พระประวัติ สมเด็จฯ กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

พระประวตั สิ มเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ิตชโิ นรส
(ฉบบั ปรับปรงุ )

ผเู้ รยี บเรยี ง นายประสาร ธาราพรรค์

สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ติ ฯ
ยอดนกั คดิ รตั นกวี ศรสี ยาม
มหาสงั ฆ ปรนิ ายก ทวั่ เขตคาม
มีพระนาม เกียรตเิ กรกิ ก้อง มายาวนาน
ปธานาธบิ ดี แห่งสงฆ์ องคท์ ี่เจด็
เปรียบดจุ เพชร สงั ฆราชา ชนกลา่ วขาน
เปน็ เจา้ นาย พระองคแ์ รก ที่ทรงงาน
ทรงเชย่ี วชาญ สรา้ งผลงาน นา่ ชน่ื ชม

ทรงเป็นปราชญ์ คดโี ลก คดธี รรม
วรรณกรรม ลว้ นไพเราะ เสนาะสม
ทงั้ รอ้ ยแกว้ ร้อยกรอง สดุ รน่ื รมย์
ลว้ นอุดม ทรงคณุ คา่ คาประพนั ธ์
พระอจั ฉริยภาพ อักษรศาสตร์ เลอ่ื งลอื ชอ่ื
พระองคค์ อื เอตทัคคะ สดุ สรา้ งสรรค์
ยูเนสโก ยกยอ่ งท่าน โลกรพู้ ลัน
ผลงานนนั้ ดา้ นวฒั นธรรม เลศิ วไิ ล

พระนพิ นธ์ ทางวรรณศลิ ป์ พระศาสนา

ปวงประชา นอ้ มราลกึ เหมาะสมัย
เปน็ วรรณคดี ทส่ี าคญั ของชาตไิ ทย
ล้วนยิง่ ใหญ่ รกั ษาไว้ ให้ยนื ยง
พระปรชี า สามารถ ทรงยอดเยี่ยม
ทกุ เรอ่ื งเปยี่ ม ความโดดเดน่ สุดสงู สง่
พระเกียรติยศ ชนประจกั ษ์ รักษธ์ ารง
ใจมน่ั คง ลว้ นศรทั ธา องคว์ าสุกรี
.......................................................

ประสาร ธาราพรรค์ รอ้ ยกรอง

พระประวัติ สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงเป็นเจ้านาย
พระองค์แรกท่ีทรงได้รับสถาปนาให้ดารงตาแหน่งสมเด็จพระสังฆราช
พระองค์ที่ 7 องค์พระประมุขแห่งคณะสงฆ์ไทยนับเป็นการเร่ิมต้นศักราช
ใหม่ในการปกครองของคณะสงฆ์ไทยเพราะแต่ก่อนมานับแต่ยุคต้นแห่งกรุง
รัตนโกสินทร์ย้อนไปจนถึงยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีไม่ปรากฏว่ามี
เจ้านายพระองค์ใด แม้ทรงผนวชอยู่จนตลอดพระชนมชีพจะได้รับการ
สถาปนาเปน็ สมเด็จพระสงั ฆราช

พระอัจฉริยภาพ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
มีพระอัจฉริยภาพหลายด้าน ในทางอักษรศาสตร์ ก็ได้นิพนธ์เรื่อง

ฉันท์มาตราพฤติ และวรรณพฤติ ตาราโคลงกลบท คากฤษฎี เป็นต้น
นอกจากน้ียังได้นิพนธ์บทกวีอีกเป็นจานวนมาก ท่ีล้วนมีคุณค่าเป็นเพชรน้า
เอกทางวรรณกรรมของไทยตลอดมา

ในปี พ.ศ. 2532 องค์การยูเนสโกได้มีมติรับข้อเสนอของคณะผู้แทน
ไทยในการประชุมสมัยสามัญครั้งท่ี 25 ที่สานักงานใหญ่ในกรุงปารีส
ประเทศฝรั่งเศส ประกาศยกย่องสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุ
ชิตชิโนรส เป็นบคุ คลผมู้ ผี ลงานดเี ดน่ ทางด้านวฒั นธรรมระดับโลก

องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ
(ยเู นสโก) ไดป้ ระกาศรายชื่อบคุ คลสาคัญผ้มู ผี ลงานดีเดน่ ทางด้านวฒั นธรรม
ระดับโลก ประจาปีพุทธศักราช 2533 - 2534 และถวายพระเกียรติคุณ
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ในฐานะ ปูชนียบุคคล
สาคัญผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรมระดับโลกประจาปีพุทธศักราช

2533 ตามมติทีป่ ระชมุ สมัยสามญั ครัง้ ท่ี 25 ณ สานักงานใหญ่ยูเนสโก กรุง
ปารีส ประเทศฝรั่งเศส ระหว่างวันท่ี 17 ตุลาคม – 16 พฤศจิกายน 2532
และชักชวนให้ประเทศสมาชิกร่วมจัดกิจกรรมฉลองเนื่องในวันคล้ายวัน
ประสูติครบ 200 ปี วันท่ี 11 ธันวาคม พ.ศ. 2533 นบั เปน็ พระสงฆ์รูปแรกที่
ได้รบั การถวายเกยี รติน้ี

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส เป็นพระโอรส
พระองค์ที่ 28 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และเจ้าจอม
มารดาจุ้ย (ท้าวทรงกันดาล) เป็นมารดา ประสูติเม่ือวันเสาร์ เดือนอ้าย ข้ึน
5 ค่า ตรงกับวันท่ี 11 ธันวาคม ปีจอ พ.ศ. 2333 พระนามเดิมพระองค์
เจา้ ชายวาสุกรี เม่ือพระชนม์ได้ 12 พรรษา ตรงกับปีจอ พ.ศ. 2345 ได้ทรง
ผนวชเป็นสามเณร โดยผนวชเป็นหางนาค ณ วัดพระศรีสรเพ็ชญ์

(วัดพระศรีรัตนศาสดาราม) คร้ันผนวชแล้วจึงเสด็จไปประทับอยู่ ณ วัด
พระเชตุพนวิมลมังคลาราม ในระหว่างท่ีผนวชเป็นสามเณรอยู่นั้น ได้ทรง
ศึกษาในสานักสมเด็จพระพนรตั น วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม ทรงศึกษา
อักษรท้ังไทย ขอม ภาษามคธ (บาลี) โบราณคดี ตลอดจนวิธีทาเลขยันต์
ตา่ งๆ ตามคตนิ ิยมในสมัยนน้ั

ต่อมาเม่ือปีมะเมีย พ.ศ. 2353 ขณะดารงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยา
เธอ พระองค์เจ้าวาสุกรี ในรัชกาลท่ี 2 ได้ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ และทรง
ศึกษาในสานกั สมเดจ็ พระนพรัตน์ วดั พระเชตพุ นฯ

วัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คราราม

ลุปีพุทธศักราช 2357 สมเด็จพระพนรัตนถึงแก่มรณภาพในระหว่าง
พรรษา ยงั ไม่ทันจะได้โปรดให้พระเถระรูปใดเป็นอธิบดีสงฆ์วัดพระเชตุพนฯ
คร้นั ออกพรรษาแลว้ ในชว่ งเวลาพระกฐิน พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หลา้
นภาลัย เสดจ็ ไปพระราชทานพระกฐินถึงวัดพระเชตุพนฯ จึงทรงพระกรุณา
โปรดสถาปนาแต่งตง้ั ให้สมเด็จฯ กรมพระปรมานุชิตชโิ นรส ข้นึ ป็น กรมหมน่ื
นุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัตติยวงศ์ สถิต ณ วัดพระเชตุพนฯ โปรดให้ดารง
ตาแหน่งพระราชาคณะ นับเปน็ คร้งั แรกท่ีทรงตงั้ พระบรมวงศานวุ งศใ์ หด้ ารง
สมณศักดิ์

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั
ปชี วด พทุ ธศกั ราช 2359 และในขณะทีท่ รงดารงพระอิสริยยศเป็นกรม
หมื่นอยู่น้ี ได้ทรงทาหน้าที่เป็นพระอาจารย์ของเจ้านายหลายพระองค์
โดยเฉพาะพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เม่ือทรงผนวชเป็น
พระภกิ ษุอยนู่ น้ั ทรงเคารพเล่อื มใสในสมเด็จฯ กรมพระปรมานชุ ติ ชิโนรสเป็น

อย่างย่ิงแม้ว่าจะมีพระชนมายุแก่กว่าพระองค์เพียง 14 พรรษาก็ตาม แต่ก็
ทรงตั้งอยูใ่ นฐานะเปน็ พระปิตลุ า สมเด็จฯ กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงต้ัง
พระองค์อยู่ในฐานะเป็นครุฐานียบุคคลในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า
เจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นอย่างสูง เม่ือ
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงลาสิกขา เสด็จข้ึนครองราชย์
เมอื่ วนั ที่ 25 มีนาคม พุทธศกั ราช 2394 แล้ว ก็ได้ทรงสถาปนา สมเดจ็ ฯ กรม
พระปรมานุชิตชิโนรส ขึ้นเป็น "กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส"และ ในรัช
สมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงให้รวมวัดในแขวง
กรุงเทพมหานคร ขึ้นเป็นคณะหนึ่งเรียกว่า คณะกลาง แล้วได้สถาปนากรม
หมนื่ นุชติ ชิโนรสใหด้ ารงสมณศกั ด์เิ สมอเจา้ คณะรอง และทรงตงั้ เป็นเจ้าคณะ
กลางทรงปกครองวัดในเขตกรงุ เทพฯ และธนบุรี 61 วัด

พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั

พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนนชุ ติ ชโิ นรส

ต่อมาเม่ือปีกุน พ.ศ. 2394 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้
โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นนุชิตชิโนรส ข้ึนเป็น
สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระปรมานชุ ิตชโิ นรส ศรีสุคตขัตติยวงศ
บรมพงศาธิบดี จักรีบรมนารถ ปฐมพันธุมหาราชวรังกูร ปรเมนทรเรนทร
สูริย์สัมมานาภิสักกาโรดมสถาร อริยสมศีลาจารพิเศษมหาวิมล มงคลธรรม
เจดีย์ ยตุ มุตวาทสี วุ ิรมนุญ อดุลยคณุ คณาธาร มโหฬารเมตยาภธิ ยาศรยั ไตร
ปิฎกกลาโกสล เบญจปดลเศวตฉตั ร สิริรตั โนปลักษณมหาสมณุตมาภิเศกาภิ
สิต ปรมุกกฤษฐสมณศักดิธารง มหาสงฆปรินายก พุทธศาสนดิลกโลกุตตม
มหาบณั ฑิตย สนุ ทรวจิ ติ รปฏิภาณ ไวยตั ญิ าณมหากระวี พทุ ธาทิศรรี ัตนตรัย
คุณารักษ เอกอรรคมหาอนาคาริยรัตน์ สยามาทิโลกปฏิพัทธพุทธบริษัทย
เนตร สมณคณนิ ทราธิเบศรสกลพุทธจักโรประการกจิ สฤษดิศภุ การ มหาปา
โมกษประธานวโรดม บรมนารถบพิตร (ต่อมาในรัชกาลท่ี 6 จึงโปรดให้

เปล่ียนเป็นกรมพระตามยศเจ้ากรม) ทรงสมณศักด์ิเป็นพระมหาสังฆปริณา
ยก ท่ัวพระราชอาณาเขต ให้จัดต้ัง พระราชพิธีมหาสมณุตมาภิเษก ที่วัด
พระเชตพุ นวิมลมังคลารามมีท้ังพิธีสงฆ์ และพิธีพราหมณ์ คล้ายกับพระราช
พิธีบรมราชาภิเษก ซึ่งนับว่าเป็นครั้งแรกของคณะสงฆ์ไทยได้ทรงรับมหา
สมณุตมาภิเษก เป็นสมเด็จพระมหาสังฆปรินายก ทรงพระนามกรมสมเด็จ
พระปรมานุชติ ชโิ นรส ศรีสุคตขัตติยวงศ์ บรมพงศาธิบดี จักรีบรมนาถ ปฐม
พันธมุ หาราชวรลั กรู ฯลฯ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ ัว
เมอ่ื พระองคส์ น้ิ พระชนมแ์ ล้ว ตาแหนง่ สมเดจ็ พระสังฆราชก็ว่างตลอด
รัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอย่หู ัว เน่อื งจากไม่มพี ระเถระรปู ใด

มีคุณสมบัติอยู่ในฐานะท่ีจะทรงสถาปนาตามหลักเกณฑ์ กล่าวคือ ตามพระ
ราชประเพณีนิยมท่ีมีมาแต่โบราณ พระเถระท่ีจะทรงตั้งเป็น สมเด็จ
พระสังฆราช และสมเด็จพระราชาคณะ นั้น ก็เฉพาะผู้ทรงคุณสมบัติพิเศษ
คือเป็นพระอุปัชฌาย์ เป็นอาจารย์เป็นท่ีทรงนับถือเหมือนอย่างพระ
อุปัชฌาย์ หรือพระอาจารย์ หรือเป็นผู้ใหญ่ ผู้เฒ่า มีอายุแก่กว่าพระ
ชนมพรรษา แม้ว่าจะว่างสมเด็จพระสังฆราช แต่การปกครองคณะสงฆ์ก็
สามารถดาเนินไปได้ด้วยดี เน่ืองจากแต่โบราณมา พระมหากษัตริย์ทรงถือ
เป็นพระราชภาระในการปกครองดูแลคณะสงฆ์ โดยมีเจ้านาย หรือขุนนาง
ผู้ใหญ่ในตาแหน่ง เจ้ากรมสังฆการี เป็นผู้กากับดูแลแทนพระองค์ สมเด็จ
พระสังฆราชมิได้ทรงบัญชาการคณะสงฆ์โดยตรง ทรงดารงฐานะปูชนีย
บุคคล การปกครองในลักษณะนี้ ได้มาเปลี่ยนแปลงไปในรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจา้ อย่หู วั

พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ ัว

ภายหลังพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจ้าอยหู่ ัวมีพระราชดารวิ า่ การ
เรียกพระนามพระบรมราชวงศ์ซึ่งดารงสมณศักด์ิเป็นพระประมุขแห่งสังฆ
มณฑลแตเ่ ดมิ นน้ั เรยี กตามพระอสิ รยิ ยศแหง่ พระบรมราชวงศ์ ไมไ่ ดเ้ รยี กตาม
สมณศักดิ์ของพระประมุขแห่งสังฆมณฑล คือ "สมเด็จพระอริยวงศาคต
ญาณ" หรอื ท่ีเรียกอย่างย่อว่า "สมเดจ็ พระสังฆราช" พระองค์จงึ เปลี่ยนคานา
พระนามของพระบรมวงศานุวงศ์ซึ่งดารงสมณศักด์ิเป็นพระประมุขแห่งสังฆ
มณฑลว่า "สมเด็จพระมหาสมณเจ้า" เพ่ือให้ปรากฏพระนามในส่วนสมณ
ศักดด์ิ ้วย ดงั น้ัน จงึ เปลีย่ นคานาพระนามเปน็ "สมเด็จพระมหาสมณเจา้ กรม
พระปรมานุชิตชิโนรส

พระอัจฉรยิ ภาพ

สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงเป็นกวีสาคัญ
ยิ่ง พระองค์หน่ึงในยุครัตนโกสินทร์ ทรงได้รับคาสดุดีว่าเป็น จินตกวีไทย
อย่างยอดพระองค์หนี่ง ทรงชานาญเป็นพิเศษในด้านแต่งโคลง ลิลิต และ
ฉนั ท์ ยากจะหากวผี ้อู นื่ เสมอเหมอื น ได้ทรงพระนิพนธ์หนังสือต่าง ๆ ไว้เป็น
จานวนมาก ท้ังบทร้อยกรองและร้อยแก้ว สมพระเกียรติท่ีเป็น “รัตนกวี”
ของชาติ หนังสือเหล่านั้นล้วนได้รับนับถือยกย่องว่าเป็นวรรณคดีที่ไพเราะ
และมีความสาคัญต่อวรรณคดีของไทยอย่างย่ิง พระองค์ ได้ทรงพระนิพนธ์
หนงั สือต่างๆ ไวเ้ ป็นจานวนมาก วรรณกรรมของพระองค์ นบั ว่าเป็นสมบตั ิที่
ประมาณค่ามิได้ มีท้ังร้อยแก้วและร้อยกรอง ท่ีเป็นร้อยแก้ว เช่น พระปฐม

สมโพธิ พระธรรมเทศนาพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา เปน็ ต้น สว่ นใหญ่เป็นแลว้
เป็นร้อยกรองท่ีทรงเช่ียวชาญและทรงถนัดมากคือฉันท์ เช่น กฤษณาสอน
น้องคาฉันท์ สรรพสิทธ์ิคาฉันท์ สมุทรโฆษคาฉันท์ ฉันท์ดุษฎีสังเวยกล่อม
ช้างพัง โดยเฉพาะท่ีเป็นแม่บท ทรงแต่งตาราฉันท์มาตราพฤติและ
วรรณพฤติ

ลลิ ติ ตะเลงพา่ ย
ในจานวนพระนพิ นธท์ ้ังหมด เรอื่ งที่ไดร้ ับการยกย่องทางร้อยกรองว่าดีเย่ียม
ทีส่ ุด ไดแ้ ก่ ลิลติ ตะเลงพ่าย ซึง่ เปน็ วรรณคดีทีด่ ีเลศิ ทางกระบวนกลอนลิลติ อีกเร่ือง
หน่ึงด้วย ส่วนพระนิพนธ์ร้อยแก้ว ที่ยอดเย่ียมท่ีสุดน่าจะได้แก่ เรื่อง พระปฐม
สมโพธกิ ถา ซึง่ ผู้อ่านจะไดอ้ รรถรสทัง้ ภาษาและวรรณคดี นอกเหนอื ไปจากเนอื้ หาที่
เป็นพระพทุ ธประวตั อิ กี ดว้ ย

พระนิพนธ์ของพระองค์ท่ีแสดงถึงลักษณะคาประพันธ์ที่ทรงใช้ในการนิพนธ์
เรียกว่า ลิลติ เป็นลลิ ิตสุภาพ ประกอบดว้ ยรา่ ยสุภาพและโคลงสภุ าพ โคลงทใ่ี ชม้ ที งั้
โคลง 2 โคลง 3 และโคลง 4 ตอนท้ายเป็นโคลงกระท้ซู ึง่ เป็นลักษณะคาประพันธ์ที่
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรสทรงนยิ มใชใ้ นการนพิ นธป์ ดิ ทา้ ย
วรรณคดที ่ีทรงนิพนธเ์ กอื บทุกเร่อื ง

จารกึ วดั พระชตุ พุ นฯ
ในรัชกาลที่ 3 ในโอกาสท่ีปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน เม่ือพุทธศักราช 2375
เพ่ือให้เป็นศูนย์กลางการศึกษาของประชาชน โดยรวบรวมสรรพวิชาการสาขา
ตา่ งๆ จารึกบนแผ่นศิลาในวดั พระเชตุพน ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ใหจ้ ารกึ แผน่
ศิลาประดบั ไวใ้ นวัดพระเชตพุ นฯ โดยจารกึ ตาราวิชาการต่างๆ ในการจารกึ แผ่น
ศิลาประดิษฐานไว้ในบรเิ วณวดั พระเชตพุ นฯ ครั้งน้ี สมเดจ็ ฯ กรมพระปรมานชุ ติ
ชิโนรส ได้ทรงพระนิพนธ์เร่ืองต่างๆ เป็นโคลง ฉันท์ กาพย์ ไว้หลายเร่ือง ท้ังยัง
ได้ทรงพระนิพนธ์โคลงดั้นบาทกุญชรและ โครงด้ันวิวิธมาลี สรรเสริญพระ
เกียรติยศพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่ีทรงปฏิสังขรณ์ วัดพระเชตุ
พนฯ จารกึ ไวใ้ นวัดพระเชตุพน ดังทีท่ รงระบุไว้ในโคลงท้ายเร่ือง ดังน้ี

บรรจงเสาวเลขแล้ว หลายคงุ ขวบฤา
ปางปนิ่ ธเรศอารงุ โลกเลย้ี ง
ทานกุ เชตพุ นผดงุ เผดมิ ตกึ เตม็ เอย
อาวาสอาจเพง่ เพยี้ ง แผ่นฟา้ มาเสมอ

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส ทรงนพิ นธ์คาประพนั ธ์ตา่ งๆไว้
ดงั น้ี

คาประพนั ธ์ ประเภทโคลง

1. โคลงดน้ั เรอื่ งปฏสิ งั ขรณว์ ดั พระเชตพุ นฯ
2. ลลิ ติ กระบวนแหพ่ ระกฐนิ พยุหยาตราทางสถลมารคและชลมารค
3. ลลิ ติ ตะเลงพา่ ย
4. โคลงภาพฤาษดี ดั ตน
5. โคลงภาพคนตา่ งภาษา
6. โคลงกลบทดาวลอ้ มเดอื น
7. โคลงบาทกญุ ชร และววิ ิธมาลี

8. โคลงจารกึ ศาลาหนา้ พระมหาเจดยี ์ 2 หลงั
9. โคลงจารกึ ศาลาราย 16 หลงั
10.รา่ ยและโคลงบานแพนก

คาประพนั ธ์ ประเภทฉนั ท์

1. กฤษณาสอนนอ้ งคาฉนั ท์
2. สมทุ รโฆษคาฉนั ท์ ตอนปลาย
3. ตาราฉนั ทว์ รรณพฤติ และมาตรพฤติ
4. สรรพสทิ ธิคาฉนั ท์
5. ฉันทส์ งั เวยกลองวนิ จิ ฉยั เภรี ในคาฉนั ทด์ ุษฎสี งั เวย
6. จกั รทีปนตี าราโหราศาสตร์
7. ฉนั ทด์ ษุ ฎสี งั เวยกลอ่ มชา้ งพงั

คาประพนั ธ์ ประเภทรา่ ยยาว

1. ปฐมสมโพธิกถา
2. มหาเวสสันดรชาดก (เวน้ กณั ฑช์ ชู กและมหาพน)
3. ทาขวญั นาคหลวง
4. คาประกาศบรมราชาภเิ ษกรชั กาลท่ี 4
คาประพนั ธป์ ระเภทรอ้ ยแกว้
1. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสงั เขป
2. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสงั เขปและพระราชพงศาวดารยอ่
3. คาฤษฎี (พระนพิ นธ์รว่ มกับสมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาเดชา
ดศิ ร และพระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภูวเนตรนรนิ ทรฤทธ์ิ)
4. จักรทปี นี (รอ้ ยแกว้ ปนกาพย)์ ตาราพยากรณ์ราชาภเิ ศก รชั กาลท่ี 4

คาประพนั ธ์ ประเภทกลอน

1. เพลงยาวเจา้ พระความเรยี ง
2. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสังเขป
3. พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยุธยา ฉบับความสมเดจ็ ฯ กรมพระปรมานชุ ติ
ชโิ นรส เล่ม 1- 2
ภาษาบาลี
ปฐมสมโพธิกถาฉบับภาษาบาลี มีต้นฉบับอยู่ในหอสมุดแห่งชาติ เป็นพระ
คัมภีร์ใบลานจานวน 30 ผูก ผูกละประมาณ 24 หน้า เม่ือปริวรรตเป็นอักษรไทย
และแปลออกมาแล้วจะเป็นหนังสือหนาประมาณ 2,160 หน้า หรือประมาณ 270
ยก ซึง่ เป็นหนังสอื พระพุทธประวตั ฉิ บับท่มี ขี นาดหนาทีส่ ดุ ในโลก

ทางพระพทุ ธศิลป์
ได้ทรงคิดแบบพระพุทธรูปปางต่าง ๆ ถวายพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้า

เจ้าอยู่หัว โดยทรงเลือกพระอิริยาบถต่าง ๆ จากพุทธประวัติเป็นจานวน 37 ปาง
เริ่มตั้งแตป่ างบาเพญ็ ทุกขกริ ยิ า จนถึงปางห้ามมาร พระพุทธรปู ปางตา่ ง ๆ เหล่าน้ี
พระอสิ รยิ ยศ

พระเจา้ ลกู ยาเธอ พระองคเ์ จา้ วาสกุ รี (11 ธนั วาคม พ.ศ. 2333 – 7 กนั ยายน พ.ศ.
2352)
พระเจา้ นอ้ งยาเธอ พระองค์เจา้ พระวาสกุ รี (7 กนั ยายน พ.ศ. 2352 – พ.ศ. 2356)
พระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหมนื่ นชุ ติ ชโิ นรส(พ.ศ. 2356 - พ.ศ. 2394)
พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมสมเดจ็ พระปรมานชุ ติ ชโิ นรส (พ.ศ. 2394 - 9 ธันวาคม
พ.ศ. 2396)

ภายหลงั การสนิ้ พระชนม์

สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส (พ.ศ. 2453 - 2464)
สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส (พ.ศ. 2464)
สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส สนิ้ พระชนมายุ

สิ้นพระชนมายุ

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สิ้นพระชนมายุ เม่ือวัน
ศุกร์ เดือนอ้าย ข้ึน 9 ค่า ปีฉลู ปีฉลู เบญจศก จุลศักราช 1215 เวลาบ่าย 3 ตรง
กับวันที่ 9 ธันวาคม 2396 สิริรวมพระชนมายุได้ 64 พรรษา ในฐานะท่ีทรงเป็น
ประมขุ สงฆ์ ทีพ่ ระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั ทรงศรทั ธามาก จึงโปรดเกลา้
ฯ ให้อัญเชิญพระศพจากวัดพระเชตุพนฯ ไปประดิษฐาน ณ พระเมรุท่ีท้อง
สนามหลวง แล้วพระราช ทานเพลิงศพ เม่ือวันเสาร์ท่ี 8 เม.ย. ข้ึน 11 ค่า เดือน 5
พ.ศ. 2397 เมื่อพระราชทานเพลิงพระศพแล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า
เจ้าอยู่หวั โปรดเกลา้ ฯ ใหอ้ ญั เชิญพระอัฐิไปประดิษฐานไว้ที่พระตาหนักวัดพระเชตุ
พนฯ และโปรดใหม้ ตี าแหนง่ พระฐานานุกรมรกั ษาพระอัฐติ ่อมา

ต่อมาเม่ึอพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในรัชกาลที่ 6 ได้โปรด
สถาปนาสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาวชิรญาณวโรรส พระบรมราชอุปัธ
ยาจารย์ ข้ึนเปน็ สมเด็จพระมหาสมณเจา้ ฯ แลว้ ไดท้ รงพระราชดาริว่า สมเด็จพระ
เจา้ บรมวงศเ์ ธอกรมพระปรมานชุ ติ ชิโนรส ทรงพระเกยี รตคิ ณุ ทางกวนี พิ นธแ์ ละทรง
มีคุณูปการเป็นอย่างย่ิงในพระบวรพุทธศาสนา ตลอดพระชนมายุของพระองค์ จึง
ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ สถาปนาข้ึนเป็นสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ
เม่ือวันที่ 12 เมษายน 2464 ภายหลงั ที่ส้ินพระชนม์แลว้ 68 ปี

แหลง่ ข้อมลู อา้ งองิ

จดหมายเหตุเรอื่ งทรงตง้ั พระบรมวงศานวุ งศก์ รุงรตั นโกสนิ ทร์ เลม่ 1. กรงุ เทพฯ :
กรมศลิ ปากร, 2545. 508 หนา้ .

สานกั วรรณกรรมและประวตั ศิ าสตร์ กรมศลิ ปากร. ราชสกลุ วงศ.์ กรงุ เทพฯ :
สานกั วรรณกรรมและ ประวตั ศิ าสตร์ กรมศลิ ปากร, 2554. 296 หนา้ . หนา้ 68.
จุลลดา ภกั ดภี มู นิ ทร์ (หมอ่ มหลวงศรฟี ้า ลดาวลั ย์ มหาวรรณ). เวยี งวงั เลม่ 1.
กรงุ เทพ : เพอื่ นดี บรษิ ทั อกั ษรโสภณ จากดั , พมิ พส์ านกั งาน
คณะกรรมการวฒั นธรรมแหง่ ชาติ. 200 ปี สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้

กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส. กรงุ เทพฯ : อมรนิ ทรพ์ ร้นิ ตง้ิ , 2533
w.w.w. dharma-gateway.com
w.w.w.khaosod.co.th
w.w.w.lib.ru.ac.th
w.w.w.sac.or.th
w.w.w.silpa-mag.com
th.wikipedia.org › wiki
sangkhatikan.com
vajiray.org
http://www.watpho.com

ขอขอบคณุ ภาพและขอ้ มลู จากเวบ็ ไซตต์ า่ งๆ