ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา

๕หน่วยการเรียนรู้ที่ ราชาธิราช ตอน สมงิ พระรามอาสา

ราช าธิ ราช ถื อ

เป็ นวรรณคดีร้อยแก้วท่ี
มีสานวนโวหารคมคาย
ไพเราะ เนื้อเรื่องชวน
ติดตาม และมีข้อคดิ เป็ น
คติเตือนใจ ตลอดจน
ปลูกฝังให้ มีความรั ก
ชาติและภักดีต่อสถาบัน
พระมหากษัตริย์

๑ ความเป็ นมา

ราชาธิราช
ตอน สมงิ พระรามอาสา

ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสาเป็ นหนังสือที่พระบาทสมเด็จ

พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาพระ-
คลัง (หน) พระยาอินทรอัคคราช พระภิรมย์รัศมีและพระศรีภูริ
ปรีชาช่วยกันแปลและเรียบเรียงแต่งขนึ้ เม่ือ พ.ศ. ๒๓๒๘
“ด้วยพระราชหฤทัยประสงค์จะให้เป็ นหิตานุหิตประโยชน์แก่พระบรมราชวงศานวุ งศ์
ข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้น้อยผู้ใหญ่ในฝ่ ายทหาร ฝ่ ายพลเรือน จะได้สดับจาไว้เป็ นคติ
บารุงสติปัญญาไปภายหน้า”

๒ ประวตั ผิ ู้แต่ง

เจ้าพระยาพระคลงั (หน)

เจ้าพระยาพระคลงั (หน) เกิดในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

สมัยอยุธยาตอนปลายและถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๘ ในแผ่นดิน
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ได้รับราชการมีบรรดาศักด์ิเป็ น
หลวงสรวิชิต นายด่านเมืองอุทัยธานี ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธ-
ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เล่ือนยศเป็ นพระยาพิพัฒนโกษาและเจ้าพระยาพระ
คลงั

๓ ลกั ษณะคาประพนั ธ์

ราชาธิราช ตอน สมงิ พระรามอาสา แปลและเรียบเรียงแต่งเป็ นร้อย-

แก้ว ใช้ประโยคที่มีขนาดส้ันยาวได้จังหวะ มีคารมคมคาย ใช้โวหารต่างๆ ได้
อย่างจบั ใจ และมกี ลวธิ ีในการดาเนนิ เรื่องแบบเร่ืองเล่าลกั ษณะคล้ายนทิ าน

๔ เร่ืองย่อ

พระเจ้ากรุงต้าฉิงแห่งเมืองจีนยกทัพมาล้อมกรุงอังวะ ต้องการให้

พระเจ้ามณเฑียรทองออกไปถวายบังคม และขอให้ส่งทหารออกมาขี่ม้ารา
ทวนต่อสู้กันตัวต่อตัวกับกามะนีทหารเอกของเมืองจีน ถ้าฝ่ ายกรุงรัตนบุระ
องั วะแพ้ต้องยกเมืองให้ฝ่ ายจีน แต่ถ้าฝ่ ายจีนแพ้กจ็ ะยกทัพกลบั ทนั ที

๔ เร่ืองย่อ (ต่อ)

พระเจ้ามณเฑยี รทองประกาศหาผู้ท่ี

จะอาสาออกรบ เมื่อสมิงพระรามทราบข่าว
ก็คิดตรึกตรองว่า หากจีนชนะคร้ังนี้ จีนคง
จะยกทัพไปตีเมืองหงสาวดีของตนต่อเป็ น
แน่ ควรคิดป้องกันไว้ก่อนจึงอาสาออกรบ
ในระหว่างการรบ สมิงพระรามได้หลอกล่อ
ให้กามะนีราตามในท่าต่างๆ สมิงพระราม
เห็นช่องใต้รักแร้กับบริเวณเกราะซ้ อนท้าย
หมวกเปิ ดออกได้ เม่ือได้ทีก็สอดทวนแทง
ซอกใต้รักแร้ แล้วฟันย้อนกลีบเกราะตัด
ศีรษะของกามะนีขาด นามาถวายพระเจ้า
มณเฑียรทอง

บอกเล่าเก้าสิบ : หงสาวดี

หงสาวดี หรือทเี่ รียกอกี ช่ือหน่ึงว่า พะโค เป็ นหนึ่งในหลายเมืองสาคญั ของมอญท่ี

ปรากฏอยู่ในเรื่องราชาธิราช ต้งั อยู่ทางตอนใต้ของประเทศพม่า ในอดตี หงสาวดเี คยเป็ นเมือง
ของมอญ ก่อนที่พระเจ้าตะเบ็งชะเวตี้ จะยดึ ครองได้ใน พ.ศ. ๒๐๘๒ หงสาวดเี จริญรุ่งเรืองถงึ
ขดี สุดในรัชสมัยของพระเจ้าบุเรงนอง พระองค์ได้โปรดให้สร้างพระราชวงั ที่ช่ือว่า กมั โพชธานี
เป็ นพระราชวังที่มีขนาดใหญ่ไว้เป็ นทป่ี ระทับ

พระราชวัง (จาลอง) ทปี่ ระทับของพระเจ้าบุเรงนองทเี่ มืองหงสาวดี

๕ บทวเิ คราะห์

ราชาธิราชเป็ นเรื่องแต่งที่มเี รื่องราวสนุกสนานเพลดิ เพลนิ การดาเนินเร่ืองชวน
ติดตามเรียบเรียงด้วยสานวนภาษาสละสลวย นับเป็ นวรรณคดที ี่ถือเป็ นแบบฉบับในการ
เขียนความเรียงท่ีดเี รื่องหน่ึงและมขี ้อคดิ เป็ นคตเิ ตือนใจหลายประการ แบ่งตามหัวข้อได้
ดงั ต่อไปนี้

๕.๑ แนวคดิ หรือสาร

๕.๒ ตวั ละคร

๕.๓ กลวธิ ีการแต่ง

๕.๔ คุณค่าด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์

๕.๑ แนวคดิ หรือสาร

เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา กวไี ด้สอดแทรกแนวคิด หรือคติท่ีสามารถ
นามาปรับใช้ในการดาเนินได้อย่างลกึ ซึ้งและเหมาะสม โดยแนวคิดที่สาคัญมี ๒ แนวคิด
ดงั นี้

๑) ปัญญาย่อมนามาสู่ความสาเร็จ

๒) การรักษาคาสัตย์ย่อมเป็ นทส่ี รรเสริญ

๑) ปัญญาย่อมนามาสู่ความสาเร็จ

แนวคิดสาคัญของเร่ือง คือ คุณค่าของสติปัญญาเพราะความสาเร็จเกิดขึ้นได้ด้วย
สตปิ ัญญาและฝี มือ ไม่ว่าจะตกอยู่ในสถานการณ์ใดๆ กต็ าม ควรใช้ความรอบคอบ
คดิ ไตร่ตรองให้ถ้วนถ่ี

ดงั สมงิ พระรามเม่ือคร้ังอาสาประลองฝี มือทวนกบั กามะนี ได้ทูลขอม้าฝี เท้าดฝี ึ กม้า
จนรู้จกั ทานองรุกรับได้ท้งั ยงั ใช้อุบายอนั ชาญฉลาด

“จาจะขับเคย่ี วกันไปก่อนจงึ จะหย่อนกาลงั ลง เห็นจะเสียทีทานองจึงเอาชัยชนะได้โดยง่าย”

สมงิ พระรามสังเกต

“เห็นเป็ นช่องใต้รักแร้ทง้ั สองเป็ นหว่างอย่พู อจะสอดทวนแทงได้”

ทาให้สามารถสังหารกามะนีได้ในทสี่ ุด

๒) การรักษาคาสัตย์ย่อมเป็ นทส่ี รรเสริญ

ผู้รักษาวาจาย่อมได้รับความนับถือจากผู้คนทวั่ ไป ผู้ทจ่ี ะปกครองผู้อื่นได้น้ันต้องมี
น้าใจนักกฬี า รู้แพ้รู้ชนะ มใี จเป็ นธรรม และรักษาคาสัตย์ ดงั พระเจ้ากรุงจนี และพระเจ้า
ฝรั่งมังฆ้องทย่ี ดึ ม่นั ในวาจาย่ิงกว่าชีวติ

พระเจ้ากรุงจนี ตรัสว่า “...เราเป็ นกษตั ริย์ผ้ใู หญ่อันประเสริฐ ได้ให้คาม่นั สัญญาไว้
แก่เขาแล้ว จะกลับคาไปดงั น้ันหาควรไม่ พม่าทง้ั ปวงจะชวนกนั ดูหม่นิ ได้ว่าจนี พูดมจิ ริง
เรารักสัตย์ยงิ่ กว่าทรัพย์...”

พระเจ้าฝรั่งมงั ฆ้องตรัสว่า “...เราเป็ นกษตั ริย์อนั ประเสริฐ ได้ออกวาจาแล้วึงึ จะตาย
กห็ าเสียดายชีวิตไม่ เพราะรักสัตย์ยงิ่ กว่ารักชีวิตได้ร้อยเท่า...”

๕.๒ ตวั ละคร

เร่ืองราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ปรากฏตัวละครมากมายท้งั กษตั ริย์ ทหาร
และชาวบ้าน ในที่นีจ้ งึ ขอคดั เลือกตวั ละครทีส่ าคญั นามาวเิ คราะห์ ดังนี้

๑) สมงิ พระราม
๒) พระเจ้าฝรั่งมงั ฆ้อง
๓) พระอคั รมเหสีของพระเจ้าฝรั่งมงั ฆ้อง

๑) สมงิ พระราม ทหารเอกของพระเจ้าราชาธิราชกษัตริย์มอญแหง่กรุงหงสาวดี

มฝี ี มือการรบเก่งกาจและยึดม่นั ในการรักษาวาจาสัตย์ อกี ท้งั ยังมีความซื่อสัตย์จงรักภักดี
ต่อพระเจ้าราชาธิราชแต่ผู้เดยี ว ดงั ตวั อย่างบทประพนั ธ์

“สมงิ พระรามน้ีขชี่ ้างข่มี ้าสันทดั ดี ฝี มอื เข้มแขง็ แกล้วกล้าในการสงคราม
หาผ้เู สมอตัวยาก”

“ครั้นเราจะหนีไปกจ็ ะเสียสัตย์หาควรไม่”

“คร้ันจะรับอาสาบดั น้ีเล่า กเ็ หมอื นหาบสองบ่าอาสาสองเจ้าหาควรไม่”

๒) พระเจ้าฝรั่งมงั ฆ้อง กษัตริย์พม่าครองกรุงรัตนบุระอังวะ เป็ นนักปกครองที่

รักษาคาสัตย์มุ่งมั่นในการรักษาบ้านเมือง คร้ันสมิงพระรามไม่ขอรับพระราชทานรางวัลใดๆ
พระองค์ทรงเกลยี้ กล่อมและโดยให้เหตุผล ดงั นี้

“...ถึงมาตรว่าจะมิรับด้วยท่านคานึงถึงพระเจ้าราชาธิราชอยู่ ก็จงรับเสีย
แต่พอเป็ นเหตุตามสัญญาเถิด อย่าให้เราเสียสัตย์เลย อน่ึงเราเกรงคนท้ัง
ปวงจะครหานินทาได้ ท่านรับอาสากู้พระนครไว้มีความชอบเป็ นอนั มาก
มิได้รับบาเหน็จรางวลั ส่ิงใด นานไปเบื้องหน้า ถ้าบ้านเมืองเกดิ จลาจลหรือ
ข้าศึกมายา่ ยเี หลือกาลงั กจ็ ะไม่มผี ้ใู ดรับอาสาอกี แล้ว...”

๓) พระอคั รมเหสีของพระเจ้าฝร่ังมงั ฆ้อง ทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัย

จากพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องให้ดูแลกิจการฝ่ ายใน มีความเฉลยี วฉลาดรู้ซึ้งถึงจิตใจคน โน้มน้าวใจ
พระราชธิดาให้ละทิฐิยอมอภิเษกกบั สมิงพระรามเพื่อบ้านเมือง ดงั ตัวอย่างบทประพนั ธ์

“ซ่ึงลูกเปรียบชาติเขาเหมือนกานั้นก็ชอบอยู่ แต่เขาประกอบศิลปศาสตร์
วิชาการเป็ นทหารมีฝี มือหาผู้เสมอมิได้ ก็เปรียบเหมือนกาขาวมิใช่กาดา
สมเด็จพระราชบิดาจะทรงชุบข้ึนแล้วกค็ งเป็ นหงส์ ซึ่งเปรียบเหมือนเสือ
น้ัน ึ้าพระราชบิดาชุบย้อมแล้ว กค็ งจะกลบั เป็ นราชสีห์”

๕.๓ กลวธิ ีการแต่ง

คล้ายกบั นวนิยายในปัจจุบัน ท้ังการดาเนินเร่ือง ตวั ละคร ฉาก การเขียนบรรยายความ ส่วน
บทสนทนามิได้แยกให้เห็นชัดเจนอย่างนวนิยาย แต่ผู้อ่านสามารถสังเกตจากคาเชื่อม “ว่า”
ดังเช่น จึงตรัสว่า จึงพูดว่า จึงตอบว่า กราบทูลว่า เป็ นต้น และสรรพนามแทนตัวผู้พูดใน
ข้อความน้ันๆ ดังตัวอย่างบทประพนั ธ์

“...สมิงพระรามจึงทูลว่าลักษณะช้างดีต่อเม่ือขี่จึงรู้ว่าดี ม้าดีได้ต้องเอามือ
ต้องหลังดูก่อนจึงจะรู้ว่าดี ทแกล้วทหารก็ดี ึ้าอาสาออกสงครามทาศึกจึง
จะรู้ว่าดี ทองนพคุณเล่าขีดลงหน้าศิลาก่อนจึงจะรู้ว่าดี สตรีรูปงามึ้า
พร้อมด้วยลักษณะกิริยามารยาทต้องอย่างจึงควรนับว่างาม ึ้าจะให้รู้รส
อร่อยได้สัมผสั ึูกต้องก่อนจึงนับึอื ว่ามโี อชาอร่อย...”

๕.๔ คุณค่าด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์

เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา นับเป็ นวรรณคดีแปลเร่ืองสาคัญเร่ืองหน่ึง
ของไทย ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความเช่ือ ค่านิยมที่สอดแทรกอยู่ในบทประพันธ์ท่ีมีเนื้อหา
ไพเราะคมคาย ดงั จะวเิ คราะห์โดยแบ่งเป็ น ๒ ด้าน ดงั นี้

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเชื่อ

๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเชื่อ

๑.๑) ความเชื่อถือในเร่ืองฤกษ์ เช่น ตอนพระเจา้ กรุงตา้ ฉิงยกทพั มายงั กรุงรัตนบรุ ะองั วะ
ตอ้ งรอใหไ้ ดฤ้ กษด์ ีก่อนจะยกทพั มาได้ ดงั ความวา่

“...พระเจ้ากรุงจีนได้ทรงฟังก็พระทัยยินดีนัก จึงสั่งให้ จัด
พระพยุหเสนาท้ังปวงเป็ นอันมากจะนับประมาณมิได้ ครั้นได้
ศุภฤกษ์แล้วพระองค์ ก็เสด็จทรงม้าพระท่ีน่ังยกทัพบกมายัง
กรุงรัตนบุระอังวะ...”

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเชื่อ (ต่อ)

๑.๒) ขนบธรรมเนียมของการส่งเคร่ืองราชบรรณาการไปเพ่ือตอบแทน เช่น การส่ง
เคร่ืองราชบรรณาการพร้อมพระราชสาส์นจากพระเจา้ กรุงตา้ ฉิง ไปยงั พระเจา้ ฝร่ังมงั ฆอ้ ง ดงั
ตวั อยา่ งบทประพนั ธ์

ครั้นพระเจ้ากรุงจีนให้ต้ังค่ายม่ันลงแล้วกใ็ ห้แต่งพระราชสาส์นฉบับหนึ่ง
แล้วให้จัดแพรลายมังกรร้อยม้วน แพรลายทองร้อยม้วน กับเคร่ืองยศ
ประดับหยกอย่างกษัตริย์สารับหน่ึงให้ขุนนางในตาแหน่งฝ่ ายพลเรือน
ช่ือโจเปี ยวพูดภาษาพม่าได้ กับไพร่พอสมควร เชิญพระราชสาส์นกับ
เครื่องราชบรรณาการเข้ามาึวายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเช่ือ (ต่อ)

๑.๓) การรักษาสัจจะของบุคคลท่ีอยู่ในฐานะกษัตริย์ เช่น การรักษาคาพูดของพระเจา้
กรุงตา้ ฉิงเมื่อกามะนีแพก้ ย็ กทพั กลบั ไปโดยไม่ทาอนั ตรายแก่ผใู้ ดเลย ตามท่ีไดพ้ ดู ไว้ ดงั ตอน
ท่ีวา่

“...พระเจ้ากรุงจนี ได้ฟังกต็ รัสห้าม นายทพั นายกองทแกล้วทหารท้งั ปวง
ว่าเราเป็ นกษตั ริย์ผู้ใหญ่อนั ประเสริฐได้ให้คามัน่ สัญญาไว้แก่เขาแล้วจะ
กลบั คาไปดงั น้ัน หาควรไม่ พม่าท้งั ปวงจะชวนกนั ดูหมน่ิ ได้ว่าจีนพดู
มจิ ริง เรารักสัตย์ยงิ่ กว่าทรัพย์...”

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเช่ือ (ต่อ)

๑.๔) ความจงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ สมิงพระรามแมจ้ ะอาสารบใหก้ บั
พระเจ้าอังวะ แต่โดยใจจริ งแล้วก็ทาเพื่อบ้านเมืองของตนและยังคงจงรักภักดี ต่อ
พระมหากษตั ริยข์ องตนเสมอ ดงั ความตอนหน่ึงวา่

“...เห็นศึกจีนจะกาเริบยกล่องเลยลงไปตดิ กรุงหงสาวดีด้วยเป็ นมั่นคง ตัว
เราเล่าก็ต้องจองจาตรากตราอยู่ ถ้าเสียกรุงองั วะแล้วจะหมายใจว่าจะรอด
คืนไปเมืองหงสาวดไี ด้กใ็ ช่ท่ี จาเราจะรับอาสาตดั ศึกเสียจึงจะชอบ อย่าให้
ศึกจนี ยกลงไปตดิ กรุงหงสาวดไี ด้...”

๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเชื่อ (ต่อ)

๑.๕) การปูนบาเหน็จรางวัลให้แก่ผู้ทาคุณประโยชน์ต่อประเทศชาติ เป็ นการสร้าง
กาลงั ใจและผูกใจคน ดงั ตอนท่ีพระเจา้ องั วะให้เหตุผลต่อสมิงพระราม เมื่อคร้ันรู้ว่าสมิง
พระรามจะไม่รับบาเหน็จจากการอาสารบ

“...อนึ่งเราเกรงคนท้ังปวงจะครหานินทาได้ ท่านรับอาสากู้พระนครไว้มี
ความชอบเป็ นอนั มาก มิได้รับบาเหน็จรางวัลส่ิงใด นานไปเบื้องหน้าถ้าบ้านเมือง
เกดิ จลาจลหรือข้าศึกมายา่ ยเี หลือกาลงั กจ็ ะไม่มผี ู้ใดรับอาสาอกี แล้ว...”

๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์

๒.๑) การเล่าเรื่องใช้บรรยายโวหาร รูปประโยคไม่ซบั ซอ้ นแต่ผูกประโยคยาวไดอ้ ยา่ ง
เหมาะสมและเลือกสรรถอ้ ยคาได้จินตภาพเด่นชดั ภาษาท่ีใชส้ ละสลวย ดงั เช่น บทชมโฉม
พระราชธิดาพระเจา้ ฝรั่งมงั ฆอ้ ง ความวา่

“สมบูรณ์ด้วยลักษณะและสิริมารยาทงามยง่ิ นัก ึ้าบุรุษผู้ใดได้เห็นและได้
น่ังใกล้แล้วเม่ือใดก็มิอาจจะดารงจิตอยู่ได้ ดวงกมลก็จะหว่ันไหวไปด้วย
ความปฏพิ ทั ธ์”

๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์ (ต่อ)

๒.๒) การใช้สานวนเปรียบเทยี บคมคาย ราชาธิราชตอนที่จดั มาใหเ้ รียนน้ีมีความ
โดดเด่นดา้ นความเปรียบเกือบตลอดท้งั เร่ือง เช่น เปรียบกบั ตานานเรื่องเล่าที่เป็นท่ีรับรู้
ในสงั คมไทยเป็นอยา่ งดี ดงั ความวา่

“...เจ้าสมงิ พระรามได้เห็นรูปโฉมธิดาเราเท่าน้ัน ยงั มทิ นั จะเข้าใกล้ได้กลนิ่ กจ็ ะ
มีความปลื้มปลาบจนสุดจิตไหนจะคิดกลับเมืองหงสาวดีได้ เพราะพระธิดา
ของเรางามเป็ นเสน่ห์อยู่ทั่วกาย ซึ่งข้าพเจ้าคิดทาดังนีเ้ ปรียบประดุจนางเมขลา
เทพธิดาล่อแก้วให้รามสูรเห็น รามสูรหรือจะไม่รักแก้ว...”

๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์ (ต่อ)

๒.๒) การใช้สานวนเปรียบเทียบคมคาย นอกจากเปรียบกบั ตานานเรื่องเล่าแลว้ ยงั ใช้
การเปรียบเทียบที่แฝงขอ้ คิดและใหภ้ าพชดั เจน ดงั ตอนท่ีวา่

“...ซึ่งลูกเปรียบชาติเขาเหมือนกาน้ันก็ชอบอยู่ แต่เขาประกอบศิลปศาสตร์
วชิ าการเป็ นทหารมฝี ี มือหาผู้เสมอมิได้ กเ็ ปรียบเหมือนกาขาวมใิ ช่กาดาสมเด็จ
พระราชบิดาจะทรงชุบขึน้ แล้วกค็ งเป็ นหงส์ ซ่ึงเปรียบเหมือนเสือน้ัน ถ้าพระ-
ราชบิดาชุบย้อมแล้วกค็ งจะกลบั เป็ นราชสีห์...”

สรุป

ราชาธิราชเป็ นหนังสือท่ีมีคุณค่าอย่างสูง เนื้อเร่ืองช่วย

เพิ่มพูนความรู้ทางสติปัญญาแก่ผู้อ่าน การดาเนินเร่ืองสนุกสนาน
ชวนติดตาม และมีศิลปะแห่งการร้อยเรียงถ้อยคาสละสลวย เป็ น
วรรณคดีที่ถือเป็ นแบบฉบับได้เป็ นอย่างดี หากมีเวลาผู้เรียนควรหา
โอกาสอ่านราชาธิราชในตอนอื่นๆ ประกอบ เพื่อเพ่ิมพูนความรู้และ
สตปิ ัญญา