NOTA SAINS TINGKATAN 4

SAINS TING 4

6.0
SOKONGAN, PERGERAKAN & PERTUMBUHAN

6.1
SOKONGAN, PERGERAKAN & PERTUMBUHAN

HAIWAN

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.1 Jenis Sokongan Haiwan

RANGKA
( Merupakan sistem sokongan kepada

semua jenis haiwan )

Rangka Rangka
dalam hidrostatik

Rangka
luar

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.1 Jenis Sokongan Haiwan

Rangka Dalam

Ciri-ciri
1. Sokongan utk vertebra
2. Terbina daripada tulang atau rawan

Fungsi
1. Menyokong berat badan
2. Melindungi organ dalaman
3. Mengekalkan bentuk badan
4. Asas pautan otot utk pergerakan

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.1 Jenis Sokongan Haiwan

Rangka Luar

Ciri-ciri
1. Sokongan utk invertebra
2. Terbina daripada lapisan keras kitin berlilin

atau cangkerang

Fungsi
1. Menyokong berat badan
2. Melindungi organ dalaman
3. Mengekalkan bentuk badan
4. Tapak utk perlekatan otot

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.1 Jenis Sokongan Haiwan

Rangka Hidrostatik

Ciri-ciri
1. Terbina daripada dinding berotot yg

melitupi rongga badan yg diisi dgn
bendalir (yg mengenakan tekanan
kpd dinding berotot badan dlm
semua arah menyebabkan badan
menjadi tegar)

Fungsi
1. Mengekalkan bentuk badan
2. Utk pergerakan

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.2 Saiz Rangka Luar dgn Pertumbuhan

Lengkung Pertumbuhan Berbentuk Sigmoid
(bentuk asas pertumbuhan organisma tetapi berbeza mengikut

jenis organisma)

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.2 Saiz Rangka Luar dgn Pertumbuhan

Pertumbuhan haiwan berangka luar
1. Berperingkat kerana kitin yg keras & tidak

boleh mengembang
2. Sifat ini menghalang pertumbuhan haiwan

Cara mengatasi
1. Menanggalkan rangka luar berulang kali (ekdisis)

sehingga dewasa
2. Rangka luar yg baharu & lembut terbentuk di bawah

rangka lama

Grag Lengkung Pertumbuhan Berbentuk Tangga

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.2 Saiz Rangka Luar dgn Pertumbuhan

Proses semasa ekdisis
1. Haiwan menyedut udara luar bagi mengembangkan badan
2. Rangka luar akan pecah
3. Pertumbuhan pesat berlaku utk penambahan saiz sebelum

rangka luar yg baharu mengeras
4. Pada peringkat nimfa, haiwan akan makan dgn banyak utk

pembinaan tisu dan pertambahan jisim
5. Hormon mengawal setiap peringkat ekdisis



6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.3 Rangka Hidrostatik dgn Pergerakan

Pergerakan Cacing Tanah
1. Bergerak dgn bantuan keta (bulu kejur yg

terdapat pada bahagian sisi badannya)

Dua jenis otot
1. Otot lingkar
2. Otot membujur



6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.3 Rangka Hidrostatik dgn Pergerakan

Pergerakan Cacing Tanah
2 jenis otot bertindak secara berantagonis (berlawanan)

Tindakan 1
1. Otot lingkar mengecut
2. Otot membujur mengendur

badan menipis & memanjang

Tindakan 2
1. Otot lingkar mengendur
2. Otot membujur mengecut

badan menebal & memendek

Badan Badan
menipis & memanjang menebal & memendek

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.3 Rangka Hidrostatik dgn Pergerakan

Pergerakan Cacing Tanah
Tindakan otot secara berantagonis (berlawanan) menghasilkan tekanan
hidrostatik pada cecair di dalam badan

Badan menipis & memanjang

tekanan hidrostatik memindahkan cecair di dalam
badan ke belakang

menyebabkan bahagian belakang ditarik ke
hadapan



6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

Haiwan vertebrata

Haiwan Burung
vertebrata

darat

Haiwan
vertebrata

akuatik

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

Haiwan Vertebra Darat

1. Mempunyai rangka dalam yg besar dan kuat
2. Fungsi rangka dalam :

a) Menyokong berat badan
b) Memberi bentuk badan
c) Melindungi organ dalaman
3. Berat badan haiwan vertebra disokong oleh
a) Lengkungan pektoral
b) Lengkungan pelvis
4. Kedua-dua lengkungan ini bersendi dgn kaki

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

Haiwan Vertebra Darat

5. Mempunyai sistem rangka & turus vertebra
(tulang belakang) yg melengkung

6. Turus melengkung adalah utk
a) meningkatkan sokongan & kestabilan
b) mengagih berat ke seluruh sistem rangka

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan
Haiwan Vertebra Darat

Tulang belakang
melengkung

Bersendi
dgn kaki

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

Haiwan Vertebra Akuatik

1. Mempunyai rangka dalam yg kecil dan tidak kuat
2. Lengkungan pektoral & lengkungan pelvis lemah
3. Berat badan haiwan disokong oleh daya keapungan air yg

memberi daya tujah ke atas
4. Saiz haiwan boleh membesar melebihi saiz rangkanya

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan
Haiwan Vertebra Akuatik

5. Mempunyai tulang anggota hadapan yg kecil utk berenang &
mengimbangi badan dlm air

6. Tulang belakang adalah sangat kecil
7. Ikan paus yg dipukul gelombang ke pantai tidak dapat berenang

semula ke laut kerana berat badannya merosakkan rangka dalamnya

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

Burung

1. Mempunyai tulang berongga & ringan otot
2. Struktur tulang beradaptasi untuk terbang

a) Tulang sternum (tulang dada) adalah pipih
& luas yg berfungsi sbg tempat pelekatan

untuk penerbangan
b) Saiz tengkorak adalah kecil

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.4 Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan
Burung

Sternum

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.5 Sistem Rangka Manusia

Sistem Rangka Manusia

( Terdiri drp 206 tulang)

Rangka paksi Rangka apendaj

Paksi menegak yg menyokong Rangka yg melekat
bahagian utama badan dgn paksi
utama
- Tengkorak
- Turus vertebra - Lengkungan pektoral
- Tulang tangan
- Lengkungan pelvis
- Tulang kaki

SISTEM RANGKA MANUSIA

RANGKA PAKSI

Tengkorak
Terdiri drp 2 bahagian
1) Tulang kranium – melindungi otak
2) Tulang muka – a) beri btk muka

b) menyokong gigi

Tulang rusuk & sternum

- Terdiri drp 33 ruas tulang kecil / vertebra

- Kuat & boleh melentur
- Fungsi : melindungi saraf tunjang

Tulang rusuk & sternum

- Terdiri drp 12 psg tulang rusuk yg bersendi

dgn vertebra toraks (belakang)

a) 7 psg bersendi terus dgn sternum
b) 3 psg sambung tidak langsung dgn rawan
c) 2 psg tergantung bebas

- Fungsi : melindungi organ utama

RANGKA APENDAJ

Lengkungan pektoral
1) Ada sepasang
2) Terdiri drp

a) Tulang klavikel b) Tulang skapula
3) Fungsi : Hubung tulang tgn & rangka paksi

Tulang tangan
Terdiri drp
a) Humerus (btk bulat bersendi dgn

lengkungan pektoral)
b) Radius & ulna (bersendi dgn humerus & karpus)
c) Karpus (membtk pergelangan tangan)
d) Metakarpus (membtk tapak tangan)
e) Falanks (membentuk jari)

Lengkungan pelvis
1) Bersendi dgn rangka paksi
2) Terdiri drp sepasang tulang punggung
3) Fungsi : a) Menyokong berat badan

b) melindungi pundi kencing & organ pembiakan

Tulang kaki
Terdiri drp
a) Femur (btk bulat bersendi dgn

lengkungan pelvis)
b) Tibia & fibula (tulang betis)
c) Tarsus (tulang pergelangan kaki)
d) Metatarsus (membtk tapak kaki)
e) Falanks (membentuk jari)

tengkorak 6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.5 Sistem Rangka Manusia

kranium
tulang muka

sternum
tulang rusuk

turus vertebra

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.6 Membandingkan Kekuatan
Tulang yang Padat & Tulang yang Berongga

Tulang padat Ciri Tulang
Padat & kuat Struktur berongga

Ringan & kuat

Pelahan Pergerakan Cepat

Lebih Keperluan Kurang
kalsium &
fosforus

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.6 Membandingkan Kekuatan

Tulang yang Padat & Tulang yang Berongga

Padat Rongga Dinding tebal

1. Tulang panjang dlm rangka vertebra daratan adalah berongga
2. Apabila cuba dibengkokkan, daya yg bertindak menghasilkan

tekanan yag bertumpu di tepi
3. Maka tulang berongga mempunyai kekuatan sama spt tulang

padat
4. Pada masa yg sama, utk mengelakkan tulang patah, dinding

bahagian tengah adalah lebih tebal

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.1.7 Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan

Kestabilan
(Kebolehan sesuatu objek
mengekalkan kedudukan asalnya)

Pusat graviti Luas tapak

Semakin rendah, Semakin luas,
semakin stabil semakin stabil

Pusat graviti
= titik keseimbangan suatu sistem sokongan atau objek

Titik keseimbangan
= titik keseluruhan berat sistem sokongan atau objek bertindak utk

mengimbangi kedudukannya

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.7 Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan

Zirafah

Mengangkangkan kaki sewaktu meminum air
Pusat graviti rendah
Luas tapak besar

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.7 Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan

Kanggaru

Menongkat kaki menggunakan ekor
luas tapak bertambah

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.7 Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan

Haiwan bersaiz besar

Mempunyai kaki pendek
Pusat graviti rendah

Tapak kaki yg luas & cara berjalan
Luas tapak besar

6.1 Sokongan, Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.1.7 Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan

Reptilia

Mempunyai kaki yg terkeluar dari badan
Luas tapak besar

6.2.1
Fungsi Sendi & Otot
dalam Pergerakan

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.1 Fungsi Sendi & Otot dalam Pergerakan

Pergerakan manusia Otot
Sistem rangka

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.1 Fungsi Sendi & Otot dalam Pergerakan

Otot
= Tisu yg terdiri daripada gentian yg selari antara

satu sama lain
Otot berantagonis
= Otot rangka yang bertindak secara berpasangan

& berlawanan
Contoh : Otot biseps & otot triseps

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.1 Fungsi Sendi & Otot dalam Pergerakan

Sendi
(tempat pertemuan dua atau lebih tulang)

Sendi bergerak Sendi tak bergerak
(sendi yang (sendi yang tidak
membenarkan anggota
membenarkan anggota
bergerak) bergerak)

Con : Sendi engsel Con : Sendi pada
tengkorak

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.1 Fungsi Sendi & Otot dalam Pergerakan

Ligamen
= Tisu penyambung dua tulang
- Bersifat liat, kenyal & kuat

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.1 Fungsi Sendi & Otot dalam Pergerakan

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Masalah
Antara masalah berkaitan sendi dan otot yang sering berlaku
ialah kecederaan pada sendi dan otot yang disebabkan oleh
aktiviti fizikal dan sakit lutut di kalangan warga tua

Tugasan
Jelaskn cara atau kaedah yang sesuai bagi mencegah
berlakunya kecederaan pada sendi dan otot

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Berlaku kepada yg bersukan

Kecederaan otot disebabkan
1. Mempunyai otot yg lemah
2. Tiada aktiviti pemanasan

(strectching) sebelum
bersenam
3. Melakukan aktiviti berat
setelah lama tidak
bersenam
4. Tidak menggunakan peralatan
senaman yang sesuai

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan

6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Berlaku kepada yg bersukan

Kekejangan otot disebabkan
1. Pengecutan otot melampau &

tiba-tiba.
2. Berlaku kekurangan natrium atau

garam mineral
3. Berlakunya dehidrasi

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Berlaku kepada yg berusia

Artritis
Kemerosotan atau keradangan sendi.
Sendi bengkak dan kemerahan

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Berlaku kepada yg berusia

Osteoartritis
Kemusnahan rawan

Artritis reumatoid
Keradangan membran sinovia pada sendi tangan dan kaki

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Berlaku kepada yg berusia / wanita putus haid (kerana tiada
hormon estrogen)

Osteoporosis
Tulang ringan, poros dan mudah patah
Berlaku kerana kadar kehilangan mineral (kalsium) adalah tinggi

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Cara mengatasi
1. Mengambil makanan yang kaya dengan kalsium,

fosforus, besi, flourin & vitamin D untuk pembinaan
otot yang kuat
2. Bersenam seperti berjalan dan berjogging

6.2 Pergerakan & Pertumbuhan Haiwan
6.2.2 Masalah Berkaitan Sendi dan Otot

Kerjaya berkaitan masalah sendi & otot

Pakar Ortopedik
Merawat kecederaan spt keretakan tulang, kecacatan tulang
belakang & penyakit kemerosotan tulang