ความเป็นพลเมืองดิจิทัล

มนุษย์กับความเปน็ พลเมอื งดจิ ิทัล
Human : Digital Citizenship

Received: June 02, 2021 สุวรรณี ไวท์1, สวุ ฒั สัน รักขันโท2 และ สิรวิ ฒั น์ ศรีเครือดง3
Revised: June 27, 2021 Suwannee White, Suwatsan Ragkhanto and Siriwat Srikhruedong
Accepted: July 07, 2021
([email protected] and [email protected])

บทคดั ยอ่

บทความน้ีมุ่งเนน้ การเป็นพลเมืองดิจิทัลในศตวรรษที่ 21 ท่ีต้องเรียนรู้ เข้าใจและใช้
เทคโนโลยีดิจิทลั เป็น อย่างมีความรับผิดชอบ สร้างสรรค์ และมีความเป็นเจ้าของด้านดิจิทัล
ครอบคลุมทักษะสำคัญของการเป็นพลเมืองดิจิทัล (DQ : Digital Intelligence Quotient) 8
ประการ ได้แก่ ทักษะในการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง ทักษะการคิดวิเคราะห์มี
วิจารณญาณที่ดี ทักษะการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ ทักษะการรักษา
ขอ้ มูลสว่ นตวั ทกั ษะการจัดสรรเวลาหน้าจอ ทกั ษะการบริหารจัดการขอ้ มลู ที่มกี ารทงิ้ ไว้บนโลก
ออนไลน์ และทักษะการรับมือกับการกลั่นแกลง้ บนโลกไซเบอร์ และสิ่งสำคัญที่คอยกำกบั ให้
การเปน็ พลเมอื งดิจิทลั ทดี่ ีมคี ณุ ภาพก่อประโยชน์ไม่กอ่ โทษทั้งตอ่ ตนเองและผอู้ ืน่ น้ัน คอื การใช้
เทคโนโลยีดจิ ิทัลอย่บู นหลักของเบญจศีล(ศลี 5) เบญจธรรม(ธรรม 5) ซ่งึ การดำรงชีวิตให้อยู่ใน
ศีลในธรรมนั้นย่อมทำให้ชีวิตมีความปกติสุข ปลอดภัย เปรียบเสมือนการมียานพาหนะที่มี
สมรรถนะดีเยี่ยมและไดข้ บั ขีไ่ ปบนเสน้ ทางที่มีพ้นื ถนนราบเรยี บ มีแสงสว่างเพียงพอ ยอ่ มทำให้
ไปถงึ จดุ หมายได้รวดเร็วและปลอดภัยน่นั เอง

คำสำคญั : พลเมอื งดจิ ิทลั , เทคโนโลยีดิจทิ ลั , ทักษะดิจิทลั , เบญจศีล-เบญจธรรม

Abstract

This article focuses on the 21st century digital citizen who must learn,
understand and use digital technology as a Responsible, creative and digital
ownership. It covers 8 key skills of digital citizenship (DQ: Digital Intelligence

1 หลกั สูตรพุทธศาสตรด์ ษุ ฎีบัณฑิต สาขาวิชาพทุ ธจติ วทิ ยา คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั
2, 3 ภาควิชาจิตวิทยา คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั

340 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

Quotient) which are: Skills to maintain a good identity of one's own, Analytical
thinking skills with good judgment, Self-security skills in cyberspace, Personal
data protection skills, Screen Time Allocation Skills, Online Data Management
Skills, Skills for dealing with cyberbullying. And the important thing that governs
the quality of being a good digital citizen that benefits and does not harm both
oneself and others are: use digital technology based on the principles of
Benjasil (5 precepts) and Benjatham (Dhamma 5) . To live in accordance with
the virtues in the Dhamma will lead to a life of happiness and safety. It is like
having a vehicle with excellent performance and driving on smooth roads have
enough light would make it possible to reach the destination quickly and safely.

Keywords: Digital Citizenship, Digital Technology, Digital Intelligence Quotient,

Bejasil Bejatham

บทนำ

โลกในศตวรรษท่ี 21 เป็นโลกของความเปลยี่ นแปลงทกุ ดา้ น ท้งั ด้านสงั คม เศรษฐกจิ
การเมอื ง วัฒนธรรม ทำให้โลกเกิดความผันผวน (Volatility) ไมแ่ น่นอน (Uncertainty) ซบั ซอ้ น
(Complexity) และคลุมเครือ (Ambiguity) ไม่สามารถคาดเดาสถานการณ์ล่วงหนา้ ได้ (VUCA
World) ซึง่ แต่ละสถานการณ์จะมปี ัจจัยผลกั ดนั ผลกระทบ แนวทางการแก้ไขท่แี ตกต่างกัน ซึ่ง
ไม่มีวิธีการแก้ไขที่ตายตัว และนอกจากสถานการณ์โลกที่ผนั ผวนเปลี่ยนแปลงแล้วยงั มีปจั จัย
ทางสังคมอ่ืน ๆ ท่ีช่วยกระตุ้นให้เกิดความเปลี่ยนแปลง เช่น ความวุ่นวายทางการเมืองอันเกดิ
จากความไมเ่ คารพสิทธิของกันและกนั ในระบอบประชาธิปไตยอย่างแท้จริง ความผันผวนทาง
เศรษฐกจิ ท่ีไม่มีความแน่นอน และมูลคา่ จากระบบเศรษฐกิจสร้างความได้เปรียบเสียเปรียบใน
สังคม ความออ่ นด้อยของคุณภาพการศึกษาท่เี กดิ จากแนวคิดการจัดการศึกษาท่ีไมไ่ ดเ้ น้นความ
ต้องการการเรียนรู้ของผูเ้ รียนและไม่ตอบสนองฐานการดำเนินชีวติ จริงของผู้เรียน ความเลื่อม
ลำ้ ของคนในสงั คมทีห่ า่ งช้นั มากขึน้ ทกุ ขณะ รวมถึงการถกู คุกคามด้วยเชื้อโรคและไวรสั สายพันธ์ุ
ใหม่ ๆ ที่มคี วามรุนแรงและส่งผลกระทบต่อวถิ ชี วี ติ มนุษย์ท่วั โลกจนยากจะควบคุม เชน่ ไวรสั
โคโรน่า (COVID-19) เป็นต้น ส่งผลให้พฤติกรรมการบริโภค วิถีชีวิตและอารยธรรมของ
มนุษยชาติเปลีย่ นแปลงไปตลอดกาล

วารสาร มจร มนุษยศาสตรป์ รทิ รรศน์ ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 341

จากข้อมูลการวิเคราะห์ของ Mindshareได้ระบุว่าสองพฤติกรรมที่เปลี่ยนไปแล้ว
และอาจไมก่ ลบั ไปเป็นเหมอื นเดิมอกี กค็ อื เรอ่ื ง การใชเ้ ทคโนโลยดี จิ ิทลั ในชวี ิตประจำวัน และ
การใส่ใจสุขภาพ เพราะเป็นส่งิ ที่หลายคนไดถ้ กู ผลักดันให้เรียนรู้ และมปี ระสบการณ์กันเป็น
ท่ีเรียบรอ้ ยแลว้ เมอื่ ต้องถกู จำกดั ให้สร้างระยะห่างทางสงั คมและใชช้ ีวิตอยู่กับบ้านเป็นส่วน
ใหญ่ ความจำเป็นทีต่ อ้ งหาทางออกในการใช้ชวี ิต ไม่วา่ จะเปน็ การซ้อื ขายสนิ คา้ ผ่านออนไลน์
(E-Commerce) สั่งของกนิ ของใชต้ ่าง ๆ หาความบันเทงิ เรียนรู้ผา่ นออนไลน์ (E-Learning)
หรือแม้กระทั้งการประชุมการทำงานจากบ้าน (Work From Home) เพื่อหลีกเลี่ยงการ
พบปะและสัมผัสกัน (Contactless Payment) ซึ่งทำให้คนส่วนใหญ่โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่
มองเทคโนโลยีเป็นทางออกที่ดีและสะดวกต่อการดำเนินชีวิตทั้งสิ้น และเมื่อถึงเวลาที่
สถานการณ์และมาตรการทุกอยา่ งคลีค่ ลายลงทุกคนต้องกลับไปใช้ชีวิตปกติในรูปแบบใหม่
สไตล์ New Normal เทคโนโลยกี ย็ ังคงเป็นตัวช่วยท่ีทำให้เราสามารถสร้าง Hybrid-Life ที่
ผสานทั้งชีวิตออฟไลน์และออนไลน์พร้อมใส่ใจสุขภาพได้อย่างลงตัว สิ่งที่เกิดขึ้นแล้วนี้จงึ
กลายเปน็ ส่วนหนึง่ ของการใช้ชีวิตปกติของผู้คนไปแล้วในปจั จุบันหากใครที่ยังไม่คุน้ ชนิ ก็คง
ตอ้ งพยายามปรบั ตัว และเรยี นรู้เพอื่ ท่จี ะดำเนนิ ชวี ติ ได้อยา่ งเท่าทันและเพือ่ ประโยชน์สุขต่อ
ตนเองต่อไป

โลกยคุ สังคมเทคโนโลยดี จิ ิทลั

จากความเปลี่ยนแปลงของโลกดังกล่าวมนุษย์ทุกคนต้องเรียนรู้ ยอมรับ และต้อง
พยายามอยู่รอดในโลกของความผันผวนน้ีใหไ้ ด้ดว้ ยการพัฒนาตนเองอย่างตอ่ เนื่อง ไม่หยดุ
นิ่งตลอดจนต้องเรียนรู้การวางแผนชีวิตเชิงรุกตลอดชีวิต และต้องตระหนักถึงการ
เปลี่ยนแปลงเชิงนวัตกรรมและเทคโนโลยีดิจิทัลของโลก (World of Innovation and
Digital Technology Change) ที่กำลังก้าวเข้าสู่ยุคปัญญาประดิษฐ์ หรือ AI (Artificial
Intelligence) ซึ่งเป็นเทคโนโลยจี ำลองความฉลาดของมนุษย์ โดยการพฒั นาระบบอัจฉริยะ
ที่มีความสามารถในการรับรู้ เรียนรู้ ใช้เหตุผล และตัดสินใจเลือกทางเลือกท่ีดีสุดจากการ
วเิ คราะหข์ ้อมูลท่เี กย่ี วข้อง พจิ ารณาทางเลอื กต่าง ๆ และผลลพั ธ์ของทางเลอื กนั้น ๆ ท่ีเป็นไป
ได้ท้ังหมด ภายใตส้ ภาวะแวดลอ้ มหรอื เงือ่ นไขท่กี ำหนด โดยจะเหน็ ไดจ้ ากระบบ AI ท่ใี ชอ้ ยูใ่ น
วิถชี วี ิตประจำวัน ไดแ้ ก่ ระบบนำทางทช่ี ่วยคำนวณสภาพการจราจรและแนะนำเส้นทางการ
เดินทางที่รวดเร็วหลีกเลี่ยงสภาพการจราจรแออัด รวมถึงบอกเวลาการเดินทางได้อย่าง

342 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

ถูกต้องแมน่ ยำ ระบบแนะนำสินคา้ และเสนอขายตามพฤตกิ รรมและความสนใจของผู้บริโภค
ระบบสั่งงานด้วยเสียง โดยจะช่วยแปลงเสียงพูดเป็นตัวอักษรและทำความเข้าใจข้อความ
เหล่านั้นเพื่อสั่งงานระบบคอมพิวเตอร์อื่น ๆ ให้ทำหน้าที่ตามที่ผู้ใช้สั่งงาน ระบบสแกน
ใบหนา้ โดย AI จะเปรยี บเทยี บใบหน้าจากการสแกนกบั ข้อมูลท่มี อี ยูใ่ นระบบเพ่ือตรวจสอบ
ว่าใบหน้านั้นเป็นใคร เพื่อใช้ในการยืนยันตัวตนเพื่อปลดลอ็ คระบบตา่ ง ๆ ระบบแปลภาษา
จะช่วยแปลข้อความหรือคำพูดตามความหมายหรือตามความรู้สึกได้อย่างแม่นยำมากข้ึน
ระบบแชทบอท (Chatbot) เป็นระบบช่วยสนทนา ตอบคำถาม ให้ข้อมูล โดย AI ช่วยให้แช
ทบอทสามารถเขา้ ใจภาษามนุษยแ์ ละเลยี นแบบการสนทนาของมนุษยไ์ ด้อยา่ งถูกตอ้ งมากข้นึ

ความเป็นมนุษย์ในโลกดิจิทัล หากเปรียบกับประดิษฐกรรมของมนุษย์ที่ได้สร้าง
ความเปลี่ยนแปลงคร้ังใหญ่ในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติแล้ว เทคโนโลยีดิจิทัลทีป่ รากฏ
เปน็ รปู ธรรม คือ คอมพวิ เตอร์ อนิ เทอรเ์ นต็ สื่อดจิ ทิ ัล และเครือข่ายทางสังคมต่าง ๆ นับได้
ว่าเป็นนวัตกรรมที่เปลี่ยนแปลงคณุ ค่า และรูปแบบการดำเนนิ ชีวิตของมนุษย์ในโลกปัจจุบัน
อย่างกวา้ งขวางและรวดเรว็ ท่สี ุด ในช่วงเวลาเพียงไมน่ านโลกดจิ ิทัลทำใหเ้ กิดสง่ิ ท่ไี มเ่ คยคิดว่า
จะเป็นไปได้ข้อมูลข่าวสารถูกเผยแพร่แลกเปลี่ยน และสามารถถูกสืบค้นได้เพียงด้วยการ
กระดกิ ปลายนิว้ ในขณะเดยี วกนั ความสัมพนั ธร์ ะหว่างมนุษยก์ บั มนุษยก์ ็ถูกกำกบั และปรบั รปู
ไปตามเทคโนโลยีการสื่อสารใหม่ ๆ มนุษย์กับมนุษย์มีปฏิสัมพันธ์กันโดยตรงน้อยลงใน
“สังคมก้มหน้า” ยิ่งเมื่อระบบคอมพิวเตอร์และเทคโนโลยีดิจทิ ลั พัฒนา Algorithm และทำ
ให้เครื่องจักรสร้างเรียนรู้เป็น Learning machine และสร้าง “ปัญญาประดิษฐ์” ที่มี
ศักยภาพบางด้านสูงกว่ามนุษย์ เครื่องจักรเหล่านี้ไม่เพียงสามารถทำงานแทนมนษุ ย์ แต่ยัง
กลายเปน็ ระบบทีม่ อี ทิ ธพิ ลเหนอื การตดั สินใจของมนุษย์ สามารถควบคุมกำกับความรบั รแู้ ละ
พฤติกรรมของมนุษย์ หรือเมื่อจินตนาการไปในอนาคตว่าเครื่องจักรเหล่านี้ถูกพัฒนาจน
สามารถ “คดิ ” และ “ตัดสนิ ใจ” ไดเ้ อง และอาจตดั สินใจตอ่ ต้านขดั ขืนหรือเป็นปฏิปักษ์กับ
มนุษย์ คำถามต่าง ๆ เกี่ยวกับความเป็นมนุษย์ในโลกดิจิทัลจึงเกิดขึ้นตามมาอย่างมากมาย
อะไรคอื “ความเป็นมนุษย์” ที่เครือ่ งจกั รเคร่ืองกลหรอื อลั กอริทึม่ (Algorithm) ไม่สามารถ
ทำแทนได้ เราจะรกั ษา “ความเป็นมนุษย์” ท่ีกำลังถกู คกุ คามจากเทคโนโลยีดจิ ิทลั ได้อยา่ งไร
หรือ “ความเป็นมนุษย์” มีความหมายอย่างไร และความหมายของความเป็นมนุษย์
เปลี่ยนแปลงไปอย่างไรในโลกยุคดิจิทัล และสำหรับวิชามานุษยวิทยา การเปลี่ยนแปลง
ดังกล่าวนี้มีความหมายอย่างไรต่ออนาคตของมานุษยวิทยา ในฐานะสาขาวิชาการสำคัญท่ี
ศกึ ษาเกีย่ วกับความเปน็ มนษุ ย์

วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปรทิ รรศน์ ปที ี่ 7 ฉบับท่ี 2 (กรกฎาคม - ธนั วาคม) 2564 | 343

ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยกี ่อใหเ้ กดิ ธรุ กิจ และแรงงานในอนาคตจงึ ต้องมี “ทกั ษะ
ชุดดิจิทัล” ที่สามารถทำ งานร่วมกับหุ่นยนต์และระบบอัตโนมัติได้ทำให้เกิดแรงกดดันให้
แรงงานต้องพัฒนาทักษะใหม่น้ีตามกลุ่มการใช้ประโยชน์ตลอดเวลาหากต้องการอยู่ใน
ตลาดแรงงานต่อไปสอดคลอ้ งกับรายงาน The Future of Jobs Report 2018 ของ World
Economic Forum ซึ่งสำรวจความคิดเหน็ ของผู้ประกอบการทัว่ โลกต่อความจำเป็นในการ
พัฒนาทักษะทนุ มนษุ ย์ภายในปี 2565 พบว่ากวา่ 75% ของบริษัทต่าง ๆ ทั่วโลกมีแนวโนม้
นำเทคโนโลยี เช่น Big data Analytics, Web-enabled market, Internet of Things
(IoT), Cloud computing มาใช้ในกระบวนการทางธุรกิจเพิ่มมากขึ้นทำให้เกดิ ข้อกังวลถงึ
การเลิกจ้าง และการว่างงานของแรงงานมนุษย์มหาศาลสำหรับกิจกรรมที่สามารถใช้
เทคโนโลยีเข้ามาทดแทนแรงงานมนุษย์ในทางตรงข้ามธรุ กจิ ยงั ต้องการยกระดบั และมคี วาม
ตอ้ งการกลุ่มบคุ ลากรทม่ี ที กั ษะในกลุ่มงานทีส่ อดคล้องกับเทคโนโลยหี รอื มีทักษะเฉพาะ เช่น
การวิเคราะห์ข้อมูลและพัฒนานวัตกรรม การออกแบบพัฒนาซอฟต์แวร์และแอพพลิเคชัน
เป็นกรอบความสามารถสำคัญที่ผู้ประกอบการในตลาดแรงงานต้องการมากยิ่งข้ึน
เชน่ เดยี วกบั ทักษะทีเ่ กยี่ วขอ้ งกับมนุษย์ (human skill) เชน่ การใหบ้ ริการดว้ ยใจ (minded
service) ความคิดริเร่ิมสรา้ งสรรรค์ (creative thinking) ภาวะผนู้ ำ (leadership) มแี นวโน้ม
ทีย่ ังคงเป็นท่ีต้องการต่อไป ผลการสำรวจแสดงให้เหน็ วา่ มากกว่า 54% ของแรงงานทั้งหมด
ตอ้ งไดร้ บั การพัฒนาทักษะทัง้ การฟน้ื ฟทู ักษะ (reskill) และ การเพ่ิมทักษะ (up skilled)

ในส่วนของประเทศไทยผลรายงานระบวุ ่าผูป้ ระกอบการให้ความเห็นสอดคล้องกับ
ภาพรวมทั่วโลกแรงงานไทยต้องได้รับการพัฒนาทักษะทั้งด้านทักษะเฉพาะทางเทคนิค
(technical skill) โดยเฉพาะการคิดวิเคราะห์ (analytical thinking) และการคิดเชิง
นวัตกรรม (innovative thinking) และความคิดเชิงสร้างสรรค์ (creative thinking) และ
ความคิดริเริ่ม (initiative thinking) รวมถึงทักษะมนุษย์ (human skill) ที่สามารถเข้าใจ
จิตใจและอารมณ์ของผู้อื่นได้ ทักษะเหล่านี้หุ่นยนต์ไม่สามารถเรียนรู้ได้ ดังนั้นการพัฒนา
ทักษะที่กล่าวมาข้างต้นย่อมช่วยรักษาพื้นที่ทางทักษะของมนุษย์เหนือกว่าหุ่นยนต์ได้
นอกจากทกั ษะที่กลา่ วมาขา้ งตน้ ยังมีองคป์ ระกอบทีส่ ำคัญในการสร้างผลลพั ธ์ในยุคยุค 5.0
การสรา้ งตวั แบบการเพมิ่ ทักษะจงึ เป็นแนวทางการชว่ ยเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพกระบวนการไดด้ ้วย
เหตุผลขา้ งตน้ จึงเป็นทีม่ าของการพัฒนาชุดสมรรถนะดิจทิ ัลในทุนมนุษย์จึงเป็นกลไกสำคญั
หนึ่งในการพัฒนาและยกระดับสมรรถนะดิจิทัล ซึ่งเป็นเป้าหมายหลักของการสร้างตัวแบบ

344 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

การยกระดับสมรรถนะดิจิทัลในทุนมนุษย์ โดยกำหนดนิยามของ “สมรรถนะดิจิทัล”
หมายความรวมถึง การผสานรวมความรู้ (knowledge) ทักษะ (skill) ทัศนคติ (attitude)
และนำช่องว่าง (Gap) ระหว่างความสามารถ (capability) มาประยุกต์ใช้เพือ่ การเกิดเป็น
ผลลัพธ์ของงานตามมาตรฐาน สื่อสาร บูรณาการจัดการสารสนเทศเกิดเป็นประโยชน์ และ
สร้างประสิทธิภาพอยา่ งปลอดภยั เหมาะสม สร้างสรรค์ และหาข้อสรุปเลือกใชก้ ารตัดสินใจ
แก้ปัญหาที่เก่ียวขอ้ งกับงานโดยใชท้ ฤษฎีและเทคนคิ อยา่ งอสิ ระ

ความเปน็ พลเมอื งดิจิทลั (Digital Citizenship)

ความเปน็ พลเมอื งดจิ ทิ ัล (Digital Citizenship) คอื การเปน็ พลเมืองผู้ฉลาดในการ
ใช้งานสื่อดิจทิ ัลและสื่อสังคมออนไลน์ที่เข้าใจบรรทัดฐานของการปฏิบัติตัวให้เหมาะสม มี
ความรับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การสื่อสารในยุคดิจิทัลเป็นการ
ส่ือสารทไ่ี ร้พรมแดนสมาชกิ ของโลกออนไลน์ คอื ทกุ คนท่ีใชเ้ ครอื ข่ายอนิ เทอร์เน็ตบนโลกใบน้ี
ผู้ใช้สื่อสังคมออนไลน์มีความหลากหลายทางเชื้อชาติ อายุ ภาษา และวัฒนธรรม พลเมือง
ดิจิทลั จึงต้องเป็นพลเมอื งที่มีความรับผิดชอบ มีจริยธรรม เห็นอกเห็นใจ และเคารพผู้อ่ืน มี
ส่วนร่วมและมุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม ตลอดจนถึงการทำความเข้าใจผลกระทบของ
เทคโนโลยีดิจิทัลที่มีต่อสังคม และใช้เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในเชิงบวกได้
โดยทั่วไปความเปน็ พลเมืองดิจทิ ลั ตอ้ งมี 3 ลักษณะสำคญั คอื

1. ความรับผิดชอบต่อสังคมดิจิทัล (Digital Responsibility) การเป็นสังคม
ดจิ ิทัลที่มีการส่ือสารผ่านระบบออนไลน์เปน็ ส่วนใหญ่ ส่งิ ทีต่ ้องระวัง และแยกแยะให้ชัดเจน
คอื ข้อมลู ท่ีปรากฏในสื่อออนไลน์น้ันเป็นข้อมูลจรงิ หรือข้อมูลปลอม กรณีน้ีกระทรวงดิจิทลั เพอ่ื
เศรษฐกิจและสังคม (MDES) พบว่าจากการรวบรวมข้อมูลตั้งแต่วันที่ 1 พฤศจิกายน 2562 –
18 ธันวาคม 2563 มีข้อความข่าวที่ต้องคดั กรองทั้งหมด 39,209,284 ข้อความ มีข้อความท่ี
เข้าเกณฑ์ดำเนินการตรวจสอบ 20,829 ข้อความ และหลงั จากคดั กรองแลว้ พบจำนวนเรอื่ งท่ี
ต้องดำเนินการตรวจสอบ 7,420 เรื่อง โดยร้อยละ 56 เป็นข้อความข่าวในหมวดสุขภาพ
รองลงมา ข้อความข่าวเรือ่ งนโยบายของรัฐ ขอ้ ความข่าวเกย่ี วกับเศรษฐกจิ และขอ้ ความข่าว
เกี่ยวกับภัยพิบัติ คิดเป็นร้อยละ 38 คิดเป็นร้อยละ 4 และคิดเป็นร้อยละ 2 ตามลำดับ โดย
สรุปในรอบปี 2563 มสี ัดสว่ นข่าวปลอม ขา่ วจรงิ และข่าวบดิ เบอื นอยูท่ ี่ อตั รา 7 ตอ่ 2 ต่อ 1

วารสาร มจร มนษุ ยศาสตร์ปริทรรศน์ ปีที่ 7 ฉบบั ท่ี 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 345

ดังนั้น พลเมืองดจิ ิทลั ตอ้ งรหู้ ลกั ปฏิบัติตวั อันเปน็ ทยี่ อมรบั ในโลกออนไลน์ มมี รรยาท ใหเ้ กยี รติ

ผู้อ่นื ไม่สรา้ งหรอื เผยแพรข่ ้อมูลทอี่ าจสรา้ งความวุ่นวายหรอื ความเสอื่ มเสียต่อสงั คมท้ังในแง่

ของกฎหมายและศลี ธรรมอนั ดีงาม รวมถงึ การรู้จักเลือกและคดั กรองในการเสพขอ้ มลู จริงอัน

เป็นประโยชน์ตอ่ ตนเอง และร้จู กั อนั ตรายตา่ ง ๆ ทแ่ี ฝงอย่ใู นสังคมดิจิทลั เช่น การหลอกลวงให้

หลงเช่ือเพือ่ ประโยชน์ทางการค้า การพนัน การใส่รา้ ยป้ายสีบุคคลหรือองค์กรเพื่อทำลายให้

เกิดความเสื่อมเสีย การขโมยข้อมูลส่วนตัวเพื่อสวมรอย (Identity theft) และผู้ใช้ปลอม

จำนวนมากทีแ่ อบแฝงอยู่ในเครือขา่ ยอนิ เตอรเ์ น็ตในสังคมดิจิทลั เป็นต้น

2. ความคิดสร้างสรรค์ทางดิจิทัล (Digital Creativity) รายงานวจิ ัยที่ทำขึ้นโดย
ไมโครซอฟทแ์ ละไอดีซี ระบวุ ่าแทบทุกองคก์ รในประเทศไทยตา่ งกำลังเดินหน้าไปบนเสน้ ทาง
ของการขับเคล่ือนธรุ กิจด้วยปญั ญาประดิษฐ์ หรือ AI ทั้งสิ้น แต่จากการสำรวจกลับพบวา่ มี
องคก์ รในไทยเพยี งรอ้ ยละ 20 เท่านั้นท่ีเดินหนา้ แผนพฒั นาบคุ ลากรเพ่อื ให้บคุ ลากรมคี วามรู้
และทักษะดา้ นเทคโนโลยี ตลอดจนสร้างเสริมความคิดสร้างสรรค์ เตรียมความพร้อมให้กบั
องค์กรเดนิ เขา้ สู่ยุคของ AI อย่างเต็มรอ้ ย จากรายงานการวิจัยฉบับนี้ชีว้ ่า ผู้นำองค์กรธรุ กิจ
ไทยตอบตรงกันเกินครึ่งว่า ทักษะที่มีความสำคัญที่สุดสำหรับบุคลากรในอนาคต ได้แก่
ความคิดสร้างสรรค์ (52%) ทักษะทางดิจทิ ลั (51%) และทักษะการคดิ วิเคราะห์หรอื ทักษะ
ดา้ นสถติ ิ (50%) นอกจากน้ี ผลวิจัยยงั คาดการณว์ า่ ปริมาณแรงงานทม่ี ีทักษะครบทั้งสามด้านน้ี
และมคี วามสามารถในการวิจัยและการพัฒนาเชิงวิทยาศาสตร์ จะไม่เพยี งพอตอ่ ความต้องการ
ของตลาดในอีก 3 ปขี า้ งหน้า ดงั น้นั การมคี วามสามารถในการใช้เทคโนโลยีและเครอ่ื งมือดิจิทัล
ต่าง ๆ ใหเ้ ป็นประโยชน์ตอ่ ตนเองและประชาคม รวมถึงการสรา้ งแหล่งความรู้ดิจิทัลท่ีกระจาย
องค์ความรู้สู่สังคม และการรู้จักใช้ความคิดสร้างสรรค์เพื่อสร้างมูลคา่ ทางเศรษฐกิจ เช่น การ
เขยี นโค้ด การเขยี นโปรแกรม การสรา้ งแอพพลเิ คชัน่ ใหม่ ๆ ทเี่ ปน็ ประโยชนแ์ กต่ นเองและสังคม
ท้งั ในแง่ของมลู คา่ และคุณค่า การสรา้ งคอนเทนต์ และศลิ ปะในรปู แบบดิจิทัลได้เปน็ ต้น เท่ากับ
เป็นการเตรียมความพร้อมให้ตนเองมีทักษะ ใช้เป็น และเข้าถึงความเป็นพลเมืองดิจิทัลที่จะ
ช่วยให้ตนเองอยู่รอด และดำเนนิ ชีวิตไดอ้ ยา่ งมีความสขุ ในสังคมดิจทิ ลั

3. ความเป็นเจ้าของดา้ นดิจิทลั (Digital Entrepreneurship) เมอ่ื สงั คมก้าวเขา้
สสู่ งั คมดิจิทัล รูปแบบการแลกเปลีย่ นสนิ ค้าและการซอื้ ขายในตลาดการค้าไดเ้ ปลี่ยนแปลงไป
โดยสิ้นเชิงจากระบบตลาดแบบดั้งเดิม (Traditional Marketplace) ไปสู่ระบบตลาด
อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Marketplace) หรือ การพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ (E-Commerce)
ที่มมี ูลคา่ มหาศาลและกำลังได้รับความนยิ มอย่างแพร่หลาย ดังจะเหน็ ได้จากความหลายหลาย

346 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

ของประเภทสนิ ค้าท่ีสามารถซ้อื หาได้ในระบบออนไลน์ โดยศูนยว์ เิ คราะห์เศรษฐกจิ ทเี อม็ บี หรอื
TMB Analytics ระบุว่าจากเหตุระบาดของเชื้อโควิด-19 ทำให้พฤติกรรมการซื้อสินค้าของ
ผ้บู ริโภคมาส่รู ะบบออนไลนม์ ากขน้ึ โดยประเมินวา่ มูลค่าทแี่ ทจ้ รงิ ของการใชจ้ ่ายในหมวดค้าส่ง
คา้ ปลกี ผ่านช่องทาง e-commerce ในปี 2563 เตบิ โตที่ 19% คดิ เป็นมูลค่าใช้จ่ายต่อเดือนที่
เพ่มิ ข้ึนจากปีก่อนโดยเฉล่ียเดือนละ 14,900 ล้านบาท เมื่อเทยี บกบั กรณีเหตุการณ์ปกติท่ีไม่มี
โรคระบาดซึ่งคาดว่าจะขยายตัวที่ 9% หรือใช้จ่ายเพ่ิมขึ้นจากปีก่อนเดือนละประมาณ 7,600
ล้านบาท ซึ่งประเมินเปน็ มูลค่าใช้จ่ายรวมบนระบบออนไลน์ที่เพิม่ ขึน้ ทั้งปี 87,700 ล้านบาท
จากชว่ งเวลาปกติคดิ เป็น 1.5% ของการบรโิ ภคภาคเอกชน หรือ 0.8% ของ GDP ท้ังปี ดังนั้น
การมีความรบั ผดิ ชอบต่อสังคมดจิ ทิ ลั และการมคี วามคดิ สร้างสรรคท์ างดจิ ทิ ลั ยังไม่เพียงพอตอ้ ง
มคี วามสามารถในการใชป้ ระโยชน์จากเทคโนโลยดี จิ ทิ ลั เพอ่ื ใหเ้ กิดคณุ ค่าและมูลค่าแกต่ นเอง
และสังคมด้วย เช่น การสรา้ งสรรค์และคิดค้นนวัตกรรมและเทคโนโลยีใหม่เพื่อการบริการ
ทางดิจิทลั ทด่ี ียิง่ ขึ้นกว่าเดมิ การสร้างอาชพี สร้างรายได้ผ่านระบบดจิ ทิ ลั เปน็ ต้น

ทักษะการเปน็ พลเมืองดจิ ิทัล (DQ : Digital Intelligence Quotient)

การเป็นพลเมืองในยุคดิจิทัลเกี่ยวพันกับประชากรทุกช่วงวัย ทุกเพศ ทุกระดับ
การศึกษา ทุกอาชีพ ทุกความเชื่อ ซึ่งการมีความฉลาดทางดิจิทัล (DQ: Digital Intelligence
Quotient) ไดแ้ ก่ การมคี วามสามารถทางสงั คม อารมณ์ และการรับรู้ เป็นส่วนสำคญั ท่ีจะทำให้
สามารถเผชิญกบั ความท้าทายของวิถีดจิ ิทลั และสามารถปรับตวั ใหเ้ ข้ากบั ชวี ิตดจิ ิทัลได้ ความ
ฉลาดทางดจิ ิทัลครอบคลุมท้ังความรู้ ทกั ษะ ทัศนคตแิ ละคา่ นิยมที่จำเปน็ ต่อการใชช้ ีวิตในฐานะ
สมาชิกของโลกออนไลน์ กล่าวอีกนัยหนง่ึ คือ ทักษะการใช้ส่ือและการเข้าสังคมในโลกออนไลน์

ความฉลาดทางดิจิทัล หรอื DQ เป็นผลจากศกึ ษาและพัฒนาของ DQ institute ซ่งึ
เป็นหน่วยงานที่เกิดจากความร่วมมือกันของภาครัฐและเอกชนทั่ วโลก ได้ดำเนินงาน
ประสานงานกับ เวิลด์ อีโคโนมิก ฟอรัม่ (World Economic Forum: WEF) ทม่ี งุ่ ให้เด็ก ๆ ทุก
ประเทศได้รับการศึกษาด้านทักษะพลเมืองดิจิทัลที่มีคุณภาพ และใช้ชีวิตบนโลกออนไลน์
อย่างปลอดภัยด้วยความกา้ วหนา้ ของเทคโนโลยีสมัยใหม่ ระดบั ทกั ษะความฉลาดทางดิจิทัล
ของเด็กไทยตามรายงาน DQ report 2018 ยังอยู่ในระดับต่ำ ทั้งน้ี เนื่องจากสำนักงาน
ส่งเสริมเศรษฐกิจดิจิทัล (ดีป้า) กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม สำนักงาน
คณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พื้นฐาน (สพฐ.) กระทรวงศกึ ษาธกิ าร และ DQ Institute รว่ มกัน

วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปริทรรศน์ ปีท่ี 7 ฉบบั ที่ 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 347

ทำโครงการ #DQEveryChild โดยศึกษาเด็กไทยอายุระหว่าง 8 – 12 ปี ทั่วประเทศ จำนวน
1,300 คน ผ่านแบบสำรวจออนไลน์ DQ Screen Time Test ชุดเดยี วกนั กับเดก็ ประเทศอื่น ๆ
รวมกลุ่มตวั อยา่ งท่ัวโลกทัง้ ส้นิ 37,967 คน พบวา่ เดก็ ไทยมคี วามเสีย่ งจากภัยออนไลน์ถึงรอ้ ยละ
60 ในขณะทคี่ ่าเฉลย่ี ของการศึกษาคร้ังน้ีจาก 29 ประเทศทว่ั โลกอยูท่ ี่ร้อยละ 56 ภัยออนไลน์ท่ี
พบจากการศึกษาชดุ น้ี ไดแ้ ก่ การกลน่ั แกลง้ บนโลกออนไลน์ การถกู ลอ่ ลวงออกไปพบคนแปลก
หน้าจากสื่อสงั คมออนไลน์ ปัญหาการเล่นเกม เด็กติดเกม ปัญหาการเขา้ ถึงส่ือลามกอนาจาร
ดาวน์โหลดภาพหรือวิดีโอที่ยั่วยุอารมณ์เพศ และพูดคุยเรื่องเพศกับคนแปลกหน้าในโลก
ออนไลน์ ดงั นน้ั ทักษะความฉลาดทางดจิ ทิ ลั จงึ ควรที่จะถูกนำมาใช้ในการพฒั นาคณุ ภาพและ
ความสามารถของเยาวชนไทยและรวมถึงประชากรไทยทุกคน ทักษะสำคัญ 8 ประการของ
การเปน็ พลเมืองดจิ ทิ ัล มีดังน้ี

1. ทักษะในการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง (Digital Citizen Identity) คือ
ทักษะในการสร้างความสมดุล บริหารจัดการและรกั ษาอัตลักษณ์ท่ีดีของตนเองไว้ได้ทั้งใน
ส่วนของโลกออนไลนแ์ ละโลกความจริง อัตลักษณ์ท่ีดีในการเป็นพลเมืองดิจิทัล 3 ประการ
ได้แก่ การเรียนรู้และพัฒนาการสอ่ื สารกบั ผ้อู นื่ อย่างมีวจิ ารณญาณท่เี หมาะสม คดิ ก่อนโพสต์
และคิดก่อนแชร์ ใช้สื่อดิจิทัลเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้และติดตามการเปลี่ยนแปลงของโลกและ
นวตั กรรมเทคโนโลยีอยเู่ สมอ การนบั ถือตนเองและผ้อู น่ื สนบั สนนุ การเข้าถงึ สอื่ ดจิ ิทัลและสิทธิ
เท่าเทยี มทางดิจทิ ลั ปฏิบัตติ ่อผู้อืน่ ในสงั คมออนไลน์ด้วยความเคารพ ไม่กลัน่ แกล้งคุกคามทาง
ไซเบอร์ ไม่ละเมิดสทิ ธิ และหรอื ฉกฉวยอัตลกั ษณ์ ทรัพย์สิน หรืองานอ่ืนใดของผู้อื่นท่ีเผยแพร่
ในแบบดิจิทลั การป้องกันตนเองป้องกันผอู้ ื่นและมีความรับผดิ ชอบท้ังทางร่างกายและจิตใจให้
ห่างไกลจากความเส่ียงของโรคภัยที่เกิดจากเทคโนโลยี รวมถงึ ร้จู กั ป้องกันขอ้ มลู ส่วนตัวจากผไู้ ม่
หวงั ดีในโลกไซเบอร์ และรู้จกั การรกั ษาความปลอดภัยของข้อมลู และอุปกรณด์ จิ ทิ ลั

2. ทักษะการคิดวิเคราะห์มีวิจารณญาณที่ดี (Critical Thinking) คือการมี
ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลที่มี
ประโยชน์และข้อมูลที่อันตราย ข้อมูลติดต่อทางออนไลน์ทีน่ ่าต้ังข้อสงสยั และน่าเชือ่ ถือได้
เมื่อใช้อินเทอร์เน็ตจะรู้ว่าเนื้อหาอะไร เป็นสาระ มีประโยชน์ รู้เท่าทันสื่อและสารสนเทศ
สามารถวิเคราะห์และประเมินข้อมูลจากแหล่งข้อมูลที่หลากหลายได้ เข้าใจรูปแบบการ
หลอกลวงต่าง ๆ ในโลกไซเบอร์ เช่น ข่าวปลอม สินค้าปลอม เว็บปลอม ภาพตัดต่อ การ
กระตุน้ ย่วั ยใุ ห้มีพฤติกรรมกา้ วร้าว เปน็ ต้น

348 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

3. ทักษะการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ (Cybersecurity
Management) คือ การมีความสามารถป้องกันข้อมูลด้วยการสร้างระบบความปลอดภัยที่
เข้มแขง็ ปอ้ งกนั การโจรกรรมข้อมูลหรือการโจมตีทางออนไลนไ์ ด้ มที กั ษะในการรักษาความ
ปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ รวมถึงการปกป้องอุปกรณ์ดิจิทัลข้อมูลที่จัดเก็บและ
ขอ้ มลู ส่วนตวั ไมใ่ หเ้ สยี หาย สญู หาย หรือถูกโจรกรรมจากผู้ไม่หวงั ดีในโลกไซเบอร์ การรักษา
ความปลอดภัยทางดจิ ทิ ลั นม้ี คี วามสำคญั มาก น่ันคือ ถือเป็นการรกั ษาความเป็นส่วนตัวและ
ความลับป้องกันการขโมยอัตลักษณ์ ป้องกันการโจรกรรมข้อมูล และป้องกันความเสียหาย
ของข้อมูลและอุปกรณ์ เป็นต้น

4. ทักษะในการรักษาข้อมูลส่วนตัว (Privacy Management) คือ การมี
ความสามารถในการบริหารจดั การข้อมลู สว่ นตัว รจู้ ักปกป้องขอ้ มูลความส่วนตวั ในโลกออนไลน์
โดยเฉพาะการแชร์ข้อมลู ออนไลนเ์ พื่อป้องกันความเป็นสว่ นตัวท้งั ของตนเองและผูอ้ ่ืน รเู้ ท่าทัน
ภัยคกุ คามทางอนิ เทอร์เน็ต เชน่ มัลแวร์ ไวรสั คอมพิวเตอร์ และกลลวงทางไซเบอร์ เปน็ ตน้

5. ทักษะในการจดั สรรเวลาหนา้ จอ (Screen Time Management) คอื การมี
ความสามารถในการบริหารจัดการเวลาใช้สื่อดิจทิ ัล รวมไปถึงการควบคุมเพื่อใหเ้ กิดสมดุล
ระหว่างโลกออนไลน์และโลกภายนอก ตระหนักถึงอันตรายจากการใช้เวลาหน้าจอนาน
เกนิ ไป รวมถึงผลเสียของการเสพติดสอื่ ดจิ ิทัล

6. ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูลที่ผู้ใช้งานมีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์
(Digital Footprints) คือ การมีความสามารถเขา้ ใจธรรมชาติของการใช้ชีวิตในโลกดิจิทัลว่า
จะหลงเหลือร่อยรอยข้อมูลทิ้งไว้เสมอ รวมไปถึงเข้าใจผลลัพธ์ที่อาจเกิดขึ้น เพื่อการดูแลสง่ิ
เหล่าน้ีอย่างมคี วามรบั ผิดชอบ โดยเฉพาะรอยเทา้ ดิจิทลั (Digital Footprints) หรอื ร่องรอยการ
กระทำต่าง ๆ ที่ผู้ใช้งานทิ้งรอยเอาไว้ในโลกออนไลน์ โซเชียลมีเดีย เว็บไซต์หรือโปรแกรม
สนทนา เช่นเดยี วกบั รอยเท้าของคนเดนิ ทาง เชน่ การลงทะเบยี น อเี มล การโพสตข์ อ้ ความหรือ
รปู ภาพ เป็นต้น ดังน้นั เมือ่ ถูกส่งเข้าโลกไซเบอร์แล้วจะท้ิงร่อยรอยขอ้ มูลส่วนตัวของผู้ใช้งานไว้
ใหผ้ ู้อ่ืนตดิ ตามไดเ้ สมอ แม้ผใู้ ชง้ านจะลบไปแล้ว ขณะเดียวกนั หากเป็นการกระทำทีผ่ ิดกฎหมาย
หรอื ศีลธรรม ก็อาจมีผลกระทบต่อชื่อเสยี งและภาพลักษณข์ องผูก้ ระทำได้

7. ทักษะในการรับมือกับการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying
Management) คือ การมีความสามารถในการป้องกันตนเองจากการถูกกลั่นแกล้งหรือ
รวมถงึ การถูกหลอกลวงจากผ้ปู ระสงคร์ ้ายในโลกไซเบอร์ เช่น การวา่ รา้ ย ใส่ความ ขทู่ ำร้าย การ

วารสาร มจร มนษุ ยศาสตรป์ ริทรรศน์ ปีที่ 7 ฉบับท่ี 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 349

ใช้ถอ้ ยคำหยาบคาย การถกู คุกคามทางเพศ การแอบอ้างตัวตน การแบล็กเมล์ การสร้างกลุ่มใน
โซเชยี ลเพอื่ ทำการโจมตีผอู้ ่ืนโดยเฉพาะ เปน็ ตน้ รวมถงึ มีทักษะในการจัดการและรับมือการถูก
คกุ คามกลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอร์อยา่ งชาญฉลาด

8. ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม (Digital Empathy) คือ การมี
ความเห็นอกเห็นใจ มีการสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่นบนโลกออนไลน์ แม้จะเป็นการ
ส่อื สารทไี่ ม่ได้เหน็ หน้ากนั ก็ตาม มีปฏสิ ัมพนั ธอ์ นั ดีตอ่ คนรอบข้าง ไมว่ ่าพ่อแม่ ครู เพื่อนทง้ั ใน
โลกออนไลนแ์ ละในชีวติ จริง ไม่ดว่ นตัดสนิ ผู้อ่ืนจากข้อมลู ออนไลนแ์ ตเ่ พยี งอย่างเดยี ว จะเป็น
กระบอกเสยี งท่ดี ใี หผ้ ูท้ ต่ี ้องการความชว่ ยเหลือ

โดยสรุป คือ การจะเป็นพลเมืองดิจิทัลที่ดีนั้น ต้องมีความฉลาดทางดิจิทัล ซึ่ง
ประกอบดว้ ยชุดทักษะทั้ง 8 ประการน้ี และต้องมีความรู้เชงิ เทคโนโลยีและทกั ษะการคิดข้ัน
สงู หรือทีเ่ รียกวา่ “ความรู้ดิจทิ ลั (Digital Literacy)” เพอื่ ใหส้ ามารถใชป้ ระโยชนจ์ ากข้อมูล
ข่าวสารในโลกไซเบอร์ รวู้ ธิ ีป้องกันตนเองจากความเส่ียงตา่ ง ๆ ในโลกออนไลน์ เขา้ ใจถึงสิทธิ
ความรับผดิ ชอบ และจริยธรรมทส่ี ำคญั ในยุคดิจิทัล และใช้ประโยชน์จากอนิ เทอรเ์ น็ตในการ
มีส่วนร่วมทางการเมอื ง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ที่เกีย่ วกบั ตนเอง ชุมชน ประเทศ
และพลเมอื งบนโลก ได้อยา่ งสรา้ งสรรค์นัน่ เอง

“ธรรม” สำหรับพลเมอื งดจิ ิทลั

การเปน็ พลเมืองดิจิทัลนอกจากต้องมีความฉลาดทางดิจิทัล (Digital Intelligence
Quotient) แลว้ ส่ิงท่ีต้องมคี วบคู่กนั ไป คือ ตอ้ งมี “ธรรม” ในการใช้เทคโนโลยีดิจิทลั คำว่า
“ธรรม” ในทนี่ ้ีหมายถึง “ศีล” และ “ธรรม” ทีจ่ ำเปน็ สำหรบั พลเมืองดิจทิ ัล

การมีศีลในการเปน็ พลเมืองดิจิทัล หมายถึง การมีความประพฤติที่ดีงามในการใช้
เทคโนโลยีดิจิทัล ศีลถือเป็นข้อปฏิบัติตนขั้นพื้นฐานในทางพระพุทธศาสนาเพื่อควบคุม
พฤตกิ รรมทางกายและวาจาใหต้ ั้งอยใู่ นความดีงาม มคี วามปกติสุข ไมเ่ บียดเบยี นตนเองและ
ผู้อื่น เป็นส่ิงชว่ ยให้อยู่รว่ มกนั ในสงั คมอย่างสงบสุขตามสมควร หากมีผู้ใดทำผิดศีลขอ้ ใดข้อ
หนึ่งหรือหลายขอ้ แล้วกจ็ ะแสดงพฤติกรรมหรอื การกระทำทผ่ี ดิ ปกติของมนษุ ยอ์ อกมา ซ่ึงจะ
กอ่ ใหเ้ กดิ ความสับสนวนุ่ วายเกิดความเดอื ดร้อนท้งั ต่อตนเอง หมูค่ ณะและสังคมส่วนรวมได้
โดยศลี พ้นื ฐานสำหรับพลเมอื งดิจิทลั คอื หลกั เบญจศลี หรอื ศีล 5 ได้แก่

350 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

1. ปาณาติปาตา เวรมณี (การละเว้นการเบียดเบียน การทำลายชีวิตของคน และ
สัตว์) โดยมีจดุ มุ่งหมายเพื่อขัดเกลาจิตใจให้เกิดมคี วามเมตตา มองเห็นคุณค่าของชีวิต และ
จติ ใจของผ้อู น่ื และสัตวต์ า่ ง ๆ เหมือนกับชวี ิตของตน

2. อทินนาทานา เวรมณี (การละเว้นด้วยการถือเอาหรือลักขโมยสิ่งของคนอื่นท่ี
เจ้าของเขาไม่ได้ให้ด้วยการยินยอม โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อขัดเกลาให้เคารพในกรรมสิทธิ์
ทรพั ย์สนิ หรือสิ่งของของผู้อ่นื ไมเ่ บยี ดเบียนหรือกระทำดว้ ยเลห่ ์กลเพอ่ื ให้ได้มาซึ่งทรัพย์สิน
หรอื เพือ่ หวังประโยชน์ในทางทจุ รติ

3. กาเมสุมิจฉาจารา เวรมณี (การละเว้นจากการประพฤติผิดในกาม และเมถุน
ธรรมทั้งปวง) โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อขัดเกลาให้ทั้งชายและหญิงเกิดจิตใจมั่นคง มีความรัก
เดียวใจเดียว ไมม่ กั มากมวั เมาในกาม ตามหลกั ของศลี หญิงตอ้ งห้ามสำหรับชาย ไดแ้ ก่ หญิง
ท่มี ีสามี และยังครองคกู่ นั อยใู่ นปจั จบุ นั หญิงท่มี ผี ูป้ กครองดแู ล เชน่ บิดา มารดา และไมเ่ กิด
ความยินยอมทงั้ จากฝ่ายหญงิ และผปู้ กครอง และหญิงที่จารีตหา้ ม เชน่ แม่ แม่ยาย ย่า ยาย
ลกู หลาน เหลน ทอ่ี ย่ใู นวงศญ์ าติของตน ชายตอ้ งหา้ มสำหรับหญงิ ได้แก่ ชายอื่นทุกคนที่มี
ภรรยาครองคู่กนั อยู่ และชายที่จารีตห้าม เช่น ภิกษุ สามเณร และนักบวชทั้งในศาสนาของ
ตนและในศาสนาอนื่ ๆ เป็นตน้

4. มุสาวาทา เวรมณี (การละเว้นจากการพูดเท็จ การพูดโกหกเพื่อใหผ้ ู้อื่นหลงเชื่อ)
โดยมีจดุ มุ่งหมายเพอ่ื ขัดเกลาจติ ใจให้เป็นผู้มวี าจาอันสจุ รติ ไมพ่ ดู เท็จ ไม่พดู โกหก ไมพ่ ดู ใหเ้ กิด
ความแตกแยกในหมคู่ ณะ ควรพูดแตค่ วามจรงิ ทีจ่ ะเกดิ ประโยชน์แก่ตนและคนรอบข้าง

5. สุราเมรยมัชชปมาทัฏฐาน เวรมณี (การเว้นจากการกระทำที่เป็นเหตุทำให้ขาด
สติสัมปัชชัญญะด้วยเครื่องมึนเมา ทั้งในรูปของการดื่มและการเสพในวิธีต่าง ๆ) โดยมี
จดุ มงุ่ หมายเพือ่ ขดั เกลาจติ ใจใหล้ ะเว้นการดมื่ หรอื การเสพเครื่องมนึ เมาหรือสารเสพติดทุกชนิด
และถอื ครองสติสัมปชัญญะของตนให้มนั่ คง

องคป์ ระกอบสำหรบั การปฏบิ ตั ติ ามหลกั ศลี 5 ไดแ้ ก่
1. การประพฤตติ ามหลกั สุจริต 3 คือ กายสุจริต คือ การประพฤติปฏบิ ัติตวั ด้วยความ
สุจริต ประพฤติในสิ่งที่ดีงาม ละเว้นการประพฤติที่ขัดต่อศีลธรรม วจีสุจริต คือ การพูดด้วย
วาจาสุจริต พูดสิ่งที่ถูกต้องดีงาม มโนสุจริต คือ การนึกคิดในสิ่งท่ีสุจริตและดีงาม ไม่นึกคิด
ในทางที่ผดิ ต่อศลี ธรรมอันดงี าม
2. ประพฤตติ ามหลกั อารยธรรมที่สอดคลอ้ งกับหลักกุศลกรรมบถ 10 คอื

วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปรทิ รรศน์ ปที ี่ 7 ฉบบั ที่ 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 351

2.1 การประพฤตทิ างกาย 3 ประการ ได้แก่ การละเว้นการเบียดเบียนและการฆ่า
สตั ว์และส่ิงมชี วี ติ ตา่ ง ๆ และให้มีเมตตาช่วยเหลือผู้อ่ืนและสรรพสัตว์ตามกำลงั ของตน การละ
เว้นการแย่งชิง การขโมยทรพั ย์สิน การบีบคั้น การเอารดั เอาเปรียบคนอ่ืนเพือ่ ใหไ้ ด้มาในสิ่งที่
ตนตอ้ งการ และให้ความเคารพในสทิ ธิของบคุ คลอน่ื การละเว้นการประพฤตผิ ดิ ในกามสำหรบั ผู้
มีคู่ครอง และการละเว้นการลอ่ ลวง การล่วงละเมิดทางเพศตอ่ ผู้อ่นื ท้งั ชายและหญิงด้วยการใช้
กำลังหรือการบีบบงั คับไม่วา่ จะด้วยวธิ ีการใด ๆ

2.2 ทางวาจา 4 ประการ ได้แก่ การละเว้นการพูดเท็จ การกล่าวโกหกหรือ
หลอกลวงเพ่ือใหผ้ ้อู ่นื เชอ่ื เพ่อื หวงั ผลประโยชน์ ควรกล่าวคำสตั ยท์ เี่ ปน็ จรงิ เพ่ือให้เกดิ ประโยชน์
แก่ผอู้ น่ื และตนเอง การละเวน้ การพูดสอ่ เสียด การพูดใหร้ า้ ยผอู้ ืน่ รวมถึงการละเว้นการพูดยุยง
ใหผ้ อู้ ่นื เกิดความเขา้ ใจผดิ และเกิดความบาดหมางกนั การละเวน้ การพดู คำหยาบ คำไมส่ ุภาพที่
จะทำให้ผู้อื่นเกิดโทสะ เกิดความไม่สบาย ควรพูดแต่คำที่สุภาพนุ่มนวลที่ทำให้คนฟังเกิด
ความรสู้ ึกดีหรอื สบายใจ และการละเว้นการพดู โอ้อวด พูดเกนิ ความเปน็ จรงิ พูดเหลวไหลเพ้อ
เจ้อเพอ่ื ใหค้ นอื่นหลงเช่ือหรอื ช่ืนชอบในตัวตนหรอื หลงเชอ่ื ในบคุ คลทตี่ นช่นื ชอบ

2.3 ทางใจ 3 ประการ ได้แก่ การไม่คิดหาผลประโยชน์หรือกอบโกยทรัพย์สิน
จากผู้อื่นในทางที่ผิด ให้คิดเป็นผู้ให้ทั้งในทรัพย์สิน และการให้ข้อคดิ เห็นทีเ่ ป็นประโยชน์ไม่
คดิ เพง็ เล็งคดิ เอาแต่ไดฝ้ ่ายเดยี ว การไม่คดิ มุ่งรา้ ยหรอื เบียดเบียนผอู้ ืน่ ทงั้ ทางกาย ทางใจ ทาง
กลอุบาย ควรคิดปรารถนาดีต่อผู้อื่นเป็นหลัก และการมคี วามคิดเปน็ กลางถูกต้องตามหลัก
สัมมาทิฐิเขา้ ใจในความเป็นไปของวฏั จกั รทไ่ี ม่มคี วามแนน่ อนท้งั ในชวี ิตและทรัพยส์ นิ

“ธรรม” ท่พี ลเมืองดิจทิ ัลตอ้ งมปี ระจำใจและยึดถอื ปฏบิ ัติเปน็ หลกั ทมี่ าคู่กับ “ศีล”
ธรรมนี้ทำให้ผู้ปฏบิ ัตเิ จรญิ กา้ วหนา้ ปลอดเวร ปลอดภยั เพ่ิมพนู ความดีงามให้แก่ชีวิตตนเอง
ชีวติ ผอู้ ืน่ และรวมถึงสังคมโลก คือ หลักเบญจธรรม หรอื ธรรม 5 ได้แก่

1. เมตตากรุณา คือ บุคคลใดที่มีความเมตตากรุณาอยู่ประจำใจ ย่อมไม่ฆ่า ไม่
เบยี ดเบยี นผู้อื่นให้เกดิ ความลำบากหรอื เดือดรอ้ นดว้ ยรู้ดีว่าทกุ ชีวติ ย่อมรกั สุขเกลยี ดทุกข์รักตัว
กลัวตายเชน่ เดียวกนั เปน็ ความปรารถนาใหผ้ ู้อน่ื หรือสรรพสัตว์พน้ ทุกข์ หรอื การเห็นผู้อื่นหรือ
สรรพสัตว์เป็นทุกข์หรือตกอยู่ในทุกข์แล้วทนอยู่ไม่ได้ต้องหาทางช่วยเหลือเต็มที่โดยไม่หวัง
ผลตอบแทนดว้ ยความปรารถนาอยากใหผ้ อู้ ่ืนพ้นทกุ ข์ ความปรารถนาใหส้ รรพสิ่งเปน็ อิสระจาก
ความทุกข์เม่ือมีความเมตตากรุณาดงั นที้ ำให้ไมผ่ ดิ ศลี ขอ้ ที่ 1

352 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

2. สัมมาอาชพี คือ ประกอบอาชพี ทส่ี ุจรติ มรี ายได้ รูจ้ ักใช้จ่าย และทสี่ ำคัญรู้จักคำว่า
พอดี และมีหิริโอตตัปปะ คือ ความละอายและเกรงกลัวต่อผลของบาป ได้แก่ การเว้นมิจฉา
อาชีวะ อันได้แก่ การเลี้ยงชีพ การแสวงหาปัจจัยมาบริโภคโดยวิธีการที่ไม่ชอบ เช่น การโกง
หรือหลอกลวง การประจบสอพลอ การบีบบังคบั ขเู่ ข็ญ และการต่อลาภด้วยลาภ หรือด้วยการ
แสวงหาลาภโดยไม่ประกอบด้วยความเพียร (สมั มาวายามะ) เชน่ ขเี้ กียจ อยากได้มาง่าย ๆ โดย
ไม่ต้องอาศยั กำลังแหง่ สตปิ ัญญาและแรงกาย มีความโลภท่ีไมช่ อบธรรม เช่น เบียดเบียนลูกจา้ ง
ทำลายสิ่งแวดล้อม สังคม เป็นต้น รวมถึงการไม่ประกอบมิจฉาอาชีวะ 5 ประเภท ได้แก่
สัตถวณชิ ชา คือ การขายอาวธุ สตั ตวณิชชา คือ การค้าขายมนุษย์ มังสวณิชชา คอื การค้าสัตว์
มีชีวิตต้องห้าม มัชชวณิชชา คือ การค้าขายน้ำเมา ตลอดจนการค้าสารเสพติดทุกชนิด และ
วสิ วณิชชา คือ การคา้ ขายยาพิษ ซ่งึ เป็นอันตรายต่อผ้ใู ช้รวมทั้งเป็นอนั ตรายต่อสัตว์ เม่ือปฏิบัติ
ไดด้ งั นจ้ี งึ ทำใหไ้ มผ่ ิดศีลขอ้ ท่ี 2

3. ความสำรวมอินทรีย์ คือ การสำรวมระมัดระวัง ตา หู จมูก ลิ้น กายและใจ ไม่ให้
เผลอไผลไปตามสง่ิ ทีส่ มั ผสั หรอื มายัว่ ยุ รวมถงึ การไม่สอดส่ายสง่ อนิ ทรยี ์ออกไปเทีย่ วกระทบหรอื
ผัสสะกับรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ที่ไม่จำเปน็ แต่ด้วยเหตุที่มนุษย์ย่อมไม่
สามารถสำรวมอนิ ทรีย์ไดต้ ลอดเวลา ดังนั้น เมื่อเกิดการกระทบแลว้ ก็ให้สำรวมระวังไมใ่ ห้ยนิ ดี
ยินร้ายในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้มรส ถูกต้องโผฏฐัพพะ รู้ธรรมารมณ์ดว้ ยใจ ด้วยการ
วางอเุ บกขาไม่ไปพวั พนั หรอื ยงุ่ เกยี่ วด้วยนน่ั เอง เม่อื ความสำรวมเกิดขน้ึ ทำใหไ้ ม่ผิดศลี ขอ้ ท่ี 3

4. ความซือ่ สตั ย์ คอื สัจจะ ไดแ้ ก่ การพดู ความจรงิ ทำในสง่ิ ทจ่ี ริงหากขยายความตาม
ศพั ท์ว่า “สจั จะ” แยกได้ 3 ลกั ษณะคอื มีความจรงิ ความตรง และความแท้ “จรงิ ” คือ ไมเ่ ล่น
ไม่เหลาะแหละ “ตรง” คอื ความประพฤตทิ างกาย วาจา ไมบ่ ิดพลวิ้ ไมบ่ ่ายเบ่ยี ง “แท้” คือ
ไม่เหลวไหล คำว่าสัจจะตรงข้ามกับคำว่า “อสัจจะ หรือ อสัจ” ซึ่งแปลว่า ไม่จริง บิดพลวิ้
ในทางปฏบิ ตั ิ สจั จะ คอื ความรบั ผดิ ชอบ หมายถึง หากจะทำอะไรแล้ว ตอ้ งตง้ั ใจทำจรงิ ทำ
อยา่ งสดุ ความสามารถจนสำเร็จผล เมือ่ รักษาสัจจะดงั นี้ ทำให้ไม่ผดิ ศลี ข้อที่ 4

5. สติ คอื การรู้สึกตัว ซงึ่ เป็นหัวหน้าฝา่ ยกุศลทำใหช้ ีวติ ไมป่ ระมาทเพราะรู้ว่าอะไร
ดีอะไรช่ัวทำให้ไมเ่ กลอื กกลั้วกับสิ่งที่จะทำให้ชีวิตตกต่ำ เช่น รู้ว่าสุราเมือ่ ดื่มแล้วก็ทำให้มนึ
เมาและขาดสติ เมื่อขาดสติก็ส่งผลให้ทำอะไรออกไปอย่างไร้สติจนเกิดโทษต่อตนเองและ
ผอู้ ืน่ การมีสตจิ ึงทำให้ไม่ผิดศลี ในทุกขอ้

วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปริทรรศน์ ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 2 (กรกฎาคม - ธนั วาคม) 2564 | 353

เบญจศลี (ศลี 5) และเบญจธรรม (ธรรม 5) นี้ เป็นหลักพน้ื ฐานของการเป็นพลเมอื ง
ดจิ ิทลั ทจี่ ะสามารถช่วยให้ดำเนินชวี ิตอยู่กบั สงั คมดจิ ทิ ลั ไดอ้ ยา่ งปกติสุข และเป็นประโยชนท์ งั้
แกต่ นเองและผูอ้ นื่ เพราะหากพลเมืองดจิ ิทลั ยึดถือและปฏิบตั ิตามหลักธรรมท้งั สองนี้แล้วจะ
ทำให้เปน็ ผู้มีสติปัญญา รูส้ ึกตวั อยเู่ สมอ ไมป่ ระมาท มคี วามละอายและเกรงกลัวต่อความผิด
ความช่วั ไมก่ อ่ ส่งิ เลวร้ายแก่สงั คม เป็นผมู้ คี วามซอื่ สัตยส์ จุ ริต ยุติธรรม มเี มตตากรุณา เป็นผู้
ใฝ่หาความรู้ ความสามารถในการประกอบอาชีพ เพื่อความมั่นคง และเป็นผู้ที่สังคมอาศยั
เป็นแกนหรือฐานในการพฒั นาความดงี ามแกส่ ังคมได้

บทสรุป : มนษุ ย์กับการเปน็ พลเมืองดิจิทลั

โลกศตวรรษที่ 21 จะพัฒนาเปน็ โลกดจิ ิทัลทีส่ มบรู ณ์แบบมากขึน้ ท่สี ่งผลกระทบและ
สร้างความเปลย่ี นแปลงแก่วิถีชวี ิต สงั คม เศรษฐกจิ การเมอื ง การศึกษา ความเชือ่ วัฒนธรรม
และรวมถึงความม่ันคง เป็นตน้ อย่างสิ้นเชิง การเกิดขึ้นของนวัตกรรมหรอื ส่ิงประดิษฐ์ใหม่ ๆ
ตลอดเวลาเพื่อช่วยอำนวยความสะดวกในการดำเนินชีวิตแก่มนุษย์ และเช่อื มโลกทั้งโลกให้
เป็นเครือข่ายเดยี วกันด้วยระบบอินเตอรเ์ น็ตทำใหก้ ารดำเนินชีวติ สะดวก สบาย และง่ายขึ้น
ซึ่งไมม่ มี นษุ ย์คนใดสามารถหลีกเลยี่ งความเป็นสงั คมดิจิทัลได้ เม่อื เราตอ้ งเขา้ สกู่ ารเปน็ สงั คม
ดจิ ิทัลอยา่ งหลกี เลีย่ งไมไ่ ดเ้ ราจะพบกับผคู้ นมากมายทั้งท่รี ู้จัก ไม่รู้จกั เคยพบเจอกัน ไม่เคย
พบเจอกัน ท้งั คนดีและคนไม่ดี ปะปนกนั ไป

ดังนั้น การเป็นพลเมืองดิจิทัลจึงต้องดำเนินไปพร้อมกับการมีความรับผิดชอบต่อ
สังคมดิจิทัล (Digital Responsibility) ที่ครอบคลุมทักษะสำคัญของการเป็นพลเมืองดิจิทัล
หรือ DQ (Digital Intelligence Quotient) 8 ประการ ควบคู่ไปกับการใช้ดิจิทัลอย่างมีหลัก
มีเบจศลี (ศลี 5) เบจธรรม(ธรรม 5) เพอื่ ความไม่ประมาท มสี ตปิ ญั ญาอยกู่ บั ตัวเสมอ เพื่อไม่ให้
ก่อโทษต่อตนเองและผู้อื่น อีกทั้งการมีศีล มีธรรมอยู่ประจำใจจะสามารถทำให้เรารับมือกับ
ปัญหาท่ีเกดิ ขึน้ บนโลกไซเบอร์ได้

การนำหลักเบญจศีล เบญจธรรม มาใช้ควบคู่กับทักษะ 8 ประการ ของการเป็น
พลเมืองดิจิทลั เช่น มีทักษะในการรกั ษาอัตลักษณ์ท่ดี ีของตนเอง คือ การประพฤติตนให้อยู่ใน
ศีล ในธรรม ประพฤติปฏบิ ตั ิตนด้วยความสจุ ริตดีงาม มสี ติอยเู่ สมอไม่ไปพัวพันหรือไม่ยุ่งเกี่ยว
ไมเ่ ผลอไผลไปทำสิง่ ทก่ี ่อให้เกิดผลเสียตอ่ ตนเองและผอู้ ่ืน มีการคดิ วิเคราะห์มีวิจารณญาณที่ดี

354 | Journal of MCU Humanities Review Vol.7 No.2 (July – December) 2021

ว่าอะไรควร อะไรไม่ควร มีการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ รักษาข้อมูล
ส่วนตวั กระทำการใด ๆ ด้วยความระมดั ระวงั และสำรวมทง้ั ทาง กาย วาจา ใจ รจู้ กั จดั สรรเวลา
หน้าจอ ไม่อยู่กับหน้าจอบนโลกออนไลน์จนลืมคนขา้ งกาย เช่น ครอบครัวหรอื คนที่คุณรักซงึ่
อาจทำให้เกิดปญั หาทางดา้ นความสัมพนั ธไ์ ด้ มีทักษะในการบริหารจัดการข้อมลู ที่มกี ารท้ิงไว้
บนโลกออนไลน์ คือมีสติในการลงข้อมูลรวมถึงรูปภาพต่าง ๆ ไม่ควรแสดงสิ่งที่ไม่ดีงามหรือ
ล่อแหลม อานาจาร จนดึงดูดให้คนไม่ดีเข้ามาและสร้างความเดือดร้อนอันตรายให้กบั ตนเอง
และครอบครวั เป็นต้น และขอ้ มลู ทีส่ ่อื ออกไปน้ันจะต้องไมท่ ำร้าย เบียดเบียน ส่อเสียดให้ร้าย
ผู้อื่น ควรมีวาจาอันสุจริต ไม่กล่าวเท็จหรือโกหก เพราะเมือ่ มีการลงข้อมูลไว้บนโ มีทักษะใน
การรับมือกบั การกลน่ั แกลง้ บนโลกไซเบอร์ ซึง่ การมีเบญจศลี เบญจธรรมอยูใ่ นประจำนั้นจะทำ
ให้เราสามารถทำความเข้าใจต่อสิ่งต่าง ๆ มีความคิดเปน็ กลางรู้ธรรมารมณ์ด้วยการวางใจให้มี
อุเบกขามีสัมมาทิฐิเข้าใจในความเป็นไปของวัฏจักรที่ไม่มีความแน่นอน เข้าใจได้ว่าไม่มีใคร
สามารถคิดเห็นตรงกับเราไปได้ทุกเรื่อง และการมีศีล มีธรรมทำให้เรามีความเมตตากรุณาอยู่
ประจำใจ สามารถใช้เทคโนโลยไี ดอ้ ย่างมจี รยิ ธรรม สร้างประโยชน์ใหก้ บั ตนเองและสว่ นรวมใน
สงั คมไดอ้ ย่างปลอดภัยและสขุ ใจ

รายการอ้างอิง

ธนชั ธพ์ ร แก้วฉีด และ อญั ชลี วิมลศลิ ป์. (2563). ตัวแบบการยกระดับสมรรถนะดิจิทลั ใน
ทนุ มนษุ ย.์ วารสารบณั ฑิตวทิ ยาลัย มหาวทิ ยาลยั รามคำแหง ฉบับเทคโนโลยี
การศึกษา, 4(1). สืบค้น 4 มีนาคม 2564, จาก http://edtechjournal.ru.
ac.th/journals/9_1593682270.pdf

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยตุ ฺโต). (2552). พุทธธรรม ฉบับปรับปรุงและขยายความ (พิมพ์
ครั้งท่ี 11). กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย.

“________”. (2554). พจุนานุกรมพทุ ธศาสตร์ ฉบบั ประมวลธรรม (พมิ พ์ครง้ั ท่ี 34). นนทบุรี :
เอส.อาร์ พริ้นติ้ง แมสโปรดักส์.

สำนักวจิ ัยสังคมและสุขภาพ. (2562). ความเป็นมนุษย์ในโลกดจิ ิทลั . สบื คน้ 4 มนี าคม
2564, จาก http://www.shi.or.th/content/45122/1/

RYT9. (2563). TMB Analytics เผยการใชจ้ ่ายผา่ นออนไลนช์ ่วงโควดิ ช่วยพยงุ การบรโิ ภค
และเศรษฐกิจไทยในช่วงวิกฤตได้ระดบั หนง่ึ . สืบค้น 8 มนี าคม 2564, จาก

https://www.ryt9.com/ s/iq03/3123389.

วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปรทิ รรศน์ ปที ่ี 7 ฉบบั ท่ี 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม) 2564 | 355

SALIKA Knowledge Sharing Space. (2562). ผลวิจัยไมโครซอฟท์ ย้ำ ความคดิ สรา้ งสรรค์
คือทักษะสำคัญท่ีสดุ ในโลกอนาคตท่ี AI เป็นใหญ่. สืบคน้ 8 มนี าคม 2564, จาก
https://www.salika.co/ 2019/04/05/microsoft-research-ai-creativity-skill/

THE BANGKOK INSIGHT. (2563). สรปุ สถิติออนไลน์ 63 แจ้งความ พ.ร.บ.คอมพ์ฯ 7 พนั
URLs ขา่ วปลอม 39 ล้านข้อความ. สืบค้น 8 มีนาคม 2563, จาก
https://www.mdes.go.th/

The Story Tahiland. (2563). ชวี ติ โลก New Normal และการปรบั ใชเ้ ทคโนโลยีดจิ ิทลั
อยา่ งราบรื่น. สืบคน้ 8 มีนาคม 2564, จาก https://www.thestorythailand.com/
31/05/2020/1704/