คำราชาศัพท์

คำราชาศพั ท์

ประเทศไทยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขมาตั้งแต่โบราณจนถึงปัจจุบัน

ทรงทำนุบำรุงบ้านเมือง บำบัดทุกข์ บำรุงสุขของอาณาประชาราษฎร์ด้วย
ทศพิธราชธรรม พระมหากรุณาธิคุณดังกล่าวทำให้พระมหากษัตริย์ทรงเป็นศูนย์
รวมจิตใจของปวงชนชาวไทยตลอดมา บรรพชนไทยเคารพสักการะ
พระมหากษัตริย์และแสดงออกว่าเทิดทูนพระประมุขของชาติไว้ จึงคิดถ้อยคำที่
ควรค่าแก่พระเกียรติมาใช้ เป็นคำราชาศัพท์ในการกราบบังคมทูลพระกรุณาให้
ต่างจากถ้อยคำที่สามัญชน คำราชาศัพท์ที่ได้กำหนดนั้นได้ใช้เป็นแบบแผนสืบต่อ
กันมาและถือเปน็ วัฒนธรรมทางภาษาทเ่ี ป็นเอกลกั ษณข์ องชาตไิ ทยอย่างหน่ึง

ความหมาย
ของคำราชาศพั ท์

ความหมายของคำราชาศพั ท์

คำราชาศัพท์ หมายถึง ถ้อยคำสุภาพไพเราะที่ใช้ให้
เหมาะสมกับฐานะของบุคคลในสภาพสังคมไทย ถือเป็น
การแบง่ ตามวยั วุฒิ คณุ วฒุ ิ และชาติวฒุ ิของบุคล ได้แก่

คำราชาศพั ทใ์ ชก้ ับใครบา้ ง

๑. พระมหากษตั ริย์ และสมเดจ็ พระราชินี
๒. พระบรมวงศานวุ งศพ์ ระบรมวงศ์ และพระอนวุ งศ์
๓. พระภิกษุ
๔. ขุนนาง ข้าราชการ
๕. สุภาพชน

วิธีการใชค้ ำราชาศัพท์

๑. การใช้ทรง
๒. การใช้พระบรม, พระราช, พระ
๓. การคำขึน้ ตน้ และคำลงท้าย
๔. การใช้ราชาศพั ท์หมวดตา่ ง ๆ
๕. การใชร้ าชาศัพท์ให้ถกู ตอ้ ง

๑. การใชท้ รง

การใช้ทรง

๑. ทรง = ทำใหเ้ ป็นกริยาราชาศัพท์ โดย

-ใช้ ทรง+คำนามสามัญบางคำ
-ใช้ ทรง+คำกริยาสามญั บางคำ

ตัวอย่าง

ทรงศึกษา

เป็นคำกริยาสามญั

“ศึกษา” เป็นคำกริยาสามญั เมือ่ เติมทรงเขา้ ไปด้านหน้า
(ทรง+ศึกษา = ทรงศึกษา)

จึงทำใหค้ ำวา่ ทรงศึกษา กลายเป็นคำกริยาราชาศัพท์
ทรงศึกษา หมายถึง ศึกษา

ตัวอย่าง

ทรงชา้ ง

เปน็ คำนามสามัญ

“ชา้ ง” เปน็ คำนามสามญั เมือ่ เติมทรงเขา้ ไปดา้ นหนา้
(ทรง+ชา้ ง = ทรงช้าง)

จึงทำให้คำวา่ ทรงช้าง กลายเป็นคำกริยาราชาศัพท์
ทรงช้าง หมายถึง ขีช่ ้าง

ตัวอย่างการใชท้ รง

> ทรงกีฬา > ทรงวิ่ง
> ทรงบาตร > ทรงกรุณา
> ทรงดนตรี > ทรงยินดี

> ทรงธนู > ทรงสง่ั สอน

> ทรงศึกษา > ทรงรบั

การใชท้ รง

๒. ทรง = ทำใหเ้ ปน็ กริยาราชาศัพท์ โดย

-ใช้ ทรง+คำราชาศพั ท์บางคำ

ตัวอยา่ ง

ทรงพระผนวช

เป็นคำกริยาสามญั

“ผนวช” เป็นคำราชาศพั ท์ เมื่อเติมทรงเข้าไปด้านหนา้
(ทรง+พระผนวช = ทรงพระผนวช)

คำวา่ ทรงพระผนวช เป็นคำกริยาราชาศพั ท์
ทรงพระผนวช หมายถึง บวช

การใชท้ รง

๓. คำวา่ ที่เป็นคำราชาศพั ท์อยแู่ ลว้ ไม่ต้องมีคำว่า

“ทรง” นำหนา้
เช่น คำวา่ “เสวย” เปน็ คำราชาศัพท์อยแู่ ล้ว เวลาใช้

จะใชว้ ่า “เสวย” ไมต่ อ้ งใช้ทรงมานำหน้า

***ยกเว้น ผนวช สามารถใช้ ทรงผนวช ได*้ **

การใชท้ รง

๔. เมื่อใชค้ ำวา่ “มี” หรือ “เปน็ ” หนา้ คำราชา

ศพั ท์ ไม่ตอ้ ง “ทรง” นำหน้าอีก

ตัวอยา่ ง

เช่น

พระราชธิดา (เปน็ +พระราชธิดา = เป็นพระราชธิดา)
ไม่ใช้ว่าทรงเปน็ พระราชธิดา

พระราชประสงค์ (มี+พระราชประสงค์ = มีพระราชประสงค์)
ไม่ใชว้ า่ ทรงมีพระราชประสงค์

๒. การใชพ้ ระบรม
พระราช, พระ

การใชพ้ ระบรม, พระราช,พระ

๑. “พระบรม” หรือ “พระราช”

นำหนา้ คำนามทีม่ ีความสำคญั ยิง่ สำหรับ
พระมหากษัตริยโ์ ดยเฉพาะ เช่น

ตัวอยา่ ง

เช่น

พระบรมมหาราชวัง = (พระบรม+มหาราชวัง)

พระบรมเดชานุภาพ = (พระบรม+เดชานุภาพ)

พระบรมฉายาลกั ษณ์ = (พระบรม+ฉายาลกั ษณ)์

การใชพ้ ระบรม, พระราช,พระ

๒. “พระราช”

ใชน้ ำหนา้ คำนามทีใ่ ช้เฉพาะพระมหากษตั ริย์
และสมเดจ็ พระบรมราชินีซึง่ เปน็ สิง่ จำเปน็
รองลงมาจากพระบรม

ตัวอยา่ ง

> พระราชวงั
> พระราชทรพั ย์
> พระราชหฤทัย
> พระราชพาหนะ
> พระราชหตั ถเลขา

การใชพ้ ระบรม, พระราช,พระ

๓. “พระ”

ใช้นำหนา้ คำสามัญทีใ่ ช้สำหรับพระมหากษัตริย์
และพระราชวงศ์ เพือ่ ให้แตกต่างกบั สามญั ชน เช่น พระ
เก้าอี้ พระที่น่งั พระตำหนัง พระชะตา เปน็ ต้น

คำวา่ “หลวง, ตน้ ”

คำวา่ “หลวง, ต้น”

ใชป้ ระกอบทา้ ยคำนามทวั่ ไปเพือ่ แสดงว่าเกีย่ วขอ้ ง
กบั พระมหากษัตริย์ เช่น

คำว่า “หลวง, ต้น”

หลวง ต้น
ใชก้ ับคน สัตว์ สิ่งของ
ใช้กบั สตั วแ์ ละสิ่งของชัน้ ดี
ลูกหลวง
แพทย์หลวง ม้าตน้
เรือหลวง เครือ่ งต้น
เรือต้น

**แต่เดี๋ยวกอ่ น คำวา่ ทางหลาง เมียหลวง เขาหลวง

ไมใ่ ช่คำราชาศพั ท์นะจะ๊ **

๓. การใช้คำขึน้ ต้น
และคำลงทา้ ย

การใช้คำขึน้ ต้นและคำลงท้าย

ฐานนันดรของผู้ฟงั คำขึน้ ต้น คำลงทา้ ย

- พระบาทสมเด็จพระ ขอเดชะฝ่าละออกธรุ ีพระ ดว้ ยเกลา้ ด้วยกระหม่อม
เจา้ อยหู่ ัว
- สมเดจ็ พระบรมราชินนี าถ บาทปกเกลา้ ปกกระหมอ่ ม ขอเดชะ

- สมเด็จพระบรมราชินี ขอพระราชทานกราบ ด้วยเกลา้ ดว้ ยกระหมอ่ ม
- สมเดจ็ พระบรมราชชนนี บงั คมทลู ทราบฝา่ ละ ควรมิควรแล้วแตจ่ ะทรง
- สมเดจ็ พระยพุ ราช
- สมเดจ็ พระสยามบรมรา- ออกพระบาท พจิ ารณาโปรดเกลา้
กมุ าร โปรดกระหมอ่ ม

การใช้คำขึ้นตน้ และคำลงทา้ ย

ฐานนันดรของผู้ฟงั คำขึน้ ตน้ คำลงทา้ ย

- สมเด็จเจา้ ฟา้ ขอพระราชทานกราบ ควรมคิ วรแล้วแต่จะทรง
ทูลทราบฝ่าพระบาท พจิ ารณาโปรดเกลา้
- พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ
พระองคเ์ จา้ โปรดกระหม่อม

ขอประทานกราบทลู ดว้ ยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม
ทราบฝา่ พระบาท ควรมิควรแล้วแตจ่ ะทรง

พิจารณาโปรดเกลา้
โปรดกระหมอ่ ม

การใช้คำขึน้ ตน้ และคำลงทา้ ย

ฐานนนั ดรของผ้ฟู ัง คำขึน้ ตน้ คำลงทา้ ย

- พระเจ้าวรวงศเ์ ธอพระองค์ กราบทูลฝา่ พระบาท ควรมคิ วรแลว้ แต่จะ
เจา้ โปรด
ทูลฝ่าพระบาททรง
-หมอ่ มเจ้า ทราบ แลว้ แต่จะโปรด

๔. การใชค้ ำราชาศัพท์
หมวดต่าง ๆ

คำศัพทห์ มวดรา่ งกาย

คำศพั ท์หมวดข้าวของเครือ่ งใช้

ฉลองพระองค์ อ่างสรง
พระมาลา ถงุ พระบาท

ฉลองพระเนตร พระสาง
พระเขนย พระแสงปนาค

คำศัพท์หมวดขา้ วของเครื่องใช้

พระสนบั เพลา พระธำมรงค์
ฉลองพระบาท รดั พระองค์
ถงุ พระหตั ถ์
พระฉาย
พระกลด พระแทน่ บรรทม

คำศัพท์หมวดเครือญาติ

พระชนก พระราชโอรส
พระชนนี พระราชธิดา
พระอัยกา พระเชษฐา
พระอัยยิกา
พระอนุชา

คำที่ใชส้ ำหรบั พระสงฆ์

สรรพนามบุรษุ ที่ ๑ ที่พระภิกษุใช้

คำที่ใช้ โอกาสที่ใช้

- อาตมา พระภกิ ษใุ ชก้ บั ฆราวาสทัว่ ไป
-อาตมาภาพ พระภกิ ษุใช้กบั พระราชวงศต์ ัง้ แตห่ มอ่ มเจา้ ขึ้นไป
และใชใ้ นงานพธิ ิการ
- เกล้ากระผม
พระภกิ ษใุ ช้กบั พระภิกษทุ เี่ ปน็ อุปัชฌาอาจารย์
- ผม, กระผม หรือท่ีดำรงคส์ มณศักดิ์สงู กวา่

พระภกิ ษุใช้กับภกิ ษดุ ว้ ยกัน

สรรพนามบุรษุ ที่ ๒ ทีพ่ ระภิกษุใช้

คำทีใ่ ช้ โอกาสทีใ่ ช้

- มหาบพิตร ใช้กบั พระเจ้าแผ่นดนิ
- บพติ ร ใช้กบั พระราชวงศ์
- คณุ โยม ใช้กับบดิ า, มารดา, ญาตผิ ู้ใหญห่ รอื ผูท้ ีอ่ าวโุ สกวา่
- คณุ , เธอ กับบุคคลท่วั ไป

สรรพนามบุรษุ ที่ ๒ ที่ฆราวาสใช้

คำที่ใช้ โอกาสทีใ่ ช้

-พระคณุ เจา้ ฆราวาสใชก้ ับสมเด็จพระราชาคณะ, รองสมเดจ็
เดจ็ พระราชาคณะ
- พระคณุ ทา่ น ฆราวาสใชก้ บั พระราชาคณะชัน้ รองลงมา
- ทา่ น ใชก้ บั พระสงฆท์ วั่ ไป

คำขานรบั ที่พระภิกษุใช้

คำทีใ่ ช้ โอกาสที่ใช้

- ขอถวายพระพร ใชก้ ับพระราชวงศ์
- เจรญิ พร ใชก้ ับฆราวาสท่ัวไป
- ครบั ,ขอรบั ใช้กบั พระภกิ ษดุ ว้ ยกัน

ตวั อยา่ งคำ
ทีใ่ ชส้ ำหรับพระภิกษสุ งฆ์

ตัวอย่างคำที่ใช้สำหรบั พระภิษสุ งฆ์

คำที่ใช้ คำสามญั คำที่ใช้ คำสามัญ

อาราธนา ขอเชญิ กุฏิ เรอื นพักในวัด
ภตั ตาหาร อาหาร จำพรรษา อยู่ประจำวดั
ฉนั กิน อุปสมบท บวชเปน็ พระสงฆ์
ถวาย มอบให้ บรรพชา บวชเป็นเณร
อาสนะ ท่นี งั่ ลขิ ติ จดหมาย
จำวัด นอน ครองผ้า แตง่ ตวั
สรง อาบนำ้ คิลานเภสชั ยารกั ษาโรค
มรณภาพ ตาย ทำวัตร สวดมนต์
ปลงผม โกนผม อาพาธ ปว่ ย

คำสภุ าพ

ความหมายของคำสภุ าพ

คำสุภาพ หมายถึง คำที่ได้ยินแล้วน่าฟัง ชวนฟัง เป็นถ้อยคำที่
เหมาะสม คำสุภาพมีลักษณะดงั นี้

๑. ไม่เปน็ คำหยาบ
๒. ไมเ่ ป็นคำทีแ่ ข็งกระดา้ ง ไม่น่าฟงั
๓. ไมเ่ ป็นคำที่สัน้ หรือห้วนเกินไป
๔. เป็นคำทพ่ี ดู ผวนแลว้ ไม่หยาบ
๕. เป็นทีไ่ ม่นอยมเปรียบเทียบกับของหยาบ

ตัวอย่างคำสภุ าพ

อีแร้ง
คำสภุ าพ นกแรง้

ปลาชอ่ น ปลาสลิด
คำสภุ าพ ปลาหาง คำสุภาพ ปลาใบไม้

ตัวอย่างคำสภุ าพ

ควาย
คำสุภาพ กระบือ

ไสเ้ ดือน เต่า
คำสภุ าพ รากเดือน คำสภุ าพ จิตรจลุ

ตวั อย่างคำสุภาพ

แตงโม
คำสุภาพ ผลอลุ ิด

ฟักทอง ดอกลั่นทม
คำสุภาพ ฟักเหลือง คำสุภาพ ลีลาวดี

ตวั อย่างคำสุภาพ

ขนมเทียน
คำสุภาพ ขนมบัวสาว

ขนมขีห้ นู ขนมจีน
คำสุภาพ ขนมทราย คำสุภาพ ขนมเสน้

ตัวอย่างคำสุภาพ

คำสามญั คำสุภาพ คำสามญั คำสภุ าพ

โรคห่า กาฬโรค สัตว์ออกลกู ตกลกู
ดอกสลดิ ดอกขจร กะปิ เยอ่ื เคย
ดอกซ่อนชู้ ดอกซอ่ นกลน่ิ ปลาร้า ปลามจั ฉะ
ผกั บุ้ง ผักทอดยอด สากกะเบอื ไมต้ ีพรกิ
ผกั ตบชวา ผักสามหาว ขผ้ี ึง้ สผี ึ้ง
ข้เี หนยี ว ตระหนี่ ใสก่ ญุ แจ ลัน่ กญุ แจ
ผักกระเฉด ผกั รนู้ อน ตกปลา วางเบ็ด
ลูกตะลิงปลงิ ผักมูลละมั่ง พรกิ ขห้ี นู พรกิ เมด็ เล้ก
ปลาไหล ปลายาว หมู สกุ ร

ทบทวนคำสภุ าพ

เปลี่ยนคำต่อไปนี้เปน็ คำสภุ าพให้ถูกต้อง

๑. ความววั ไมท่ นั หาย ความควายเขา้ มาแทรก
๒. หมาตวั นนั้ เปน็ ขี้เรือ้ น
๓. ขนมตาลของคณุ ยายอรอ่ ยมาก
๔. แมซ่ ือ้ ปลาซอ่ นมาตม้ ยำ
๕. ฉนั ไปหยิบสากกะเบือใหแ้ ม่

เฉลย

เปลี่ยนคำตอ่ ไปนีเ้ ป็นคำสภุ าพให้ถกู ต้อง

ไม่ตอ้ งเปลี่ยนเพราะเปน็ สภุ าษติ

๑. ความววั ไมท่ นั หาย ความควายเข้ามาแทรก
๒. หมาตัวนนั้ เป็นขี้เรือ้ น สนุ ขั ตัวนน้ั เป็นโรคเร้อื น
๓. ขนมตาลของคุณยายอร่อยมาก ขนมทองฟขู องคณุ ยายอร่อยมาก
๔. แมซ่ ื้อปลาซ่อนมาตม้ ยำ แมซ่ อ้ื ปลาหางมาตม้ ยำ
๕. ฉันไปหยิบสากกะเบือใหแ้ ม่ ฉนั ไปหยิบไมต้ พี รกิ ใหแ้ ม่