เรื่องที่ 2 ดินมีชีวิต (Living Soil)

ดินมีชีวิต
(Living Soil)

เรื่องที่ 2 ดินมีชีวิต (Living Soil)

สารบัญ ดิน (SOIL)

1 ความหมายของดิน
การวิเคราะห์ดิน
การประเมินความอุดมสมบูรณ์ของดิน

การจัดการดินอย่างยั่งยืน
แนวทางการจัดการดินอย่างยั่งยืน

2 การปรับปรุงบำรุงดิน
ดินที่มีความเหมาะสมของพืชแต่ละชนิด
พืชตระกูลถั่วช่วยทำให้ดินสมบูรณ์ได้อย่างไร?
ห่วงโซ่อาหารในดิน
ความสำคัญของจุลินทรีย์และการสะสมของจุลินทรีย์ในบริเวณราก

การตกค้างของสารเคมีกำจัดศัตรูพืชในดิน
การกระจายสารเคมีกำจัดศัตรูพืชในสิ่งแวดล้อม

3 การสะสมสารเคมีในพืช
กระบวนการสารเคมีกำจัดศัตรูพืชที่เกิดขึ้นเมื่อใส่ลงดิน
ผลกระทบของสารเคมีกำจัดวัชพืชที่มีต่อคุณภาพของดิน

1

ดิน (Soil)

2.1 ดิน (Soil) หน้าที่ 1 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

อากาศ 25%

อินทรียวัตถุ 5%

น้ำ 25% อนินทรียวัตถุ 45%

องค์ประกอบของดิน (Soil Component)

ตัวกลางกรองน้ำ หน้าที่ 3 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ให้สะอาด

กักเก็บธาตุอาหารและน้ำ

เป็นระบบนิเวศให้กับสิ่งมีชีวิต

หน้าที่ของดิน

เวลา
สภาพภูมิอากาศ

ภูมิประเทศ ชีววิทยา
หิน

ปัจจัยที่ทำให้ดินแต่ละพื้นที่มีความแตกต่างกัน มีดังต่อไปนี้ หน้าที่ 4 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

ภูมิอากาศ (Climate)

อุณหภูมิฝน ลม แสงแดด และสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ
ทำให้เกิดการสลายตัวและเคลื่อนที่ของวัสดุต้นก้าเนิด

เวลา (Time)
คุณสมบัติของดินเปลี่ยนแปลงตามเวลา

เช่น ความชื้นและ อุณหภูมิ

ภูมิศาสตร์(Topography)
ความสูงต่ำหรือระดับที่ไม่เท่ากันของพื้นที่
ความลาดชัน และทิศทางของความลาดชัน

สิ่งมีชีวิต (Organisms)

พืชพรรณธรรมชาติ สัตว์ รวมถึงเอนไซม์และสารต่างๆ
ที่ผลิตออกมาจากพืช สัตว์ จุลินทรีย์

วัสดุต้นกำเนิด (Parent Material)
เกิดจากการผุพังสลายตัวของ หิน แร่

และเศษซากพืชและสัตว์

หน้าที่ 5 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

ชั้น O
ชั้น A
ชั้น B
ชั้น C
ชั้น R

ทำความรู้จักกับดิน เวลา หน้าที่ 6 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
สภาพภูมิอากาศ
ดิน การเกิดของดินนั้นขึ้นอยู่กับ
เวลา,สภาพอากาศ, ภูมิประเทศ,
ประกอบไปด้วย
อากาศ น้ำ ชีววิทยา และหิน
อินทรียวัตถุ
อากาศ 25%
และอนินทรียวัตถุ

อินทรียวัตถุ 5% ชีววิทยา อินทรียวัตุในดิน
มักพบอยู่ในดินชั้นบน
น้ำ 25% ภูมิประเทศ หิน
มากกว่าดินชั้นล่าง
อนินทรียวัตถุ 45%
แร่ธาตุ อินทรียวัตถุ
ก๊าซไนโตรเจน

ในบรรยากาศ
N2
กักเก็บคาร์บอนพืชตระกูลถั่ว ผลิตน้ำสะอาด ป้องกันน้ำท่วม แหล่งวัฒนธรรม

ปมราก แอมโมเนีย

แบคทีเรียชนิดไรโซเปียม
อินทรีย์วัตถุ

ควบคุมสภาพอากาศ หมุนเวียนแร่ธาตุ ฐานรากระบบ แหล่งผลิตยา ดินชั้นบน
สาธารณูปโภค ดินชั้นล่าง

อินทรียวัตถุในดิน แร่ธาตุ อินทรียวัตถุ

มักจะมีในปริมาณ 5%
ขึ้นอยู่กับชนิดของดินแต่ละชนิด

แหล่งผลิตอาหาร ที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิต

ความสำคัญ
ของดิน

การวิเคราะห์ดิน หน้าที่ 7 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

ควรวิเคราะห์ดินเมื่อไหร่ ?

ก่อนเพาะปลูกเพื่อจัดการดินตามชนืดพืช

ควรวิเคราะห์เมื่อดินไม่แห้งหรือเปียกเกินไป

อุปกรณ์ที่ต้องใช้ ถังน้ำ
ในการเก็บตัวอย่างดิน

พลั่ว
สว่าน ปากกา

ถุงเก็บตัวอย่าง

ขั้นตอนวิเคราะห์ดิน 5 หน้าที่ 8 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

อุปกรณ์ที่ต้องใช้ ถังน้ำ นำดินไปวิเคราะห์
ในห้องปฎิบัติการ

พลั่ว 2 ถ้าพื้นที่เก็บตัวอย่างมีขนาดใหญ่
สว่าน ปากกา ให้แบ่งเป็นพื้นที่ขนาดเล็ก
ขุดดินด้วยพลั่ว และทำหลายจุดตามขั้น
ถุงเก็บตัวอย่าง หรืออุปกรณ์ตัวอย่างดิน
ถ้าเป็นพื้นที่ขนาดเล็ก
แปลงเพาะปลูก สามารถข้ามไปขั้นตอนที่ 5 ได้เลย

เลือกจุดเก็บตัวอย่าง 4
ขนาด 15x15 ซม.
เอาดินใส่ตัวอย่าง
เอาวัชพืช และติดฉลาก
และวัสดุคลุมดิน
พื้นที่เก็บตัวอย่าง เอาตัวอย่างดิน
1 จากแปลงเดียว
จุดเก็บตัวอย่าง ถ้าใช้พลั่วในการเก็บ
15x15 ซม. ตัวอย่างให้กำหนด มาผสมกัน
ปริมาณดินที่ใช้ให้เท่ากัน
ในบริเวณเดียวกันทุกครั้ง พิชืก่ตัอัดควอนยเ่กา็บง ตเำกขแ็้บอตหัมตวูนัล่อวงยอเ่กยา็่บงาองื่น
วันที่
3

ระดับคะแนนของตัวชี้วัดที่ใช้ชี้วัดการประเมินความอุดมสมูรณ์ของดิน หน้าที่ 9 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

การประเมิน
ความอุดมสมบูรณ์ของดิน

ตารางการประเมินความอุดมสมูรณ์ของดิน

ปริมาณอินทรียวัตถุในดิน ความจุในการแลกเปลียนประจุบวก
(Organic Matter, OM) (Cation exchange capacity, CEC)

คะแนน 10 –12 = อุดมสมบูรณ์สูง
คะแนน 7- 9 = อุดมสมบูรณ์ปานกลาง
คะแนน 4- 6 = อุดมสมบูรณตํ่า

ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม
(Phosphorus, P) (Potassium, K)

การประเมินความอุดมสมบูรณ์ของดิน
(โดยกรมพัฒนาทีดิน)   

2

การจัดการดินอย่างยั่งยืน

2.2 การจัดการดินอย่างยั่งยืน หน้าที่ 10 : ดินมีชีวิต (Living Soil)การควบคุม
การกัดเซาะหน้าดิน
การจัดการเกษรตรกรรม
การจัดการให้แร่ธาตุ เครื่องมือสำหรับ การควบคุมการกัด การจัดการดิน
ในดินให้เพียงพอ การวางแผน เซาะหน้าดิน

แผนที่ การหลีกเลี่ยงใช้
ตัวอย่างดิน เครื่องจักรกลหนัก
กระบวนการ เพื่อไม่กระทบกับหน้าดิน
วางแผน

การไม่ใช้หรือใช้สาร
เคมีกำจัดศัตรูพืช

อย่างจำกัด

การรักษาหน้าดิน กากราปรปลลููกกพพืืชชคคลลุมุมดิดนิน การจัดการน้ำ หน้าที่ 11 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

การระบายน้ำ
ที่เหมาะสม

การห่มดิน เครื่องมือสำหรับ
การวางแผน

การหมุนเวียนพืช แผนที่
การปลูกแบบผสมผสาน ตัวอย่างดิน
กระบวนการ
วางแผน

การเลือกชนิดพืชเพาะปลูก การจัดการน้ำไหลบ่า
ของผิวดิน

เลือกชนิดพืชเพาะเมล็ดพันธ์
ที่มีคุณภาพที่เหมาะสมกับ

ลักษณะของดิน

การปรับปรุงบำรุงดิน หน้าที่ 12 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2

ปุ๋ยแร่ธาตุที่ได้จากหินและแร่ธรรมชาติ ปุ๋ยแร่ธาตุที่ได้จากการผลิตโดยวิธีการทางเคมี

ปุ๋ยหมัก หน้าที่ 13 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

ปุ๋ยคอก

ต้นตำแย ปอเทือง ถั่วพร้า
(sunn hemp) (Canavalia)

โสนอัฟริกัน ถั่วมะแฮะ ถั่วพุ่ม
(Sesbania rostrata) (Cajanus cajan) (Vigna unguiculata)

ปุ๋ยพืชสด

ดินที่มีความเหมาะสม หน้าที่ 14 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ของพืชแต่ละชนิด

ดินร่วน ดินร่วนปนทราย ดินร่วนปนเหนียว ดินทั่วไป

ถั่วลันเตา ถั่วลิสง บล็อคโคลี่ ปอเทือง
ระบายน้ำและอาศได้ดี ระบายน้ำและอาศได้ดี ดินจะต้องมีความร่วนเสมอ ปลูกในดินได้ทุกชนิด
ความเป็นกรด-ด่าง 5.5-6.5 ความเป็นกรด-ด่าง 5.5-6.5 น้ำไม่ท่วมขัง

บวบเหลี่ยม ดอกททานตะวัน ผักกาดขาว
ชอบน้ำแต่ไม่ชอบน้ำขัง ระบายน้ำและอาศได้ดี ปลูกในดินที่มีอินทรียสูง
ความเป็นกรด-ด่าง 6.0-8.0 ดินขาดน้ำไม่ได้ ระบายน้ำได้ดี
ผัดกวางตุ้ง ความเป็นกรด-ด่าง 6.0-6.8
ระบายน้ำและอาศได้ดี คะน้า
ความเป็นกรด-ด่าง ความเป็นกรด-ด่าง 5.5-6.8 แมงลัก
6.0-6.5 ปลูกในดินได้ทุกชนิด
โหระพา ระบายน้ำและอาศได้ดี
ระบายน้ำและอาศได้ดี

C คาร์บอน หน้าที่ 15 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
H ไฮโดรเจน
O ออกซิเจน

ธาตุอาหารหลัก
ไนโตรเจน (N), ฟอสฟอรัส (P) และโพแทสเซียม (K)
ธาตุอาหารรอง
แคลเซียม (Ca), แมกนีเซียม (Mg) และกำมะถัน (S)
ธาตุอาหารเสริม
แมงกานีส (Mn), ทองแดง (Cu), คลอรีน (Cl),
เหล็ก (Fe), โบรอน (B), สังกะสี (Zn) และโมลิบดินัม (Mo)

พืชตระกูลถั่วช่วยทำให้ หน้าที่ 16 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ดินสมบูรณ์ได้อย่างไร?
ก๊าซไนโตรเจน
กระบวนการตรึงไนโตรเจน ในบรรยากาศ

พืชตระกูลถั่ว N2

ปมราก แอมโมเนีย

แบคทีเรียชนิดไรโซเปียม
อินทรีย์วัตถุ

ห่วงโซ่อาหารในดิน หน้าที่ 17 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

คาร์บอนไดออกไซด์ พลังงานแสงอาทิตย์

ธาตุอาหาร

อินทรียวัตถุ

การปลดปล่อยธาตุอาหาร

ผู้บริโภคปฐมภูมิ เห็ดรา แบคทีเรีย
(fungi) (Bacteria)

การปลดปล่อยธาตุอาหาร โพรโทซัว แมลงหางดีด
(protozoa) (Springtails)

ผู้บริโภคทุติยภูมิ พยาธิ ตัวไร
(nematodes) (mite)
ไส้เดือนดิน
การปลดปล่อยธาตุอาหาร มด (earthworm)
(ant
แมงมุม
ด้วงดิน (spider)
(Ground beetle)

ผู้บริโภคลำดับสูง กิ้งกือ ตะขาบ
(millipede) (centipede)

สัตว์ขาปล้อง หน้าที่ 18 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
(Arthropods)

นักล่า

พืชใช้การสังเคราะห์ด้วยแสงเพื่อ นก
เปลี่ยนพลังงานจากแสงอาทิตย์ให้ สัตว์

เป็นพลังงานที่ใช้งานได้

สัตว์ขาปล้อง
(Arthropods)
กลุ่มกัดกินใบไม้

พยาธิ (nematodes) พยาธิ (nematodes) รากพืช พยาธิ (nematodes)
อาหารรากพืช เชื้อรา นักล่า

อินทรียวัตถุ และอาหารแบคทีเรีย แบคทีเรีย โพรโทซัว (protozoa)
(Bacteria) อะมีบา แฟลกเจลลา
ของเสีย สารเคมีตกค้าง เห็ดรา (fungi)
และสารต่างๆ จากพืช ไมคอไรซา และ และซิลิเอต
ซากสัตว์และจุลินทรีย์ เห็ดราแซบโปร์ไฟท์

ความสำคัญของจุลินทรีย์ หน้าที่ 19 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
และการสะสมของจุลินทรีย์ในบริเวณราก

หน้าที่ 20 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

แบคทีเรีย ( Bacteria )
เชื้อรา ( Fungi )

สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน ( Blue Green Algae หรือ Cyanobacteria ) แอคติโนมัยซิท ( Actinomycetes )

กระบวนการสะสมของจุลินทรีย์ในบริเวณราก หน้าที่ 21 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

แสงแดด การเปลี่ยนรูปคาร์บอน

ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์, CO2 จาก CO2 มาเก็บไว้ในพืช
ก๊าซไนโตรเจนจากบรรยากาศ
คาร์บอนถูกใช้โดยจุลินทรีย์ในดิน
และทำให้จุลินทรีย์รวมกลุ่มที่รากพืช

กลุ่มจุลินทรีย์ที่ตรึงไนโตรเจนในดิน กลุ่มจุลินทรีย์
ทำให้จุลินทรีย์สะสมบริเวณรากพืช

(อ้างอิง Villarino et al., Science Advances, 2021,
https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.abd3176)

3

การสะสมสารเคมีในพืช

3.3 การตกค้างของสารเคมี หน้าที่ 22 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
กำจัดศัตรูพืชในดิน

การตกค้างของสารเคมีกำจัดศัตรูพืชในดิน

การกระจายสารเคมีกำจัดศัตรูพืช สารเคมีกำจัดศัตรูพืช หน้าที่ 23 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ในสิ่งแวดล้อม (Pesticide)

ลมพัด ตกค้างที่พืช สลายด้วยแสงอาทิตย์
(wind drift) (Metabolism) (Photolysis)

ไหลไปกับน้ำ ลงสู่ดิน เคลื่อนที่จากดินสู่น้ำใต้ดิน
(Run-off) (Soil Adsorption) (Leaching to geosphere)

ระเหย
(Volatilization)

ไปสู่แหล่งน้ำผิวดิน
(Transport ofhydrosphere)

ซึมสู่น้ำใต้ดิน สลายด้วยจุลชีพ ดูดซึมจากดินผ่านรากเข้าสู่พืช สลายด้วยปฏิกิริยาเคมี
(Hydrolysis) (Microbical Degradation) (Root uptake) (Chemical degradation)

(อ้างอิง Ahemad and Khan, Biochemistry and Molecular Biology, 2013, DOI:
10.12966/bmb.12.02.2013

การสะสมสารเคมีในพืช สารเคมีกำจัดศัตรูพืช หน้าที่ 24 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ดินชั้นบน
สารเคมีกำจัดศัตรูพืช
ไส้เดือน ดินชั้นล่าง

ความหลากหลายทางชีวภาพ

(อ้างอิง Egamberdieva, D., Jabbarov, Z., Arora, N.K. et al. Biochar mitigates effects of pesticides on soil biological
activities . Environmental Sustainability 4, 335–342 (2021). https://doi.org/10.1007/s42398-021-00190-w)

การสะสมสารเคมีในพืช หน้าที่ 25 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
สารเคมีกำจัดศัตรูพืช

รังสี UV น้ำใต้ดิน

จุลินทรีย์ในดิน การชะล้าง

สารเคมีกำจัดศัตรูพืช

(อ้างอิง Egamberdieva, D., Jabbarov, Z., Arora, N.K. et al. Biochar mitigates effects of pesticides on soil biological
activities . Environmental Sustainability 4, 335–342 (2021). https://doi.org/10.1007/s42398-021-00190-w)

กระบวนการสารเคมีกำจัดศัตรูพืช หน้าที่ 26 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ที่เกิดขึ้นเมื่อใส่ลงดิน

การดูดซับของสารเคมีกําจัดศัตรูพืชบนพืนผิวของดิน

การแลกเปลียนประจุของสารเคมีกําจัดศัตรูพืช
กับธาตุอาหารของพืชทีอยู่ในดิน

(อ้างอิง สวนผักคนเมือง. (2021). การบรรเทาปัญหาดินปนเปื้ อนสารพิษ, สืบค้นเมื่อ 29 พฤศจิกายน พ.ศ.2564. จาก.
http://www.thaicityfarm.com/2018/05/08/

หน้าที่ 27 : ดินมีชีวิต (Living Soil)

การดูดซึมของสารเคมีกำจัดวัชพืชโดยพืช
ที่มา: http://www.thaicityfarm.com/2018/05/08/การบรรเทาปัญหาดินปนเปื/

ผลกระทบของสารเคมีกำจัดวัชพืช หน้าที่ 28 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ที่มีต่อคุณภาพของดิน

การใช้สารเคมีกำจัดวัชพืช

การย่อยสลายและการสะสมของสารเคมี หน้าที่ 29 : ดินมีชีวิต (Living Soil)
ในพืชและสิ่งแวดล้อมรอบๆ พืช

สารเคมีถูกย่อยสลายโดยเอนไซม์ สารเคมีสะสมในส่วนต่างๆ ของพืช

สารเคมีถูกปลดปล่อยในรูปละอองไอ

สารเคมีถูกตรึงในดิน สารเคมีถูกย่อยสลายโดยจุลินทรีย์

สารเคมีถูกย่อยสลาย สารเคมี
โดยปฏิกิริยารอบๆ รากพืช
(อ้างอิง Yadav et al., Plant Microbes Symbiosis: Applied Facets, 2014)

บรรณานุกรม

บรรณานุกรม

สนับสนุนโดย