12 Bab 11 Salinan Guru F5 BM

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

BAB 11

Pewarisan

Dan orang-orang yang berkata, “Ya Tuhan kami,
anugerahkanlah kepada kami pasangan kami dan
keturunan kami sebagai penyenang hati (kami), dan
jadikanlah kami pemimpin bagi orang-orang yang

bertakwa
Al Furqan ayat 74

172

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

9.1 PEWARISAN MONOHIBRID
Definisi Kacukan Monohibrid
1. Melibatkan satu ciri dan trait berbeza
2. Dikawal oleh satu gen

Rumusan Daripada Eksperimen Monohibrid Mendel

1. Ciri diturunkan daripada induk kepada satu generasi yang lain ditentukan oleh faktor
genetik dikenali sebagai gen

2. Trait dikawal oleh sepasang faktor yang disebut alel
3. Sepasang alel ini akan segregasi (terpisah) secara rawak semasa pembentukan gamet
4. Hanya satu alel daripada pasangan ini akan berada di dalam gamet
5. Zigot yang terhasil akan mengandungi dua alel (satu alel daripada setiap induk) bagi ciri

yang tertentu semasa persenyawaan
6. Persenyawaan berlaku secara rawak
7. Kombinasi genotip yang homozigot dominan akan menunjukkan trait dominan
8. Homozigot resesif akan menunjukkan trait resesif
9. Genotip heterozigot (kombinasi satu alel dominan dan satu alel resesif) menunjukkan trait

dominan
10. Mendel menerangkan bahawa

Pendebungaan sendiri pokok kacang pis tinggi dengan baka tulen akan
sentiasa menghasilkan anak-anak yang tinggi sahaja
Sepasang trait yang bertentangan ditentukan oleh;

 Faktor pewarisan dominan
 Faktor pewarisan resesif
Faktor pewarisan yang dominan akan menindas kesan faktor pewarisan yang
resesif
Menyebabkan trait resesif tidak kelihatan walaupun faktor pewarisannya wujud
bersama faktor pewarisan trait dominan pada induk asal.
11. Mendel mengemukakan Hukum Mendel I yang dikenali sebagai Hukum Segregasi yang
menyatakan bahawa;

Ciri sesuatu organisma dikawal oleh sepasang alel,
hanya satu daripada pasangan alel ini akan
diwariskan ke dalam gamet

173

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Petunjuk : T Mewakili alel dominan bagi pokok tinggi
t Mewakili alel resesif bagi pokok rendah

Fenotip induk Pokok tinggi Pokok rendah Mendel mengacukkan
TT tt pokok kacang pis
Genotip induk baka tulen tinggi (TT)
Meiosis TT dengan kacang pis
Gamet baka tulen rendah (tt)
Persenyawaan
Hasil kacukan dua induk
Genotip F1 Tt Tt berbaka tulen
t t menghasilkan generasi F1
Nisbah genotip F1 4 Tt yang terdiri daripada
Nisbah fenotip F1 All tall plants tumbuhan yang tinggi
sahaja (Tt).

Tt Tt Menunjukkan trait tinggi (T)
adalah dominan

Trait rendah (t) adalah
resesif.

174

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
F1 X F1

Fenotip F1 Mendel kemudiannya
mengacukkan generasi
Genotip F1 F1 secara pendebungaan
Meiosis sendiri (Tt × Tt).
Gamet
Pokok tinggi X Pokok tinggi
Persenyawaan Tt Tt
Genotip F2
Nisbah genotip F2 Tt Tt
Nisbah fenotip F2
TT Tt Tt Nisbah generasi F2
tt ialah 3:1 untuk
1TT : 2 Tt : 1 tt
3 Tinggi : 1 Rendah tumbuhan tinggi

terhadap tumbuhan

rendah.

175

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

11.3 GEN DAN ALEL K Huruf mewakili gen dalam
Istilah Yang Berhubung Dengan Pewarisan kromosom

Lokus merupakan lokasi J A a M Alel homozigot dominan
spesifik yang diduduki oleh Q Alel resesif
gen pada kromosom. B B

Alel mewakili sesuatu L C C
gen yang menduduki d d
lokus yang sama dengan E e
gen tersebut F f

Alel homozigot resesif N

Alel haterozigot O
P

Alel dominan

Terms Meaning

1. Gen • unit asas pewarisan yang dijumpai pada kromosom.
• Mengawal ciri yang tertentu dalam suatu organisma.

2. Alele • bentuk alternatif gen bagi trait tertentu
• menduduki lokus yang sama pada sepasang kromosom

homolog.

3. Kromosom homolog • Pasangan kromosom yang membawa trait yang sama
4. Baka tulen • Boleh hadir samada homozigot dominan (AA) atau

homozigot resesif (aa)

• bermaksud individu yang membawa dua alel yang sama
untuk trait tersebut.

• Hasil pendebungaan sendiri akan sentiasa mengekalkan
ciri induk dalam setiap generasi

176

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Terms Meaning
5. Hibrid
6. Heterozigot • Hasil kacukan dua varieti berbaka tulen
7. Homozigot
• Alel di lokus pasangan kromosom homolog adalah berbeza
8. Alel dominan • Contohnya, Bb
• Kedua-dua alel di lokus pasangan kromosom homolog
9. Alel resesif
adalah sama
10. Filial • Contohnya, BB atau bb.
11. Fenotip • Merupakan alel yang sentiasa menunjukkan traitnya
12. Genotip
apabila hadir
13. Ciri • Menutup atau menindas kesan alel resesif.
14. Trait • Diwakili dengan huruf besar.
• Contohnya, B.
• merupakan alel yang menunjukkan traitnya apabila kedua-

dua alel ialah alel resesif.
• Kesan alel resesif ditindas jika alel dominan hadir bersama-

sama.
• Diwakili dengan huruf kecil,
• Contohnya, b.

• Anak yang terhasil selepas persenyawaan

• Merupakan ciri-ciri yang ditunjukkan atau dipamerkan oleh
suatu organisma.

• Contohnya, tinggi.
• merupakan komposisi gen suatu organisma dan tidak

dapat dilihat.
• Contohnya, TT atau Tt (genotip bagi tinggi) atau tt (genotip

bagi rendah).
• faktor yang diwariskan seperti ketinggian, warna mata,
• kumpulan darah dan kehadiran lesung pipit.
• merupakan sifat tersendiri bagi sesuatu organisma.
• variasi bagi ciri tertentu
• Setiap ciri yang diwarisi terdiri daripada trait tertentu.
• Cntohnya, ketinggian adalah suatu ciri, manakala tinggi

atau rendah adalah traitnya

177

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Ciri Trait Genotip Fenotip
Ketinggian
Tinggi TT, Tt Tinggi
Warna Rendah tt Rendah
Merah Merah
Kumpulan darah RR, Rr
, Putih rr Putih
A A
B IAIA, IAIO B
AB IBIB, IBIO AB
O O
IAIB
IOIO

Rumusan

• Kedua-dua alel adalah • Kedua-dua alel adalah

dominan (TT) recessive (tt)

• Trait tinggi ditunjukkan • Trait rendah ditunjukkan

• Kedua-dua alel adalah X • Kedua-dua alel adalah

sama (homozigot dominan) sama (homozigot resesif)
tt
TT

Tinggi Rendah

• Hibrid dihasilkan daripada Tt • Mempunyai kedua-dua alel dominan
kacukan dua baka tulen Tinggi dan alel resesif (Bb)

• Dikenali sebagai generasi • Trait dominan bagi ciri warna bunga,
filial pertama(F1) . iaitu ungu ditunjukkan (fenotip)

• Trait resesif tidak kelihatan
o Ditindas oleh trait dominan.

• kedua-dua alel adalah berbeza,
o Genotip dikatakan sebagai
heterozigot.

178

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:
Bulu hitam pada tikus adalah dominan berbanding warna putih. Apakah nisbah
fenotip F2 jika tikus jantan bulu hitam homozigot dikacukkan dengan tikus betina bulu
putih homozigot?

Petunjuk : B Mewakili alel dominan bagi bulu hitam
b Mewakili alel resesif bagi bulu putih

Fenotip induk Bulu hitam X Bulu putih
BB bb
Genotip induk
Meiosis BB bb
Gamet
Persenyawaan

Genotip F1 Bb Bb Bb Bb

Nisbah genotip F1 4 Bb
Nisbah fenotip F1 100% anak berbulu hitam

1. Semasa pembentukan gamet, kromosom homolog akan terpisah semasa meiosis
2. Menghasilkan gamet yang membawa satu alel B daripada baka bulu warna hitam dan satu

alel b daripada baka bulu warna putih
3. Persenyawaan antara gamet yang membawa alel B dengan gamet yang membawa alel b

akan menghasilkan anak generasi filial pertama (F1) dengan genotip Bb
4. Kombinasi Bb akan menunjukkan fenotip bulu berwarna hitam sahaja sebab alel B adalah

dominan
5. Alel resesif ditindas disebabkan kehadiran alel dominan.

179

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Generasi F1 dikacukkan sesama sendiri (F1 X F1)

Fenotip induk Bulu hitam X Bulu hitam
Bb Bb
Genotip induk
Meiosis Bb Bb
Gamet
Persenyawaan

Genotip F1 B Bb Bb bb
Nisbah genotip F1
Nisbah fenotip F1 1 BB : 2 Bb : 1 bb
3 bulu hitam : 1 bulu putih

1. Apabila generasi filial pertama ini dikacukkan sesama sendiri, generasi filial kedua (F2)
akan mempunyai genotip BB, Bb dan bb

2. Genotip BB dan Bb menunjukkan fenotip bulu berwarna hitam, manakala genotip bb
menunjukkan fenotip bulu berwarna putih

3. Trait yang tidak kelihatan dalam generasi F1 (bulu berwarna putih) muncul semula dalam
generasi F2

4. Nisbah genoptip dalam generasi F2 adalah 1 BB : 2 Bb : 1 bb; manakala nisbah fenotip
generasi F2 adalah 3 bulu hitam : 1 bulu putih

180

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 2: Segi empat punnet

Bulu hitam pada tikus adalah dominan berbanding warna putih. Apakah nisbah
fenotip F2 jika tikus jantan bulu hitam homozigot dikacukkan dengan tikus betina bulu
putih homozigot?

Petunjuk : B Mewakili alel dominan bagi bulu hitam
b Mewakili alel resesif bagi bulu putih

Fenotip induk Bulu hitam X Bulu putih
Genotip induk BB bb
Meiosis
Gamet Bb
Persenyawaan
Genotip F1 Bb

Nisbah genotip F1 Bb
Nisbah fenotip F1 100% black fur baby

181

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Generasi F1 dikacukkan sesama sendiri (F1 X F1)

Fenotip induk Bulu hitam X Bulu hitam
Genotip induk Bb Bb
Meiosis
Gamet Bb Bb

Persenyawaan B b
B BB Bb
Nisbah genotip F1 b Bb bb
Nisbah fenotip F1 1 BB : 2 Bb : 1 bb
3 black fur : 1 white fur

Nota: Untuk Persenyawaan Ke Gamet
1 dan 2
Dari Gamet 3 dan 4
1 1 dan 3
2 2 dan 4
3
4

182

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 4:
Biji bulat dalam kacang pis adalah dominan berbanding biji berkedut. Berapakah nisbah dalam
F2 jika baka tulen biji bulat dikacukkan dengan baka tulen biji berkedut?

Petunjuk : R Mewakili alel dominan bagi biji bulat
r Mewakili alel resesif bagi biji berkedut

Fenotip induk Biji bulat Biji berkedut
Genotip induk RR
Meiosis X
Gamet
rr
Persenyawaan
Genotip F1 Rr
Nisbah genotip F1
Nisbah fenotip F1 Rr
All Rr
100% Round seed

183

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Generasi F1 dikacukkan sesama sendiri (F1 X F1)
Biji berkedut
F1 fenotip Biji bulat X Rr
F1 Genotop Rr
Rr
Meiosis Rr
Gamet

Persenyawaan

Genotip F2 RR Rr Rr rr
Nisbah Genotip F2
Nisbah fenotip F2 1 RR : 2 Rr : 1 rr

75% Biji bulat : 25% Biji berkedut

184

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 5: Segiempat Punnet

Biji bulat dalam kacang pis adalah dominan berbanding biji berkedut. Berapakah nisbah dalam
F2 jika baka tulen biji bulat dikacukkan dengan baka tulen biji berkedut?

Petunjuk : R Mewakili alel dominan bagi biji bulat
r Mewakili alel resesif bagi biji berkedut

Fenotip induk Biji bulat Biji berkedut
Genotip induk RR
Meiosis X rr
Gamet
Persenyawaan RR rr

Genotip F1 Rr Rr Rr Rr
Nisbah genotip F1 Semua Rr
Nisbah fenotip F1 100% Biji bulat

185

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Generasi F1 dikacukkan sesama sendiri (F1 X F1)
Biji bulat
F1 finotip Biji bulat X Rr
F1 genotip Rr
Rr
Meiosis Rr
Gamet

Persenyawaan R r
R RR Rr
r Rr rr

Nisbah genotip F2 1 RR : 2 Rr : 1 rr
Nisbah finotip F2 75% biji bulat : 25% biji berkedut

186

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

11.2 PEWARISAN DIHIBRID
Definisi Pewarisan Kacukan Dihibrid
1. Melibatkan pewarisan dua ciri,
2. Setiap satu ciri dikawal oleh gen berlainan pada lokus berlainan.

R r Lokus 1:

Gen mengawal bentuk biji

Y y Lokus 2:

Gen mengawal warna biji

Hukum Mandel II
1. Mendel mengemukakan Hukum Mendel II yang dikenali sebagai Hukum Pengaturan

Bebas
2. Menyatakan bahawa:

Semasa pembentukan gamet, setiap ahli daripada pasangan alel
boleh bergabung secara rawak dengan mana-mana ahli daripada

pasangan alel yang lain.

Rumusan Daripada Eksperimen Dihybrid Mendel
1. Gabungan baru ciri muncul pada generasi F2, iaitu biji kedut berwarna kuning dan biji bulat

berwarna hijau
2. Dua pasang ciri (bentuk dan warna biji) digabungkan dalam generasi F1
3. kemudiannya terpisah dan bertindak secara bebas daripada satu sama lain dalam

generasi F2.

187

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Experimen Mandel

Pokok kacang pea biji bentuk bulat dan berwarna kuning baka tulen dikacukkan dengan
pokok kacang pea biji bentuk berkedut dan warna hijau baka tulen. Menggunakan rajah
skema, carikan nisbah fenotip F2 dengan menggunakan Hukum Mandel kedua.

Petunjuk : R Mewakili alel dominan bagi biji bulat
r Mewakili alel resesif bagi biji berkedut
Y Mewakili alel dominan bagi biji kuning
y Mewakili alel resesif bagi biji hijau

Fenotip induk

Biji bulat dan X Biji berkedut
kuning dan hijau
Genotip induk
Meiosis RRYY rryy
Gamet
Persenyawaan RY RY ry ry

Genotip F1 RrYy RrYy RrYy RrYy

Nisbah genotip 4 RrYy
F1 Semua berbiji bulat dan berwarna kuning

Nisbah fenotip F1

188

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Generasi F1 dikacukkan sesama sendiri (F1 X F1)

Fenotip F1 Biji bulat dan X Biji bulat dan
kuning kuning
Genotip F1
Meiosis RrYy RrYy
Gamet F2
RY Ry rY ry RY Ry rY ry

Semasa pembentukan gamet, mana-mana alel bagi bentuk biji benih
boleh berpasang dengan mana-mana alel bagi warna biji benih

Segiempat Punnet Gamet Jantan rY ry
RY Ry RrYY RrYy
RY RrYy Rryy
Ry RRYY RRYy rrYY rrYy
rY rrYy rryy
ryGamet betina RRYy RRyy
RrYY RrYy
RrYy Rryy

189

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Genotip F2 Fenotip F2 Nisbah Genotip Nisbah Fenotip F2
F2 9
RRYY Berbiji bulat dan 1
RRYy kuning 2 3
RrYY 2 3
RrYy Berbiji bulat dan 4 1
RRyy hijau 1
Rryy 2
rrYY Berbiji berkedut 1
rrYy dan kuning 2
Berbiji berkedut
rryy dan hijau 1

Latihan 1:
Bulu hitam adalah dominan berbanding bulu putih pada tikus manakala bulu pendek
adalah dominan berbanding bulu panjang. Apakah nisbah fenotip F2 apabila tikus
baka tulen bulu hitam pendek dikacukkan dengan tikus baka tulen bulu putih panjang?

Petunjuk : B Mewakili alel dominan bagi bulu hitam
b Mewakili alel resesif bagi bulu putih
S Mewakili alel dominan bagi bulu pendek
s Mewakili alel resesif bagi bulu panjang

190

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Fenotip induk Bulu hitam X Bulu putih
dan pendek dan panjang
Genotip induk
Meiosis BBSS bbss
Gamet
Persenyawaan BS bs

Genotip F1 BbSs

Nisbah genotip 4 BbSs
F1 100% bulu hitam dan pendek
Nisbah fenotip F1

F1 X F1 Bulu hitam X Bulu hitam
Fenotip F1 dan pendek dan pendek

Genotip F1 BbSs BbSs
Meiosis
Gamet F2 BS Bs bS bs BS Bs bS bs

191

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Segiempat Punnet

Gamet jantan bS bs
BS Bs BbSS BbSs
BbSs Bbss
Female betina BS BBSS BBSs BbSs bbSs
bbSs bbss
Bs BBSs BBss

bS BbSs BbSs

bs BbSs Bbss

Genotip F2 Fenotip F2 Nisbah Nisbah Fenotip F2
Genotip F2 9
BBSS Bulu hitam
BBSs dan pendek 1 3
BbSS 2 3
BbSs Bulu hitam 2 1
BBss dan panjang 4
Bbss 1
bbSS Bulu putih 2
bbSs dan pendek 1
Bulu putih 2
bbss dan panjang
1

192

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 2 :

Kacukan dihibrid antara dua varieti kelapa sawit, Dura dan Pisifera, menghasilkan kelapa
sawit jenis baru, Tenera.

Tenera mempunyai buah yang lebih berkualiti berbanding dengan Dura dan Pisifera seperti
dalam jadual di bawah.

Kacukan sesama sendiri antara varieti Tenera tidak menghasilkan semua anak yang
berkualiti seperti induknya.

Terangkan mengapa

Petunjuk : H Mewakili alel dominan untuk ciri sabut tebal
F Mewakili alel dominan untuk ciri isirong tebal

Varieti kelapa Genotip Ciri-ciri trait
sawit Fenotip

Dura hhFF • Sabut nipis
• Isirong tebal

Pisifera HHff • Sabut tebal
• Isirong nipis

Tenera HhFf • Sabut tebal
• Isirong tebal

193

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Sabut tebal dan
Fenotip induk Sabut nipis dan X
Genotip induk isirong tebal isirong nipis
Meiosis HHff
hhFF
Gamet Hf Hf
Persenyawaan Hf Hf

Genotip F1 HhFf HhFf HhFf HhFf

Nisbah genotip 4 HhFf
F1 100% Sabut tebal dan isirong tebal

Nisbah fenotip F1

F1 X F1 Sabut nipis dan X Sabut nipis dan
isirong tebal isirong tebal
Fenotip F1
Genotip F1 GgVv GgVv
Meiosis
Gamet F2 HF Hf hF hf HF Hf hF hf

194

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Segiempat Punnet

Gamet jantan hF hf
HF Hf HhFF HhFf
HhFf Hhff
HF HHFF HHFf hhFF hhFf
hhFf hhff
Gamet betina Hf HHFf HHff

hF HhFF HhFf

hf HhFf Hhff

Genotip F2 Fenotip F2 Nisbah Genotip Nisbah Fenotip F2
F2
HHFF
HHFf 1
HhFF
HhFf Sabut tebal 2
Hhff isirong tebal 9
HHff
hhFF Sabut tebal 2
hhFf isirong nipis
4
hhff Sabut nipis
isirong tebal 1
Sabut nipis 3
isirong nipis
2

1
3

2

11

Jadual menunjukk bahawa apabila Tenera dikacukkan dengan Tenera, ia akan
menghasilkan anak-anak F2 dengan nisbah 9 : 3 : 3 : 1

195

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

11.4 PEWARISAN MANUSIA
1. Terdapat dua jenis kromosom dalam manusia

Autosom - Bilangan kromosom adalah 44
Kromosom seks - Berbeza dari segi saiz dan panjang
- Bilangan kromosom adalah 2

Autosom Kromosom seks

Terdiri daripada pasangan Terdiri daripada pasangan

Ciri-ciri kromosom homolog nombor 1 hingga kromosom nombor 23
Fungsi
Contoh 22

Mengawal semua ciri sel soma Mengandungi gen yang menentukan
jenis jantina
Jenis kumpulan darah, ketinggian kromosom seks ialah XY bagi lelaki
dan warna kulit kromosom seks ialah XX bagi
perempuan

2. Kariotip adalah bilangan dan struktur kromosom yang hadir di dalam nukleus sel
3. Kromosom disusun secara berpasangan, mengikut pasangan kromosom homolog

berdasarkan saiz, kedudukan sentromer dan corak jalur pada kromosom.

Kariotip Lelaki Kariotip Perempuan

Kromosom seks Kromosom seks
Kariotip lelaki (44 + XY) Kariotip perempuan (44 + XX)

196

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

1. Perubahan bilangan kromosom boleh terjadi akibat;
Kegagalan kromosom homolog berpisah semasa anafasa I
Kegagalan kromatid kembar gagal terpisah semasa anafasa II
Dipanggil sebagai tak disjungsi

2. Tak disjungsi akan menyebabkan gamet boleh mempunyai bilangan kromosom yang
abnormal iaitu 22 atau 24

3. Persenyawaan antara gamet yang abnormal dengan gamet yang normal akan
menghasilkan zigot yang mempunyai 45 kromosom atau 47 kromosom.

4. Contoh-contoh penyakit genetik yang disebabkan oleh tak disjungsi termasuklah sindrom
Down, sindrom Turner dan sindrom Klinefelter

Penyakit Genetik Karyotip

Sindrom Down

1. Jumlah kromosom ialah 47
2. Iaitu 45 + XY
3. Terdapat satu kromosom lebih pada

pasangan kromosom ke-21.
Juga dikenali sebagai trisomi 21

4. Boleh berlaku kepada lelaki atau
perempuan.

sindrom Turner

1. Jumlah kromosom ialah 45
2. Iaitu 44 + XO
3. Terdapat kekurangan satu kromosom X

pada pasangan kromosom seks.
4. Jantina individu bagi sindrom Turner

ialah perempuan.

197

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Karyotip
Penyakit Genetik

Sindrom Klinefelter

1. Jumlah bilangan kromosom adalah 47
2. Iaitu 44 + XXY
3. Terdapat tambahan satu kromosom X

pada kromosom seks.
4. Jantina individu bagi sindrom Klinefelter

ini ialah lelaki.
5. Ciri-ciri seks sekunder bagi lelaki tidak

berkembang.

PEWARISAN MANUSIA

Kumpulan Darah ABO

1. Sistem darah ABO dalam manusia merupakan satu contoh bagi alel berbilang
Alel IA, IB dan IO

2. Kumpulan darah dikawal oleh satu gen yang terdiri daripada tiga alel yang berlainan pada
satu lokus, iaitu alel IA, IB dan IO

3. Alel-alel ini menentukan jenis antigen yang terdapat pada permukaan membran sel darah
merah

4. Seseorang itu hanya membawa dua alel sahaja untuk penentuan kumpulan darah
5. Kedua-dua IA dan IB adalah alel dominan, manakala IO adalah alel resesif
6. kombinasi alel IA dan IO (IAIO) akan menunjukkan fenotip darah kumpulan A
7. Kombinasi IBIO menunjukkan fenotip darah kumpulan B
8. Alel IA dan IB adalah kodominan terhadap satu sama lain
9. kesan kedua-dua alel ditunjukkan apabila kedua-dua alel ini hadir bersama

Menunjukkan fenotip darah kumpulan AB

198

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan
Antibodi dalam plasma
Genotip Fenotip Jenis antigen pada
(Kumpulan eritrosit darah

darah) Antigen A Antibodi-B
Antigen B
IAIA Antibodi-A
A Tiada antibodi

IAIO

IBIB
B

IBIO

IAIB AB

Antigen A dan B

IOIO O

Tiada antigen

Antibodi-A dan B

199

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:
Kumpulan darah A dan B adalah dominan berbanding kumpulan darah O. Apakah
nisbah fenotip kumpulan darah anak mereka jika lelaki kumpulan darah heterozigot A
berkahwin dengan wanita kumpulan darah O?

Petunjuk : IA Mewakili alel dominan bagi kumpulan darah A
IB Mewakili alel dominan bagi kumpulan darah B
IO Mewakili alel resesif bagi kumpulan darah O

Fenotip induk Lelaki kumpulan X Wanita kumpulan
darah A darah O
Genotip induk
Meiosis IA IO IO IO
Gamet
Persenyawaan II II
Genotip F1
IA IO IA IO IO IO IO IO
Nisbah genotip F1
Nisbah fenotip F1 1 IA IO : 1 IO IO
50% darah A : 50% darah O

200

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 2:
Encik Zul mempunyai kumpulan darah B manakala isterinya Puan Fifi mempunyai
kumpulan darah A. Selepas ujian darah, mereka mendapati kumpulan darah anak
perempuannya ialah O. Dengan menggunakan gambarajah skema, terangkan
bagaimana fenomena ini boleh berlaku.

Petunjuk : IA Mewakili alel dominan bagi kumpulan darah A
IB Mewakili alel dominan bagi kumpulan darah B
IO Mewakili alel resesif bagi kumpulan darah O

Fenotip induk Lelaki kumpulan X Wanita kumpulan
darah A darah B
Genotip induk
Meiosis IA IO IB IO
Gamet
Persenyawaan II II
Genotip F1
IA IB IA IO IB IO IO IO
Nisbah genotip F1
Nisbah fenotip F1 1 IA IB : 1 IA IO : 1 IB IO : 1 IO IO
1 darah AB : 1 darah A : 1 daran B : 1 darah O

201

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

1. Semasa meiosis, Encik Zul akan menghasilkan gamet yang mewarisi alel IB dan IO
manakala Puan Fifi akan menghasilkan gamet yang mewarisi alel IA dan IO.

2. Semasa persenyawaan, gamet dengan alel IO daripada Encik Zul disenyawakan dengan
gamet dengan alel IO daripada Puan Fifi

3. Menghasilkan zuriat dengan genotip ialah IOIO
4. Kerana kedua-dua alel adalah IO, maka fenotip keturunan untuk kumpulan darah ialah O

Faktor Rhesus (Rh)

1. permukaan sel darah merah manusia juga terdapat antigen D
2. dikenali sebagai faktor Rhesus (Rh)
3. Sel darah merah individu yang mengandungi faktor Rhesus disebut sebagai Rhesus positif

(Rh+)
4. Sel darah merah individu yang tidak mempunyai faktor Rhesus dikenali sebagai Rhesus

negatif (Rh–)

Antigen B Antigen B

B+ Antigen D B-

Positif rhesus (Rh+) Negatif rhesus (Rh–)

1. Faktor Rhesus dikawal oleh sepasang alel;
Rh+ bersifat dominan
Rh– bersifat resesif

2. Genotip bagi individu Rh positif mungkin homozigot dominan (Rh+Rh+) atau heterozigot
(Rh+Rh–)

3. Individu yang Rh negatif ialah homozigot resesif (Rh–Rh–)

202

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:

Rhesus positif adalah dominan berbanding rhesus negatif. Apakah nisbah fenotip rhesus anak
mereka jika lelaki rhesus positif heterozigot berkahwin dengan wanita rhesus positif
heterozigot?

Petunjuk: Rh+ Mewakili alel dominan bagi rhesus positif
Rh– Mewakili alel resesif bagi rhesus negatif

Fenotip induk Lelaki rhesus X Wanita rhesus
positif positif
Genotip induk
Meiosis Rhrh Rhrh
Gamet
Persenyawaan Rh rh Rh rh
Genotip F1
RhRh Rhrh Rhrh rhrh

Nisbah genotip F1 1 RhRh : 2 Rhrh : 1 rhrh
Nisbah fenotip F1 75% rhesus positif : 25% rhesus negatif

203

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 2:

Rhesus positif adalah dominan berbanding rhesus negatif. Apakah nisbah fenotip rhesus anak
mereka jika lelaki rhesus negatif berkahwin dengan wanita rhesus positif heterozigot?

Petunjuk: Rh+ Mewakili alel dominan bagi rhesus positif
Rh– Mewakili alel resesif bagi rhesus negatif

Fenotip induk Lelaki rhesus X Perempuan
negatif rhesus positif
Genotip induk
Meiosis Rh–Rh– Rh+Rh–
Gamet
Persenyawaan Rh– Rh– Rh+ Rh–
Genotip F1
Nisbah genotip F1 Rh+Rh– Rh–Rh– Rh+Rh– Rh–Rh–
Nisbah fenotip F1
1 Rh+Rh– : 1 Rh–Rh–
50% positive rhesus : 50% negative rhesus

204

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Talasemia

1. Penyakit talasemia ialah penyakit pewarisan
2. Penyakit yang diturunkan daripada satu generasi ke generasi yang seterusnya.
3. Berlaku disebabkan oleh mutasi gen pada autosom kromosom 11 atau 16
4. Menyebabkan pembentukan hemoglobin yang abnormal dan kekurangan bilangan

hemoglobin.
5. Saiz sel darah merah adalah lebih kecil dan lebih pucat
6. Menyebabkan eritrosit kurang cekap untuk mengangku oksigen
7. Simptom-simptom talasemia adalah;

Anemia Limpa membesar Tumbesaran fizikal terbantut
Sesak nafas Mudah letih Tulang muka yang cacat
Jaundis Kelahiran pramatang Pembengkakan hati

Sel darah merah normal Sel darah merah talasemia

8. Individu yang mempunyai alel heterozigot adalah pembawa talsemia
Dikatakan sebagai talasemia minor
Tidak mempunyai tanda-tanda talasemia.

9. Penghidap talasemia pula dikatakan sebagai talasemia major
Membawa kedua-dua alel resesif talasemia.

205

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:

Talasemia adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel pada autosom resesif. Apakah
nisbah fenotip anak mereka apabila lelaki hemoglobin normal berkahwin dengan wanita
pembawa talasemia?

Petunjuk : R Mewakili alel dominan bagi hemoglobin normal
r Mewakili alel resesif bagi talasemia

Fenotip induk

Lelaki hemoglobin X Wanita hemoglobin
normal normal (pembawa)
Genotip induk
Meiosis RR Rr

Gamet RR Rr
Persenyawaan

Genotip F1 RR Rr RR Rr

Nisbah genotip F1 1 RR : 1 Rr

Nisbah fenotip F1 50% 50%
Hemoglobin normal :
hemoglobin normal
(pembawa)

206

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 2:

Talasemia adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel pada autosom resesif. Apakah
nisbah fenotip anak mereka apabila lelaki hemoglobin normal (pembawa) berkahwin dengan
wanita talasemia?

Petunjuk : R Mewakili alel dominan bagi hemoglobin normal
r Mewakili alel resesif bagi talasemia

Fenotip induk

Lelaki hemoglobin Wanita talasemia
normal (pembawa) rr

X

Genotip induk Rr
Meiosis
Rr rr
Gamet
Persenyawaan Rr Rr rr rr
Genotip F1
Nisbah genotip F1 1 Rr : 1 rr 50%
Nisbah fenotip F1 Talasemia
50%
:
hemoglobin
normal

(pembawa)

207

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Penentuan Jantina

1. Lelaki mempunyai 44 + XY kromosom dan perempuan 44 + XX.
2. Perempuan menghasilkan ovum yang mengandungi 22 autosom dan satu kromosom X

(22+X)
3. Sperma lelaki membawa dua jenis kromosom;

Sperma membawa 22 autosom dan satu kromosom X (22 + X)
Sperma membawa 22 autosom dan satu kromosom Y(22 + Y)
4. Anak perempuan terhasil jika sperma yang membawa kromosom X bersenyawa dengan
ovum
5. Anak lelaki terhasil jika sperma yang membawa kromosom Y bersenyawa dengan ovum

Fenotip induk Lelaki X Wanita
44 + XY 44 + XX
Genotip induk
Meiosis 22 + 22 + 22 + 22 +
Gamet
Persenyawaan

Genotip F1 44 +XX 44 +XX 44 +XY 44 +XY

Nisbah genotip F1 1 44 + XX : 1 44 + XY
Nisbah fenotip F1 50% Perempuan : 50% Lelaki

208

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Pewarisan Terangkai Seks

1. gen terangkai seks terletak pada kromosom seks
2. mengawal ciri tertentu tetapi tidak terlibat dalam penentuan ciri seks
3. Gen-gen buta warna dan hemofilia terdapat pada kromosom X

dipanggil gen terangkai X
4. Sifat buta warna dan hemofilia disebabkan oleh gen resesif yang terangkai pada

kromosom X
5. Kromosom Y adalah lebih pendek daripada kromosom X

Tidak mempunyai banyak alel seperti pada kromosom X
6. Trait akan ditunjukkan bagi lelaki disebabkan oleh alel dominan atau alel resesif pada

kromosom X
7. Pada wanita, beliau akan mewarisi penyakit tersebut hanya jika genotipnya adalah

homozigot resesif
8. Jika genotipnya heterozigot, beliau adalah normal kerana alel resesif untuk penyakit

terangkai seks akan ditindas oleh alel yang dominan
Masih lagi boleh menurunkan alel resesif ini kepada anaknya
Dikenali sebagai pembawa

9. Bagi lelaki, beliau akan mendapat penyakit tersebut apabila mewarisi alel resesif daripada
ibunya

10. Kerana lelaki hanya mempunyai satu kromosom X sahaja
11. Ini merupakan sebab yang utama mengapa ramai lelaki menghidap penyakit terangkai

seks berbanding dengan wanita

Genotip Fenotip
XH XH • Wanita normal
XH Xh • Wanita pembawa
Xh Xh • Wanita berpenyakit
XH Y • Lelaki normal
Xh Y • Lelaki berpenyakit

209

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Buta Warna

1. Keadaan seseorang itu tidak dapat membezakan warna yang tertentu seperti warna
merah dan hijau

2. Disebabkan oleh alel resesif yang dibawa pada kromosom X
3. Kebanyakan penghidap buta warna ialah lelak

Buta warna adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel X yang resesif. Apakah
nisbah fenotip anak mereka apabila lelaki penglihatan normal berkahwin dengan
wanita pembawa?

Petunjuk : XB Mewakili alel dominan bagi penglihatan normal
Xb Mewakili alel resesif bagi buta warna

Fenotip induk Lelaki penglihatan Wanita penglihatan
normal X normal (pembawa)
Genotip induk
Meiosis XBY XBXb
Gamet
Persenyawaan XB Y XB Xb

Genotip F1 XB XB XB Xb XB Y Xb Y

Nisbah genotip F1 1 XB XB : 1 XB Xb : 1 XB Y : 1 Xb Y
Nisbah fenotip F1
25% : 25% : 25% : 25%
Wanita Wanita Lelaki Lelaki
penglihatan penglihatan buta
normal normal penglihatan warna
(pembawa) normal

210

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:

Buta warna adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel X yang resesif. Apakah
nisbah fenotip anak mereka apabila lelaki buta warna berkahwin dengan wanita
pembawa?

Petunjuk : XB Mewakili alel dominan bagi penglihatan normal
Xb Mewakili alel resesif bagi buta warna

Fenotip induk Lelaki buta Wanita penglihatan
warna normal (pembawa)
Genotip induk X
Meiosis Xb Y
Gamet XB Xb
Persenyawaan
Xb Y XB Xb

Genotip F1 XB Xb Xb Xb XB Y Xb Y

Nisbah genotip F1 1 XB Xb : 1 Xb Xb : 1 XB Y : 1 Xb Y
Nisbah fenotip F1
25% : 25% : 25% : 25%
Wanita Wanita buta Lelaki Lelaki
penglihatan buta
normal warna penglihatan warna
(pembawa) normal

211

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Hemofilia

1. Keadaan darah tidak dapat membeku secara normal
2. Disebabkan kekurangan faktor pembekuan darah VIII dalam platlet

Disebabkan oleh kehadiran alel resesif pada kromosom X
3. mengakibatkan pendarahan berlebihan secara dalaman atau luaran dan dapat

menyebabkan kematian

Hemofilia adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel X yang resesif. Apakah nisbah
fenotip anak mereka apabila lelaki pembekuan darah normal berkahwin dengan wanita
pembawa?

Petunjuk : XH Mewakili alel dominan bagi pembekuan darah normal
Xh Mewakili alel resesif bagi hemofilia

Fenotip induk Lelaki pembekuan Wanita pembekuan darah
darah normal normal (pembawa)
Genotip induk
Meiosis XHY X XHXh
Gamet
Persenyawaan XH Y XH Xh

Genotip F1 XHXH XH Xh XH Y Xh Y

Nisbah genotip F1 1 XH XH : 1 XH Xb : 1 XH Y : 1 Xh Y

25% : 25% : 25% : 25%
Wanita Wanita
Nisbah fenotip F1 pembekuan pembekuan Lelaki Lelaki
darah normal darah normal
(pembawa) pembekuan hemofilia

darah normal

212

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:
Hemofilia adalah kecacatan genetik yang dibawa oleh alel X yang resesif. Apakah nisbah
fenotip anak mereka apabila lelaki pembekuan darah normal berkahwin dengan wanita
hemofilia?

Petunjuk : XH Mewakili alel dominan bagi pembekuan darah normal
Xh Mewakili alel resesif bagi hemofilia

Fenotip induk Lelaki pembekuan X Wanita hemofilia
darah normal Xh Xh
Genotip induk
Meiosis XH Y
Gamet
Persenyawaan XH Y Xh X h

Genotip F1 XH Xh XH Xh Xh Y Xh Y

Nisbah genotip F1 1 XH Xh : 1 Xh Y
Nisbah fenotip F1
50% : 50%
Wanita Wanita Lelaki hemofilia
pembekuan darah
normal (pembawa)

213

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Kebolehan Menggulung Lidah

Kebolehan menggulung lidah adalah ciri yang boleh diwarisi dari ibu bapa kepada nak.
Apakah nisbah finotip kebolehan menggulung lidah pada anak jika lelaki heterozigot boleh
menggulung lidah berkahwin dengan perempuan tidak boleh menggulung lidah?

Key: R Mewakili alel dominan bagi kebolehan menggulung lidah
r Mewakili alel resesif bagi tidak boleh menggulung lidah

Fenotip induk Lelaki boleh Wanita tidak boleh
menggulung lidah menggulung lidah
Genotip induk
Meiosis Rr X rr
Gamet
Persenyawaan Rr rr
Genotip F1
Nisbah genotip F1 Rr Rr rr rr
Nisbah fenotip F1
1 Rr : 1 rr

50% 50%

Boleh menggulung : Tidak boleh
lidah menggulung lidah

214

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Bentuk Lekapan Cuping Telinga

Bentuk lekapan cuping telinga adalah ciri yang boleh diwarisi dari ibu bapa kepada nak.
Apakah nisbah finotip bentuk lekapan cuping telinga pada anak jika lelaki heterozigot cuping
telinga tidak melekap berkahwin dengan perempuan cuping telinga melekap?

Key: F Mewakili alel dominan bagi cuping telinga tidak melekap
f Mewakili alel resesif bagi cuping telinga melekap

Fenotip induk Lelaki cuping telinga Perempuan cuping
telinga melekap
Genotip induk tidak melekap X
Meiosis ff
Ff
Gamet
Persenyawaan Ff f
Genotip F1
Nisbah genotip F1 Ff ff
Nisbah fenotip F1 1 Ff : 1 rr

1 1
cuping telinga tidak : cuping telinga

melekap melekap

215

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Pedigri Keluarga (Salasilah keluarga)

1. Satu carta aliran untuk menyiasat pewarisan ciri manusia
2. Untuk menganalisa perhubungan keturunan dan pewarisan ciri daripada nenek moyang

sepunya kepada individu-individu dalam generasi semasa
3. Membolehkan ahli genetik membuat ramalan tentang pewarisan ciri gen yang berkenaan;

dan juga mengenal pasti sifat dominan gen atau sifat resesif gen
4. Ciri gen dominan muncul dalam semua generasi
5. Ciri gen resesif mungkin tersembunyi dalam generasi-generasi yang tertentu

Ibu bapa dalam setiap generasi

Generasi diberikan I 12
simbol mengikut Perkahwianan
angka Roman di
sebelah kiri

II 1 2 34 5

Anak-anak

III 1 2 3 4 123 4

Anak-anak Anak-anak
216
Simbol yang digunakan
dalam pedigri

Lelaki normal

Perempuan normal

Lelaki hemofilia

Perempuan hemofilia

Perempuan pembawa

Jisrun Najaah Fi Ilmi Al Insan Bab 11: Pewarisan

Latihan 1:

Encik Ali berkahwin dengan Puan Aina dan mereka mempunyai tiga orang anak iaitu Abu, Isa
and Mila. Anak mereka Abu, berkahwin dengan Leha dan mempunyai empat orang anak iaitu
Ana, Elsa, Olaf and Sven.

Berdasarkan pedigri di bawah, lengkapkan rajah tersebut. Tentukan finotip dan genotip Abu
Puan Aina and Leha.

Simbol yang digunakan
dalam pedigri

Puan Aina En. Ali Lelaki normal
Perempuan normal

Mila Isa Abu Leha Lelaki buta warna

Ana Elsa Olaf Sven Perempuan buta
warna

Perempuan pembawa

Petunjuk : XB Mewakili alel dominan bagi penglihatan normal
Xb Mewakili alel resesif bagi buta warna

Name Phenotype Genotype
Puan Aina Pembawa buta warna XBXb
Abu Lelaki buta warna XbY
Leha Perempuan normal XBXB

217