12 BAB 12 Salinan Guru F4 BM

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

BAB 12

Koordinasi dan
Gerak Balas

dalam Manusia

“Jangan sekali-kali berlaku
derhaka! Demi sesungguhnya

jika ia tidak berhenti (dari
perbuatannya yang buruk itu),
nescaya Kami akan menyentap

ubun-ubunnya”
Surah Al-Alaq: ayat 15

211

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.1: KOORDINASI DAN GERAK BALAS

Pusat integrasi (otak) Reseptor
Sel deria khas untuk
Menterjemah impuls saraf dan mengesan rangsangan
mengkoordinasi suatu gerak
balas yang sesuai

RQ

S P
Rangsangan
Efektor Perubahan yang merangsang
Bahagian badan yang gerak balas
melakukan gerak
T

Gerak balas
Cara organisma bertindak selepas
mengesan sesuatu rangsangan

1. Koordinasi ialah proses pengesanan rangsangan oleh reseptor yang berakhir dengan
gerak balas yang bersesuaian oleh efektor

JENIS RANGSANGAN Peta
pokok

Rangsangan luar Rangsangan dalam

Contoh Contoh
1. Tekanan osmosis darah
1. Cahaya 5. Suhu 2. Suhu badan
2. Bunyi 6. Tekanan 3. Aras gula dalam darah
3. Bau 7. Sentuhan 4. pH darah
4. Rasa
212

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Laluan Maklumat Akibat Rangsangan Luar

Impuls saraf diinterpretasi dan
suatu gerak balas dicetuskan

Impuls saraf dihantar Pusat integrasi Impuls dihantar melalui
melalui neuron deria ke (otak) neuron motor ke efektor
pusat integrasi
Neuron
Neuron motor
deria

Dikesan oleh reseptor Efektor (otot tangan)
deria dalam organ deria menghasilkan gerak balas

dan diubah menjadi Gerak balas
impuls saraf (Menampar nyamuk)

Rangsangan dari
persekitaran luar
(Contoh: Rasa gatal akibat
gigitan nyamuk)

213

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Laluan Maklumat Akibat Rangsangan Dalam

Impuls saraf dihantar Impuls saraf diinterpretasi dan
melalui neuron deria suatu gerak balas dicetuskan
ke pusat integrasi
Pusat integrasi Impuls dihantar melalui
Neuron (Hipotalamus) neuron motor ke efektor
deria
Neuron
Dikesan oleh reseptor motor
(termoreseptor) di kulit
Efektor
dan hipotalamus (Kulit dan kelenjar

Rangsangan dari endokrin)
persekitaran dalam
(Peningkatan suhu Mekanisma suap
balik negatif
badan)
Gerak balas
(Kelanjar peluh menghasilkan

peluh dan otot erektor
mengendur dan menyebabkan

bulu roma ke bawah)

Badan Suhu badan normal Haba disingkirkan
menghasilkan dan suhu menurun

lebih suhu

214

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Jenis-Jenis Reseptor Rangsangan Organ
Reseptor deria Cahaya
Perubahan suhu Mata
Fotoreseptor
Termoreseptor Kulit
Hipotalamus
Kemoreseptor Bahan kimia Jasad aorta
Jasad karotid
Baroreseptor Perubahan tekanan Medula oblongata
Mekanoreseptor Sentuhan dan tekanan Jasad aorta
Nosiseptor Kesakitan Jasad karotid
Kulit

Kulit

Keperluan gerak balas Peta
pokok
Untuk menyesuaikan diri
dengan perubahan persekitaran

Haiwan Manusia
Kemandirian organisma
Mengawal atur
persekitaran dalaman

Musim sejuk Burung berhijrah Cuaca panas Berpeluh
215

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia
12.2: SISTEM SARAF
Sistem Saraf Peta
Sistem saraf pusat Manusia pokok

Sistem saraf periferi

Otak Saraf tunjang Saraf kranium Saraf spina

Pusat kawalan Bercabang dari otak Bercabang dari saraf
badan Terdiri daripada 12 tunjang
pasang Terdiri daripada 31
Menghantar impuls saraf pasang
dari dan ke otak Menghantar impuls dari
dan ke saraf tunjang

R

Otak P Saraf
kranium
Sistem saraf pusat Sistem saraf
T Q Saraf periferi
spina
U

Saraf S
tunjang

216

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Serebrum

1. Merupakan struktur yang paling besar dan kompleks pada bahagian hadapan otak
2. Permukaannya berlipat-lipat

Menambahkan luas permukaan untuk memuatkan lebih banyak saraf.
3. Pusat mengawal emosi, pendengaran, penglihatan, personaliti dan tindakan terkawal.
4. Menerima maklumat dan rangsangan daripada reseptor
5. Maklumat ini dianalisis, diintegrasi dan dihubung kait untuk menghasilkan persepsi deria
6. Gerak balas ditentukan dan arahan diberikan kepada efektor.
7. Bertanggungjawab terhadap keupayaan mental yang tinggi seperti pembelajaran,kebolehan

Hypothalamus O
Serebellum
10. Mengkoordinasi homeostasis
11. Pusat kawalan untuk Q 8. Memelihara keseimbangan
badan
mengawal atur suhu badan,
keseimbangan air, tekanan P 9. Menkoordinasi pengecutan
darah, mengesan kelaparan, otot untuk pergerakan
dahaga dan keletihan. badan
12. Menghubungkan sistem saraf
kepada sistem endokrin S
melalui kelenjar pituitari. Medula oblongata
13. Mengawal rembesan beberapa
jenis hormon kelenjar pituitari. 17. Terletak pada anterior serebelum
18. Mengawal tindakan luar kawal
R 19. Seperti denyutan jantung, pernafasan,
Kelenjar pituitari
pencernaan makanan, pemvasocerutan,
14. Terletak pada dasar hipotalamus. tekanan darah, peristalsis, muntah,
15. Kelenjar utama dalam sistem batuk, bersin dan menelan.

endokrin.
16. Merembes hormon yang mengawal

rembesan hormon oleh kelenjar
endokrin yang lain.

217

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Saraf Tunjang

1. Terkandung dalam turus vertebra
2. Dikelilingi oleh bendalir serebrospina

Memberi perlindungan kepada saraf tunjang
Membekalkan saraf tunjang dengan nutrien
3. Saraf tunjang terdiri daripada;

(a) Jirim putih Kelihatan seperti rama-rama atau huruf ‘H’
(b) Jirim kelabu Terdiri terutamanya daripada badan sel
Dikelilingi oleh jirim putih
Terdiri daripada akson yang disalut dengan salut mielin
Memanjang ke atas dan ke bawah saraf tunjang

4. Saraf spina muncul dari saraf tunjang melalui dua cabang pendek atau akar iaitu;
Akar dorsal
Akar ventral

5. Fungsi saraf tunjang adalah;
Memproses beberapa jenis maklumat deria dan menghantar gerak balas melalui
neuron motor
Mengawal tindakan refleks
Menghubungkan otak dengan sistem saraf periferi

R Turus vertebrata
P
Saraf tunjang

218

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Ganglion Akar Dorsal Jirim kelabu
Menempatkan badan sel N
neuron deria
R Saraf spina
O

Q P
S Akar ventral

Jirim putih Mengandungi akson neuron motor
Menghantar impuls saraf dari saraf
Akar Dorsal tunjang ke efektor
Mengandungi akson neuron deria
Menghantar impuls saraf dari reseptor
deria ke saraf tunjang.

Sistem Saraf Peta
Periferi pokok

Sistem saraf soma Sistem saraf autonomi
Fungsi
Fungsi
Mengawal semua Mengawal tindakan luar
tindakan terkawal kawal
Seperti
Seperti
Berjalan, membaca,
bermain Denyutan jantung dan
pengecutan salur darah

1. Fungsi sistem saraf periferi ialah menghubungkan reseptor deria dan efektor kepada
sistem saraf pusat.

219

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.3 NEURON DAN SINAPS

Neuron

Struktur Fungsi
1. Dendrit
2. Badan sel Merupakan cabang pendek daripada badan sel.
3. Salut Mielin Menerima impuls saraf dari neuron lain atau persekitaran
4. Akson luar
5. Nodus Ranvier Menghantarkan impuls ke arah badan sel.

6. Bonggol sinaps Mempunyai nukleus dan banyak unjuran sitoplasma
o Disebut dendrit

Mengintegrasikan isyarat dan mengkoordinasi aktiviti
metabolisme

Membran penebat yang menyaluti akson.
Fungsi salut mielin;

o Melindungi neuron daripada kecederaan
o Berfungsi sebagai penebat impuls elektrik
o Membekalkan nutrien kepada akson

Cabang panjang daripada badan sel
Membawa impuls keluar dari badan sel ke neuron lain
atau ke efektor.

Bahagian yang tidak disalut mielin pada sela tetap di
sepanjang akson
Membantu mempercepatkan pengaliran impuls saraf
Membolehkan impuls saraf melompat dari satu nodus ke
nodus berikutnya

Pembengkakan pada hujung cabang akson.
Menghantar isyarat ke sel otot, sel kelenjar atau dendrit
neuron lain

220

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia
Jenis Dan Fungsi Neuron

Jenis neuron: Motor Jenis neuron: Deria

A Dendrit A B Badan sel
B Badan sel

D Salut mielin D
E Akson E
F Nodus Ranvier F

G Bonggol sinaps G

1. Menerima impuls saraf dari neuron 1. Membawa impuls saraf dari reseptor

geganti sistem saraf pusat organ deria ke sistem saraf pusat

2. Menghantar impuls saraf ke efektor 2. Badan sel terdapat dalam ganglion akar

seperti otot atau kelenjar untuk dorsal.

menghasilkan gerak balas yang 3. Dendrit menerima impuls saraf dari

sewajarnya. reseptor dan menghantar ke arah badan

sel.
3. Badan sel terdapat dalam jirim kelabu

4. Impuls saraf dialirkan dari badan sel
saraf tunjang

melalui akson ke neuron berikutnya.

221

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Jenis neuron: Geganti

Badan sel B A Dendrit
C Akson

Bonggol sinaps D

1. Menghubungkan neuron deria kepada neuron motor.
2. Badan sel terdapat secara kelompok dalam jirim kelabu sistem saraf pusat.
3. Menghantar impuls saraf dari neuron deria ke sistem saraf pusat dan dari sistem saraf

pusat ke neuron motor

Perbezaan Antara Neuron Motor Dengan Neuron Deria

Aspek Neuron motor Neuron deria
1. Kedudukan badan Terletak di hujung neuron Terletak di tengah-tengah
Panjang neuron
sel
2. Saiz akson Pendek

3. Size of dendrit Pendek Panjang

4. Peranan Memindahkan impuls saraf Memindahkan impuls saraf
dari sistem saraf pusat ke dari reseptor ke sistem
efektpr saraf pusat

222

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Struktur Sinaps Dan Fungsinya

1. Sinaps adalah satu celah sempit yang memisahkan bonggol sinaps daripada dendrit
neuron yang menerima impuls

2. Isyarat elektrik yang membawa maklumat mesti dipindahkan merentasi sinaps supaya
pemancaran impuls dapat diteruskan ke neuron berikutnya

3. Peranan sinaps adalah;
Membenarkan impuls saraf dipindahkan dalam satu arah
Mengawal jenis impuls yang merentasinya

Bonggol sinaps
neuron penghantar

Dendrit neuron penerima

Celah sinaps

Neuron penghantar

Neuron penerima

Penghantaran Impuls Merentasi Sinaps

1. Pemancaran impuls merentasi sinaps adalah secara kimia
2. Bahan kimia yang terlibat ialah neurotransmiter
3. Disimpan dalam vesikel sinaps yang terkumpul di hujung bonggol sinaps
4. Contoh neurotransmiter adalah;

Serotonin
Asetilkolina
Noradrenalina
Dopamina

223

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Proses Penghantaran Impuls Merentasi Sinaps

Mitokondria Vesikel Bonggol sinaps
sinaps 7

1 2 5
Celah sinaps 3 4

Dendrit Reseptor Neurotransmiter Na+ Na+ Na+
6

1. Impuls saraf sampai ke bonggol sinaps(1)
2. Merangsang vesikel sinaps untuk membebaskan neurotransmiter ke dalam celah

sinaps(2)
3. Pemindahan maklumat melibatkan pertukaran impuls dari impuls elektrik ke impuls kimia
4. Neurotransmiter meresap merentasi celah sinaps(3)
5. Bergabung dengan reseptor khusus yang melekat pada dendrit neuron penerima(4)
6. Menyebabkan saluran pam akan terbuka(5)
7. Ion natrium akan memasuki dendrit neuron penerima
8. Impuls kimia akan ditukarkan kembali kepada impuls elektrik lalu menjanakan impuls yang

baharu(6)
9. Proses ini memerlukan banyak tenaga yang dijanakan oleh mitokondria(7)
10. Untuk pengangkutan aktif
11. Fungsi sinaps adalah untuk memastikan impuls hanya bergerak pada satu arah sahaja
12. Disebabkan oleh

Vesikel sinaps hanya terdapat pada membran neuron penghantar
Reseptor hanya terdapat pada membran neuron penerima

224

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.4 TINDAKAN TERKAWAL DAN TINDAKAN LUAR KAWAL Peta
pokok
Gerak Balas
Manusia

Tindakan terkawal Tindaka luar kawal
Dikawal oleh
Dikawal oleh
Serebrom
Medula oblongata
dan hipotalamus

Tindakan Terkawal
1. Merupakan tindakan yang disedari dan berlaku mengikut kemahuan seseorang
2. Melibatkan integrasi dan interpretasi maklumat di serebrum
3. Satu contoh tindakan terkawal adalah mengangkat tangan untuk menjawab soalan

Suara guru Dikesan Reseptor Impuls dijanakan Neuron
bertanya soalan oleh (Telinga Dihantar ke deria
(Rangsangan) mendengar
soalan)
Mengangkat tangan
Gerak balas Merentasi
neuron geganti
Tidak mengangkat
tangan Efektor Neuron Impuls dijanakan Pusat integrasi
(Otot rangka) motor Dihantar ke (Otak mengintegrasi
dan mengintrepetasi)

225

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Tindakan Luar Kawal
1. Tindakan yang berlaku secara automatic dan tanpa kita sedari

Tindakan Luar
Kawal

Melibarkan otot licin Involve skeletal muscle
dan otot kardiak

Dikawal oleh Dikawal oleh

Medula oblongata Saraf tunjang
dan hipotalamus Contoh

Contoh Tindakan refleks

Bersin, menelan,
denyutan jantung

Cahaya terang Cahaya normal Cahaya malap

226

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Tindakan Luar Kawal Yang Melibatkan Otot Rangka

Gerak Balas Refleks

1. Gerak balas pantas terhadap rangsangan tanpa dikawal oleh otak
2. Dikawal oleh saraf tunjang
3. Laluan saraf yang terlibat dalam tindakan refleks disebut arka refleks
4. Tindakan refleks melibatkan dua neuron atau tiga neuron
5. Contoh tindakan refleks yang melibatkan dua neuron seperti sentakan lutut
6. Contoh tindakan refleks yang melibatkan tiga neuron seperti menarik tangan daripada lilin

panas

Kepentingan tindakan refleks

1. Menghasilkan gerak balas spontan tanpa perlu menunggu arahan daripada otak.
2. Kerana otak memerlukan masa tambahan untuk menganalisis maklumat sebelum

mencetuskan gerak balas boleh menyebabkan
3. Mengelakan kecederaan serius.

Lukiskan Arka Refleks Yang Melibatkan Pemindahan Impuls

2 3
Neuron Neuron

227

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Arka refleks tiga neuron: Sentakan lutut

3 4 5
1
6
2 7

8

1. Otot kuadrisep meregang apabila tempurung lutut diketuk(1)
2. Merangsang reseptor regangan pada otot kuadrisep mencetuskan impuls saraf(2)
3. Impuls saraf dialirkan sepanjang neuron deria(3)
4. Memasuki saraf tunjang melalui akar dorsal(4)
5. Impuls saraf merentasi sinaps di antara neuron deria dengan neuron motor dalam jirim

kelabu(5)
6. Dengan bantuan neurotransmiter
7. Impuls saraf dialirkan keluar dari saraf tunjang sepanjang neuron motor ke efektor (otot

kuadrisep)
8. Melalui akar ventral pada saraf spina(6)
9. Impuls saraf merangsangkan otot kuadrisep mengecut(7)
10. Menyebabkan kaki ditendang ke hadapan atau berlaku sentakan lutut (8)

228

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Arka refleks tiga neuron: Tangan Tersentuh Objek Panas

1

3 4
2 5

7 6
8

9

1. Reseptor haba pada kulit dirangsang dan mencetuskan impuls saraf(1) apabila tangan
tersentuh objek panas

2. Impuls saraf dialirkan di sepanjang neuron deria(2)
3. Memasuki saraf tunjang melalui akar dorsal(3)
4. Impuls saraf dipindahkan melalui sinaps dari neuron deria ke neuron geganti(4) dalam

saraf tunjang
5. Impuls saraf dipindahkan melalui sinaps sekali lagi dari neuron geganti ke neuron motor(5)
6. Impuls saraf dialirkan keluar dari saraf tunjang oleh neuron motor(6)
7. Melalui akar ventral ke efektor(otot bisep)(7)
8. Menyebabkan otot bisep mengecut(8)
9. Tangan dialihkan dengan cepat menjauhi objek panas(9)

229

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Perbandingan Antara Tindakan Terkawal Dengan Tindakan Luar Kawal

Peta buih
berganda

Tindakan yang Kedua-dua tindakan Tindakan yang
disedari dan melibatkan berlaku secara
automatik dan
dilakukan mengikut rangsangan, impuls, berlaku tanpa kita
kehendak kita neuron dan organ
efektor sedari

Melibatkan Tindakan Tindakan Melibatkan
sistem saraf terkawal luar kawal sistem saraf

soma autonomi

Dikawal oleh Melibatkan Melibatkan Dikawal oleh
korteks serebrum gerak balas gerak balas medula oblongata
otot rangka dan hipotalamus
otot licin
dan kelenjar

230

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.5: ISU KESIHATAN BERKAITAN SISTEM SARAF MANUSIA
Penyakit Sistem Saraf

Penyakit Penerangan
Epilepsi
Sklerosis berganda Kejadian aktiviti tidak normal di bahagian tertentu otak
Menyebabkan sel-sel saraf mengeluarkan isyarat yang luar biasa
Penyakit alzheimer Seseorang yang mengalami epilepsy mungkin berkeadaan tidak
sedar dan mengalami kekejangan otot.
Penyakit parkinson Penyakit progresif akibat ketidaknormalan sistem keimunan
Menyerang salut mielin dalam otak dan saraf tunjang
Lumpuh otak Menyebabkan kerosakan salut mielin
(Cerebral palsy) Menghalang penghantaran impuls dari dan ke otak
Lou Gehrig/ Amyotrophic Menyebabkan kehilangan keupayaan untuk menaakul dan menjaga
Lateral Sclerosis (ALS) diri sendiri
Pesakit biasanya bercelaru, mudah lupa dan hilang arah walaupun
berada di tempat yang lazim
Pesakit akan kehilangan kebolehan untuk membaca, menulis,
makan, berjalan dan bertutur sekiranya kemerosotan otak
berterusan
Disebabkan kekurangan rembesan neurotransmiter asetilkolina
Penyusutan sistem saraf
Menyebabkan anggota badan, rahang, kaki dan muka seseorang
terketar-ketar
Pesakit juga mempunyai kesukaran untuk mengekalkan postur dan
keseimbangan badan.
Disebabkan kekurangan rembesan neurotransmiter dopamin
Disebabkan oleh kerosakan otak sebelum atau selepas kelahiran
bayi.
Kemungkinan juga berlaku semasa kanak-kanak berumur 3–5
tahun
Menyebabkan kegagalan otot dan keupayaan motor pergerakan
berfungsi dengan sempurna.
Disebabkan oleh kemerosotan dan kematian neuron motor yang
mengawal pergerakan otot seperti mengunyah, berjalan dan
bertutur.

231

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Attention-deficit Penyakit otak yang menyebabkan seseorang menjadi hiperaktif,
hyperactivity disorder tidak boleh memberi tumpuan dan mudah menjadi bosan
(ADHD)
Penyakit berkaitan dengan perkembangan saraf dalam otak.
Autism Menyebabkan seseorang individu menghadapi masalah
berkomunikasi dan berinteraksi

Kesan Penyalahgunaan Dadah Dan Alkohol Terhadap Koordinasi Dan Gerak Balas
Manusia

1. Dadah digunakan dalam perubatan
2. Contohnya;

Marijuana digunakan oleh doktor dalam kuantiti yang sedikit selepas selepas
menjalani rawatan kemoterapi
Untuk mengurangkan rasa loya pesakit kanser
3. Penyalahgunaan dadah adalah menggunakan dadah selain daripada tujuan perubatan
4. Menyebabkan kesan sampingan yang serius dan besar kemungkinan membawa maut
5. Antara kesan penyalahgunaan dadah terhadap penagih ialah;
Ketagihan
Gejala sarak seperti menggeletar, berpeluh dan muntah sekiranya dadah tidak
diambil

Bahan Kesan
Dadah perangsang Meningkatkan aktiviti sistem saraf pusat
(stimulan) Penggunaan secara berlebihan menyebabkan keadaan seronok yang
Dadah penenang bersifat sementara dan ini diikuti dengan kemurungan
(depresen) Melambatkan penghantaran impuls saraf
Menenangkan fikiran seseorang
Dadah khayalan
Dadah narkotik Pengguna berhalusinasi
Melegakan kesakitan dan kegelisahan
Alkohol Melambatkan fungsi normal otak

Mengganggu koordinasi dan pemikiran
Melambatkan pemindahan impuls saraf

232

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.5 SISTEM ENDOKRIN

Sistem Endokrin Manusia

1. Sistem endokrin terdiri daripada kelenjar yang tidak berduktus
2. Merembeskan pengutus bahan kimia iaitu hormon
3. Hormon dirembes secara terus ke dalam aliran darah dan diangkut ke seluruh badan
4. Hormon bergabung dengan molekul reseptor spesifik pada permukaan membran sel

sasaran
Mempengaruhi dan memberi kesan kepada sel sasaran yang spesifik

5. Sistem endokrin manusia terdiri daripada banyak kelenjar
5. Fungsi hormon boleh dibahagikan kepada tiga fungsi utama iaitu pembiakan,

pertumbuhan dan homeostasis

Kelenjar pituitari P O Hipotalamus

Q
Kelenjar tiroid

R S
Kelenjar adrenal

Pankreas

T U
Ovari
Testis

Fungsi Hormon Yang Dirembeskan Oleh Setiap Jenis Kelenjar Endokrin
1. Kelenjar pituitari merupakan kelenjar utama sistem endokrin
2. Merembeskan hormon yang mengawal rembesan kelenjar endokrin yang lain
3. Terletak pada dasar hipotalamus di dalam otak
4. Terdiri daripada dua lobus;

233

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Lobus anterior P Hipotalamus
Q

Lobus posterior

Lobus Anterior Kelenjar Pituitari

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Merangsang pertumbuhan, sintesis protein
Hormon Tisu lembut dan metabolisme lemak
pertumbuhan (GH) Tulang
Merangsang korteks adrenal untuk merembes
Adrenokortikotrof Korteks adrenal hormon
(ACTH)
Merangsang tiroid untuk merembes tiroksina
Perangsang tiroid Kelenjar tiroid
(TSH) Merangsang ovulasi dan perkembangan
korpus luteum
Peluteinan (LH) Ovari Merangsang rembesan estrogen dan
progesteron

Testis Merangsang rembesan testosteron

Perangsang Ovari Merangsang perkembangan folikel dalam ovari
folikel (FSH) Testis Merangsang spermatogenesis

Lobus Posterior Kelenjar Pituitari

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Antidiuresis (ADH)
Tubul ginjal Merangsang penyerapan semula air
Oksitosin Otot uterus
Kelenjar susu Merangsang pengecutan otot uterus semasa
kelahiran
Merangsang pengeluaran susu daripada
kelenjar susu

234

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

5. Hormon yang mengawal atur rembesan kelenjar hormon yang lain dikenali sebagai
hormon perangsang

6. Contohnya
Hormon perangsang tiroid (TSH)
Hormon adrenokortikotrof (ACTH)

7. TSH merangsang kelenjar tiroid untuk merembes tiroksina.
8. Hipotalamus merembeskan hormon perembes gonadotrofin (GnRH)

Merangsang kelenjar pituitari untuk merembes FSH dan LH ke dalam darah
9. Hormon yang bertindak secara langsung pada organ sasaran termasuklah;

Hormon pertumbuhan (GH)
Oksitosin
Hormon antidiuresis (ADH)
10. GH bertindak terus pada tulang

KELENJAR TIROID

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Tiroksina Semua tisu
Meningkatkan kadar metabolisme
Meningkatkan suhu badan
Mengawal atur pertumbuhan dan
perkembangan

KELENJAR ADRENAL

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Aldosteron Ginjal
Meningkatkan penyerapan semula
Adrenalina Tisu otot garam mineral di ginjal
Hati Meningkatkan aras gula dan asid
Jantung lemak dalam darah
Meningkatkan kadar pernafasan dan
denyutan jantung
Meningkatkan kadar metabolisme
dan mengecutkan salur darah

235

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

PANKREAS

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Insulin
Glukagon Hati Mengurangkan aras glukosa darah
Otot Menggalakkan penukaran glukosa
Tisu adipos berlebihan kepada glikogen
Hati Meningkatkan aras glukosa darah
Otot Menggalakkan penukaran glikogen
Tisu adipos kepada glukosa

OVARI

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Estrogen
Progesteron Gonad Merangsang perkembangan ciri-ciri seks
Kulit sekunder perempuan
Otot Merangsang kematangan folikel
Tulang Membaiki serta merangsang penebalan
dinding uterus
Gonad Merangsang perkembangan dinding
uterus
Merangsang pembentukan plasenta

TESTIS

Hormon Tisu/ Organ Sasaran Fungsi
Testosteron
Gonad Merangsang perkembangan ciri-ciri seks
Kulit sekunder lelaki
Otot Merangsang spermatogenesis
Tulang

236

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Penglibatan kedua-dua sistem saraf dan sistem endokrin dalam situasi cemas

1. Hipotalamus menghantar impuls saraf secara terus ke medula adrenal dalam situasi
cemas atau ‘lawan atau lari’

2. Merangsang sel medula adrenal untuk merembeskan hormon adrenalina dan
noradrenalina
Menghasilkan gerak balas yang diperlukan semasa situasi ‘lawan atau lari

Sel Otot
hati respirasi

Merangsang pemecahan Meningkatkan kadar
glikogen kepada glukosa pernafasan dan ventilasi
Meningkatkan kandungan Meningkatkan kandungan
glukosa dalam darah oksigen dalam darah

Otot rangka Otot
kardium
Meningkatkan respirasi sel
Meningkatkan penghasilan Salur daran Meningkatkan kadar
tenaga dalan bentuk ATP dan otot licin denyutan jantung
Meningkatkan pengaliran
darah beroksigen dan
glukosa ke otot

Mengalami vasodilasi
Meningkatkan pengaliran
darah beroksigen dan glukosa
ke otot

237

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Persamaan Dan Perbezaan Antara Sistem Saraf Dengan Sistem Endokrin

Persamaan
Kedua-dua mempunyai tisu atau organ sasaran
Kedua-dua menghasilkan gerak balas terhadap sesuatu rangsangan
Kedua-dua berfungsi menyelaraskan segala aktiviti badan

Perbezaan

Aspek Sistem saraf Sistem endokrin
Menggunakan neuron Menggunakan sistem peredaran
Pemindahan darah
isyarat Dihasilkan oleh neuron
Struktur Dihasilkan oleh kelenjar
penghasilan
isyarat Singkat Lama
Dalam bentuk isyarat elektrik iaitu Dalam bentuk bahan kimia
Tempoh kesan impuls organik iaitu hormon

Jenis isyarat Pantas dan serta merta Perlahan dan berpanjangan

Gerak balas Satu organ Beberapa organ
yang berlaku
Organ sasaran
terlibat

238

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

12.6 ISU KESIHATAN BERKAITAN SISTEM ENDOKRIN MANUSIA

Hormon Ketidakseimbangan Penyakit Simptom

Hormon Rendah rembesan Kekerdilan Melambatkan pertumbuhan
pertumbuhan semasa kanak- Kegergasian tulang
(GH) kanak Organ gagal berkembang
Nisbah bahagian badan kekal
Lebih rembesan seperti kanak-kanak
semasa kanak-
kanak Pemanjangan tulang yang
abnormal
Tidak menghasilkan Diabetes melitus Individu membesar sehingga
insulin yang menjadi sangat tinggi
mencukupi
Tidak boleh Aras glukosa dalam darah
menggunakan tinggi
insulin yang Kerap buang air kencing,
dihasilkan Sentiasa berasa haus
Rasa kebas pada tapak kaki,
Insulin Penglihatan kabur
Luka lambat sembuh
Berlebihan Hipoglisemia
rembesan insulin Paras glukosa darah yang
sangat rendah
Sukar tidur pada waktu malam,
Pemikiran bercelaru
Letih
Ketidakstabilan emosi
Mudah pengsan dan sakit
kepala

239

Sirrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 12: Koordinasi dan Gerak Balas dalam Manusia

Hormon Ketidakseimbangan Penyakit Simptom

Rembesan tiroksina Hipertiroidisme Perpeluhan secara berlebihan
terlalu banyak Goitre Tidak tahan panas
Kerap buang air besar
Tiroksin Takut
Kadar denyutan jantung cepat
Rembesan tiroksina Hipotiroidisme Kehilangan berat badan
tidak mencukupi Kelenjar tiroid akan membesar
Kadar denyutan jantung yang
Hormon Rendah rembesan Diabetes perlahan
antidiuresis ADH insipidus Amat sensitif terhadap
kesejukan
(ADH) Tinggi rembesan Edema Letih
ADH Berat badan yang mudah
meningkat.
Penyingkiran air kencing yang
banyak
Sentiasa dahaga
Dehidrasi
Pengumpulan bendalir badan
dalam tisu
Tisu badan membengkak

240