenan gegayutan kaliyan bab sekar
macapat dhandhanggula.
Sekar macapat menika cacahe wonten 11 :
mijil, gambuh, pocung, megatruh, pangkur,
maskumambang, sinom, kinanthi, asmarandana,
dandhanggula, saha durma.
Sasmitaning sekar dhandanggula Materi Metakognitif
Watak: luwes, nyenengake, cicok Falsafah sekar macapat
kanggo nyritakake kedadean ingkang dhandhanggula:
manis utawi ngremenaken. Gambaraken menapa ingkang
Sasmitane: Dhandang, sarkara, madu, dados kekarepan saged
hartati, tresna, gulagrawa. kasembadan, saged gadhah jodo,
Guru gatra : 10 saha kulawarga,
Guru Wilangan : 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8,
12, 7
Guru Lagu : i, a, e, u, i, a, u, a, i, a
Pada 1 Tegesipun :
Pamêdhare wasitaning ati
cumanthaka aniru pujangga Nasihat utwai petuah menika kawiwitan saking niat
dahat mudha ing batine niru kados ta punjangga ingkang sampun misuwur.
nanging kêdah ginunggung
tan wruh lamun akèh ngèsêmi Pramila kula piyambak nggih boten mangretos
menapa kemawon, ananging sedaya kedah
amêksa angrumpaka dilakoni amargi penging dene tiyang sanese.
basa kang kalantur
tutur kang katula-tula Ananging wonten wingking kathah tiyang ingkang
tinalatèn rinuruh kalawan ririh maido/ngudhat-udhat amargi sedaya menika
mrih padhanging sasmita dumadi jalaran meksa awakipun piyambak
(memaksakan diri)ingkang sejatosipun dereng kiyat
nglampahi, pramila anggene ngripta nasehat wau
kanthi basa ingkang boten becik. SEdaya menika
kabektha kanthi raos sabar supados nasehat ingkang
cetha.
Dhudutan
sekar dhandanggula inggih menika karya sastra ingkang dipunserat
lebeting wujud sekar , ingkang lebeting kategori jinising sekar
macapat . Sekar dhandanggula menika saking wolu sekar (pupuh).
Sedaya nilai-nilai pendidikan wonten sekar dhandanggula menawi
dirinci mila cocog kaliyan konsep pendidikan jaman modern, ingkang
mbentenaken namunga basa saha seratan ingkang diginakaken
wonten nilai pendidikan lebet sekar dhandanggula.
KAPUSTAKAN
Priyantono dan Sawukir. 2011. Marsudi Basa lan
Sastra Jawa. Jakarta: Erlangga.
Sudiyatmana dan Sutadi. 2015. Padha Bisa Basa
Jawa Kelas VIII. Jakarta Timur: Yudhistira.
https://www.harianhaluan.com/pendidikan/pr-
103520812/tembang-dhandhanggula-watak-
aturan-makna-dan-contoh
Cekap Semanten
Matur nuwun