ชีวประวัติสุนทรภู่ (ฉบับปรับปรุง)

กรมพระยาดารงราชานภุ าพ

ปี พ.ศ.2378 พระองค์เจ้าลักขณานุคุณก็ส้ินพระชนม์ลง เห็นจะไม่มีใคร
กล้ารับ อุปการะสุนทรภู่ สุนทรภู่ขอย้ายจากวัดมหาธาตุ ฯ มาจาพรรษาอยู่
ณ "วัดสระเกศ" เพื่อจะได้อยู่ใกล้กับมารดา (ช้อย) ซึ่งถึงแก่กรรมเม่ือ พ.ศ.
2377 และเก็บศพไหว้บาเพ็ญกุศล โดยยังมิได้ฌาปนกิจ ต่อมาสุนทรภู่ได้สึก
ออกมาเป็นฆราวาสต้องตกยากอีกคร้ังหนึ่ง จากหนังสือ ชีวิตและงานของ
สุนทรภู่ พระนิพนธ์กรมพระยาดารงราชานุภาพ หน้า 39 ได้กล่าวถึงดังน้ี
สนุ ทรภู่พึ่งพระบารมพี ระองค์เจ้าลกั ขณานุคุณอยู่ได้ไมช่ ้านาน พอถึง พ.ศ.2378
พระองค์ท่านสิ้นพระชนม์ สุนทรภู่กลับอนาถาย่ิงกว่าคราวก่อน นัยว่าถึงไม่มี
บ้านเรือนจะอาศัย ลอยเรือเที่ยวจอดตามสวน หาเล้ียงชีพด้วยรับจ้างเขาแต่ง
บทกลอนกับทาการค้าขายตอ้ งตกทุกข์ได้ยากคร้ังสาคัญที่สุดในชีวิต หมดท่ีพ่ึง
ยากจนเป็นที่สุด แม้แต่บ้านจะอยู่ก็ไม่มี ต้องว้าเหว่เกือบจะกลายเป็นคนหลัก
ลอย ต้องอยเู่ รือทาการคา้ เล็ก ๆ นอ้ ย ๆ พายเรอื เขา้ ไปขายในเลือกในสวนตาม

คลองในแมน่ ้าเจ้าพระยา มคี วามเป็นอยู่อย่างพ่อค้าเรือเร่ ขายสินค้าเบ็ดเตร็ด
เล็ก ๆ น้อย ๆ และในเวลาเดยี วกนั ไดข้ ายฝปี ากในการแต่งบทกลอนใครนยิ มชม
ช่ืนศิลปะของท่านก็มาขอคัดลอกเรื่องของท่านไปอ่านคิดค่าจ้างให้ตามสมควร
วรรณกรรมของท่านในยุคตกอับนี่คือ ลักษณวงศ์ สุภาษิตสอนหญิง และราช
นติ ิ"

ปี พ.ศ.2379 สุนทรภู่ ออกเดินทางไปพระแท่นดงรัง เมืองสุพรรณบุรี
เพราะขา่ วลือที่ว่าเมืองสุพรรณ มีแร่ชนิดหนึ่งท่ีสามารถเอามาแปรเป็นทองคา
ได้ สุนทรภู่ไปโดยอาศัยผอู้ น่ื ไป
สนุ ทรภู่กลับมาบวชอกี ครงั้

พิพธิ ภณั ฑส์ นุ ทรภ่ทู วี่ ัดเทพธิดาราม

ปีท่ีสุนทรภู่สึกมีข้อโต้แย้งกันมากกว่าสุนทรภู่สึกปีใด อาทิ ชมนาด
เสวิกุล กล่าวไว้ในหนังสือประวัติชีวิตและผลงานของสุนทรภู่ เกี่ยวกับปีท่ี
สนุ ทรภสู่ ึก หน้า 180 ดังน้ี "เป็นเวลา 9 ปี ท่ีสุนทรภูไ่ ปพึง่ พระบารมสี มเดจ็ พระ
เจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ณ พระราชวังเดิมนับแต่ได้สึกใน
พ.ศ.2385 และได้ตามเสด็จมาอยู่ ณ วังหน้า และตอ่ มาพระบาทสมเดจ็ พระปนิ่
เกล้าเจา้ อยหู่ วั ทรงพระมหากรุณาโปรดเกลา้ ฯ แต่งตงั้ เป็น "เจ้ากรมอาลกั ษณ์"
ฝ่ายพระราชวังบวรสถานมงคล มีบรรดาศักด์ิเป็น "พระสุนทรโวหาร"
นอกจากนี้นายธนิต อยู่โพธ์ิ ได้กล่าวไว้ในเชิงอรรถ ท้ายหน้า 38 จากหนังสือ
ชีวิตและงานของสุนทรภู่ พระนิพนธ์สมเด็จกรมพระยาดารงราชานุภาพ
ข้อความดังนี้ "เข้าใจว่าสุนทรภู่บวชอยู่ราว 18-20 พรรษา หรือมิฉะน้ันต้อง
บวชสองหน รวมทั้ง นายเจือ สตะเวทิน ได้กล่าวไว้ในหนังสือเร่ือง "สุนทรภู่"
ข้อความดังน้ี "อันชีวิตของสุนทรภู่น้ันย่อมเป็นที่ทราบกันดีอยู่ว่าเคยตกอับจน

ถึงกับตอ้ งไปพายเรอื ขายของอย่ตู อนหนง่ึ เม่ือพิจารณาดศู กั ราชต่าง ๆ ประกอบ
แล้วทาให้น่าเช่ือว่าจะบวชสองหนดังผลการวิจัยของกรมศิลปากรคงไม่ใช่บวช
คราวเดียวตลอด ปีพ.ศ.2367-2385 เป็นแน่ เพราะถ้าบวชคราวเดียวตลอดเรา
จะขาดชวี ติ สุนทรภตู่ อนตกยากไป

นายธนติ อยโู่ พธ์ิ

นายธนติ อยโู่ พธ์ิ
นอกจากนัน้ ยงั มีข้อมูลกล่าวถงึ การบวชและการสึกของสุนทรภู่ท่านหาก
สึกคงสึกไปไม่นานและกลับมาบวชอีกคร้ังโดยมีหลักฐาน จากหนังสือชีวิตและ
งานของสนุ ทรภู่ พระนพิ นธก์ รมพระยาดารงราชานภุ าพ บันทึกเร่อื งผ้แู ต่งนริ าศ
พระแทน่ ดงรัง ของธนติ อยโู่ พธ์ิ กลา่ วไวว้ า่ ปีวอกอฐั ศก ตรงกับ พ.ศ.2379 ซ่งึ

เป็นปีเร่ิมสร้างวัดเทพธิดาราม ปรากฏตามจดหมายเหตุโหร ฉบับ พระยา
ประมูลธนรักษ์ (หน้า 51) ว่า "ปีวอก จ.ศ. 1179 (พ.ศ. 2379) เดือน 7
พระองค์วิลาศ (กรมหม่ืนอัปสรสุดาเทพ) สร้างวัดบ้านพระยาไกร สวนหลวง
(คือวดั เทพธิดา)" เข้าใจว่าการสร้างวัดเทพธิดาเสร็จลงเม่ือ พ.ศ. 2382 เพราะ
ปรากฏวา่ พระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลา้ เจ้าอย่หู ัวได้เสด็จพระราชดาเนินผกู พทั ธ
สีมาใน พ.ศ. นั้น สุนทรภู่อยู่ในสมณเพศ และคงจะได้มาอยู่จาพรรษา ณ วัด
เทพธิดาในปีผูกพัทธสีมา หรือถัดมาอีกปีหนึ่ง เพราะกล่าวไว้ในเรื่อง "ราพัน
พิลาป" วา่

"โอย้ ามนี้ปขี าลสงสารวัด เคยโสมนสั ในอารามสามเวสา"

ปขี าลทว่ี า่ นตี้ รงกบั พ.ศ.2385 แสดงวา่ สนุ ทรภบู่ วชมาจนถงึ พ.ศ. นี้ ถา้
ลาเพศก่อน พ.ศ. 2379 กต็ อ้ งไมไ่ ดไ้ ปอยวู่ ดั เทพธดิ า แตม่ หี ลกั ฐานวา่ ทา่ น
สุนทรภไู่ ดไ้ ปอยวู่ ดั นี้ดว้ ยและอาจลาเพศ หรือดาริจะลาเพศในปขี าลนเี้ อง
เพราะกลา่ วตอ่ ไปวา่

"สน้ิ กศุ ลผลบญุ กรณุ า จะจาลาเลยลบั ไปนบั นาน"

วดั สระเกศราชวรมหาวิหาร(ภเู ขาทอง)

พระสนุ ทรภเู่ มอ่ื กลบั จากเมอื งสุพรรณบรุ ี ทา่ นไดม้ าจาพรรษาอยู่
ณ วดั สระเกศ ครน้ั ตอ่ มา พ.ศ. 2383 กรมหม่ืนอัปสรสดุ าเทพพระราชธดิ าใน
พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา้ เจ้าอยหู่ วั ทรงมพี ระเมตตาอปุ ถมั ป์ พระสุนทรภไู่ ด้
ยา้ ยจากวดั สระเกศมาจาพรรษาอยู่ ณ วดั เทพธิดาราม ซง่ึ วดั นม้ี นี ามเดมิ ว่า วัด
บา้ นพระยาไกรสวนหลวง สนุ ทรภเู่ มอ่ื อยวู่ ดั เทพธิดารามได้แตง่ นทิ านคากลอน
เร่ืองพระอภยั มณี แตง่ ถวายกรมหมนื่ อปั สรสดุ าเทพเดือนละ 1 เลม่ สมดุ ไทย
ตามรบั สงั่

สมเดจ็ พระน้องยาเธอกรมขนุ อิสเรศรงั สรรค์
(พระบาทสมเดจ็ พระป่ินเกลา้ เจา้ อยู่หวั )

ปีพ.ศ.2385พระสนุ ทรภไู่ ดแ้ ต่งราพันพลิ าป อันเน่ืองจากความฝนั ของทา่ น
และสุนทรภู่ได้รับการอุปถัมภ์จากกรมหม่ืนอัปสรสุดาเทพและสมเด็จพระน้อง
ยาเธอกรมขนุ อสิ เรศรังสรรค์อกี ดว้ ย

ปี 2385 สุนทรภูเ่ ดนิ ทางไปนมสั การพระปฐมเจดยี ์

กรมหมื่นอัปสรสดุ าเทพ

ปี 2388 กรมหม่ืนอัปสรสุดาเทพก็สิ้นพระชนม์ ทาให้สุนทรภู่ขาด
เจ้านายทรงมีพระเมตตาต่อตนอีกพระองคห์ น่ึง

ปี พ.ศ.2392 สุนทรภู่เดินทางไปเมืองเพชรบุรีโดยไปทาธุระส่วน
พระองค์ใหก้ บั สมเด็จเจา้ ฟา้ กรมขุนอสิ เรศรังสรรค์

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั

คร้ัน ณ วันพุธ เดอื น 5 ข้นึ 1 ค่า ตรงกบั (วนั ที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2394)
พระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็เสด็จสวรรคต รวมพระชนมายุได้ 63
พรรษากับอีก 11 วัน ทรงอยู่ในราชสมบัติ 27 ปี ขณะนั้น สมเด็จเจ้าฟ้าชาย
มงกฎุ สมมุตเิ ทวาวงศ์พงศาอศิ วรกษัตริย์ ขตั ติยราชกุมาร (ท่านฟ้าใหญ่) ยงั ทรง
ผนวชอยู่ ณ "วัดบวรนิเวศ" นานถึง 27 ปี จึงต้องทรงลาผนวชออกมารับราช
สมบัติ เสด็จข้ึนครองราชย์ทรงพระนามว่า "พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าอยู่
หัว รัชกาลที่ 4 และทันทีท่ีพระองค์เสด็จข้ึนครองราชย์ก็โปรดเกล้าฯ สถาปนา
สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์เป็น "พระเจ้าแผ่นดิน"
อีกพระองค์หนึ่ง ทรงพระนามว่า "พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว"
โปรดฯ ใหเ้ สดจ็ มาประทบั ณ พระราชวงั บวรสถานมงคล (วังหน้า)

สนุ ทรภ่กู ลบั เขา้ รบั ราชการ
สุนทรภู่เมื่อส้ินรัชกาลที่ 3 หลังในปี พ.ศ.2394 พระบาทสมเด็จพระป่ิน

เกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าให้สุนทรภู่ได้เข้ารับราชการ ในตาแหน่งพระสุนทร
โวหารจางวางกรมพระยารักษ์ในสังกัดวังหน้า
แปลก..สนุ ทรภ่ตู ายทไี่ หน..เมื่อไร..ไมม่ ีหลักฐาน

จากประวัติของสนุ ทรภู่ จะมีรายละเอยี ดการเกิดของท่าน ดังน้ี ท่านเกิด
เมื่อวนั ท่ี 26 มิถนุ ายน 2329 ตรงกับวันจันทร์ เดือน 8 ข้ึน จะเห็นได้ว่าวันเกิด
ของท่านมกี ารแสดงรายละเอียดครบถ้วนสมบูรณ์อย่างยิ่ง ซ่ึงหนังสือท่ีเขียนถึง
ประวัติของสุนทรภู่จะยกมาอ้างอิงเสมอ แต่หากเราต้องการทราบเกี่ยวกับวัน
ตายหรอื สถานที่ที่สุนทรภู่เสียชีวิต เราจะรู้สึกแปลกใจทันที เหตุใด วัน เดือน
ปี และสถานที่ท่ีสุนทรภู่เสียชีวิต จึงไม่ปรากฏหลักฐานอ้างอิงแน่นอนอีกทั้ง

หนังสือท่ีมีการเขียนถึงชีวประวัติของท่านหลายเล่มมีการกล่าวถึงทั้ง
ปีพทุ ธศักราชและสถานท่ีที่ท่านเสียชีวิตอย่างเล่ือนลอยขาดหลักฐานเท่าท่ีควร
และบางเล่มยังเสนอเน้ือหาขัดแย้งกันอีกด้วย เพ่ือประโยชน์ในการศึกษา
ประวัติสุนทรภู่ จะขอยกข้อความท่ีกล่าวถึงการตายของสุนทรภู่จากหนังสือ
ตา่ ง ๆ ดังนี้

กรมพระยาดารงราชานภุ าพ
1. กรมพระยาดารงราชานภุ าพ ทรงนพิ นธไ์ ว้ในหนังสอื "ชวี ติ และงาน
สุนทรภ"ู่ ไดก้ ลา่ วถงึ การตายของสนุ ทรภู่ดงั นี้ "สนุ ทรภถู่ งึ แก่กรรมในรชั กาลที่ 4
เมื่อปเี ถาะ พ.ศ.2398 อายุ 70 ป"ี จะเหน็ ไดว้ า่ ชวี ประวตั เิ กย่ี วกบั เรอื่ งปี
พุทธศกั ราชทสี่ นุ ทรภเู่ สยี ชวี ติ กรมพระยาดารงฯทรงเขยี นไวอ้ ย่างสน้ั ที่สดุ วนั

เดอื น และสถานทไี่ มท่ รงกลา่ วถงึ เลย แตอ่ ยา่ งไรกต็ าม ปพี ุทธศกั ราชทส่ี นุ ทรภู่
เสยี ชวี ติ พระองคท์ รงเขยี นไว้ มอี ทิ ธพิ ลความเชอื่ ถอื อยา่ งสงู ตอ่ นักเขยี น
ชวี ประวตั สิ ุนทรภอู่ ยา่ งมาก อาทิ งานของเจอื สตะวาทนิ งานของมานติ
หลอ่ พานชิ งาน ของชมนาด เสวิกลุ งานของกตญั ญู ชชู นื่

พระยาปรยิ ตั ธิ รรมธาดา (แพ ตาละลกั ษณ)์
2. พระยาปรยิ ตั ธิ รรมธาดา (แพ ตาละลกั ษณ)์ จากหนงั สอื "200 ปี
สนุ ทรภู่ ประวัติสนุ ทรภู่" ไดก้ ลา่ วถงึ บน้ั ปลายชวี ติ ของสุนทรภู่ เม่ือออกจาก
ราชการไปซอื้ ท่สี วนปลกู บา้ นอยทู่ ต่ี าบลบาง ละมาด รมิ วัดเรไร เยอ้ื งวดั เชงิ
เลน อยทู่ บี่ า้ นสวนจนตลอดชวี ติ เมือ่ ถงึ แกก่ รรมมอี ายุ 80 ปเี ศษ

อาจารยเ์ ปลอื้ ง ณ นคร

3. อาจารยเ์ ปลื้อง ณ นคร ได้กลา่ วถงึ การตายของสนุ ทรภไู่ วใ้ นบทความ
เร่อื ง "ใครแตง่ นริ าศวดั เจา้ ฟา้ สนุ ทรภู่ หรอื เณรหนูฟดั "ในหนงั สือ
ศลิ ปวัฒนธรรม ปที ่ี 10 ฉบบั ท่ี 4 กมุ ภาพนั ธ์ 2572 ซงึ่ เขยี นไว้วา่ "ทา่ นจันทร์
(หมอ่ มเจ้าจนั ทรจ์ ิรายุ) บอกวา่ น.ม.ส. (กรมหมนื่ พทิ ยาลงกรณ์) พดู ให้ทา่ นฟงั
ว่า สนุ ทรภตู่ ายทพ่ี ระราชวงั เดิมทห่ี อ้ งใกล้ ๆ กบั พระยามณเฑยี ร (บวั ) ซงึ่ เปน็
พ่อเล้ยี งของสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ฯ แตบ่ างรายกบ็ อกวา่ ไปตายทค่ี ลองบางหลวง
โดยบอกวา่ สุนทรภไู่ ปทาสวนอยทู่ น่ี น่ั "

เทพ สนุ ทรศารทลู

เทพ สุนทรศารทลู
4. เทพ สุนทรศารทูล เรียบเรียงหนังสือเรื่อง "ชีวประวัติ พระสุนทรภู่
(ภู่ ภเู่ รือหงส์)"
กล่าวถึงการตายของสุนทรภู่ ดังน้ี "พระบาทสมเด็จพระป่ินเกล้า
เจ้าอยู่หัวสวรรคต เมื่อวันที่ 7 มกราคม พ.ศ.2408 สุนทรภู่ก็หมดที่พึ่งต้อง
ออกไปอยู่บ้านแถวฝ่ังธนบุรี(ตามที่บางท่านว่า) แต่บางทีก็อยู่ในวังหน้า
ต่อไป โดยอาศัยใบบุญอยู่กับกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ พระราชโอรสของ
พระป่ินเกล้าฯ จนกระทั่งถึงแก่กรรมตามเจ้านายไปเม่ือ พ.ศ.2410 อายุ 81 ปี
ท่ีว่าสุนทรภู่ถึงแก่อนิจกรรมใน พ.ศ.2410 อายุ 81 ปีนั้น ไม่มีหลักฐานอย่าง
อื่นยืนยันนอกจากอาศัยหลักวิชาโหราศาสตร์ท่ีว่า•ดวงชะตาสุนทรภู่ท่ีมีดาว
พฤหัสบดอี ย่รู าศีเมษ เป็นราชาโชคเป็นปทุมเกณฑ์ พระราชาอุปถัมภ์แล้ว ดาว
อังคารเป็นอายุกุมลุคนากับดาวศุกร์ คู่มิตรในราศีกรกฎเช่นนี้ จะต้อง

พยากรณ์ว่าอายุยืนเกิน 80 ปี จึงว่าสุนทรภู่อายุ 81 ปี ถึงแก่อนิจกรรมก่อน
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเพยี ง 1 ปี เมอื่ ไมม่ ีหลกั ฐาน อยา่ งอื่น จึงต้องมีอายุเลย
80 ปีแน่นอน ข้าพเจ้าจึงต้ังทฤษฎีใหม่ว่าสุนทรภู่อายุ 81 ปี ที่ว่าน้ีก็ว่าอย่าง
เกรงใจโหราจารย์ทงั้ หลายเต็มท่ีแลว้
หากจะสรปุ การตายของสุนทรภจู่ ากหนังสือต่าง ๆ ทีม่ กี ารเขยี นถึง สรุปไดด้ ังน้ี

1. สุนทรภู่ตายเม่ือไร ปรากฏว่าวันกับเดือนไม่มีการกล่าวอ้างถึงมีแต่ปี
พุทธศักราชเท่านั้น ซึ่งแยกปีพุทธศักราชที่สุนทรภู่เสียชีวิต เป็น 2 ฝ่าย คือ ปี
พ.ศ.2398 กับ ปี พ.ศ.2410 หรือสุนทรภู่เสียชีวิตเม่ืออายุ 70 ปี กับ สุนทรภู่
เสียชวี ิตอายุ 80 ปีขนึ้ ไป

2. สุนทรภู่ตายท่ีไหน ความคิดเห็นแยกเป็น 2 ฝ่าย คือ เสียชีวิตในเขต
ประราชฐานกับเสยี ชวี ิตทบ่ี า้ นสวน

3. สุนทรภู่ตายเม่ือไร ที่ไหน ยังไม่มีบทสรุปจนกระทั่งทุกวันน้ี สุนทรภู่
ตายเพราะเหตุใดสุนทรภู่จะป่วยตายหรือแก่เฒ่าตายไปตามวัยไม่มีหลักฐาน
อ้างองิ หรือมีการกลา่ วถึงเลย

วรรณกรรมสุนทรภู่

นริ าศ 9 เรอ่ื ง (นริ าศพระแทน่ ดงรงั เขา้ ใจวา่ ไม่ใชส่ านวนสนุ ทรภู่) มดี งั นี้

1. นิราศเมืองแกลง แตง่ เมอื่ คราวพน้ โทษเวนจา ครงั้ ท่ี 1 เรอ่ื งแมจ่ ัน
บนั ทึกการเดนิ ทางไปเยยี่ มบดิ าทเี่ มอื งแกลง จังหวดั ระยอง (ตน้ พ.ศ. 2350)

2. นริ าศพระบาท บนั ทึกการเดนิ ทางไปเที่ยวพระบาท สระบรุ ี คราวตาม
เสดจ็ พระองคเ์ จา้ ปฐมวงศพ์ ระโอรสของกรมพระราชวงั และหลงั จากแยกกับแม่
จันแลว้ (ปลาย พ.ศ.2350)

3. นริ าศภเู ขาทอง แตง่ ในสมัยรัชการท่ี 3 ตอนออกบวช หลงั จากถกู กลนั่
แกลง้ ใหอ้ อกจากวดั ราชบรู ณะ (พ.ศ.2371)

4. นิราศสพุ รรณบรุ ี แตง่ คราวเดนิ ทางไปแสวงโชคเร่ืองเล่นแรแ่ ปรธาตุ
นริ าศเรอื่ งนี้แตง่ เปน็ โคลงส่ีสภุ าพ (พ.ศ.2374)

5. นริ าศวดั เจา้ ฟา้ แตง่ เมอ่ื คราวเดนิ ทางไปคน้ หายาอายวุ ฒั นะ ทวี่ ัดเจา้
ฟ้าอากาศนาถนรนิ ทร์ จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา (พ.ศ.2375)

6. ราพนั พลิ าป แตง่ เมื่อคราวจาพรรษาอยวู่ ดั เทพธิดา
7. นริ าศอเิ หนา แตง่ ตอนพงึ่ พระบารมพี ระองคเ์ จา้ ลักขณานคุ ณุ
8. นิราศพระประธม แต่งคราวไปนมัสการพระปฐมเจดีย์ จังหวัด
นครปฐม เมื่อได้พึ่งพระบารมีพระปิ่นเกล้าฯ และกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพแล้ว
(พ.ศ.2375)
9. นิราศเมืองเพชร แต่งคราวรับอาสาเจ้านายไปทากิจธุระท่ีเมือง
เพชรบุรี (พงศ.2388-2392)

นทิ านกลอน 5 เรื่อง มดี งั นี้

1. โคบตุ ร เขา้ ใจวา่ แตง่ ก่อนนริ าศเมืองแกลง
2. พระอภยั มณี เขา้ ใจวา่ ตอนตน้ แตง่ ในสมัยรัชกาลท่ี 2 ตอนถกู เวนจา
และแตง่ ตอ่ ตอนตกยากในสมยั รชั กาลท่ี 3 และตอนจบสมบรู ณ์ เมือ่ ไดพ้ งึ่ พระ
บารมกี รมหมน่ื อัปสรสดุ าเทพ
3. สงิ หไ์ กรภพ แตง่ ถวายกรมหมน่ื อปั สรสุดาเทพ (ตอนตน้ แตง่ ในสมยั
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั รชั กาล ที่ 2)

4. พระไชยสุรยิ า แตง่ เปน็ กาพยค์ ราวจาพรรษาอยทู่ ว่ี ดั เทพธดิ า
5. ลกั ษณวงศ์ แตง่ ตอนตกยาก
สุภาษติ 3 เร่ือง มีดงั น้ี

1. สวัสดริ กั ษา แตง่ ถวายเจา้ ฟา้ อาภรณ์ คราวเปน็ พระอาจารยส์ อน
หนงั สือ

2. เพลงยาวถวายโอวาท แตง่ ถวายเจา้ ฟา้ กลาง
3. สุภาษติ สอนหญงิ แตง่ คราวตกยาก

บทเสภา 2 เรอื่ ง มดี งั นี้

1. เร่อื งขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนกาเนดิ พลายงาม แตง่ ในสมยั รชั กาลท่ี 2
2. พระราชพงศาวดาร แตง่ ในรชั กาลที่ 4

บทเห่กลอ่ ม 4 เรอื่ ง คอื

1. เหก่ ลอ่ มเรอื่ งพระอภยั มณี
2. เหก่ ลอ่ มเรือ่ งโคบตุ ร
3. เหก่ ลอ่ มเร่อื งกากี
4. เหก่ ลอ่ มเร่อื งจบั ระบา

บทละคร 1 เร่อื ง มีดงั นี้

1. อภัยณุราช แต่งถวายพระองค์เจ้าดวงประภาพระราชธิดา
พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกลา้ ฯ ในสมัยรัชกาลท่ี 4

......................................................................................

เอกสารประกอบการค้นควา้

กตญั ญู ชชู นื่ . พอ่ ภู่ ครกู วี ศรสี ยาม, กรงุ เทพฯ : สานกั พมิ พโ์ อเดยี นสโตร์.
2529.

กนกรตั น์ สงิ หพงษ.์ “สนุ ทรภขู่ เ้ี มาจรงิ หรอื ” ศิลปวฒั นธรรม ปที ่ี 1 ฉบบั ท่ี
8 มถิ นุ ายน 2523.

กมล การกศุ ล (รองศาสตราจารย์). “หลาน เมอื งระยอง น้องเมอื งเพชร”
ศลิ ปวัฒนธรรม ปที ่ี 7 ฉบบั ท่ี 9 กรกฎาคม 2529.

กาญจนาคพนั ธ.์ุ ภมู ศิ าสตรส์ นุ ทรภู่. กรุงเทพฯ : รวมสาส์น, 2515. .
“ขอรว่ มสมั มนาชาระตน้ ฉบบั นิราศเมอื งเพชรฉบบั ใหม่” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ่ี 7 ฉบบั ที่ 11 กนั ยายน 2529.

จันทรจ์ ริ ายุ รชั ณี (หมอ่ มเจา้ ). “พอ่ แมส่ นุ ทรภอู่ ยไู่ หน, ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ี่ 7
ฉบบั ที่ 10 สงิ หาคม 2529.

เจอื สตะเวทนิ . สนุ ทรภู่. กรงุ เทพฯ. โรงพมิ พค์ รุ สุ ภาลาดพร้าว. 2530.
ชมนาด เสรกี ลุ . ประวตั ชิ วี ติ และผลงานของสนุ ทรภู่. กรงุ เทพฯ :
อานวยสาสน์ , 2533.

ชะลอ ชว่ ยบารงุ “จากขนุ ศรสี งั หารพ่อของสนุ ทรภถู่ งึ อานามสยายยทุ ธ”
ศลิ ปวัฒนธรรม ปที ่ี 10 ฉบบั ที่ 8 สงิ หาคม 2532.

ดารง เฉลมิ วงศ์ “ขนุ ศรสี งั หารพ่อของสุนทรภู่” ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ี่ 9 ฉบบั ท่ี
7 พฤษภาคม 2531.

ดารงราชานภุ าพ. สมเด็จเจา้ พระยา. ชวี ติ และงานของสนุ ทรภู่. กรงุ เทพฯ :
คลงั วทิ ยา, 2506.

ธวัช ปณุ โฌทก. “ถามใจสนุ ทรภูว่ า่ ท่านยอมรบั ญาติฝา่ ยเมืองเพชร
หรอื เมอื งแกลง” ศลิ ปวัฒนธรรม ฉบบั ท่ี 7 พฤษภาคม 2529.

ทองแถม นาคจานง. “สนุ ทรภรู่ อรไู้ ปรอบโลก : ศกึ จากพระอภยั มณี”
ปที ี่ 10 ฉบบั ที่ 9 กรกฎาคม -2532.

เทพ สุนทรภศู่ ารทลู . ชวี ประวัติสนุ ทรโวหาร (ภู่ ภเู่ รอื หงส)์ กรงุ เทพฯ :
พระนารายณ,์ 2533.

เนาวรตั น์ พงศไ์ พบลู ย์. “ถงึ ลบั ตวั กแ็ ตช่ ่ือเขาลือฉาว” ศลิ ปวัฒนธรรม
ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 10 สงิ หาคม 2529.

ประพนั ธ์ พลเสวก. “ตามเสน้ ทางนิราศเมืองแกลงของ “สนุ ทรภ”ู่
หลงั เหตกุ ารณจ์ รงิ 180 ป”ี ศลิ ปวัฒนธรรม ปที ่ี 7ฉบบั ท่ี 10 สงิ หาคม
2529.

เปลอื้ ง ณ นคร. “ใครแตง่ ? นริ าศวดั เจ้าฟา้ สนุ ทรภู่ หรอื เณรหนูพดั ”
ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ่ี 10 ฉบบั ที่ 4 กมุ ภาพนั ธ์ 2532.

พ.ณ. ประมวลมารค. “โอบ้ าปกรรมนา้ นรกเจยี วอกเรา” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ี่ 1 ฉบบั ที่ 8 มถิ นุ ายน 2523.

พระครู ไพบลู วริ ยิ คณุ . “พงษเ์ ผา่ เหลา่ กอมหากวี สนุ ทรภู่” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 10 สงิ หาคม 2529.

มานติ หลอ่ พนิ ิจ. ประวตั ชิ วี ติ และผลงานสนุ ทรภู่ กรงุ เทพฯ :
โรงพมิ พท์ พิ ยว์ สิ ทุ ธิ์. ม.ป.ป.

“แมข่ องสนุ ทรภอู่ ยเู่ พชรบรุ ี แต่พอ่ เปน็ คนกรงุ เก่า” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ่ี 7 ฉบบั ท่ี 10 สงิ หาคม 2529.

ระวงั ชวนชม “ดวงชะตาสนุ ทรภ”ู่ ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ี่ 7
ฉบบั ท่ี 11 กนั ยายน 2529.

ล้อม เพง็ แกว้ . “สนุ ทรภู่อยใู่ นสกลุ พราหมณเ์ มอื งเพชรบรุ ี” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 6 เมษายน 2529.

วนิ ัย ภ่รู ะหงษ.์ “พระอภยั มณพี ระเอกศลิ ปนิ ” ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ี่ 6
ฉบบั ท่ี 2 ธนั วาคม 2529.

วีระศกั ดิ์ บญุ หลง. “ตามรอยสนุ ทรภไู่ ปบา้ นกรา่ เมอื งแกลง” ศลิ ปวฒั นธรรม
ปที ี่ 10 ฉบบั ที่ 8 มถิ นุ ายน 2532.

ส. พลายน้อย. “บดิ าสนุ ทรภู่ ขนุ ศรสี งั หาร อาสาวเิ ศษซา้ ยไมม่ ใี นทาเนยี บ”
ศลิ ปวฒั นธรรม ปที ี่ 10 ฉบบั ท่ี 2 ธนั วาคม 2531.

เสนยี ์ วลิ าวรรณ. ประวัตวิ รรณคดแี ละการประพนั ธ์. กรงุ เทพฯ :
สานกั พมิ พ์วัฒนาพาณชิ ย.์

www.bangkokideaeasy.com/informations/attt/files.
www.finearts.go.th
https://th.wikipedia.org/wiki/พระสนุ ทรโวหาร(ภ)ู่
https://www.facebook.com
www.silpathai.net/ชวี ติ รกั สนุ ทรภู่
https://sites
google.com/site

ขอขอบคณุ เนอื้ หาและภาพจากเวบ็ ไซตต์ ่างๆ

-------------------------------------------------