ภาพปริศนา เจ้าจอมมารดาวาด ไม่ใช่ย่าโม

ประวัตเิ จ้าจอมมารดาวาด(ท้าววรจันทร์)
เจา้ จอมในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั

ผ้เู รียบเรยี งนายประสาร ธาราพรรค์

มีคลิปเผยแพร่ภาพด้านบนวา่ เป็นภาพของคณุ หญงิ โม (ทา้ วสรุ นารี) หญิงกล้าแหง่ เมอื งโคราช ซ่ึง
มีคนถามข้าพเจา้ วา่ ใช่ไหม ซ่งึ ในตอนแรกก็ตอบวา่ ไมน่ า่ ใชเ่ พราะการแต่งกายเสื้อที่สวมใส่เป็นชุดไทยสมัย
รัชกาลที่ 5 เมื่อสืบค้น ภาพสุภาพสตรีท่านน้ีท่ีแท้จริงคือ เจ้าจอมมารดาวาด หรือท้าววรจันทร เจ้าจอม
มารดาในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอยหู่ ัว รชั กาลท่ี 4 จงึ ขอนาประวตั ิของท่านนามาเผยแพร่ดงั นี้

ประวตั ิเจ้าจอมมารดาวาด(ทา้ ววรจนั ทร)

เจ้าจอมมารดาวาด
ท้าววรจันทร บรมธรรมิกภักดี นารีวรคณานุรักษา หรือ เจ้าจอมมารดาวาด มีนามเดิมว่าแมว เป็น
บุตรของสมบญุ งามสมบตั ิ (มหาดเล็กในรัชกาลที่ 3) กับนางถ้วย งามสมบัติ (ท้าวปฏบิ ัติบิณฑทาน) เกิดเม่ือ
วันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2384 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว สกุลของท่านสืบเช้ือสายมา
ตัง้ แต่พระยาอภยั พพิ ิธ (ส่นุ ) ซ่ึงรับราชการในกรมทา่ ในสมัยรัชกาลที่ 1 นายสมบุญ บดิ าของท่านเสียชีวิตต้ังแต่
ทา่ นยังเดก็ เจา้ จอมนาคในพระบาทสมเด็จพระนัง่ เกล้าเจ้าอยู่หัวซ่ึงเป็นป้า กลายเป็นผู้เลี้ยงดูท่านและฝึกสอน
ละครให้รว่ มกับครูการละครอกี หลายท่าน อาทิ เจ้าจอมมารดาแย้ม ในรัชกาลท่ี 3 (สมัยนั้นเล่นเป็นตัวอิเหนา)
และได้นาเข้าไปถวายตัวในวังหลวงตั้งแต่วัยเด็ก เข้าไปเป็นข้าหลวงในสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ใน
ยามว่างก็ทรงให้ฝึกหัดละครและเป็นศิษย์ของเจ้าจอมมารดาแย้ม เคยรับบทเป็นพระเอกเรื่องอเิ หนา เล่นได้ดี
เยย่ี มจนพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยู่หัวตรัสเรียกวา่ "แมวอิเหนา"

หลงั จากทพี่ ระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอยหู่ ัวข้นึ ครองราชย์ เจ้าจอมนาคจึงนาท่านเข้าถวายตัวแด่
สมเดจ็ พระนางโสมนสั วฒั นาวดี เมอื่ คร้งั เจ้าจอมนาคถวายบงั คมขอลาออกจากราชการได้ขอตวั ทา่ นออกมา
ด้วย แต่เม่อื สมเด็จพระนางโสมนสั วัฒนาวดีทรงฝึกหัดข้าหลวงราละครถวายรัชกาลท่ี 4 เมือ่ พระองค์เสด็จลง
เสวยทพี่ ระตาหนัก พระองคข์ อทา่ นจากเจ้าจอมนาคมาฝึก

สมเด็จพระนางโสมนสั วัฒนาวดี
พระอคั รมเหสใี นพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจา้ อย่หู วั

เล็ก พงษ์สมัครไทย นักเขียนด้านประวัตศิ าสตร์ อธิบายวา่ เม่ือพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทอดพระเนตรละครก็จาท่านได้ เม่ือพ.ศ. 2395 สมเด็จพระนางโสมนัสวัฒนาวดีเสดจ็ สวรรคต เจ้าจอมมารดา
นาคขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ท้าววรจันทร (แมว) ซ่ึงช่วงเวลาน้ันยังอายุเพียง 11 ปีออกจาก
ราชการ โดยอ้างวา่ ถวายตวั พระองค์สมเด็จพระนางโสมนัสวฒั นาวดีเท่าน้ัน แตอ่ อกมาไม่นาน รัชกาลท่ี 4 ทรง
โปรดให้กรมวังและตารวจหลวงรับตัวท้าววรจันทรกลับมารับราชการละครหลวง ท่านได้รับบทเป็นพระเอก
พระรองในช่วงแรก กระทัง่ ช่วงหน่ึงทีข่ าดตวั พระเอกจึงได้รบั โอกาสเปน็ พระเอกตัง้ แตน่ ้นั มาตลอดรชั กาล

เล็ก พงษ์สมัครไทย บรรยายว่า ท่านเป็นพระเอกที่ราสวยและสง่าแบบ “ไม่มีท่ีเปรียบได้” เล่นละคร
เป็นพระเอกท้ังตัวอิเหนา พระราม และบางคร้ังก็เป็นเทวดา หลังจากนั้นท่านถวายตัวเป็นบาทบริจาริกาใน
รัชกาลท่ี 4 ซ่ึงนางละครก็ยังเป็นหน้าที่ของเจ้าจอม และได้ถวายรับใช้มาตลอด โดยได้เล่นและราได้สง่างาม
หลายครั้งจนเป็นท่ีเลื่องลือ นอกเหนือจากงานละครแล้ว หน้าท่ีของบาทบริจาริกาทาให้ท่านได้โดยเสด็จพระ
ราชดาเนนิ ไปหัวเมอื งตา่ งๆ ดว้ ยบ่อยครัง้

ตอ่ มาจึงไดเ้ ขา้ ถวายตวั เป็นเจา้ จอมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัวจงึ เปลยี่ นชอ่ื เปน็ วาด และ
ได้เรียนภาษาองั กฤษกับนางแอนนา เลยี วโนเวนส์ พรอ้ มกบั พระเจา้ ลูกยาเธอ พระเจา้ ลกู เธอทงั้ หลาย

เจ้าจอมมารดาวาด(ท้าววรจันทร) ประสูติพระราชโอรสเพียงพระองค์เดียว โดยพระบาทสมเด็จพระ
จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิต เป็นพระราชโอรส
พระองค์ท่ี 61 ในรัชกาลที่ 4 แต่ในต้นรัชกาลที่ 6 พระโอรสพระองค์น้ี (ภายหลังคือ นายพนั เอก พระเจ้าน้อง
ยาเธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ตน้ ราชสกุลโสณกุล ณ อยธุ ยา) สนิ้ พระชนม์เม่ือพ.ศ. 2456

เครอื่ งราชอิสริยาภรณ์

เครือ่ งราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ช้นั ทตุ ยิ จลุ จอมเกลา้ วเิ ศษ (ท.จ.ว)
เหรยี ญรตั นาภรณ์ รชั กาลท่ี 4 (ม.ป.ร.2)

เหรยี ญรัตนาภรณ์ รชั กาลท่ี 6 (ว.ป.ร.2)

เหรียญรตั นาภรณ์ รัชกาลที่ 7 (ป.ป.ร.2)

พ.ศ. 2411 รัชกาลท่ี 4 เสด็จสวรรคต พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ขึ้น
ครองราชย์ และบรรลุพระราชนิตภิ าวะบริหารราชการแผ่นดนิ ดว้ ยพระองค์เองในพ.ศ. 2429 พระองค์ทรงเห็น
วา่ ราชการฝ่ายในขาดผบู้ งั คบั บญั ชาสทิ ธขิ าด ท้าววรจันทร (มาลัย) อายุมาก ท้าวนางรองลงมาก็ไม่สามารถสั่ง
การเฉียบขาดได้ ทรงทาบทามเจ้าจอมมารดาวาดให้มารับราชการในวังอีกครั้ง แม้เจ้าจอมจะบ่ายเบี่ยง แต่
พระองค์ทรงแนะนาว่า สามารถกราบบังคมทูลถามไดท้ ุกอย่าง และจะทรงสอนให้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
พระราชทานสัญญาบัตรเป็นท้าววรจันทร บรมธรรมิก ภักดีนารีวรคณานุรักษา บังคับบัญชาราชการใน
พระบรมมหาราชวงั

กล่าวกันว่าท้าววรจันทรมีฝีมือในการปรุงอาหารเป็นเลิศ โดยครั้งหน่ึงท้าววรจันทรได้ถวายสารับ
อาหารเป็นน้ายาไก่และหมูหวานแก่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระราชวังดุสิต ซ่ึง
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจา้ อยูห่ ัวทรงพอพระทัยในฝมี อื ของท้าววรจันทรมากโดยเฉพาะหมูหวาน ทรง
ตรัสยกย่องว่ามีรสชาติราวกับหมูหวานท่ีเคยเสวยมาต้ังแต่ทรงพระเยาว์ และในเวลาต่อมาจึงโปรดเกล้า
พระราชทานธูปและเทยี นบชู าฝมี ือทา้ ววรจนั ทร และทรงประกาศว่าหากใครผัดหมูหวานไดร้ สเช่นน้ีได้อีก ก็จะ
พระราชทานน้าตาลจานวนสามเท่าลูกฟักเป็นรางวัล และยังปรากฏเรื่องราวของท้าววรจันทร์ใน
นิพนธ์ น้าแข็ง ของหม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ความว่า กงสุลไทยในสิงคโปร์นาน้าแข็งทูลเกล้าถวาย
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่กรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้น ก็ตรัส
เรียกพระราชโอรส-ธิดาว่า "ลูกจ๋า ๆ ๆ" ทรงหยิบน้าแข็งก้อนเล็ก ๆ จากขันทองใส่พระโอษฐ์เจ้านายเล็ก ๆ
พระองค์ละก้อนแล้วตรัสว่า "กินน้าแข็งเสีย" ก่อนจะตรัสสั่งให้โขลนตามเจ้าจอมมารดาวาดมาดูน้าแข็ง โขลน
จึงไปเรียนคุณจอมว่า "มีรับสั่งให้ท่านขึ้นไปดูน้าแข็งเจ้าค่ะ" เจ้าจอมมารดาวาดจึงถาม "เอ็งว่าอะไรนะ" โขลน
ตอบ "น้าแข็งเจ้าค่ะ" เจ้าจอมมารดาวาดจึงร้องว่า "เอ็งนี้ปั้นน้าเป็นตัว" คานี้จึงกลายเป็นภาษิตมาแต่น้ันใน
ขณะท่ี ความทรงจา พระนพิ นธใ์ นสมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ระบุวา่ "อย่าป้ันน้า
เป็นตวั " เปน็ สภุ าษิตพระรว่ ง มคี วามหมายวา่ "ห้ามทาอะไรฝืนธรรมชาติ" หรืออีกนัยหนึ่งว่า "แกล้งปลูกเท็จให้
เป็นจริง" เป็นสภุ าษิตมาแตโ่ บราณมิใชเ่ พ่ิงเกดิ

นอกจากนี้ท้าววรจันทรยังมีความกตัญญูต่ออาจารย์ ด้วยอุปถัมภ์เจ้าจอมมารดาแย้มซึ่งเปน็ ครูละครให้
ไปอยู่ด้วยกันที่วังปากคลองตลาดเพื่อดูแลอาจารย์ในปัจฉิมวัย หลังเจ้าจอมมารดาแย้มถึงแก่กรรม ท้าววร
จันทรก็เปน็ ธรุ ะจดั แจงพธิ ปี ลงศพให้ และจดั การมอบมรดกมอบให้หลานของเจา้ จอมมารดาแย้มด้วย

กติ ตศิ ัพทเ์ ขาเล่าลือวา่ ท่านดุมาก เดก็ ได้ยนิ ก็ครา้ มท่านมาก เขาวา่ ท่านจบั คนใส่ตรวนได้ เด็กเลยกลัวตัว
สั่น ท่านข้ึนเฝ้าได้บางเวลาเหมือนกัน ต้องยอมรับกันในพวกเด็กว่า ท่านน่าเกรงขามจริง ท่าเดินของท่าน แม้
แกแ่ ลว้ กด็ อู อกว่า ถ้าทา่ นเป็นสาวคงจะสวย...

ราชสานักไทยมีนางในผู้มากความสามารถคับคั่ง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องทาอาหาร บริหารจัดการ
ศลิ ปะการแสดง และการละคร ซ่ึงหากพดู ถึงฝ่ายในที่เก่งกาจเรื่องการละครแล้ว ย่อมไม่พ้นช่อื เจ้าจอมมารดา
วาดในรัชกาลท่ี 4 ซึ่งเปน็ นางละครหลวงและไดร้ ับโปรดเกล้าฯ เป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า
เจ้าอยู่หัว เจ้าจอมมารดาวาดได้เป็นท้าววรจันทร และมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่โดดเด่น โดยเฉพาะเรื่องความ
เป็น “หัวโจก” เลก็ พงษ์สมัครไทย ผู้เขียนหนังสือ “พระญาติ ราชสกุลกรุงรัตนโกสินทร์” บรรยายวา่ การ
บริหารงานฝ่ายหน้าและฝ่ายในในช่วงต้นรัตนโกสินทร์จนถึงรัชกาลที่ 5 จะแยกออกจากกัน พระบรมวงศานุ
วงศ์ พระสนม และข้าราชการฝ่ายในมักมีบริวารกันจานวนมากทาให้พระบรมมหาราชวังกลายเป็นที่ประชุม
ประกวดการสมาคมฝ่ายหญงิ ไมด่ ้อยหยอ่ นไปกวา่ นอกวงั

พระวรวงศเ์ ธอ กรมหมนื่ พทิ ยลาภพฤฒยิ ากร

มีเรือ่ งเลา่ จากพระวรวงศ์เธอ กรมหมน่ื พทิ ยลาภพฤฒิยากร พระโอรสในพันเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ซึ่งเป็นหลานย่าของท้าววรจันทร (เจ้าจอมมารดาวาด) เสด็จไปประทับร่วมกับ
ท่านในพระบรมมหาราชวัง เม่ือครั้งทรงพระเยาว์ทรงนิพนธ์เกี่ยวกับการปฏิบัติหน้าที่ของท้าววรจันทร มี
เนื้อหาส่วนหน่ึงว่า “นิสัยคุณย่า เป็นคนที่ภาษาสามัญใช้ว่าหัวโจก มีอัธยาศัยเฉียบขาดรุนแรง แตร่ ะคนด้วย
เมตตากรุณา พยายามคมุ้ ครองรักษาผู้น้อยใต้บังคับบัญชา ไม่วา่ ในราชการหรือครอบครัว ในระหวา่ งท่ีเป็นเจ้า
จอมในรัชกาลที่ 5 เปน็ คนกวา้ งขวาง มบี ริวารมากอนั นิสสยั เช่นน้ี ในทางดยี ่อมเห็นกันอยู่แล้ว แต่ ทางร้ายของ
การมีบริวารมากน้ันก็ใช่วา่ ไม่มี ท่านเคยเล่าว่า ท่านได้ให้ยกพวกบ่าวไพร่ เพ่ือนฝูง ไปตีกันกับบริวารของเจ้า
จอมอ่ืนๆ

เจา้ จอมมารดาวาด
มาถึงตอนรัชกาลที่ 5 ท่ีเข้าไปเป็นท้าววรจันทรนิสสัยหัวโจกดูเหมือนจะช่วยท่านได้มาก ด้วยนิสสัย
เช่นนี้ ช่วยให้ท่านรู้เท่าถึงนัยของหัวโจกต่าง ๆ ที่ได้ตั้งตัวขึ้นในพระบรมมหาราชวังในครั้งน้ัน ซ่ึง
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้แสดงพระราชประสงค์ให้ท่านเข้าไปปราบปรามนั้น ท่านจึงไดท้ าการปกครอง
ได้สาเร็จถึงแม้จะไม่ได้รับความนิยมรักใคร่ของทุกคนก็ได้รับความไว้วางใจและความเคารพเกรงใจของคนทุก
ชนั้ ทีอ่ ยู่ในพระบรมมหาราชวงั ถงึ แมท้ า่ นจะเปน็ คนใจเร็วและทาอะไรทาโดยด่วน ลงมือเร็วสาเร็จเร็วก็จริง แต่
ท่านไม่ใคร่ทาอะไร ๆ นอกจากท่านจะไดต้ รองอะไรเห็นดเี ห็นชอบแล้วด้วยตนเองจริง ๆ การสิ่งใด ๆ ท่ีคนน้ัน
คนน้ีมาแนะนาตักเตือนว่าควรทาอย่างน้ันควรทาอย่างนี้ถ้าท่านมิได้เห็นจริงตามแล้วก็ยากที่ท่านจะอนุโลม
เพียงโดยเหตุว่าใคร ๆ เขาว่าดีว่าถูก เหตุฉะน้ีจึงเกิดข้อครหาข้ึนเนือง ๆ ว่าท่านเป็นคนดื้อ แม้ในราชการบาง
คราวก็เคยมีผู้กราบบังคมทูลกล่าวโทษท่านรุนแรงวา่ ยาก…โดยเหตแุ ห่งนิสสัยอนั รุนแรงเช่นน้ีในชัน้ ต้น ท่านจึง
ต้องปะทะกับคนต่าง ๆ ทุกช้ัน แต่ในท่ีสุด เม่ือทรงรู้จักนิสสัยท่านดีข้ึน ก็กลายเป็นพระเมตตาทุกพระองค์
โดยเฉพาะสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ และสมเด็จพระพันวัสสาเจ้า…” สาหรับการกล่าวโทษดังเน้ือหาข้างต้น

นั้น เล็ก พงษ์สมัครไทย อธิบายว่า พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเข้าพระทัยในการปฏิบัติ
หน้าที่ของท้าววรจันทร เม่ือมีพระบรมวงศ์ฝ่ายในกราบบังคมทูลกล่าวโทษท้าววรจันทร พระองค์มีพระราช
ดารัสว่า“เร่ืองท้าววรจันทรน้ันฉันขอเสียที รู้อยู่แล้วว่าไฟ ก็อย่าได้เอามือเข้าไปจ้ี เขาไม่ได้เดินเหินหรือขอเข้า
มา ฉนั เอาเขาเขา้ มาเอง”

ไม่เพียงแต่ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเท่าน้ัน ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระ
มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 6 ทรงเมตตาท้าววรจันทรด้วย เนื่องจากทรงคุ้นเคยกับท้าววรจันทรมาแตท่ รง
พระเยาว์ ในสมัยรัชกาลที่ 6 การงานในพระบรมมหาราชวังไม่ใคร่มากมายเหมือนก่อน เน่ืองจากรัชกาลที่ 6
ประทับพระราชวงั อนื่ ไม่ไดป้ ระทับในพระบรมมหาราชวัง ในช่วงที่รัชกาลที่ 6 สวรรคต ในพ.ศ. 2468 ท้าววร
จนั ทรยงั รบั ราชการอยู่ แมจ้ ะอย่ใู นวยั 84 ปีแลว้ ก็ตาม

เมื่อสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงเมตตาท้าววรจันทร ทรงพระกรุณาโปรด
เกลา้ ฯ พระราชทานเหรยี ญรตั นาภรณช์ นั้ ที่ 2 เมอื่ ครัง้ ท้าววรจันทรทาบญุ ฉลองอายคุ รบ 90 ปี

ทา้ ววรจันทร ถงึ แกอ่ นจิ กรรมดว้ ยโรคชรา ในพ.ศ. 2482 ขณะอายุ 98 ปี

…………………………………………………………….

แหลง่ ข้อมูลอา้ งองิ

sites.google.com › site › phra-mhe

th.wikipedia.org › wiki › ทา้ ววรจนั ทร_์
.
www.silpa-mag.com › ประวตั ศิ าสตร์

www.wikiwand.com › ทา้ ววรจนั ทร์_

ขอขอบคุณภาพและเน้ือหาจากเวบ็ ไซตต์ ่างๆ