Kasaysayan ng Pilipinas

'Hell Run By Filipinos' Nuong 1904, nagsisimula pa lamang sina Quezon at Osmena sa pagiging abogado
nang makilala nila ang batang tenyente, si Douglas MacArthur, anak ni General
Nanaisin ko pa sa infierno na palakad ng Pilipino kaysa sa langit sa ilalim ng Arthur MacArthur, dating governador ng Pilipinas. Katatapos din ni MacArthur
Amerkano! nuon sa West Point at kadi-destino pa lamang sa Pilipinas nang magkita sila sa US
Army-Navy Club at nagsimula ang kanilang pagiging magkaibigang matalik sa
-- Manuel Luis Quezon tanang buhay nilang tatlo, pagkakaibigan nakapaghugis ng kasaysayan ng Pilipinas
sapagkat hindi nagtagal, silang 3 ay naging pinuno ng bayan nang mahirang si
IKINULONG si Manuel Quezon dahil sa pagpatay sa sumukong MacArthur na pinuno ng Philippine Department ng sandatahan ng America.
sundalong Amerkano nuong digmaan ng Pilipino laban sa
pagsakop ng America. Laban si Quezon sa Katipunan, hindi niya Nagtagumpay ang 7 taong kampanya ni Quezon sa Washington DC nang ipasa ng
pinansin ang Himagsikan nuong 1896 at nagpatuloy sa pag-aaral batasan ng America [US Congress] ang Jones Law nuong 1916, na nagtatag ng
ng abogasya. Ngunit tumigil siya at sumanib sa hukbong Pilipino Senado ng Pilipinas upang palitan ang Philippine Commission bilang pangunang
nuong 1899 upang labanan ang pagsakop ng mga Amerkano. bahagi ng Batasang Pilipinas [Philippine Congress] samantalang ang Philippine
Mapusok si Quezon, anak ng mestizong Espanyol na dating Assembly ang naging pang-2 bahagi ng Batasang Pilipinas, sa bagong pangalang
sundalo ng sandatahang Espanyol, si Lucio Quezon, at ng House of Representatives [Pulungan ng mga Kinatawan]. Mabilis na nagbalik si
mestiza ring Maria Dolores Molina ng Baler, Tayabas [lalawigan Quezon at nahalal na senador, at nahirang na pinuno ng Senado habang si Osmena
ng Quezon ngayon]. Gaya ng libu-libong sandatahang Pilipino, ang naging pinuno naman ng House of Representatives bilang Speaker, hanggang
nahuli si Quezon ng mga Amerkano at napiit sa paratang na
pagpatay. Pagkaraan ng 6 buwan, pinawalan din siya dahil sa siya man ay nahalal na senador nuong 1922.
kawalan ng sapat na katibayan laban sa kanya, at nagbalik si Quezon sa Universidad
de Santo Tomas at nagtapos, naging abogado. Naging fiscal sa Mindoro, bago naging Sa wakas, nagbunga ang pag-amuki ng mga Pilipino
governador sa Tayabas nuong 1905. nang ipasa ng US Congress nuong 1934 ang Tydings
McDuffie Act, nagbigay ng kalayaan sa Pilipinas sa
Naging governador din ang ka-eskuwela ni Quezon sa paaralan ng loob ng 10 taon, at bilang paghanda, nagtatag ng
abogasya sa UST, si Sergio Osmena, sa lalawigan ng Cebu pamahalaang Commonwealth. Nanalo sa halalan
pagkatapos nilang magtapos magkasabay nuong 1903. nuong 1935 ang magkatuwang na Quezon at
Magkasabay din silang tumigil sa pag-aaral at sumapi sa hukbong Osmena, tinalo sina Emilio Aguinaldo at Gregorio
Pilipino upang labanan ang mga Amerkano. Hindi rin sumapi si Aglipay. Naging unang pangulo ng Commonwealth si
Osmena sa Katipunan at nagtayo na lamang ng pahayagan, ang Quezon at Pangalawa [vice president] si Osmena.
El Nuevo Dia [The New Day, o Ang Bagong Araw], sa Nuong 1929, hiniling nilang 2 sa Washington DC na
paniwalang mapagbubuti ang bayan sa mapayapang paraan, gaya maging governador ng Pilipinas ang kaibigan nilang
ng paniwala ni Jose Rizal. Bagaman at sumama siya sa paglaban sa Amerkano, Douglas MacArthur, kapalit ni Henry Stimson na
labag sa kalooban ni Osmena ang gumamit ng dahas kaya naging mensahero na pabalik na sa America, ngunit sa halip, ginawang
lamang siya sa himpilan ni Emilio Aguinaldo. pinuno ng Hukbong America [US Army chief of staff] si MacArthur nuong 1930.
Nang matapos siya ng tungkulin nuong 1935, hinirang siya nina Quezon at Osmena
Halos magkasing-edad sila ni Quezon, bata lamang ng isang buwan si Osmena nang upang bumuo ng sandatahan ng Pilipinas [Philippine armed forces] sa harap ng
ipanganak nuong Septiembre 9, 1878, sa Cebu sa mestizong pamilya rin. Naging lumalaking panganib ng digmaan laban sa Hapon. Silang 3 magkaibigan muli ang
magkaibigan silang dalawa at, dahil kapwa mahilig sa umaalsang politica nuon, namuno sa Pilipinas mula nuon, maliban sa pagka-asaran nila nuong 1938 nang
naging matalik na magkakampi. Si Osmena, katulong si Quezon, ang nagtatag ng natanto ni Quezon na walang sapat na panahon si MacArthur upang makapagbuo
Partido Nacionalista nuong 1906, at nagbuklod sa mga principalia na nagsusumigi ng hukbo. Lihim siyang tumalilis sa Tokyo, Japan, upang makiusap na huwag
nuong magkatungkulan sa pamahalaang binubuo sa ilalim ng mga Amerkano. Kapwa isangkot ang Pilipinas sa darating na sagupaan ng Japan at America. Hindi siya
rin silang nahalal sa Philippine Assembly nuong 1907 at dahil sa pumumuno nila sa pinansin ng mga Hapon at, pagbalik sa Manila, nakipagkasundo muli kina
Partido Nacionalista ay naging makapangyarihan duon. Naging sugo ng Pilipinas sa MacArthur at Osmena upang madaliin ang pagbuo ng sandatahan. Ang America
America si Quezon bilang resident commissioner mula nuong 1909, habang pinuno man ay nakadama ng papalapit na paglusob ng Japan, at ibinalik sa tungkulin si
naman si Osmena ng Partido. MacArthur bilang puno ng USAFFE [US Armed Forces Far East] nuong 1941.
Iyong taon din, hahalal muli sina Quezon at Osmena bilang pangulo at pangalawa
ng Commonwealth, at silang 3 ang nag-abang sa pagdating ng mga kaaway.

(Ikalabintatlong Linggo) tagabukid at walang alam sa digmaan, at dinagdagan ng mga bagong sundalo, na
lalong walang alam sa digmaan.
Saling-Pusa: Panahon Ng Hapon
Ang mga Hapon, sa kabilang dako, ay mga beterano ng mahigit 5 taong matagumpay
Dayuhan ay nahalina na digmaan sa Manchuria at hilagang China.
Bayan ko, binihag ka
Isa pang nakapilantod sa mga nagtanggol ay ang maling pakana ng mga Amerkano:
Nasadlak sa dusa Hahadlangan nila ang mga Hapon nang ilang linggo, sapat na panahon lamang upang
- awit makabayan, Bayan Ko makarating ang tulong na hukbo mula sa America. Ngunit dinurog ng mga Hapon
ang sandatahang dagat ng America sa Pearl Harbor, Hawaii, bago pa nilusob ang
Nais kong malaman ng lahat, kapag natagpuan ang iyong Pilipinas, kaya walang tulong na hukbo o gamit na nakarating sa Bataan o
bangkay, na ipinaglaban mo ang aking bayan Corregidor. Walang isang buwan pagkasimula ng digmaan, sinakop ng mga Hapon

- Manuel Quezon, nang ibigay ang singsing kay General Douglas MacArthur bago ang walang labang Manila nuong Enero
pumunta sa America mula Corregidor 2, 1942. Hinakot at iniligtas sa America
sina Pangulong Quezon, Sergio Osmena,
MATAGAL inabangan, ngunit napakagimbal din nang walang babalang lumusob ang Pangalawa, at ang kanilang mga
ang mga Hapon sa Pilipinas nuong Deciembre 8, 1941. Binomba at sinalanta ang pamilya. Si General MacArthur din ay
mga eroplanong pandigma sa Clark air base sa Pampanga; lumusong ang mga inutusan ni Franklin Roosevelt, pangulo
sundalo, pinamunuan ni General ng
Masaharu Homma, sa White America,
Beach sa Lingayen, Pangasinan, at na
iba pang pook sa Luzon at sabay- lumikas sa Australia nuong Marso 11, 1942, upang
sabay tumulak papuntang Manila. pamunuan ang pagtanggol sa Australia at pag-ipon
Tangkang duon paurungin, ipitin at duon ng sapat na lakas upang balikan at gapiin ang
durugin ang mga nagtatanggol, mga Hapon.
nang madaling matapos ang
pagsakop sa Pilipinas. Mahigit Samantala, ang mga naiwang gutom, sugatan,
isang buwan lamang ang itinakda maysakit at nanlulumong nagtanggol sa Bataan at
ng mga Hapon upang sakupin ang Corregidor, mga lubusang ulilang putok sa buho - "walang ama, walang ina, walang
Pilipinas. Uncle Sam" - ay nakipagpalitan ng dugo at buhay sa mga Hapon, ngunit sa kawalang
ng tulong at karagdagang sandata, nadaig din: Ang Bataan nuong Abril 9, at nuong
Sa kahilingan ng pamahalaan ni Manuel Quezon na hindi madurog ang Manila, Mayo 6, 1942, isinuko na rin ang Corregidor ni General Jonathan Wainwright, ang
hinayo niGeneral Douglas MacArthur ang kanyang sandatahan, 64,000 Filipino at iniwan ni MacArthur upang mamuno sa Bataan.
16,000 Amerkano, sa gubat at bundukin ng Bataan at sa pulo ng Corregidor, higit
Habang lumalaban pa ang mga nasa Corregidor, sinimulan ng mga Hapon nuong
na mainam pagtanggulan. Duon sinagupa ang Abril 9, 1942 ang karumaldumal na death march, pinalakad nang 90 kilometro mula
sulong marahas ng bandang 65,000 sundalong sa Mariveles, Bataan, ang 70,000 sumukong Pilipino at Amerkano hanggang San
Hapon. Bagaman at nakalamang ang mga Fernando, Pampanga. Duon sila isinakay sa tren hanggang Capas, Tarlac, tapos
nagtanggol, karamihan sa kanila ay mga baguhan, naglakad muli nang 13 kilometro hanggang Camp O'Donnell, kung saan sila ipiniit.
mga binatilyong bahagya lamang naturuang Sa tanang lakbay, hindi sila pinakain. Pinaggugulpi, ninakawan, ang mga
mandigma, kulang pa sila sa mga baril, bala, humandusay at hindi na nakalakad, binayoneta at binaril, kaya 54,000 lamang ang
pagkain at gamot. Nuong 1936 lamang sinimulan ng nakarating sa Camp O'Donnell, - may 10,000 ang napatay, at bandang 4,000 lamang
pamahalaan ang hukbong sandatahan ng Pilipinas at ang nakapuslit, sa tulong ng mga taga-nayon na nadaanan, at nagtago sa mga gubat
dahan-dahan pa ang ginawang pagbuo, pinilas at bundok. Maraming sundalo, Pilipino at Amerkano, ang tumangging sumuko sa
lamang ang ilang pangkat mula sa PC [Philippine mga Hapon at nag-guerrilla, nakipagtira-at-taguan sa Kempetai, ang pulis militar
Constabulary ] na sanay lamang sa pagsupil sa mga

ng Hapon, at sa Makapili, mga Pilipinong kumampi sa mga Hapon, nag-ispiya at Nang pumasok ang mga Hapon nuong Deciembre 1941, namundok ang maliit na
nakipaglaban sa mga guerrilla sa bundok at gubat sa buong Pilipinas. Sa Manila at pangkat ng mga komunista, pinamunuan ni Crisanto Evangelista ng PKP o Partido
ibang mga lungsod, marami ring Pilipino ang nakipag-ayos sa mga mananakop; may Komunista ng Pilipinas, at nanawagan sa mga tao na tulungan silang sugpuin ang
ilan-ilan pang yumaman nuong panahon ng Hapon. mga dayuhan. Sa bundok ng Arayat at putikan [swamp] ng katabing Candaba,
bumuo sila ng mga guerilla mula sa mga namundok ding mamamayan. Upang
Nuong Oktobre 14, 1943, itinatag ang Republika ng Pilipinas magkasandata, ninakawan nila ang mga munisipyo at mga hacienda, tinambangan
sa ilalim ng mga Hapon, pinamunuan ni Jose Laurel bilang nila ang mga pulis at PC [Philippine Constabulary], pati maliliit na pangkat ng mga
Pangulo. Ngunit laking hirap ang dinanas ng mga tao sa sumusugod na sundalong Hapon. Nabantog ang mga komunista at tiningala ng mga
kapangahasan ng mga Hapon, at kinamuhian ng mga tao ang tao bilang kaisa-isang tagapagtanggol laban sa mga Hapon, dahil ang hukbong
pamahalaan ni Laurel. Marami ang sumanib sa mga guerrilla at Amerkano at Pilipino ay napako nuon sa Bataan at Corregidor. Ngunit pagkaraan
hindi nagtagal, nagkaroon ng ugnayan sa pamamagitan ng lamang ng isang buwan, nuong Enero 1942, nahuli si Evangelista ng mga Hapon at,
radio at paggamit ng mga sugo at ispiya, ang sandatahang nang tumangging maging collaborator, pinatay siya.
Amerkano sa Australia at mga guerrilla sa iba't ibang sulok ng kapuluan. Kahit
gaanong kanipis ang ugnayan, at walang naitulong laban sa pagmalupit ng mga Nuong Marso 29, 1942, sa gubat sa paanan ng bundok Arayat, sa gilid ng mga
Hapon, nakapagpatibay naman ng loob ng mga tao sa pananalig na magbabalik ang lalawigang Nueva Ecija, Pampanga at Tarlac, nagbuklod ang mga komunista at
mga Amerkano at magkakaroon ng ginhawa at katahimikan muli sa Pilipinas. ang higit na maraming mga socialista upang buoin ang Hukbalahap o Hukbong
Bayan Laban sa Hapon at hinirang si Luis Taruc, pinuno mula sa San Luis,
Ang panahon ng Hapon, 1941-1945, ay mapusok, madugo, malupit at nakakatakot Pampanga, bilang supremo. Mula sa 500 sandatahan lamang, dumami ang mga
ngunit napakaikli upang magkaroon ng matagalang bisa o pagbabago sa buhay ng sumapi sa kanila, sa sariling kusa o sapilitan, at dumami ang mga sandata mula sa
Pilipino. Lumantad muli sina Emilio Aguinaldo at Artemio Ricarte na hindi mga napulot sa mga pinagdaanan ng labanan ng mga hukbong Amerkano at Hapon,
pinansin nuong panahon ng Amerkano, upang tumulong sa pamahalaan ni Laurel. o kinamkam sa patuloy na pagtambang sa mga pulis at PC na kumampi na sa mga
Iniladlad pa nila ang watawat ng Pilipinas na ipinagbawal ng mga Amerkano. Ngunit Hapon. Sa simula, natanggol lamang sila sa mga sarili, ngunit hindi nagtagal, naging
hindi rin sila pinansin ng mga Pilipino na, maliban sa mga collaborators, ay balisa hukbo silang lawak sa buong Luzon; nakapagtatag pa sila ng sariling pamahalaan sa
sa paglaban sa mga Hapon, o paghanap ng makakain, sapagkat hinahamig ng mga ilang purok na napalaya nila.
Hapon ang lahat ng palay sa sanpuluan para sa kanilang mga sundalo, sa tulong ni
Manuel Roxas, ang kalihim ng bigasan sa pamahalaan ni Laurel. Ang mga Hintay muna: Ang pulis at ang PC ay kumampi sa mga Hapon? Hindi ba sila
collaborator lamang na tulad nila ang nagtamasa ng husto nuon. Nagtamasa rin, lumaban man lang?
ngunit bahagya lamang, ang mga manunulat sa Tagalog na nagsamantala sa
pagbawal ng Hapon sa paggamit ng English. Tinangka nilang palawakin, sa Maliban sa ilang namundok at sumapi sa Hukbalahap, taimtim na sumunod ang mga
pagtangkilik ng mga Hapon, ang paggamit ng Tagalog sa mga paaralan at sa mga pulis at PC sa lahat ng utos ng Hapon, mula pa nuong unang pasok ng Hapon.
kasulatan ng bayan. Ngunit naantal ang kanilang gana nang nagturo ng Niponggo o Walang natala na lumaban sila kahit minsan. Hindi lamang sila, pati na ang mga
wikang Hapon sa mga paaralan. bantay o civilian guards [hawig ang gawi sa mga guardia civil nuong panahon ng
Espanyol, kaya lamang hindi pamahalaan ang nagpasuweldo] na inarkila ng mga
Wala kahit katiting na napala ang Pilipinas sa panahon ng Hapon maliban sa (1) haciendero upang magmanman sa kanilang mga lupain ay kumampi sa Hapon.
pagpatibay ng damdamin ng tao na hiwalay sila sa pamahalaan, at (2) natutong Mayroon ding mga karaniwang mamamayan na, sa anumang dahilan, ay pumanig sa
maging marahas ang mga magsasaka at mga hampas-lupa [farm workers]. Maliban mga dayuhan at tinaguriang mga Makapili. Tulung-tulong silang lahat sa pagtiktik at
sa Bataan at Corregidor, sinakop ng mga Hapon ang buong Luzon sa loob lamang pagpuksa sa mga Huk at mga guerrilla.
ng isang buwan ng walang pitagang pagpatay, paggahasa, pagnakaw at pagwasak sa
bawat madaanan. Namundok o nagtago sa gubat-gubat ang mga hamak, takbuhan sa Nuong Septiyembre 1942, sumugod ang hukbong Hapon sa bundok Arayat upang
Manila at mga lungsod ang mga mayaman. Ngunit sa patuloy na karahasan at puksain ang mga Huk, ngunit ilan lamang ang napatay, at binaling ng mga Hapon
pagsakop ng mga dayuhan, napilitan silang lahat na mag-iba ng tangka. Marami sa ang galit sa malupit na pag-usig ng mga mamamayan ng Luzon. Lalong dumami ang
mga mayaman, mga taga-lungsod at mga educado ay sumanib at sumipsip sa mga namundok at sumapi sa Huk, at pagkaraan lamang ng 2 buwan, umabot ng 5,000 ang
Hapon, naging mga collaborator. mga sandatahang Huk. Sinimulan muli nilang lusubin ang mga garrison ng PC at
mga Hapon upang nakawin ang mga sandata, gamit at pagkain. Maraming naakit sa
Ang mga hampas-lupa ay lumaban. kanilang tapang at dahas, at nadoble ang mga kasapi nilang namundok , umabot ng

10,000 nuong Marso 1943. Nuong buwang iyon lumusob uli ang mga Hapon, - 5,000 Hintay muna na naman: Ano naman ang nangyari sa mga guerrilla? Hindi ba
sundalo, pulis, PC at Makapili - sa 1,500 Huk sa hilaga ng Pampanga. Sa 10 araw sila ang mahigpit na katunggali ng mga Hapon?
na madugong labanan, 100 Huk at ilang mataas na pinuno ang napipilan at nahuli ng
mga Hapon, ngunit karamihan ay nakatalilis. Lalong lumaganap ang pagtangkilik ng Maraming pangkat ng mga Pilipino at Amerkano,
mga tao at lumawak ang mga lupaing hinawakan o pinamahalaan ng mga Huk sa nakatakas sa Bataan, Corregidor at iba pang pulu-
Luzon. Nakapagtayo pa sila ng Stalin University sa mga bundok ng Sierra Madre. pulo ang lumaban bilang guerrilla. Ngunit
Ang mga "guro" ay ang mga komunistang sundalo mula sa China, mga beterano sa bandang 1943, sa utos ni General MacArthur,
paglaban sa mga Hapon. tumahimik sila at nag-imbak ng lakas at gamit. Sa
pagtanggol na lamang sa sarili sila lumaban sa
Hintay muna uli: Bakit hindi lumaban ang mga mayaman? Bakit sila nag- mga Hapon. Nangyari na mga Huk lamang ang
collaborator? Bakit hindi sila pinahirapan ng mga Hapon? lumusob sa mga Hapon. Pagkaraan lamang ng
mahigit isang taon, nuong 1944, nang malapit
Maagang nagkaunawaan at nagtulungan ang mga Hapon at mga collaborator. nang bumalik ang mga Amerkano, sa utos uli ni
Nakitungo ang mga Pilipino, ipinagamit pa ang mga pangasiwaan ng pamahalaan MacArthur, muli silang sumabak upang mabawasan ang mga Hapon sa Pilipinas.
upang mabilis na masakop at mabisang mapamahalaan ang Pilipinas. Kaya kaunti Iyon man ay paunti-unti lamang. Nabunyag pagkatapos ng digmaan na daig-
lamang na Hapon ang nahimpil sa Pilipinas, maliban sa mga lumaban sa Huk at mga karamihan sa mga guerrilla ang nagbansag sa mga sariling USAFFE [US Armed
guerrilla. Ang karamihan ng mga sundalo ay nagpatuloy makibaka sa mga Amerkano Forces Far East] kahit hindi tunay, at mga sundalong kanin lamang. Nilibak sila
at mga Australyano sa bandang Australia at sa maraming pulo sa dagat silangan nang husto ng mga tao nuon. Panay kasi ang hakot ng bigas at pagkain mula sa mga
[Pacific Ocean]. Bilang kapalit, hindi naman sinansala ng mga Hapon ang mga tagabukid ngunit ayaw lumaban o sumalungat sa pagmalupit ng mga Hapon. Naging
collaborator, binigyan pa ng kaunting kapangyarihan upang tumulong sa kasabihan na kapag may nawalang kalabaw o baboy na ang mga ito ay na-USAFFE,
pamamahala ng kalakal at pagsingil ng mga buwis. May mga collaborator na o kinuha ng mga tuliSAFFE [pinagduktong na tulisan at USAFFE].
yumaman pa sa kurakot at paglako ng mga kailangan ng Hapon.
Nais ni MacArthur, nabunyag din pagkatapos ng digmaan, na maging layunin ng
Hintay muna pa: Bakit hindi tumulad sa kanila ang mga tagabukid at mga guerrilla ang pagtulong lamang sa pagbalik ng mga Amerkano, at hindi ang
nakitungo na rin sa mga Hapon? pagtanggol sa mga mamamayang sakop at pinagmalupitan ng mga Hapon. At ayaw
ni MacArthur na maging mga bayani ang mga Huk, na sa tingin niya ay mga
Kung tutuusin, sapagkat hindi sila binigyan ng pagkakataon. Kinailangang dumaklot komunista na kailangan pang supilin pagkatapos ng
ng mga kailangan ang mga Hapon, gaya ng palay na pagkain ng milyon-milyong digmaan. Inilihim niya ito at inutos lamang na itigil ang
sundalong nakadestino sa mga bayan at pulong sinakop nila. Kaya hindi nila ginalaw paglaban, kaya nangyari pa kung minsan, ang mga guerrilla
ang mga bukirin ng mga haciendero upang patuloy na matamnan, at tinulungan ang tumambang at sumalungat sa mga Huk upang mapigil
pang bantayan upang hindi manakaw ang mga palay o masira ang mga ani. Hindi ang paglusob nila sa mga Hapon.
naiwasan na may maghirap dahil sa pagsakop at pagdaklot, at ang mga tagabukid at
mga manggagawa - ang mga pinakawalang kapangyarihan sa buong kapuluan - ang Hindi alam ng mga Huk ang balak at paniwala ni at
pinili ng mga Hapon. Kaya ang mga kaawa-awa ay walang nabalingang magtanggol MacArthur kaya sila, gaya ng karamihan ng mga
o maghiganti kundi ang mga tulad nilang sawimpalad na sumanib o tumulong sa mga mamamayan, ay taimtim na naghintay sa pagbalik ng mga
Huk at sa mga guerrilla. Amerkano at pagpuksa sa mga malupit na mga Hapon, at sa
ipinangakong kalayaan ng Pilipinas pagkaraan ng digmaan.
Sa 3 mahabang taon, nakipagbaka sila - tinambangan ang mga patrol at mga convoy, At ang mga Huk ay umasa na kikilalanin din ang paghihirap
nilusob ang mga himpilan at munisipyo sa mga ilang na kabayanan, dinukot at pagpapakasakit nila sa pakibaka sa mga kaaway. Sa wakas, sa pagbalik ni
pinatay ang mga Makapili at sinumang collaborator na natiktikan nila. Sa hinaba MacArthur.
ng panahon, naging bihasa sila at makapangyarihang hukbo. Sa ilang pook sa mga
bundok at gubat ng Luzon at Visayas na lubusang "napalaya" nila, naalis ang lahat
ng sundalong Hapon, PC at mga collaborator, at ang mga Huk ang naging
pamahalaan.

'I Shall Return!' Samantala, nag-aklas ang Hukbalahap. Nang lumusong ang mga sundalong
Amerkano sa Luzon nuong 1945, maraming kabayanan ang dinatnan nilang malaya
Iyong pangkat na 'yon, ako ang pinuno nila, kailangang mahabol ko sila, kailangang na at walang nagtanggol na mga Hapon. Ang sumalubong sa kanila, may paypayan
malaman ko kung saan sila pupunta, kung ano ang gagawin nila, para pa ng mga watawat ng America, tugtog ng mga musiko at matitikas na talumpati, ay
mapangunahan ko sila, maakay ko sila duon! ang mga Huk na, sa maraming kabayanan, ay sumingit lamang matapos umalis ang
Humahangos na taga-Paris, nuong French Revolution mga sundalong Hapon at nagkunwaring sila ang lumaban at nagpalaya ng
kabayanan. Gayun man, ang mga Huk ang tumulong sa pagluwas ng mga Amerkano
What are we in power for?! papuntang Manila, at pagkatapos, sa pagtunton sa mga pangkat ng mga Hapon na
Sagot ng isang nanunungkulan sa pamahalaan sa paratang ng graft and corruption namundok at nag-guerrilla sa iba't ibang bahagi ng Luzon. Pinuri sila ng mga
Amerkano sa pahayag nuong Deciembre 20, 1945, na malaki ang naitulong ng mga
NAGTAYO si Manuel Quezon ng pansamantalang pamahalaan ng Pilipinas sa Huk sa paglaban sa mga Hapon, at maraming sundalong Amerkano ang nailigtas sa
America upang hintayin ang muling paglaya ng bayan mula sa pagsakop ng mga kamatayan dahil sa kanila. Hangad ng mga Huk na kilalanin at gantimpalaan sila ng
Hapon. Nang mamatay siya sa tuberculosis nuong Agosto 1944, pumalit bilang America.
Pangulo si Sergio Osmena, ang Pangalawa [vice president] sa naantal na
pamahalaan ng Commonwealth. Kasama si Osmena nang dumaong si General Ipinakulong sila ni MacArthur.
Douglas MacArthur at sandatahang Amerkano ng dagat silangan [Pacific Ocean ]
nuong Octobre 20, 1944 sa Leyte, upang simulan ang pagpapalayas sa mga Hapon. Gaya ng mga principales at mayayamang kaibigan niya, walang tiwala si
Itinatag muli ni Osmena ang pamahalaan ng Pilipinas sa Tacloban, punong lungsod MacArthur sa mga Huk at inutusan niya ang
[capital] ng Leyte nuong Octobre 23, 1944. Inabot nang 3 buwan bago nakarating sa mga espiya ng hukbong Amerkano , ang CIC
Luzon ang mga Amerkano, nang lumusong sa San Fabian, Lingayen Gulf, [US army counter intelligence corps] at ang
Pangasinan, nuong Enero 1945 at nakibaka sa mga Hapon papuntang Manila. pinagbuo muling PC [Philippine Constabulary]
Ibinuhos ng mga Hapon ang kanilang poot at kawalang pag-asang makaligtas pabalik na ibalik sa kapangyarihan ang mga dating
sa Japan sa walang labang mga mamamayan, lalo na sa Manila at mga paligid. pinuno ng pamahalaang Commonwealth, kahit na
Libu-libong tao ang nasalanta at nadurog halos ang buong lungsod sa madugong ang mga ito ang tumulong sa mga Hapon, at
bakbakan sa Manila, na nasakop muli ng mga Amerkano, sa tulong ng mga guerrilla paalisin ang mga tao na inilagay ng mga Huk sa
at mga karaniwang mamamayan, nuong Febrero 1945. mga kabayanan ng Gitnaang Luzon, kahit na ang
mga lumaban sa Hapon. Simula nuong pang
Nakipagsagupaan muli sa Bataan at Corregidor ang mga Amerkano laban sa mga Enero 1945, pinagdadakip na ng CIC at PC ang
Hapon ngunit nagkabaligtad ang kanilang katayuan - ang mga Hapon naman ngayon mga pinuno ng Huk sa pagiging subersibo, pati
ang walang pag-asang makatanggap ng tulong at karagdagang sandata mula sa labas. na ang supremo, si Luis Taruc. Nuong sumunod
Tuluyang nagapi ang mga ito nuong katapusan ng Junio, 1945, at ipinahiwatig ni na buwan, Pebrero 1945, sinimulang patayin ang
General MacArthur ang pagkatupad ng kanyang sumpang "Ako ay magbabalik!", maraming Huk. Isa sa pinakamadugong
nang ihayag nuong Julio 5, 1945, na napalaya na ang buong Pilipinas. Sa Mindanao pinaslang ay ang mahigit 100 Huk ng Pangkat
at ilan-ilang pulo, nagpatuloy ang ang bakbakan hanggang sa pagsuko ng Japan 77 na pauwi matapos mag-demo sa Manila.
nuong Septiembre 1945. Pagdaan sa Malolos, Bulacan, hinarang sila ng
mga sundalong Pilipino at pinatay sa utos ni
Mahigit 1 milyon Pilipino ang namatay sa digmaan, kulang-kulang kalahating Coronel Adonias Maclang, sa sulsol ng mga
milyong Hapon ang napuksa sa Pilipinas, ngunit higit ang tinamasang dalamhati ng Amerkanong pinuno ng CIC duon. Pagkatapos,
kapuluan. Nang muling magpulong nuong Junio 9, 1945 ang Batasang Bayan hinirang ng mga Amerkano si Maclang na
[Philippine Congress] mula nang mahalal nuong 1941, mabibigat ang mga suliraning
namulagat sa mga kinatawan - wasak ang kalakihan ng lungsod, naglaho ang alkalde ng Malolos.
yaman-bayan [treasury], nagbabakbakan ang kani-kanilang pangkat ng mga
mamamayan at madugo ang panggugulo ng mga naglipanang sandatahan at tulisan. Hintay muna: Tapos na ang digmaan, bakit aklas pa nang aklas, hindi na lang
Danak ang karahasan at sunggaban, nakawan at patayan, paggahasa at pagkawalang tumahimik at naghanap-buhay ang mga Huk?
kapwa-tao.

Hindi sila nagkaroon ng pagkakataon. Pagkatalo ng mga Hapon, nagbalikan ang mga (Ikalabingapat na Linggo)
maylupa (landowners) at humingi ng bayad-upa mula sa mga magsasaka para sa 3
taong sakop ng Hapon ang Pilipinas. Hiningi rin ang bahagi nila sa ani nuong 3 Si Roxas At Ang Mga Collaborators
taong nakaraan. Gaya ng dapat asahan, walang naibayad ang mga hampas-lupa
[tillers of the earth] na naghirap din at nagutom pa dahil sa pagdakma ng mga palay ...Julio 4, 1946, sinimulan ang Republica ng Pilipinas at naging
ng mga Hapon [at ng mga guerrilla at mga Huk na rin] nuong digmaan. Ngayon, unang Pangulo si Manuel Roxas. Durog-durog ang Manila...
niligalig at pinahirapan sila ng mga security guards, pulis at PC na binayaran at Napakaraming Pilipino ang walang sapat na pagkain
pinalusob ng mga maylupa. Dahil ibinalik ng mga Amerkano sa pamahalaan at nuong araw na iyon. Kahindik-hindik ang precio ng bigas
hukuman ang mga mayaman at maylupa, walang napagkublihan ang mga dukha - Robert Aura Smith, Philippine Freedom, 1946-1958,
kundi ang mga Huk. O sila na mismo ang naging Huk na rin. Hindi gaya nuong Columbia University Press, New York, 1958
bago nagdigmaan, nagkasandata na ang mga hampas-lupa at marami sa mga guards,
pulis at PC ang napaslang. Sa patuloy na pagligalig ng mga mayaman at maylupa sa Nasiwalat ang cancer na kumalat sa bayan. Natunghayan ng mga tao kung paano
mga magsasaka, maaaring sabihin na sila ang pinakamabisang kakampi ng mga Huk ginamit
sa pagpapalawak ng aklasan sa Pilipinas, gaya nang kalupitan ng mga Espanyol ang
nagpasimula at nagpalawak ng Katipunan nuong panahon ni Andres Bonifacio. ang pamahalaan upang magpayaman...ang
pagmamalabis ng mga kamag-anak at iba't
Nang kumalampag nuong Septiembre 1945 ang libu-libong hampas-lupa na lumuwas
sa Manila [pati na ang Pangkat 77], pinakawalan sina Taruc. Nilansag nila ang ibang anomalia, ang pagkagutom at
Hukbalahap at nagbuo ng panibagong kampihan, ang DA o Damayan ng mga kawalang-wala ng mga tao...
Taong Bayan [Democratic Alliance] upang makipaghalalan bilang kinatawan sa
Batasan [congress] ng unang Republica nuong 1946. Mabilis silang sinapian ng Julio 4, 1946 ay tinalikuran na ng mga
PKM o Pambansang Kaisahan ng mga Magbubukid [National Peasants Union] Pilipino bilang araw ng paglaya
ang dati, at unang samahan ng mga magsasaka sa Nueva Ecija nuong 1924, ang
KPMP o Kapisanang Pambansa ng mga Magbubukid sa Pilipinas [National - David Joel Steinberg, The Philippines,
Peasants Party], na itinatag muli dahil sa patuloy na pag-usig ng mga may lupa. A Singular and a Plural Place,
Nabaling ang pagdakip at pagpatay sa mga kasapi ng DA-PKM nang nagsimulang Westview Press, Colorado, 2000
kumampanya ang mga kandidato nuong Deciembre 1945, at lubhang sumidhi
hanggang napilitan si Taruc na tumelegrama nuong Enero 16, 1946 kay Harry KASAMANG lumaban sa Bataan at
Truman, pangulo ng America, na ipatupad sa CIC at PC ang utos niya [ni Truman] Corregidor si Manuel Roxas nang lumusob sa Pilipinas ang mga Hapon nuong
na gawing mapayapa ang halalan sa Pilipinas.
1942. Tumakas siya nang magwagi ang mga Hapon ngunit
Nanalo ang 6 kandidato ng DA-PKM sa halalan nuong Abril 1946, kasama si Luis nabihag siya ng mga ito sa Mindanao at, matapos tanggapin
Taruc, bilang kinatawan sa Batasan ng bagong Republica ng Pilipinas. ang alok na maglingkod sa pamahalaan sa ilalim ng Japan,
ibinalik siya sa Manila upang maging Kalihim ng Palay at
Bigas [Minister of Rice] sa pamahalaan ni Jose Laurel sa
ilalim ng mga Hapon nuong 1943-1944. Ang mga tinawag na
collaborators.

Tangi at mahalaga ang tungkulin ni Roxas at naubos ang
kanin sa Pilipinas dahil sa hakot para sa libu-libong sundalong Hapon na patuloy na
sumasakop sa mga pulo ng Timog Silangan nuong mga taon na iyon. Taimtim na
nanungkulan si Roxas, tumulong hindi lamang sa paghakot ng bigas kundi pati sa
pagtanggol sa mga palayan at bodega laban sa mga Huk at mga guerrilla na
tumatangay sa bigas o sumisira sa mga bukirin na pinagkukunan ng mga Hapon.
Bagabag si Manuel Quezon, pangulo ng Commonwealth at ng pansamantalang
pamahalaan ng Pilipinas sa America. Ilang ulit siyang nakiusap sa mga Amerkano na
sagipin si Roxas mula sa Pilipinas kung maaari ngunit walang nagawa, namatay sa
tubercolosis si Quezon nuong Enero 1944 at pinalitan ng kanyang Pangalawa (vice

president), si Sergio Osmena, at patuloy na naglingkod si Roxas sa mga Hapon at dukha ang hukuman, tumagal ang paglitis ng mga nasakdal hanggang, nuong
hanggang pagbalik ng mga Amerkano at pagpalaya muli sa Pilipinas nuong Octobre Enero 1948, pinatawad at pinakawalan silang lahat ni Roxas bilang pangulo sa isang
1944 hanggang Marso 1945. general amnesty.

Agad ipinabilanggo ni General Douglas MacArthur sina Laurel, Claro Recto at iba Nasupil ni Roxas si Osmena at ang mga Nacionalista at napipilan niya ang mga
pang mga collaborator subalit pinalaya niya si Roxas at hinayag na nag-espiya ito mapaghiganting Amerkano ngunit hindi niya napatahimik ang mga hampas-lupa sa
para sa mga Amerkano nuong panahon ng Hapon. Ipinagpilitan niya, sa angal ng Gitnaang Luzon sa kanilang kalampag laban sa mga collaborator. Nagwagi sa
mga guerrilla at mga lumaban sa Hapon, na sa pagligid-ligid ni Roxas sa buong halalan nuong Abril 1946 si Luis Taruc at 5 pang kasapi sa DA-PKM [Democratic
Pilipinas, nakaniig niya ang iba't ibang pangkat ng mga guerrilla at nakapagpahatid Alliance-Pambansang Kaisahan ng mga Magbubukid] ngunit, sa utos ni Roxas, ang
ng mga palatas sa hukbong Amerkano sa Australia. Pinakawalan din ni MacArthur at bagong halal na pangulo, hindi sila pinapasok sa Batasan nang hirangin ang
ibinalik sa kanilang tungkulin ang mga dating pinuno ng mga lalawigan at Republica nuong Julio 4, 1946. Sa labu-labong sumunod, mahigit 2,000 kasapi ng
pamahalaan nuong bago magpanahon ng Hapon. Sa lawak ng paghihirap ng mga tao DA-PKM ang napatay o 'naglaho' sa Gitnaang Luzon. Hinukay na muli ng mga
at pagkawalang makakain, naging maalab ang salungat ng mga Huk, guerrilla at iba hampas-lupa ang mga itinagong sandata sa mga bara-baranggay, ngunit naantal ang
pang lumaban sa mga Hapon, sa pagbalik ng mga dating pinuno, marami ay aklasan habang nag-uusap pa ang mga pinuno ng DA-PKM at ang mga sugo ni
naglingkod at nagpayaman sa ilalim ng mga Hapon. Bagaman at binantayan at Roxas.
ipinagtanggol ng mga Amerkano ang mga mayaman at 'matataas,' maraming
Makapili at iba pang 'maliliit' na collaborator ang pinarusahan at pinatay sa mga Kulang-kulang sa 2 buwan, nuong Agosto 24, 1946,
lalawigan. Lumawak din ang paghihiganti at pagnanakaw sa mga yumaman nuong sumabog ang labanan.
digmaan.
Paluwas sa Manila si Juan Feleo, bayani ng digmaan at
Sa hirap at gulo ng panahong tinawag na Liberation, hindi nakatulong ang pagkulo pinuno ng PKM, nuong araw na iyon upang makipag-
ng politica nang kumalas ang isang pangkat mula sa Partido Nacionalista usap sa mga pinuno ng pamahalaan. Kasama niya ang
[Nacionalista Party] at hinamon si Osmena sa ngalan ng kanilang bagong Partido asawa at 5 kapanalig sa PKM, at hatid-hatid sila [under
Liberal [Liberal Party]. Nuong Enero 1946, hinirang ng bagong pangkat na escort] ng military police ng hukbong sandatahan
tumakbong pagka-pangulo si Roxas. [Philippine Army] nang 'naglaho' sila. Ihinayag ng
naghatid na military police na na-kidnap sila Feleo.
Hindi kumampanya si Osmena sa halalan nuong 1946 sa paniwalang alam na ng Natagpuan ang kanilang mga bangkay sa ilog ng
lahat kung anu-ano ang nailingkod niya sa bayan. Matanda at mahina na ang Pampanga pagkaraan ng 2 linggo. Pugot ang ulo ni Feleo.
katawan ng 68-anyos na Osmena nuon. Malamang din na maraming nagdamdam
nang lumisan sila ni Quezon at iniwan ang mga tao na walang muwang sa lupit ng Kalat-kalat ang labanan sa paligid ng bundok ng Arayat at sa malawak na putikan
mga Hapon. Kahit ano pa man, natalo si Osmena sa halalan nuong Abril 1946 at si ng Candaba. Inabot ng isang taon bago napagbuo muli nina Taruc ang mga
Roxas ang naging unang pangulo ng Republica nang matuloy ang Pagkapag- sandatahan duon nuong Junio 1847 sa panibagong bansag na HMB o Hukbong
sasarili ng Pilipinas [Philippine Independence] nuong Julio 4, 1946. Mapagpalaya ng Bayan [Peoples Liberation Army]. Sampal sa kanyang
pamahalaan bago pa man siya nagsimula, palit-palitang pagkausap at pagsupil ang
Tumanggi si Roxas na humingi ng tawad, ipagpaumanhin ang kanyang pagiging tinunton ni Roxas sa pagturing sa mga Huk. Nagtatag siya ng Kinatawan Ng
collaborator, at lubusang kabaligtaran, tinangkilik niya ang mga kapwang kumampi Pagsasaka [Agrarian Commission] na nagbatas na 7 bahagi ng ani ang laan sa mga
[at ang karamihan ng mga yumaman] sa mga Hapon, ginawa niyang tagapamahala magsasaka at 3 lamang sa may lupa, tulad ng matunog ngunit hindi natupad na
ng mga tulong mula sa America [US foreign aid] at ng bayad-pinsala [war palabas ni Manuel Quezon, pangulo ng Commonwealth nuong bago nagpanahon ng
reparations] mula sa Japan. Ang mga dating collaborator ay nagkamkam at Hapon. Kontra-mando, hiningi ng mga Huk na ibalik sa Batasan ang mga nanalong
nagpatuloy ng pagpayaman sa mga sarili. Ginamit din ni Roxas ang kanyang kinatawan ng DA-KPM, at lansagin ang military police at kapatawaran [amnesty] sa
tungkulin upang salangin ang tangka ng America, sa sulsol ni Harold Ickes, kalihim lahat ng Huk. Ayaw din ng mga Huk isuko ang kanilang mga sandata.
panloob [secretary of the interior] ng America, na parusahan ang mga collaborators.
Binawasan ni Roxas at ng kanyang mga kakampi sa pinulong muling Batasan Mando, ipinagbawal ni Roxas ang mga Huk bilang mga subersibo at inutos sa
[Commonwealth Legislature] nuong Agosto 1945 ang mungkahi ni Osmena na sandatahang bayan [Philippine armed forces] na sugpuin nang puspusan ang mga ito.
bumuo ng tanging hukuman upang usigin ang mga collaborator. Dahil naging maliit

Kasalukuyang pumupuksa si Roxas nang atakihin siya sa puso at namatay nuong Mabuti man ang pagkatao, kahit mahusay ang damdamin at mga tangka ni Quirino,
Abril 1948. nadaig siya ng mga alalay at kakampi sa politica, ang mga gahaman at walang
pitagang nagnakaw sa pamahalaan na pinakawalan at binigyan ng kapangyarihan ni
Si Quirino At Ang Minimum Wage Roxas. Sa pamahalaan ni Quirino nagsimula ang masaklap na gawi sa Pilipinas -
ang bawat pamunuan [administration] ay nawawatak, walang pangulo ang muling
Sa maraming paratang ng katiwalian ng mga nasa pamahalaan, wala ni isang nahahalal dahil sa kagagawan ng kanilang mga kawatan at katulong sa politica. Sa
nagbahid sa English, graft and corruption ang tawag, latay pa sa likod ng bayan hanggang
ngayon.
karangalan o bait ni Quirino. Inamin ng lahat na siya ay mabuting tao, kabutihang
sinamantala ng mga pusakal na nakapaligid sa kanya. Ang gapang ng corruption ay Sukdulang kakatwa na si Quirino, ang mapagpayapa, na kusa at handang pagbigyan
ang mga Huk, ang naging sanhi ng pinakamasidhing lusong ng mga tagabukid
nagsimula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas, nuong 1950 nang umabot sa 15,000 ang mga nag-aklas. Ang patayan, mga karahasan
maliban na lamang kay Quirino. at pandarayang naganap nuong 1949 nang mahalal muling pangulo si Quirino ang
nag-udyok sa maraming magsasaka na tumulong o sumanib sa mga Huk. Biglang
- Robert Aura Smith, Philippine Freedom 1946-1958, nadagdagan ang 10,000 Huk na nakikipagbaka sa Gitnaang Luzon, kumalat pa sa
Columbia University Press, New York, 1958 hilaga at timog Luzon, maniwaring sa Visayas din - nagkaroon duon ng mga
"komite" upang maghikayat at magturo sa mga nais mag-Huk.
NAGING Pangulo ng Pilipinas ang kanyang Pangalawa
(vice president), si Elpidio Quirino ng Vigan, Ilocos Sur, Nang nagpahinga na mula sa politica si Quirino, kinalimutan ang ginawa niyang
nang mamatay si Manuel Roxas nuong 1948. Tanyag at pagpaunlad ng buhay ng mga tao; inalaala lamang ang paglaganap ng graft and
iginagalang si Quirino nuon, batikang politico kahit corruption sa kanyang pamahalaan. Ang mapagpayapa, kinalimutan ang kanyang
masasabing may pagka-makaluma (conservative). Kaiba kay Roxas na laging nasa pagbuklod ng mga nag-aaway na pangkat-pangkat sa buong kapuluan; inalaala
harapan, nagsisigasig si Quirino sa loob, at kasama, ng kanyang pangkat at mga lamang ang pag-alsa ng mga Huk sa Luzon. Sa maraming kabutihang ipinamana ni
kabig. Nakalaban niya si Jose Laurel, ang nagsilbing Pangulo nuong panahon ng Quirino sa bayan, isa lamang ang tanging inamin at inaalaala pa hanggang ngayon,
Hapon, sa magulo at madugong halalan nuong Noviembre 1949. Nagwagi si ang paghirang at matapat na pagtangkilik niya, hanggang sa kahuli-hulihan, sa
Quirino, at nabunyag na makapayapa [pacifist] pala siya nang taimtim niyang naging pambato laban sa mga Huk, si Ramon Magsaysay, ang tumalo sa kanya sa
tinangkang pagbuklod-buklurin ang mga nag-aaway na pangkat-pangkat sa buong halalan nuong 1953.
kapuluan. Nakipagkasundo rin siya ng kapayapaan [peace treaty] sa Japan, gayung
siya ay ikinulong at pinahirapan nuong panahon ng Hapon, at ang kanyang asawa, si Huks: Kangino Ang Lupa?
Alma Syquia, at 3 anak niya ay pinatay ng mga Hapon.
Tumuhutuhud makaysed a tachi
Marami siyang nahikayat at kung malaganap pa man din ang karahasan, ito'y unti- Malaking ginhawa kapag nakatapos ng dapat gawin
unting nabawasan at nagsimulang tumahimik ang kalakihan ng bayan, maliban sa 2 -
ang sugod ng mga Huk sa Luzon, at ang pusok ng mga Muslim sa kanlurang - Sawikaing Ivatan, sa Batanes
Mindanao. Sa 5 taon niyang pamamahala, iba't ibang paraan at pakana ang pinairal
niya upang mapatahimik ang bayan at umunlad ang buhay ng mga mamamayan. Siya Para ano ang kalayaan kung ang mga alipin ngayon ay magiging diktador at
ang nagpasimula ng takdang arawang kita [minimum daily wage] para sa mga mapag-api bukas?
manggagawa at sa mga kawani ng pamahalaan. Umutang siya ng 200 milyon dolyar
mula sa America upang pundaran ang ACCFA, pautangan ng mga magsasaka, - Jose Rizal, sa El Filibusterismo
sinabayan ng pagtatag niya ng mga bangko sa lalawigan upang mapundaran ang mga
tagaroon. Isinugo niya ang kanyang kapatid, si Antonio Quirino, upang NAMUTLA ang mga taga-Manila, nalimot ang
makipagkasundo kay Luis Taruc. Inalok niya nuong Junio 21, 1948 ng kapatawaran paratang sa mga collaborator, ang dugo at dahas ng
[amnesty] ngunit tumanggi ang mga Huk na isuko ang kanilang mga sandata. kararaang halalan, pati ang pagnanakaw ng mga
Nagpatuloy ang sagupaan sa Gitnaang Luzon. sugapa sa pamahalaan ay bahagya lamang napansin,
natakpan nang yumanig ang lupa sa yabag ng palapit
nang mga sandatahang sasakop sa Manila.

Sindak: Sumusugod ang mga Huk. nuong 1949. Nuong Enero 1950, naghiwalay ang CPP at Huk. Mula nuon, sa
pinakamatayog na tindig ng mga Huk, tuluy-tuloy silang bumagsak hanggang nuong
Ang ipinagbawal na PKP o Partido Komunista ng Pilipinas ay muling lumitaw at Mayo 1954, sumuko na si Taruc at ikinulong. Bagaman at nalupig ang sandatahan
naghayag ng, Himagsikan! Sumumpa silang tutulungan ang mga Huk, ang bubuwag ng Huk, nanatili ang mga lapastangang cacique at haciendero at muling bubulwak
sa pamahalaan at sasakop sa Pilipinas. Nuong Agosto 26, 1950, magkasabay nilusob ang ligalig sa Gitnaang Luzon sa mga darating na taon.
ng daan-daang Huk ang 2 panig ng Luzon.
Winasak ng 500 Huk ang Camp Makabulos sa Hintay muna: Bakit biglang-biglang natalo ang mga Huk?
Tarlac, pinatay ang 23 sundalo, pati ang mga
pinuno, pinawalan ang 17 Huk na nakakulong Marami at patung-patong na dahilan, dala ng sunud-sunod at sabay-sabay na mga
duon, at sinunog ang buong campo. Nuong araw pangyayari:
ding iyon, 300 Huk naman ang sumakop sa
kabayanan ng Santa Cruz, sa Laguna, pinatay • Hindik ang mga tao sa pagpaslang kay Aurora Quezon nuong Abril 1949.
ang 3 pulis, dinambong ang lahat ng nakita bago Hindi masukat ang pinsalang nagawa ng kalapastanganan. Madadahilanan
tumakas sa mga nakaw na sasakyan ng ang pagpatay sa pulis, PC at mga civilian guard na nang-api, ngunit walang
pamahalaan. Sa Tayabas, tinambangan ni katwirang patayin ang magiting at makataong biyuda. Si Taruc mismo ay
Alexander Viernes alias Kumander Stalin at napilitang ipagkanulo ang pagtambang, hindi raw niya alam. Huli na,
200 Huk ang motorcade ni Aurora Aragon, biyuda ni Pangulo Manuel Quezon, nawala na ang pagkakataong makahikayat ng mga kakampi na hindi
nuong Abril 1949. Pinatay ang biyuda at anak na babae. Gimbal ang buong Pilipinas. magsasaka. Marami ring magsasaka ang nagdalawang loob na, at unti-
unting naglaho ang mga balita at babala ng mga tao na ginagamit ng mga
Kalakasan ng Huk nuon at walang sundalong nakatalo sa mahigit 15,000 sandatahan Huk upang maiwasan ang mga sundalo.
at 100,000 kakamping naglipana hindi lamang sa Gitnaang Luzon kundi pati timog
Luzon at ilang bahagi ng Visayas at Mindanao. Nang nakipag-usap si Pangulo • Nadakip si Jesus Lava at mga pinuno ng komunista nuong Oktobre 1950.
Elpidio Quirino at nag-alok ng payapa at kapatawaran sa lahat ng Huk, nagpahele- Kahit na hiwalay na sa Huk, malaking tulong ang pag-abala at pagsalakay
hele si Luis Taruc, supremo ng Huk, humiling ng mga alam niyang hindi kayang ng mga komunista sa pamahalaan at mga sundalo. Kahit marami pa sila
ibigay ni Quirino, at ginamit ang panahon upang magpalakas at mag-imbak ng mga nuon, naiwan nang nag-iisa ang mga Huk sa labanan.
gagamitin sa pagsakop sa Manila. Pati sa halalan nuong 1949, kinampihan ng Huk si
Quirino at hinikayat ang mga tao sa Luzon na huwag irapan ang halalan at ihalal si • Sumabog ang digmaan sa Korea nuong Hunyo 1950, at napaurong ng mga
Quirino. Nanaig sila laban sa mga sangganong nagtangkang pumilit sa mga taong komunista ang hukbong Amerkano duon sa isang maliit na pirasong lupa.
ihalal si Jose Laurel bilang pangulo. Maliit lamang ang panalo ni Quirino kaya Sa pagsigasig na huwag masalanta ang hukbo sa Korea, binuhos ng
maaaring sabihin na kung hindi sa Huk, malamang si Laurel ang naging pangulo America ang gamit, sandata at salapi sa pag-usig sa mga komunista sa
nuong 1950. Ang lakas at dahas na ipinakita ng mga Huk ang nagdagdag amuki sa Korea at iba pang bayan, pati Pilipinas. Milyon-milyon ang nakamit ng
marami na kumampi na sa kanila, bilang pinakamakapangyarihan pangkat sa bayan. hukbong Pilipino upang sugpuin ang mga Huk.

Tiyak na tiyak na sa tagumpay si Jesus Lava, 2 • Hindi maiging naturuan ng Huk ang mga sandatahan. Marami ang
punong pampolitica [political commissar] ng nagsamantala at nagpahirap sa mga tao. Marami pang nagmistulang
CPP o Communist Party of the Philippines, magnanakaw, tulisan at mandarambong. Nuong bandang huli, naging
itinakda niya ang pagsakop sa Manila sa 1951, pangkaraniwang mamamatay tao, magnanakaw at manggagahasa na lamang
taon maaga kaysa dating balak. Hinikayat niya ang mga Huk. Nawalan ng saysay, sa tingin ng mga tao, ang pakikibaka
si Taruc na papasukin nang unti-unti ang mga dahil sa kanilang kalabisan. Maraming tao ang bumaligtad nang lubusan at
sandatahan sa Manila upang simulan ang kumalaban na sa kanila.
paggulo sa pamahalaan at pag-adhika sa mga
taga-Manila, patakarang ayon sa turo ng mga • Isa sa mga kumalaban ang mga Negrito sa mga gubat ng Zambales at
komunista sa Russia. Tumanggi si Taruc, bundukin ng Sierra Madre, 2 mainam pagtaguan at pagtanggulan, dahil sa
pinahirati ang mga Huk sa mga lalawigan sa paglibak at pagligalig sa kanila ng mga Huk. Kaya walang natakbuhan
paligid ng lungsod, gaya ng taktika naman ng kundi ang bundok ng Arayat at ang putikan ng Candaba nang nagsimulang
mga komunistang Intsik na nanalo sa China mapipilan ang mga Huk ng mga napagbuti at naging bihasang mga sundalo.
Hindi nagtagal, naging mistulang kulungan ang Arayat at Candaba nang
napaligiran ito ng hukbong bayan. At sa loob ng mga kulungan, walang

pahinga ang sapilitang tago at takbo ng mga Huk dahil sa walang tigil na lumaking mahirap at salat sa pagkain, at 1932 na nang nakapagtapos sa Jose Rizal
paglusob ng mga sundalo, hanggang natalo na sila sa pagod at gutom. College ng pagkakalakal [commerce]. Dahil mahina ang natapos, ang tanging hanap-
• Ang dalisay at makataong pakitungo ng pamahalaan ni Quirino. Gayong buhay na nakita niya ay mekaniko sa Try Transportation Bus Company sa Manila,
hindi nalunasan ang mahapding kasakmalan ng mga may-lupa at mga ngunit ilang taon lamang, siya na ang tagapangasiwa [general manager] duon.
mayaman, hindi naman nangimi si Quirino na ibigay ang kaya sa ikabubuti
ng mga hampa-lupa. Isa na rito ang pagtangkilik, sa harap ng ngawa at Hanggang lumusob ang mga Hapon.
balakid ng mga haciendero sa pamahalaan, sa mga makapagbagong
mungkahi ng pambato laban sa Huk. Nagbitiw siya ng tungkulin at kasama ng Philippine 31st Infantry Division
• Ang pambato at daig pinakamabisang pangsupil ng Huk, si Ramon nakipagbaka sa Bataan at, nang matalo, namundok at sumama sa mga guerrilla ng
Magsaysay. USAFFE. Matapang at magiting, nataas siyang capitan, major at pinuno ng 10,000
guerrilla sa buong Zambales - naghayag pa ang mga Hapon ng 100,000 pisong
'Magsaysay Is My Guy!' gantimpala sa sinumang pumatay sa kanya. Sa pagbalik ng mga Amerkano,
itinanghal si Magsaysay na governador ng Zambales ni General Douglas
He who has less in life should have more in law MacArthur nuong Pebrero 1945.
[Ang magkamit nang kulang sa buhay ay dapat makatanggap nang higit sa batas ]
Ayaw ko, mga mayaman lamang ang tinatangkilik ninyo, ang tanggi ni Magsaysay
- Ramon Magsaysay sa gulat na Manuel Roxas nang alukin siyang sumapi sa Liberal Party upang
kumandidato bilang kinatawan ng Zambales sa halalan ng Batasang Bayan
Nagpunta ako rito upang patayin ka. [Philippine Congress] ng unang Republika ng Pilipinas nuong 1946. Nahikayat rin
Ngayon, payagan mo sana akong magtrabaho para sa 'yo siya nang iharap sa kanya ang amuki, nilagdaan ng 11,000 taga-Zambales, na sa
pamahalaan niya ipaglaban ang kapakanan ng mga hampas-lupa [tillers of the earth].
- 'Manila Boy' Tomas Santiago, bodyguard ni Luis Taruc, Nahalal na kinatawan ng Zambales nuong 1946 at 1949, nahirang siya sa Batasan
sumuko matapos ng 1 oras na pagkausap kay Magsaysay bilang pinuno ng pulong sa tanggulang bayan [chairman, committee on national
defense] dahil sa karanasan niya nuong digmaan. Nuon niya naipalipat ang PC
Sa kasaysayan ng Pilipinas, 3 lamang ang dukha na namuno sa bayan. Halos [Philippine Constabulary] sa ilalim ng hukbong bayan [Philippine army] upang
magkasabay ang 2 nauna: Si Andres Bonifacio, ang maturuan at pamunuan ng mga tunay na sundalo. Nuon din, Abril 1950, nagtungo
kinitil ng mga taksil, at si Apolinario Mabini, ang siya sa Washington DC, sa America, at matapos kausapin sina General George
dakilang dininig lamang pagkamatay. Sa sumunod na Marshall, ang kalihim ng tanggulan [secretary of defense] at Harry Truman,
labu-labong agawan ng mga Pilipino sa kapangyarihan at pangulo ng America, nakautang siya ng 10 milyon dolyar pambayad sa Pilipinas ng
katungkulan sa pamahalaan, may 50 taon ang lumipas suweldo ng mga sundalo at gantimpala ng mga nagsuplong laban sa Huk.
bago nagkaroon muli ng isang pinunong dukha, si Ramon
Magsaysay, ang sumagip sa bayan mula sa digmaan ng Ako ang magpapatakbo, walang makikialam! hamon ni Magsaysay kay Pangulo
mga magkabayan [civil war], ang 'tao' ng mga tao [man Elpidio Quirino, na gipit na gipit na sa pagsulong ng mga Huk, at humirang sa
of the people]. kaniyang kalihim ng tanggulang bayan [secretary of national defense] nuong
Septiyembre 1950. Pagkaraan ng ilang araw lamang, tinanong nang lihim si
Ipinanganak nuong 1907 kina Exequiel Magsaysay at Magsaysay ng ilang mataas na pinuno ng hukbo kung kampi siyang itiwalag si
Perfecta del Fiero sa Iba, Zambales, sa gilid ng Luzon, Quirino sa isang kudeyta [coup d'etat]. Bigyan n'yo ko ng 3 buwan, kung wala pa
natutunan niya sa ama kung ano ang tunay na matuwid at kung paano maging akong nagawa, bahala na kayo, ang sagot ni Magsaysay, pahiwatig na alam na niya
marangal. Natanggal ang ama bilang guro sa paaralan nang tumanggi siyang ang gagawin laban sa mga Huk.
"ipasang awa" ang anak ng school superintendent. Napilitang lumipat sa kabayanan
ng Castillejas, nagkarpintero at nagpanday na lamang ang ama. Lumaking kasama- At pahiwatig na may taning siya sa sarili, 3 buwan, upang puksain ang mga Huk.
sama ng mga pawisan, matigas ang panindigan sa isip ni Magsaysay, at ang pag-
unawa sa mga dukha. Sa paaralan ng mga manggagawa [trade school], Zambales Puspusan niyang nilinis ang sandatahang bayan [Philippine armed forces]. Unang
Academy, nagtapos ng high school, naputol ang pag-aaral niya nuong 1927 sa araw bilang kalihim ng tanggulan, sinisante niya ang mga pinunong pusakal, ang
University of the Philippines dahil mahina ang katawan, karaniwan sa mga mga walang muwang at ang mga bayaran ng mga mayaman, pati ang pinakapuno ng

hukbo [armed forces chief of staff] at ang pinuno ng PC. Pinalayas din ang mga Sa larangan, binigyan niya ng mga camera ang bawat pangkat ng hukbong
sundalo at pinunong 'malapit' sa mga Huk, at ang mga alinlangang lumaban. Itinaas tumutugis sa mga Huk. Lahat ng napuksang Huk ay kinunan ng larawan, natunton
niya bilang pinuno ng hukbo ang mga marunong, ang mga handang kumilos at ang wastong bilang ng mga sandatahang Huk. Sa halip ng malalaking batalyon, mga
lumaban. Ginamit niya ang nautang sa America nuong 1950, umutang uli ng 10 maliliit na pangkat ng mga sundalo ang pinaligid at pinapasok sa putikan ng
milyon dolyar pa nuong 1951, upang itaas ang sahod ng lahat sa hukbo. Ginawang Candaba at bundok ng Arayat, nang walang tigil upang hindi makapagpahinga at
piso ang 30 sentimos na arawang suweldo ng karaniwang sundalo, nang matigil ang makapag-isip ang mga Huk. Nuong Disyembre 23, 1950, ginawa niyang pinuno ng
gawi ng mga itong magnakaw mula sa mga mamamayan ng pagkain at gamit para sa PC ang mga pinunong sundalo ng hukbo. Tinuruan ang mga PC at tinuring na mga
mga pamilya. sundalo na rin. Ginamit ni Magsaysay ang hukbo upang magtayo ng mga paaralan at
mga health center sa mga baranggay, naglatag ng mga lansangan, naghukay at
Sumasabog ang digmaan sa Korea nuong 1950 laban sa mga komunista ni Kim Il nagtayo ng libu-libong poso, tinawag na liberty wells, upang magkaroon ng malinis
Sung; katatapos lamang magwagi ang mga komunista ni Mao Tse Tung sa China. na tubig ang mga tagabukid, sa maraming baranggay, sa kauna-unahang panahon.
Sinamantala ni Magsaysay ang tuntunin ng America na supilin ang mga komunista
sa Asia. Mahigit 240 pinuno ng hukbo ang ipinadala niya sa America upang mag-aral Binigyan niya ng lupa ang mga sumukong Huk.
ng mga makabagong taktika sa pagsusundalo. Kulang-kulang 50 milyon dolyar ang
ibinigay ng America upang makapagbuo 16 bagong batalyon ng mga sundalo, at Itinatag ni Magsaysay nuong Disyembre 1950 ang EDCOR [Economic
nagkaroon si Magsaysay ng sapat na lakas, 26 batalyon, mahigit 8,000 sundalo, Development Corps] sa ilalim ng hukbo upang ibahay ang mga dating Huk sa mga
upang makipagpukpukan sa mga Huk. Mahigit 30 eroplano, dose-dosenang tangke at bukirin, 6 - 9 hektarya bawat pamilya, malayo sa Gitnaang Luzon. Sinimulan ang
maraming kanyon, daan-daang sasakyan, libu-libong baril at machine gun at 15 unang baranggay ng EDCOR sa Kapatagan, Mindanao, nuong Pebrero 1951 at,
milyong bala ang ipinadala ng America kay Magsaysay simula nuong 1951. pagkaraan ng 3 buwan, hinatid ni Magsaysay ang unang pangkat ng mga sumukong
Huk sa kanilang bagong tahanan, may mga paaralan, health centers, mga lansangan,
Pagsilbihan n'yo, ipagtanggol n'yo ang mga tao! Pinalikas ni Magsaysay ang mga mga poso ng tubig, may koryente pa - nagka-ilaw ang maraming tagabukid sa kauna-
sundalo, nagkukubli nuong una sa mga garrison at kampo habang gumagala ang unahang panahon. Pinautang ang mga sumuko upang mabili nila ang lupang
mga Huk sa buong kapatagan, at pinahalubilo sa mga tao sa mga baranggay at sinasaka, at binayaran ang utang mula sa ani sa bukid. Mabilis na nagtagumpay ang
kabayanan. Hindi lamang laban sa mga Huk, kundi laban din sa mga sangganong at tuntunin, kaya isa pang baranggay ang itinayo sa Mindanao, pagkatapos, 2 pa sa
mga civilian guard na nagmamalupit sa mga tao! ang utos ni Magsaysay sa mga Luzon, malayo sa Pampanga, upang bahayan ng libu-libong mga Huk sa sumuko
sundalo. Pinarusahan niya ang mga sundalong palalo sa mga tagabukid. Inutos niya upang makasama sa EDCOR. Libu-libo pang mga taga-Gitnaang Luzon na hindi
sa mga abogado ng hukbo na tulungan nang walang bayad ang mga magsasaka sa Huk ang lumikas, namasahe ng mga sarili, upang sumali sa tuntunin at magkalupa sa
hablahan laban sa mga may lupa. tabi ng mga baranggay ng EDCOR. Nuong 1955, nang matapos ang pagtatayo ng
EDCOR, mahigit 5,000 magbubukid o 1,200 pamilya mula sa Gitnaang Luzon ang
Ginamit ni Magsaysay ang karanasan niya sa 3 taong pagiging guerrilla nuong nakalipat sa sarili nilang bukid. Nakuba ang himagsikan ng Huk.
panahon ng Hapon, alam niya na ang lakas ng sandatahan ay nasa tulong at
pagtangkilik ng mga tao. Sabihin n'yo sa 'kin kung may magpangahas sa inyo, kung Sa kanyang tagumpay, maraming naging kaaway si Magsaysay, lalo na sa Batasan
ayaw kayong tulungan laban sa Huk, tumelagrama kayo, walang bayad, ako na ang [Congress] na pinagharian ng mga mayaman. Pati na si Quirino, ang humirang at
bahala! ang pangako ni Magsaysay sa mga taong nakausap sa araw-araw na matapat na tumangkilik sa kanyang mga tuntunin, ay naging karibal na niya, kaya
pagtahak at pag-usisa sa mga lalawigan. Sa maraming baranggay, siya ang kauna- nuong Pebrero 1953, napilitan siyang magbitiw sa tungkulin at tumiwalag mula sa
unahang pinuno ng pamahalaan na nakarating at kumausap sa mga tao. Marami ang Liberal Party. Katuwang ang bihasang politico, si Carlos Garcia ng Bohol, nanalo
nagpasalamat sa pagtigil niya ng mga sapilitang evacuation at marahas na si Magsaysay sa halalan nuong 1953 at naging pangulo ng Pilipinas nuong 1954,
pagkulong ng mga tagabukid sa mga pacification village, sa tangkang ihiwalay at ang tanging pangulo na tinawag ng mga tao sa kanyang palayaw, Monching.
putulin ang pagtulong ng mga tao sa mga Huk. Mas malupit pa kaysa sa mga
Hapon, ang sumbong kay Magsaysay ng mga tao. Nagpatuloy siya ng pagtangkilik sa mga common tao, binuksan niya ang
Malacanang Palace upang kahit sinong nakabakya lamang ay maaaring pumasok at
Lumipas ang taning ni Magsaysay. Dati-rati, takbong patakas sa gubat ang mga tao kausapin ang kanilang pangulo. Itinatag niya ang NARIC [National Rice
pagdating ng mga sundalo o PC. Pagkaraan ng 3 buwan, sinasalubong ng mga tao, Corporation] upang pamahalaan ang pag-imbak, kalakal at presyo ng bigas upang
pati ng mga bata, at binabati ang mga sundalong dumating. Hindi naganap ang balak makayanang bilihin ng kahit pinakadukhang Pilipino. Itinatag din niya ang Namarco
na kudeyta ng mga pinuno ng hukbo. [National Marketing Corporation] upang makabili ang mga tao ng murang delata,

gaya ng gatas, karne-norte, atbp. Pinalawak din ni Magsaysay ang SWA [Social dapat sana ay ginamit sa pagpundar ng mga industria. Ngunit bantog at makatao ang
Welfare Administration] upang tulungan ang mga dukhang dumadagsa sa mga ginawa ni Magsaysay at hindi sumalungat si Garcia.
squatters area sa Manila nuon.
Nang pumanaw si Magsaysay nuong Marso 1957, nahirang na pangulo si Garcia, at
Nagpatuloy ang pagkabantog ni Magsaysay sa madla at malamang nahalal siya sa halalan nuong sumunod na Noviembre, nahalal siyang pangulo ng Pilipinas.
muling pangulo nuong 1958 kung hindi siya namatay sa pagbagsak ng eroplano niya, Sinimulan niyang lunasan ang mga kalabisan at pagkukulang na laganap nuon.
ang Mount Pinatubo, sa bundok ng Manunggal, sa Cebu, nuong madaling-araw ng Inadhika niya ang alituntunin ng Pilipino Muna [Filipino First] sa pamahalaan
Marso 17, 1957. upang mabawasan ang pamamayani ng mga Amerkano sa Pilipinas dala ng malapit
na kampihan ni Magsaysay at ng America nuong himagsikan ng mga Huk, at upang
Garcia: Austerity At Pilipino Muna mabuhay ang paggalang ng mga Pilipino sa sarili. Dala rin nito, sinulsulan niya ang
paglalakbay ng Bayanihan Dance Troupe at iba pang pangkat ng sayaw Pilipino sa
NARARAPAT lamang, lamang, maaaring kapalaran, o marahil dahil sa isunusukat America at marami pang bansa upang ipakita, lalo na sa mga Pilipino mismo, ang
ng mga magiting ang sarili sa mga dapat tupdin. Kahit ganda at yaman ng mga gawi at katauhan ng mga tagapulo.
ano pa man, nakabuti na ang 2 sumunod na pangulo kay
Ramon Magsaysay ay kapwa masinop at maalam Nanawagan pa si Garcia sa bayan na magtipid at maging masinop, sundin ang
tungkol sa paghanapang-buhay [economy] ng bayan. austerity program niya nang masansala ang paggasta ng salapi ng bayan at
Sunud-sunod ang mapait na kapalaran ng kapuluan - makapag-imbak para sa kinabukasan.
maraming napatay at nadurog ang Manila sa digmaan
laban sa Japan, nagkagulo-gulo sa paghimagsik ng mga Hindi sumunod ang bayan. Naging giliw ang
Huk, sinundan pa ng paglustay ng salaping bayan at Bayanihan Dance Troupe ngunit hindi pinansin ng
pagkaligmok sa utang sa America na ginawa ni mga tao ang Filipino First sa malaganap na
Magsaysay upang mahimok ang mga taong kampihan pagtangkilik ng mga imported at ng mga made in
ang pamahalaan laban sa Huk. Nang matapos USA na naging pahiwatig ng kataasan sa lipunan
manungkulan sina Carlos Garcia at Diosdado [status symbol] sa Pilipinas. Dahil naman sa maliit
Macapagal, hindi man mayaman, malakas naman ang lamang ang panalo niya sa halalan, natanto siyang
mahina sa politica at inirapan ang mga mungkahi ni
hanapang-buhay [economy] ng Pilipinas, at maliban sa Japan, panguna sa buong Asia Garcia sa Batasan [congress] ng mga kinatawan na mayaman at walang nakitang
sa pagkain at kaunlaran. dahilang magtipid sa patuloy nilang pagkurakot sa salapi ng bayan. Ang mga
karaniwang mamamayan naman ay walang sapat na kinita upang magtipid nang
Tahimik at mahinahon si Carlos Garcia, ipinanganak sa Talibon, Bohol, nuong kasing laki ng inadhika ni Garcia.
Noviembre 4, 1896, nang kasalukuyang kumakalat parang apoy sa buong pulo ang
balita ng kasasabog na himagsikan ng Katipunan sa Manila. Kapwa Boholano ang Gayung kasing linis ni Magsaysay, kapwa ayaw gumamit ng salapi ng bayan sa
mga magulang, sina Policronio Garcia at Ambrosia Polestico, at gaya ng halalan o sa sarili, namayani pa mandin sa pamahalaan ni Garcia ang kabulukan
karamihan sa Bohol, ay hindi nasindak o nabalisa sa bali-balita ng labanan na [graft and corruption] na nagsimula pa nuong panahon ni Magsaysay sa ilalim ng
malaganap na gumugulo sa katabing pulo ng Cebu nuon. NARIC, NaMarCo, SWA at iba pang naglakihang pundar ng pamahalaan. Naging
eskandalo ang walang puknat at malawak na pagnanakaw ng hindi masupil na mga
Lumaking politico si Garcia. Nuong panahon ng Amerkano, 2 ulit siyang naging kawani at pinuno ng pamahalaan. Natalo si Garcia sa halalan nuong Noviembre 14,
governador ng Bohol bago nahalal na kinatawan ng Batasan Bayan [congressman] 1961, nang tumanggi siyang gamitin ang kapangyarihan at salapi ng pamahalaan
sa unang Republika ng Pilipinas nuong 1946, katulad at kasabay ni Magsaysay. upang mahalal muli, at sa paratang ng graft and corruption na dumanak sa kanyang
Nahalal siyang senador nuong 1950, at nagbuo ng sariling sapian [political party] pamamahala.
kahiwalay sa Nacionalista Party at Liberal Party na bantog nuon, ngunit nayaya
siyang sumapi sa Nacionalista at naging katuwang ni Magsaysay sa halalan nuong Saglit siyang nabalik sa politica bilang pangulo ng constitutional convention nuong
1953. Bilang Pangalawa [vice president] ni Magsaysay, namasdan ni Garcia ang 1971 ngunit inatake siya sa puso at namatay nuong Junio 14, 1971.
paglustay ng milyon-milyong salapi, tulong [aid] galing sa America at bayad-pinsala
[war reparations] mula Japan, sa pagbili ng bigas at pagkain mula sa ibang bansa, na

Ang Kahuli-hulihang Maginoo ang mga lumalaking suliranin sa paghanapang-buhay ng bayan (national economy),
ipinatigil niya ang paghigpit sa palitan ng salapi ( foreign exchange controls ) nang
Bakit napakalawak ng pagitan ng mga mayaman sa mga mahirap? Kung ang buod maging malaya ang halaga ng piso tumbas sa dolyar. Naging doble ang palitan, 4
ng buhay ay katarungan, bakit nag-iiwan ng maraming pagkain sa pinggan sa mga piso sa bawat dolyar, maigi sa mga kalakal palabas (exports), kumita ng higit na
maraming piso, at naka-antal sa kalakal papasok (imports) dahil nagmahal bigla ang
handaan halaga ng mga imported at mga made in USA na bilihin.
samantalang may mga taong nagbubungkal sa basurahan upang makapulot ng
Kahit ayaw magpayaman sa sarili, hindi naman napipilan ni Macapagal ang mga
kapirasong makakain? kakampi sa politica at mga alalay niya sa pamahalaan sa pagkurakot sa salapi ng
... Ang lakas ng bansa ay nakasalalay sa mabuting kalagayan ng 'common tao' bayan, at mayabong pa rin ang graft and corruption nang matalo siya sa pagiging
pangulo muli nuong halalan ng Noviembre 1965.
- Diosdado Macapagal, Pangulo 1962-1965
Siya ang nahirang na pangulo ng constitutional convention nang namatay si Carlos
MARANGAL kahit dukha, ipinanganak si Diosdado Macapagal sa baranggay ng Garcia nuong 1971. Sa kanyang paglisan sa Malacanan matapos ng halalan nuong
San Nicolas, sa Lubao, Pampanga, sa mga matimtimang magulang, sina Urbano 1965, itinanghal na siya ang huling maginoong pangulo (the last of the gentlemen
Macapagal at Romana Pangan, nuong Septiembre 28, 1910. Naging balakid ang Presidents).
pagka-pobre sa kanyang pagiging valedictorian bagaman at siya ang pangunahin sa
mataas na paaralan (high school). Tinantiya ng mga guro na wala siyang magiging
kinabukasan dahil walang yaman, at ibinaba ng isang guro ang kanyang grado upang
iba ang maging valedictorian.

Hindi makatarungan ang ginawa mo sa akin!
Nagsiklab si Macapagal at hinarap ang guro.
Ngunit may katarungang nangingibabaw at
naghahatol sa ating lahat, pati na sa iyo!

Ginamit na dahilan ni Macapagal ang pagiging
dukha upang mag-aral nang maigi, at nagtapos ng
pagka-doctor ng batas (civil law) at ng
paghanapang-buhay (economics). Nahalal siyang
kinatawan (congressman) ng Pampanga sa Batasang Bayan nuong 1950 hanggang
1957. Sa isa niyang saysay, nuong kinatawan na siya, may isang Kapampangan na
humarap sa kanya at humingi ng tawad, at ng trabaho. Walang iba kundi ang guro na
nagbaba ng grado niya sa high school.

Nahalal si Macapagal bilang Pangalawa (vice president) ni Carlos Garcia nuong
1958-1961, at nuong Noviembre 1961, bilang Pangulo ng Pilipinas. Ikinarangal ni
Macapagal ang kanyang pagiging dukha, 'poor boy from Lubao' ang palatak niya
sa sarili, at iminungkahi sa bayan ang simple living o pamumuhay ng walang rangya
bilang lunas sa bulok ng graft and corruption na laganap sa Pilipinas nuong una
siyang nanungkulan. Nanawagan siya sa mga pinuno ng pamahalaan na huwag
magpayaman sa pagnanakaw sa bayan.

Upang makatulong sa mga mahirap, itinatag niya ang EEA o Emergency
Employment Agency na nagbigay sa libu-libong tagalungsod ng arawang hanap-
buhay sa paglinis ng mga lansangan at iba pang gawaing pambayan. Upang lunasan

(Ikalabinlimang Linggo) ang alingasngas kaya ipiniit na lamang siya nang 7 taon hanggang nagkasakit sa puso
at, sa hikayat ni Jimmy Carter, pangulo ng America, ipinadala siya sa Texas, sa
Patayan Sa New Society America, upang ma-operahan nuong Mayo 1980. Dinalaw siya ni Imelda, asawa ni
Ferdinand, upang pagbawalang huwag nang bumalik sa Pilipinas at papatayin siya
Hindi ito government by law, ito'y government by outlaw! ng mga "comunista" o ng iba pang mga pangkat. Pinag-usapan din nila kung ano ang
- Tsuper ng jeepney, matapos kikilan ng pulis magiging kinabukasan ng pamahalaan sa Pilipinas kapag wala na si Ferdinand.
Nanahimik sa America si Benigno nang 3 taon habang nakikinig sa mga ulat ng unti-
SA HALALAN nuong 1935, nang mahalal sina Manuel Quezon at Sergio Osmena unti at lumalaganap na galit ng mga tao sa Pilipinas, at ng paghina ng katawan at
bilang pinuno ng Commonwealth, nahalal din si Julio pagkakasakit ni Ferdinand - palagian na sa Malacanan ang mga doctor at mga nurse
Nalundasan bilang kinatawan ng Ilocos Norte sa Philippine upang gamutin si Ferdinand araw at gabi - hanggang nuong Hulyo 1983, kumalat na
Assembly; tinalo niya ang ama ni Ferdinand Marcos, si agaw-buhay na, hindi tinanggap ng katawan ang kapalit na bato [kidney transplant
Mariano, na dati ring kinatawan ng Assembly. Panganay na rejection]. Labag sa payo ng asawa, si Corazon Cojuangco, nagpakana si Benigno
anak, si Ferdinand ay asintado at kapitan ng rifle and pistol na pumuslit sa Manila at angkinin ang pagka-pangulo ng Pilipinas.
team sa University of the Philippines nuon. Binaril at napatay
si Nalundasan habang nagsisipilyo ng ngipin isang gabi sa Mahigit isang libong kakampi ni Benigno ang nagkumpol sa
harap ng bintana ng kanyang bahay. Dinakip at nilitis ang Manila International Airport nuong Agosto 21, 1983, upang
mag-amang Marcos, pati na ang 2 kapatid ng matandang sumalubong kay Benigno na balak, matapos mapaligiran ng mga
Marcos. Hinatulan si Ferdinand Marcos ni Judge Roman alalay, ay sumugod patungong Mendiola at matapos salihan ng
Cruz, ng Laoag provincial court nuong 1939 na makulong inaasahang 5 o 6 libong mga taga-Manila, sakupin ang
dahil sa pagpatay kay Nalundasan. Nasa piitan si Ferdinand Malacanan at ang pamahalaan. Walang malay-tao si Ferdinand
sa Malacanan dahil sa sakit, kaya si Imelda lamang at ang dating
nang makapasa sa bar examinations at naging abogado at, sa harap ng Philippine tsuper ni Ferdinand, si Fabian Ver, na nuon ay pinuno na ng
Supreme Court na pinamunuan ni Jose Laurel, matagumpay siyang nangatwiran at buong sandatahang bayan [Philippine armed forces], ang
pinalaya nuong 1940. sumansala sa balak ni Benigno. Malayo sa mga sumalubong, sa tagong bahagi ng
airport pinalapag ang eroplanong sinakyan ni Benigno galing sa Taiwan at, matapos
Tatlong halalan ang pinagtagumpayan ni Ferdinand upang siyang dakpin at ibaba ng mga sundalo, binaril sa ulo at napatay si Benigno.
maging congressman at senador. Ang ika-4 na tagumpay
nuong 1965 ang pinakamarumi at pinakamagastos - mahigit Bangkay ng isang "comunista" daw, si Rolando Galman, nakahandusay sa tabi ni
15 milyon piso ang nilustay, pati ang mga alahas at sinsing Benigno, ang pinaratangan ng mga sundalo ngunit hinayag nuong Octobre 1984 ni
pangkasal ng asawa, si Imelda Romualdez, ay isinanla upang Corazon Agrava, kaibigan ni Ferdinand at hukom [judge] na nag-usisa sa
maitustos sa kampanya upang maging pangulo ng Pilipinas si pagpaslang, na pakana ng mga sundalo ang pagbaril at, nuong Septiembre 28, 1990,
Ferdinand. Marahas, higit na marumi at higit na magastos nilitis at hinatulan si General Luther Custodio at 15 pang sundalo ng airport
ang halalan nuong 1969 nang naging pangulo muli si security sa pagpatay kay Benigno. Pinawalang sala si Fabian Ver at 25 pang
Ferdinand. Nuong Septiembre1972, pinigil niya ang paghalal kasapakat sa pakitang-taong paglilitis nuong Deciembre 2, 1985 ng Sandigang
sa 1973 ng kapalit bilang pangulo; naghayag siya ng martial Bayan [National Bulwark, a special court], gawa-gawang tagapaghatol ni
law. Dictador na ng Pilipinas si Ferdinand. Ferdinand, ngunit taimtim ang paniwala ng madla, at napahayag sa Congress ng
America, na si Imelda at si Ver ang nagnasa na mapatay si Benigno.
Isa sa mahigit 30,000 dinakip at ipinakulong
ni Ferdinand ay ang kahawig niya sa Masuwerte o sakdal tigas ng loob, maaaring sa bisa ng walang tigil na dalubhasang
pagkawalang hunos dili, si Benigno Aquino, paggamot, natauhan at nabuhayan si Ferdinand pagkatapos mapatay si Benigno
sumisikat na senador at malamang pumalit sa ngunit sukdulan na ang pagkawala ng tiwala ng karamihan sa kanyang pamahalaan;
kanya sa naantal na halalan ng 1973. kahit ang mga kaibigan niya sa pamahalaan ni Ronald Reagan, pangulo ng America,
Hinatulang mabitay si Benigno ng mga ay gimbal sa pagkitil kay Benigno na paniwala nilang nagiging sanhi ng pagdami ng
sundalo ni Ferdinand, ngunit mangingibabaw mga comunista at iba pang kilusang nais bumuwag kay Ferdinand.

Hintay muna: Ano 'yong New Society? lupaing sanhi ng pagkakabaon sa utang at paghihimagsik ng mga tao. Munting land
reform sapagkat sa Gitnaang Luzon lamang ginawa, at mga palayan at maisan
Ang Bagong Lipunan [New Society] ang itinatag na pangkat pampolitica [political lamang ang mga lupaing isinaayos, hindi kasali ang mga hacienda ng tubo [asukal],
party] ni Ferdinand upang panalunin ang mga kakampi sa pakutsi-kutsing halalan sa saging, pinya at ibang pananim. Munti, sapagkat ang pagpapairal ng land reform ay
Pilipinas nuong mahigit 20 taong dictador siya. Inakala ng marami pagkaraan ng mabagal, nahaluan ng pagkurakot [graft and corruption] at piling-pili, ang mga
ilang buwan lamang nuong 1973 na ang New Society ay binubuo ng mga blue ladies kalaban niyang maylupa lamang ang inalisan ng lupa. Munti, sapagkat 6 lamang sa
ni Imelda na laging nasa society pages ng mga pahayagan [kaya raw new society bawat 100 magsasaka ang nagtamasa ng biyaya at naging may-ari ng kanilang
pages ang tawag]. Ngunit bago pa nag-martial law, panay nang sinabi ni Ferdinand sinasaka.
na kailangang pairalin ang 'bagong lipunan' na walang colonial mentality o
pagsipsip sa mga Amerkano at mababaw-isip na paggaya sa anumang gawi na Maliban sa munting land reform nuong 1972, hindi nagtagal at maliit ang mga
sumikat o nauso sa America. Bagong lipunan daw na babawas din sa utang na loob kabutihang nagawa ni Ferdinand kung iwawangis sa kurakot, - may ulat na abot sa
na sanhi ng pangkat-pangkatan at "kaniya-kaniya" sa politica at balakid sa pag-iisa 10 bilyon dolyar, - at karahasang umiral nuong pangulo, at nuong dictador siya.
ng mga tao. Kailangan ding samahan ng pagpapakasakit ng bawat isa, para sa ikabuti
ng nakararami, upang umunlad gaya ng Taiwan at South Korea. Daw. Kailangang ibalik ang democracia o magtatagumpay ang mga comunista sa
Pilipinas! ang sabi ng mga pinuno ng America sa Washington DC, kasaliw ng
Hintay muna: Wala bang kabutihang nagawa si Marcos? kalampag ng mga pinuno ng Batasan [Congress] ng America, at tunay at malawak
na democracia, hindi ang pakutsi-kutsing halalan ng mga kinatawan ng tutang
Nuong unang naging Pangulo, nagpagawa ng maraming kalsada, tulay at paaralan si congreso ni Marcos!
Ferdinand. Sa kanyang politikang palay [politics of rice] din, naalis ang pagtatago
ng bigas ng mga may bodega upang pataasin ang presyo. Sa pagtangkilik niya sa Napilitan ngunit tuso pa rin, kahit mahina na ang katawan. Habang
IRRI [International Rice Research Institute] ng Los Banyos, Laguna, napalawak ang nakikipagpanayam nuong Noviembre 3, 1985 kay David Brinkley sa harap ng
paggamit ng miracle rice at naparami ang aning bigas. Ang mga ito ay nakabawas sa television sa America, hinayag ni Ferdinand ang biglaang halalan [snap election] sa
taunang pagbili ng bigas mula sa ibang bayan at nakapagbaba ng halaga ng bigas. loob ng 75 araw, sa Enero 17, 1986 sana, tapos napaliban sa Febrero 7, 1986. Sa
ganitong paraan, napatila ni Marcos ang kalampag ng mga
Pinalaki niya ang hukbong sandatahan at itinaas ang katayuan at sahod ng mga Amerkano. Paniwala din niya na walang sapat na panahon
sundalo. Lahat-lahat ay nakatulong sa pagkahalal niya bilang pangulo muli nuong ang mga magiging kalaban upang magkampanya at mag-
1969. ipon ng mga boto sa loob ng 3 buwan. Malaki rin ang
tiwala niyang manalo sa tulong ng mga galamay sa
Nuong bagong iral ng martial law, karamihan ng mga tao ay sang-ayon sa pagsupil pamahalaan at mga pahayagan. Ngunit tuso man daw at
ni Ferdinand sa pagpuslit ng mga droga, heroine at opium, at sa nakatureteng may sakit, hindi natantiya ni Ferdinand ang sidhi ng
kalampag ng mga demo at mga riot sa Manila. Umunti din ang nakawan dahil paniwala ng mga Amerkano sa democracy - nagpadala ng
natakot ang mga pusakal na barilin na lamang sila ng mga sundalo sa halip na dakpin maraming tagapagmasid at mga kinatawan ng US
ng mga pulis. Congress upang manmanan ang anumang alingasnas sa
kampanya, halalan at bilangan ng boto. Hindi rin natantiya ni Ferdinand ang unos ng
Bago pa rin ang martial law nuong Septiembre at Octobre, 1972, nang iutos ni kinatakutan niyang alingawngaw na pinawalan ng kanyang mga kakampi nang
Ferdinand ang munti ngunit pinakamabisang land reform na ginanap sa Pilipinas paslangin si Benigno; hindi niya natantiya ang tibay at dami ng kanyang mga
simula nuong unang dating pa ng mga Espanyol. Binili ang mga hacienda at kalaban, hindi niya natantiya ang kawalang-tiwala sa kanya ng mga karaniwang
malalaking palayan sa Gitnaang Luzon, pinaghati-hati sa 3 or 5 hektarya at ipinagbili mamamayan ng Pilipinas, at ng America.
sa mga magsasaka at mga kasama nang hornalan [payment in installments], patak-
patak ang bayad sa loob ng 15 taon. Ang mga magbubukid sa maliliit na palayan, Higit sa lahat, hindi niya natantiya si Cory.
kulang sa 7 hektarya ang sukat, ay ginawang taga-upa, pirmis ang bayad na upa,
hindi bahagi ng ani, kaya may pagkakataong kumita ng malaki ang mga ito kapag PANGKARANIWANG maybahay ang turing sa sarili, walang nag-akala na
malaki ang naging ani. Mabisang land reform sapagkat nawatak ang malalaking magiging pinakakilala si 'Cory' Corazon Cojuangco sa mayamang angkan ng mga
Ko Hwan-ko ng Tarlac. Ipinanganak nuong 1933 at lumaki sa layaw, tahimik,
relihiyosa at mataas ang pinag-aralan sa mga convento sa America, tiyak ng lahat,

pati na ng sarili, na hindi siya kailan man magiging pinuno, kahit na nuong Mabini ngunit naglakbay siya sa iba't ibang bayan at nagpatuloy ng pagdalubhasa sa
mapangasawa si Benigno, na simula't simula pa ay nagnasa nang maging pangulo ng halip na sumali sa Himagsikan o sa digmaan laban sa America kaya 2 ulit man
Pilipinas. Ngunit nagbago ang pag-iisip ng lahat mula nang paslangin si Benigno. siyang naging governador ng Nueva Ecija at nakilalang manalaysay [historian] at
Ang paghimagsik ng bayan sa kapaslangan, ano pa't hindi dinakip o pinarusahan ang tagakatha ng himig [musician composer], wala siyang kapansin-pansing naidulot sa
mga pumaslang, ay nasalamin sa damdamin at pasiya ni Cory na labanan si magulo at madugong kabanata ng kasaysayan ng Pilipinas nuong kapanahunan niya
Ferdinand sa snap election. bago siya pumanaw nuong Abril 18, 1928.

Lahat ng laban kay Ferdinand ay dumayo sa bantayog ng tahimik at magiting na Wala ring pumansin o nagpangalan man lamang sa maalikabok at ilang na service
viuda. Pati si 'Doy' Salvador Laurel, senador na nais maging pangulo rin, ay road sa hilaga ng Manila na bumagtas mula Caloocan hanggang
pumayag na kumandidato bilang Pangalawa [vice president] ni Cory, sa amuki ni Paranaque, 54 kilometro ang haba kaya Highway 54 ang palayaw
Cardinal Jaime Sin, arsobispo ng Manila, upang mapalakas ang presidential ticket - ng mga Amerkanong naglatag ng lansangan. Nuon lamang paunlarin
giliw ng mga mamamayan si Cory ngunit wala siyang kaalaman sa politica, ng angkan ng mga Araneta ang Cubao binigyan ng Batasan
samantalang matipuno ang pangkat pampolitica ni Laurel, ang UNIDO, ngunit payat [congress] ng Pilipinas ang mahabang lansangan ng mahabang
ang pagtangkilik sa kanya ng mga mamamayan. Ang hindi kapani-paniwalang pangalan ng hindi kilalang dating governador ng Nueva Ecija. Kaya
pagtuwang nina Aquino-Laurel ang nagkamit nuong Febrero 7, 1986, ng kauna- mula 1959, ang bihirang gamiting lansangan ay nagkaroon ng
unahang pagkatalo ni Ferdinand sa ika-6 at kahuli-hulihan niyang halalan. [Hindi mahirap bigkasing pangalan ng Epifanio delos Santos Avenue.
itunuturing na halalan ang mga ipinaganap niya nuong dictador siya.]
Sa madaling sabi, EDSA.
Ngunit tuso at matibay ang kalooban, ninakaw ni Ferdinand ang tagumpay sa
bilangan ng boto sa COMELEC [Commission on Elections] sa pamamagitan ng Duon tumakas ang 2 ministro ni Ferdinand Marcos, kasama ng 300 sundalo, Sabado
halu-halong pananakot, pananakit, suhulan at dayaan ng kanyang mga kampon at ng hapon nuong Febrero 22, 1986 upang magbitiw ng tungkulin, magkubli mula sa
siya ang hinirang na pangulo muli ng tinawag na National Assembly nuong Febrero parusa ni Fabian Ver, kanang-kamay ni Ferdinand, at manawagan sa hukbo ng
15, 1986. Sakdal ang angal ng mga mamamayan, ni Cardinal Sin at ng mga Pilipinas na kumampi sa kanilang pagtiwalag sa pagdidictador sa Malacanan.
kinatawan ng US Congress, ngunit hawak pa rin ni Ferdinand ang hukbo at Matimtiman na nagsilbi kay Ferdinand si Juan Ponce Enrile, kalihim ng tanggulan
pamahalaan, at maaaring nabinbin ang pagsupil sa kanyang pagka-dictador kung [minister of defense] na nakahimpil sa Camp Aguinaldo, at si General Fidel Ramos,
hindi sa pagbubuklod ng mga pangyayari sa lumang lansangang hindi man lamang pinuno ng PC [Philippine Constabulary] na himpil naman sa katapat na Camp
binigyan ng maayos na pangalan nang ilatag ng mga Amerikano ilanpung taon sa Crame, hanggang mausog sila ni Ver at ng mga alalay nito at natanaw nilang wala
nakaraan upang pag-ugnayin ang mga kabayanan sa paligid ng Manila at ginawang silang kinabukasan sa pagpapatuloy ng kaharian ni Ferdinand at, sa tingin ni Enrile,
shortcut mula sa airport hanggang Camp Crame at sa katapat na Camp Aguinaldo hindi siya iiwanang buhay ni Ver.
na kapwa naging sangkalan ng pagwatak sa kaharian ni Ferdinand nuong
mahalagang mga araw ng Febrero 1986. Matapos manawagan sa mga sundalo na kampihan sila, hiniling nila kay Ferdinand
na magbitiw na bilang pangulo ng Pilipinas. Madaling nakita ng mga kakampi ni
EDSA: Lakas Ng Bayan 'Cory' Corazon Quino' at 'Doy' Salvador Laurel, ang mga tumalo kay Ferdinand
sa kararaang halalan, na ito ang pinakamabisang panlaban sa dahas at pusok na
Arava u mayet an namaes u ryes ginagamit ni Ferdinand upang manatili sa Malacanan. Sumugod nuong hatinggabing
Walang malakas na tao sa harap ng delubyo iyon si Agapito Aquino, kapatid ni Benigno, sa Radio Veritas ng simbahang
katoliko at nanawagan sa mga tao na kumampi at ipagtanggol sina Enrile at Ramos
- Sawikain ng Ivatan sa Batanes sa inaasahang paglusob ng mga sandatahan ni Ver. Pagkaraan ng ilang oras, si
Cardinal Jaime Sin man ay nanawagan na rin sa lahat na sumugod sa EDSA, ang
Ang pagkamatay ni Ninoy ay pagkabuhay muli ng ating bayan mga pari, madre at mga relihiyoso sa Metro Manila, paligiran ang 2 campo at
- 'Cory' Corazon Aquino harangin ang mga lulusob. Inutusan niya ang mga mongha sa mga kumbento na
manalangin nang walang tigil, huwag kumain bilang panata, hanggang magtagumpay
KABABATA ni Emilio Jacinto si sina Cory at Doy.
Epifanio de los Santos y Cristobal,
ipinanganak nuong Abril 7, 1871, at
lumaking ilustrado gaya ni Apolinario

Hintay muna pa: Bakit natakot si Enrile na patayin siya ni Ver? Bakit sumama naging ilanpong libo, at naging daan-daang libo, matanda, bata, mayaman, mahirap,
sa kanyang mag-aklas si General Ramos? babae, lalaki, relihiyoso, walang-Diyos, sikat, dukha, humarap, lumuhod, humarang
sa mga tangke, sa mga truck, nanawagan sa mga sundalo, nanawagan sa radyo,
Nuong 1981, hinirang ni Ferdinand si Ver na nanawagan sa diyos, nanawagan ng pagkain, ng panalangin, ng awit at himala.
pinuno ng sandatahang bayan [AFP or
Armed Forces of the Philippines], At tumirik ang mga tangke.
nilaktawan si General Ramos. Pagkaraan ng
isang taon, nuong Hulyo, 1982, nadinig ni Ayaw magpaputok ng mga kanyon. Lumapag ang mga helicopter gunship sa Camp
Enrile na balak ni Ver na alisin siya sa Crame at tahimik na sumuko kina Enrile at Ramos. Tumanggi ang Philippine air
katungkulan. Kasapakat ni Coronel force sa utos ni Ver na bombahin at masingganin ang Camp Crame. Dumaong sa
Gregorio Honasan at ilan pang batang bunganga ng ilog Pasig ang mga barkong pandigma ng Philippine navy at tumawag
pinuno ng sandatahan, itinatag ni Enrile ang kina Ramos at Enrile, handa na silang kanyunin ang Malacanan anumang oras nila
RAM [Reform AFP Movement] at iutos. Handang makipagdigmaan laban sa mga tiwalag, tumanggi ang mga sundalo,
nagsimulang mag-imbak ng mga sandata at piloto at marinero na lipulin ang mga mamamayang dumanak sa EDSA. Sagot sa
maghikayat ng mga kakamping sundalo mga panalangin, dumating ang himala. At naglaho ang kapangyarihan ni Ferdinand.
upang labanan si Ver. Natunugan ito
ni Ver at naging mainit ang ugnayan Lunes, Febrero 25, 1986, ipinatawag ni George Schultz, kalihim panlabas ng
nila at si Ferdinand lamang ang America [US secretary of state], ang ambassador ng Pilipinas sa Washington DC
pumigil ng sugapaan nila. upang ipasabing magkakaroon ng digmaan ng mga magkabayan [civil war] sa
Pagkaraan ng isa pang taon, nuong Pilipinas kung hindi magbitiw si Ferdinand. Ito rin ang hinayag ng US ambassador
Hulyo 1983, nagbitiw sa sa Manila kay Ferdinand mismo kasabay ng pasabi sa Washington DC. Pinayuhan
katungkulan si Ramos at si Enrile din si Ferdinand ng ilang makapangyarihang senador sa US Congress na oras na
ngunit tinanggihan ni Ferdinand. upang bumitaw, at bumitaw nang malinis. Nagpasabi rin si Ronald Reagan, pangulo
Nagbuo na rin ng pangkat si ng America, na tutulungan si Ferdinand, ang kanyang pamilya at mga alalay na
Ramos, ang Special Action Force, lumisan nang mapayapa sa Pilipinas at manirahan sa America.
at sumapi sa RAM, ang pangkat ni
Enrile, upang magsanay sa labanan. Nang nag-agaw buhay si Ferdinand pagkatapos Martes ng umaga, Febrero 25, 1986, halos buong hukbo ng Pilipinas ay tumiwalag
ng pang-2 operasyon [renal transplant surgery], nagsimulang umamin si Enrile na na, at nagpasimulang panata ng tungkulin [inaugural oath of office] si Cory at
nais niyang maging pangulo ng Pilipinas kapag hindi na interesado si Ferdinand. Doy sa harap ng mga pinuno ng pamahalaang bansa [national government] bilang
Nuong Febrero 1985, nagsimulang sumanib sa RAM ang mga matataas na pinuno ng pangulo at pangalawang-pangulo ng Pilipinas. Sa Malacanan naman, hinirang na
hukbong Pilipino. Pagkaraan ng 6 buwan, nabunyag ang balak ni Ver na dakpin ang pangulo muli si Ferdinand ng mga kakampi nuong umaga rin iyon. Ngunit
mga pinuno ng pangkat. Nagsimulang magbalak ang RAM ng kudeyta [coup d'etat] kinahapunan, nagsimulang kumapal ang mga galit na tao sa labas ng Malacanan,
upang alisin si Ferdinand sa Malacanan, gaganapin sa Febrero 23, 1986 pagkatapos napigilan lamang ng mga sandatahang presidential guard ni Ver. Naging kulungan
manalo si Ferdinand sa snap election.. Natunugan ito ni Ver at nuong Febrero 14, na ang palasyo ni Ferdinand.
pinulong ni Ferdinand ang mga pinuno ng sandatahan upang pag-usapan ang
pagdakip sa mga pinuno ng RAM at ang pag-alis kay Enrile. Nuong Febrero 18, Tuso man at matibay ang kalooban, hindi na masulsihan ang kanyang pamahalaan
1986, nadinig ni Enrile na pinakakalat na ni Ver ang mga sundalo niya paligid sa na, animo'y basahang basa, pinagwatak-watak ng mga taong pinagharian niya nang
Manila. Nagtago na si Enrile at si Ramos. mahigit 20 taon. Nuong gabing iyon, tinawagan ni Ferdinand si Enrile, na nangakong
mapayapa silang makakaalis, at sinundo ng mga helicopter mula sa US embassy si
Gaya ng inasahan ng libu-libong nagbabantay sa EDSA, pinalusob ni Ver ang mga Ferdinand at mahigit 100 niyang pamilya at mga alalay, dinala sa Clark airbase sa
tangke nuong Febrero 23, 1986 upang lipulin ang mga tiwalag sa Camp Crame at Pampanga. Nais ni Ferdinand na tumigil nang ilang araw sa bayan niya sa Laoag,
Camp Aguinaldo. Pinaligiran ng malalaking kanyon at pinalusob din ang mga Ilocos Sur, ngunit tumanggi si Cory at baka bumuo duon ng sariling niyang hukbo si
helicopter gunships upang masingganin [machine-gun] ang 2 campo. Pinasabog ang Ferdinand, kaya kinabukasan ng madaling-araw, inilipad si Ferdinand at pangkat sa
transmitter ng Radio Veritas upang matigil ang patuloy at kaisa-isang Hawaii kung saan siya namatay pagkaraan ng 3 taon, nuong Septiembre 28, 1989.
nagsasahimpapawid ng harapan sa EDSA, ngunit napalitan agad ng hindi natuntong
Radio Bandido, at nagpatuloy ang pagdagsa ng mga tao sa EDSA. Ang libu-libo ay

(Ikalabinganim na Linggo) Sumunod nasawi si Ramos, na gaya ng karamihan sa mga sundalong
nakipagdigmaan ng mahigit 15 taon sa mga Muslim sa Mindanao at sa mga
Ang Mga Sawi Kay Cory komunista sa Luzon at Visayas, ay labag sa tangka ni Cory na makipagpayapa sa
naghihimagsik laban sa pamahalaan. Ngunit tapat at maginoong sundalo, hindi
Ang kauna-unahang hangarin ay hindi rangya o pakinabang kundi tumiwalag si Ramos at nanatiling kampi kay Cory - mabuti na lamang at kung hindi,
democracia, - ang karapatan ng bawat Pilipino at sinilangan ng ating lahi tumaob si Cory sa walang sawang pagku-kudeyta nuong mga sumunod na araw.

- 'Cory' Corazon Aquino, nuong Noviembre 1988 Hindi gaanong nasawi ang mga Amerkano, paniwala na wala namang alam at
walang magagawa si Cory. Ngayon, marami, Amerkano at Pilipino, ang lingon sa
Ang paggalang sa mga karapatan ng tao ang puso ng ating himagsikan, paghanga kay Cory, ngunit nuong unang 2 - 3 taon, ang tingin ng mga Amerkano sa
ang tanging dahilang matayog pa ang itinatag nating democracia...Ang biyuda ay pasensiya na lang at wala nang iba. Baon sa utang
pagkahalimaw ng mga said sa kapangyarihan at ng mga baliw sa mapagsakop na ang Pilipinas nuong 1986, umabot ng 28 bilyong dolyar, at
paniniwala ay nananatili pa, balot sa uniforme ng sundalo o sa camiseta ng minungkahi ng cabinete at mga pinuno ng paghanapang-
buhay [economy] na gamitin ang salapi upang paunlarin ang
comunista kalakal, mga pagawaan [manufacturing] at iba pang
- 'Cory' Corazon Aquino, nuong Deciembre 1988 pagkakakitaan sa bayan. Kalimutan na muna nang mga 2 taon
ang pagbayad ng utang, sabi nila, tutal alam naman ng mga
BUNYI ang lahat nang pumasok si Cory Aquino sa Malacanan, matapos itong nagpautang na nanakawin lamang ni Ferdinand at ng mga
laspagin ng mga usyoso at mga kawatan - hinakot pati ang mga halaman! - at kasama niya. Tumanggi si Cory at ipinagpatuloy ang
nagsimulang nakipagpatintero sa kanyang mga alalay at mga kakampi. Panguna sina nakalulumpong pagbayad ng utang - kalakihan ay sa mga
Juan Ponce Enrile at Fidel Ramos, kapwa nagtaya ng buhay, at si Doy Laurel din, Amerkano.
na nagkimkim ng ambisyon. Patintero rin sa sanbayanan, pinangunahan ng laksang
Ang kasawian ng mga sundalo ng hukbo ay huwad, walang nawala sa kanila kung
nagbantay at humarap sa panganib sa EDSA, sinundan ng hindi ang kapangyarihang maghari sa Pilipinas, kapangyarihan na ayaw ng mga tao
milyon-milyong taong bumoto sa kanya na umaasa ng luwalhati at labag sa atas ng Kasulatan ng Katauhan ng Bayan [constitution] ngunit
at ginhawa at, sa likuran, ang mga sundalo ng hukbong kapangyarihan na, sa 20 taon ng martial law, ay naging ugali na hindi nila mabali.
sandatahan na, hindi man unang kampi sa kanya, ang Sunod sila sa sinumang nagmungkahi na sakupin nila ang pamahalaan at nauso ang
nagpapatotoo ng kanyang tagumpay nang tumiwalag mula kay kudeyta sa Manila. God Save The Queen ang una, tinangka ng mga sundalo nuong
Ferdinand. And of course, ang mga Amerkano. Lahat ay Nobyembre 1986 dahil nakipagpayapa si Cory sa mga kasapi ng New Peoples Army
tumulong, lahat ay umaasa, lahat ay naghihintay. o sandatahan ng mga komunista sa Gitnaang Luzon. Naunsiyami ang kudeyta ngunit
napilitan si Cory na alisin sa kanyang Cabinet ang mga leftist at maka-komunista na
Salu-salungat ang kanilang mga hangarin at labis ang dami ng kinaasaran ng mga sundalo, kasama sina Joker Arroyo, matagal na niyang kakampi,
kanilang mga pangangailangan kaya - dapat asahan at alituntunin si Teodoro Locsin, kilalang mahilig sa socialist politics, at Jaime Ongpin, ang
sa politica: Lahat ay laging sawi - madaling kumupas ang papel kanyang kalihim ng pagpundar [secretary of finance]. Nagkudeyta muli nuong Enero
ng karaniwang maybahay na walang karanasan sa politica o 1987 nang nakipagpayapa si Cory sa mga Muslim ng Mindanao, at lagdaan ang
pamamahala. Unang nasawi sina Enrile, nanatiling pinuno ng tanggulan bayan kasunduan ng Moro National Liberation Front. Unti-unti, sa bawat kudeyta,
[secretary of national defense], at Laurel, naging kalihim panglabas [secretary of nausog si Cory palayo sa tangkang isapi o ibalik sa kabuoan ng bayan ang mga
foreign affairs], kapwa tangkang madaliang iluklok si Cory sa trono ng superstar ng
Pilipinas, pagkatapos si Enrile [sa isip ni Enrile] o si Laurel [sa isip ni Laurel] ang nakalas o napag-iwanan dahil sa pagkadukha o kaibahan ng adhikain sa
magpapalakad sa pamahalaan. Tumanggi si Cory na tumawag ng halalan uli sa loob buhay.
ng ilang buwan at inihayag na magpa-pangulo siya sa takdang 6 taon. Nagmaktol
ang 2, kapwa lumayo sa Malacanan at kapwa tumigil sa pagpanggap ng mga Hanggang umabot sa kudeyta nuong Disyembre 1, 1989 ng bandang
tungkulin, kapwa sinisante at kapwa pinalitan ni Cory. Kapwa nakipagsapakat sa 3,000 sundalong pinamunuan ni Gregorio Honasan ang lumusob sa
kung sinu-sinong mga sundalo upang maghari sa pamamagitan ng kudeyta sapagkat Camp Crame, Camp Aguinaldo, Fort Bonifacio sa Nueva Ecija at sa
kapwa alam na tatalunin sila ni Cory, magkasapi o magkahiwalay, kahit gaanong himpilan ng sandatahang dagat sa Cavite. Pati Malacanan binomba ng eroplano, at
naging katamlay ang mga tao kay Cory, sa anuman at kailan mang halalan. Maliban napilitan si Cory na humingi ng tulong sa US air force. Mabilis at madiin na
sa sunud-sunod na kudeyta, kapwa tapos na. inihayag ng pamahalaan ng America ang pagpanig nila kay Cory, sa pulong ng mga

pinuno ng hukbong Pilipinas na tinawag sa US embassy sa Manila. Pati ang mga America at sa damdamin ng mga Pilipinong nakakaunawa. Napagtayog ni Cory ang
umutak sa mga kudeyta ay binalaan, sinimulang usisain ang mga ari-arian sa democracy, at pinamunuan niya ang pagtagumpay ng nasa ng mga tao na maging
America at iba pang bayan kung nanggaling sa pagkurakot sa mga tulong [US aid] malaya: Wala nang hari sa Pilipinas.
na inalay ng America sa Pilipinas, ginawang panakot ang paglitis at pagpiit sa
America. Kaginsa-ginsa, biglang nalaos ang kudeyta-kudeyta sa Manila. Pagbabalik Ng Magiting

Walang lumabas ng bahay upang ipagtanggol si Cory. Palakasin ang kapangyarihan ng mga tao at uunlad ang bayan,
magpapantayan sa lipunan at magkakaisa ang mga mamamayan.
Ang daan-daan libong tao na nagtaya ng buhay upang ipaglaban siya sa EDSA ay
maniwaring naglaho nang lubusan. Ang sagad na nasawi kay Cory ay ang mga - Fidel Ramos, Pangulo ng Pilipinas, 1992-1998
sawing-palad. May ilang libong mga magsasaka at mangingisdang nanaghoy
papunta sa Macalanang nuong Enero 22, 1987, pinamunuan ng KMP o Kilusang IPINANGANAK nuong Marso 18, 1928, sa Lingayen, Pangasinan. Ama si
Magbubukid ng Pilipinas, ang mabilis na pinagbabaril ng mga sundalong bantay sa Narciso Ramos, abogado, 5 ulit kinatawan sa Batasang Bayan [Philippin Congress]
paanan ng tulay sa Mendiola. Mahigit 90 ang tinamaan ng bala, 19 ang napatay.
Nagtampo ang karamihan at umingos, kahit na nang nakisaliw si Cory sa mga at dating kalihim panlabas [secretary of foreign affairs]
magsasakang nanaghoy kinabukasan sa Malacanan. ng Pilipinas. Ina si Angela Valdez, guro, taga-Batac,
Ilocos Norte.
Hintay muna: Bakit nagtampo ang mga tao? Bakit walang nagtanggol kay
Cory? Nag-aral sa America, sa West Point Military Academy
sa New York nuong 1950, nagtapos ng civil engineering
Paniwala nilang tinalikuran ni Cory ang mga pangako nang unang maging Pangulo sa University of Illinois nuong 1951. Lumaban bilang
na susugpuin ang pagkurakot sa pamahalaan, palalawakin ang kalayaan ng mga tao, tenyente ng hukbo sa digmaan sa Korea nuong 1952.
at higit sa lahat, lulunasan ang paghihirap ng mga dukha. May paratang pa na Namuno sa mga sundalong Pilipino ng Civic Action
ibinalik ni Cory, anak ng haciendero, ang mga mayaman at may lupa sa Group sa digmaan sa Vietnam nuong 1966 hanggang
kapangyarihan at sila ay naghahari na naman sa pamahalaan. Sa amuki ng kapatid, si 1968. Pinuno ng PC [Philippine Constabulary] hanggang
Jose Cojuangco, pinagbutas-butas ng Batasang Bayan ang batas ng Pebrero 1986. Ministro ng Tanggulang Bayan hanggang
Pangkalahatang Pagsasaayos ng mga Sakahan [Comprehensive Agrarian Reform 1992. Pangulo ng Pilipinas, 1992 hanggang 1998.
Law o sa madaling sabi, CARP] kaya naging goyo-goyo lamang ang batas na
nilagdaan ni Cory nuong Hunyo 10, 1988, 6 buwan matapos patayin ang 13 Bago pa nahirang na pangulo nuong Hunyo 30, 1992, natupad na niya ang
magsasaka sa Mendiola sa harap ng Malacanan. pinakamalaking tungkulin niya sa bayan. Naiwasan ang digmaan at nanatiling
malaya ang Pilipinas. Gaya ngunit higit sa mga magiting ng baranggay nuong
Pati na ang kalayaan ng mga hampas-lupa [tillers of the earth] ay makitid pa rin, panahon ng mga magdaragat, si Fidel Ramos ay isang magiting ng bayan. Sa
kung mayroon mang mga karapatan ang mga walang kapangyarihan sa mga kanyang walang maliw na pagtangkilik kay Pangulo Cory Aquino nagapi ang
lalawigan. Nuong 1987, pinagpapatay ng mga sundalo ang 17 taga-nayon, pati 6 na paghahari ng mga nag-kudeyta-kudeyta nang walang puknat, at nanaig ang
musmos at 2 hukluban, sa Lupao, Nueva Ecija. Walang inusig sa mga pumatay. pamahalaan ng mga tao. Sa kanyang mahinahong paraan, hindi naganap ang
digmaan ng mga magkabayan [civil war] na malamang hangad ng mga nais maging
Tahimik na nakaraos si Cory sa pagiging pangulo, na sinimulang sintaas ng langit sa diktador gaya ni Ferdinand.
paghahangad ng karamihan at natapos singlalim ng dagat sa walang nangyari paris
din ng dati na pagtamlay ng mga tao. Maraming pagkakamali at pagkukulang ang Sapat na iyon upang tanghalin siyang bayani. Ang iba pang nagawa ni Ramos bilang
maybahay na naging pangulo at malamang matagal na panahon pa bago kilalanin ng pangulo ay dagdag na lamang.
mga mamamayang hindi pa ipinanganganak ngayon ang pagkabayaning ginampanan
niya nuong Himagsikan ng 1986 at sa pamamahala niya sa sumunod na 6 taon. Sa Tinangkilik niya si Ernesto Garilao bilang kalihim ng Pagsasaayos ng Pagsasaka
araw-araw na gulo at taon-taong kabalisaan, madaling nalimutan ng madlang [secretary of land reform] nuong 1992, na nagbahagi ng kulang-kulang 2 milyon
kahalubilo sa mga pangyayari na, sa harap ng panganib at magkakasalungat na hektarya ng lupa sa mga magbubukid. Bagama't hindi ganap, napakalaki naman ang
hiyaw-hiyawan, napaganap ni Cory ang 2 dahilan hinahangaan siya ngayon sa natupad ni Garilao kung ihahambing sa 848,518 hektaryang ipinamahagi sa

pamumuno ni Cory Aquino, na hinaluan pa ng pandaraya ng kapatid, si Jose Bayan [Philippine Congress]. Nagpatuloy ang bagong buhay niya sa politica nang
Cojuangco. Si Garilao din ang nagsulsol sa mga samahan ng mga magsasaka na manalo siya bilang Pangalawa [vice president] nuong 1992 nang naging Pangulo si
makisali sa pangangasiwa ng bahagian ng lupa hindi lamang upang mapadali ang Fidel Ramos.
pagbabahagi, kundi upang maganap ang pagmumudmod. Hindi masabi nang tuluyan
ni Garilao, ngunit sa dami, yaman at kapangyarihan ng mga kalaban ng land reform Kinalaban siya ng pambato ni Ramos, si Jose de Venecia, sa sumunod na halalan
sa Pilipinas, ang mga nangangasiwa ng pagsasaayos ng sakahan ay nangangailangan ngunit sa kanyang palatok sa madla ng 'Erap Para Sa Mahirap', at sa tulong ng
ng tulong, hindi ng sumbat. mga dating kakampi niya sa pamahalaan ni Ferdinand, nanalo si Estrada. Nuong
1998, hinirang siyang pangulo ng Pilipinas, ang pinakamalaking papel na maaari
Nakipagpayapa si Ramos sa MNLF [Moro National Liberation Front] matapos ng niyang gampanan sa buhay. Ang hirap
24 taong pag-aaklas nito sa Mindanao, bagama't nagpatuloy ng paglaban ang lang, hindi nagampanan. Sa kanyang
katuwang na pangkat na MILF [Moro Islamic Liberation Front] sa Basilan at Sulu. pagkahirang nagsimula, mula sa
Inis din ang ibang pinuno sa pamahalaan dahil sa unti-unting pagbigay ng sarilinang pinakamatayog na tagumpay niya,
pamamahala [autonomy] sa mga lalawigan ng mga Muslim. Ang pag-unlad ng natupad ang pinakamasakit na bagsak ni
paghanapang-buhay [economy] ng Pilipinas na inasam nuon pang namumuno si Estrada. Marahil, dahil napahaba nang
Aquino at nagsimula nuong 1992, lalo na nuong 1994 - 1995, sa pagharap ni Ramos husto ang paggantimpala sa sarili, o
sa mga suliranin ng koryente at tubig, pagsupil sa pagkurakot sa pamahalaan at maaaring nawaglit sa isip ang mga
pagpapasok ng pundar mula sa ibang bayan [foreign investments]. Ngunit gaya ng alituntunin na naghatid sa kanya sa
kasunduan sa Mindanao, hindi ganap ang bisa, at nadamay ang Pilipinas sa Malacanang. Nakalimutan niya ang
pagbagsak ng paghanapang-buhay sa buong Asia nuong 1997 bagaman at hindi maraming pelikula niyang nilabasan,
kasing sidhi ng dinanas ng mga katabing bayan. nalimot niya ang daan-daang papel ng pakikibaka na ginampanan, nalimot niya ang
pamumuhay nang marangal.
Erap Para Sa Mahirap
Nalimot niya na marahas at walang-awa ang lipunan.
Tawagin n'yo akong bobo, ngunit huwag n'yo akong tawaging 'corrupt'!
- Joseph Ejercito Estrada, Pangulo ng Pilipinas nuong 2001 Agad kumalat ang balita ng midnight cabinet, lasingan sa hatinggabi sa Malacanang
kasama ang mga kaibigan, inuman ng imported na alak, 1,000 piso ang halaga ng
LAKI sa Tondo kung saan siya ipinanganak nuong Abril 18, 1937, natagpuan ni bawat bote. Kumalat ang bulungan ng suhulan at walang tigil na pagkurakot sa
'Erap' Joseph Ejercito Estrada ang papel niya sa buhay sa pelikula, bilang isang pamahalaan. Sitsit-sitsit din ang bahay para sa isa sa mga querida , mahigit 1 milyon
piso ang halaga. Pinabayaan, hindi pinansin, walang tiyaga sa panunungkulan, hindi
matipunong hampas-lupa, nakikipagbakbakan kaya o ayaw magtrabaho, nawalan ng tuntunin ang pamahalaan ni Estrada.
hanggang makatagpo ng marangal na pamumuhay sa Sinabayan pa naman ng pagbagal ng kalakal at paghanapang-buhay [economy] sa
gitna ng marahas at walang-awang lipunan. Mahusay Pilipinas at buong Asia kaya nainis at nabalisa ang mga nagkakalakal at mga
na artista, naging bantog at mayaman si Estrada kahit nagpupundar [financiers], ang mga bangko at kawanihan ng pananalapi [financial
na tutol ang mga magulang sa kakulangan ng dangal ng institutions] sa patuloy na pagkalugi sa Pilipinas, lalo na sa Makati.
kanyang hanap-buhay. Nuong lamang 1969, nang
mahalal si Estrada na alkalde ng San Juan, Rizal, Nakasama ng mga inis at ng mga balisa ang 3 pang pangkat na galit sa pagiging
nabawi ang kalooban ng mga magulang. Sa gulat ng pangulo ni Estrada, at sa loob ng 2 taon lamang, naglinaw ang opposition:
marami, mahusay at bantog na alkalde si Estrada, at sa
16 taong panunungkulan, napahanga niya ang lahat sa 1. Mga inis at balisang nagkakalakal at nagsasalapi [financiers] na nalulugi sa
dami at galing ng kanyang mga nagawa sa San Juan.
Makati , hindi nakasali o nausog ng mga alalay ni Estrada.
Naputol lamang ang kanyang pamumuno duon nuong
Pebrero 1986 nang naghimagsik ang mga taga-Manila 2. Simbahang katoliko. Nuong kampanya pa lamang, ipinagmalaki na ni
sa EDSA laban kay Ferdinand Marcos, na kakampi ni Estrada. Napasama siya sa
mga itiniwalag ng bagong pamahalaan ni Pangulo Cory Aquino, ngunit nabalik siya Estrada ang dami ng kanyang mga querida, ang kanyang mga anak sa
sa politica nang nahalal siya sa sumunod na taon bilang senador ng Batasang labas, mga eskandalong tangi at hinangaan, pahiwatig ng pagkalalaki,
ngunit itinuring ng simbahan na sampal sa mga utos ng simbahan at
pagyurak sa pag-aamuki ng mga pari sa mga sumasamba.

3. Mga old guard politico, lalo na ang mga pinuno ng unang EDSA na habang pangulo ng Pilipinas nang sumali siya sa pagkakalakal ng lupa ng
pamilya niya
nagpabagsak kay Marcos. Tinalo na nga ang isa sa kanila, si Jose de
Venecia, sa halalan nuong 1998, may insulto pa si Estrada tuwing tututol Tahimik ang pagdinig ng mga tao sa mga hayag ni Singson, ngunit
sila sa mga balak, Ako ang nahalal na pangulo, hindi kayo!. nagimbal ang buong kapuluan sa testigo ni Edgardo Espiritu,
dating kalihim ng pananalapi [secretary of finance] at tauhan ni
4. Ang mga pahayagan at media, maiglap na ikinakalat sa buong kapuluan Estrada sa Malacanang, na katuwang [partner] si Estrada ni Dante
Tan sa BW Resources Company, na inuusig ng Securities and
ang anumang bulong at sumbong laban kay Estrada o sa kanyang mga Exchange Commission dahil sa pandaraya sa stock market . Sabi
kaibigan at tauhan. Ilang ulit, naghiganti si Estrada sa ilang pahayagan, daw ni Estrada kay Espiritu na malaki ang kinikita niya sa BW
nilibak niya ang sinuman sa media na pumintas sa kanyang pamamahala. Resources. Kaya ayaw daw ituloy ang pag-usig sa compania.

Sinuman ang nais maging pinuno ng bayan ay laging luhod sa mga pangkat na ito, Lalong naniwala ang maraming tao na may mga kasalanan si Estrada nang tumestigo
kahit na si Ferdinand nuong una, ngunit hindi lamang sila inirapan, hinamon pa at si Clarissa Ocampo, vice
ginapi ni Estrada. president ng Equitable-PCI Bank
na lumagda si Estrada sa pangalang
Sumubo ang baho nuong Oktobre 9, 2000, nang naghayag si 'Chavit' Luis Singson, Jose Velarde sa mga dokumento
governador ng Ilocos Sur at kainuman ni Estrada, na "nilagyan" niya si ng 10 milyon pisong pautang.
Estrada ng 8 milyon dolyar na suhol mula sa mga nagpapasugal ng Nuong Disyembre 20, 2000,
jueteng, at mahigit 2 milyong dolyar na kurakot mula sa buwis sa tabako. nagbitiw ng tungkulin si George
Mabilis ang mga sumunod na pangyayari. Pagkaraan ng 5 araw, nagbitiw Go bilang pangulo ng PCI Bank.
ang Pangalawa [vice president] ni Estrada, si Gloria Macapagal Arroyo, Kasama sa mga dokumento mula sa
sa tungkulin bilang kalihim ng Social Welfare and Development at PCI ay isang sobre [envelop] na
sumama sa opposition. Wala pang 10 araw pagkahayag ni Governador nais buksan ng 10 kinatawan ng
Singson, nuong Oktobre 18, 2000, sinimulang usisain ng house of Batasan [House representatives] na
representatives ng Batasang Bayan [Philippine Congress] ang mga ulat tagapag-usig [prosecutor] sa impeachment. Magpapatunay daw na mahigit 63
ng suhol at pagkaltas sa buwis. Sa kalagitnaan ng pag-uusisa, nuong milyon dolyar ang naipon ni Jose Velarde sa iba't ibang deposito sa PCI.
Nobyembre 2, 2000, tumiwalag ang maraming kinatawan [congressmen]
Hindi tinukoy sa mga paratang! ang tutol ng mga senador na nagtatanggol kay
at mga pinuno ng Batasan mula sa pangkat pampolitica ni Estrada, ang PMP o Estrada sa impeachment. Sa botohan kung bubuksan ang sobre,
Pwersa ng Masang Pilipino [Power of the Filipino Masses] at nagbitiw sa 11 senador ang kumampi kay Estrada na walang kinalaman sa
tungkulin ang 6 kasapi sa kanyang cabinete. Isang buwan lamang mula nang impeachment ang mga dokumento, samantalang 10 senador
magsuplong si Singson, nuong Nobyembre 13, 2000, naglabas ang mga kinatawan lamang ang bumoto na isali ang mga dokumento sa paglitis kay
ng Batasan ng impeachment o paratang kay Estrada upang alisin siya mula sa Estrada. Nanatiling nakasara ang sobre at, nuong Enero 16,
pagka-pangulo. 2001, nilisan ni Senador 'Nene' Aquilino Pimentel, pinuno ng
Senado, ang paglilitis sapagkat maliwanag na hindi makakamit
Nagsimula nuong Disyembre 7, 2000, ang paglitis kay Estrada ng mga senador sa ang boto ng 15 senador na kailangan upang maalis sa pagka-
Batasang Bayan, sa pamumuno ni Hilario Davide Jr., punong hukom ng Philippine Pangulo si Estrada. Sumunod na araw, lumisan na rin ang 10
Supreme Court sa mga paratang na: kinatawan ng Batasan na umuusig, pinamunuan ni Joker

1. Tumanggap daw si Estrada ng 8.5 milyon suhol mula sa mga nagpapasugal Arroyo. Sumama sila sa libu-libong tao na nagsimulang magkumpulan sa dambana
2. Kumarakot daw si Estrada ng 2.7 milyon mula sa buwis sa tabako. [shrine] ng EDSA upang manawagan kay Estrada na umalis na sa Malacanang.

Hinuwad pa raw ang pahayag niya ng kita, upang makadaya sa pagbayad
ng pansariling buwis

3. Hinadlangan daw ni Estrada ang pag-usig sa kaibigan niya ng Securities

and Exchange Commission sa salang pandaraya sa stock market

4. Bawal sa Kasulatan ng Katauhan ng Bayan [constitution] ang

magpayaman habang nanunungkulan, ngunit nagpayaman daw si Estrada

EDSA Na Naman! Subalit bayani pa rin ng mga mahirap si Estrada at, napatunayan man o hindi ang
mga paratang sa kanya, marami ang naniwala na inalis lamang siya sa Malacanang
Erap's ouster is the people's will dahil hindi niya sinunod ang mga kagustuhan ng mga mayaman, dahil patuloy
but Gloria is not the people's choice niyang tinangkilik ang mga dukha. Bilang ganti, hindi nagtagal, ipinakita sa buong
[Pasiya ng tao na alisin si Estrada kapuluan na, may sala o wala, tinatangkilik pa rin ng madla si Estrada.
ngunit hindi si Gloria ang kanilang nasa]
Gloria Macapagal Arroyo: EDSA 2, EDSA 3...
- Karatula ng Sanlakas sa EDSA 2
Sana naman, wala nang EDSA Tres Ngunit ako ang Pangulo ng EDSA dos at EDSA tres...
- Pangulo Cory Aquino, bulong kay Cardinal Jaime Sin kaya ako narito, unang-unang humihingi ng tulong n'yo
- Gloria Macapagal Arroyo, sa harap ng Kabataang Makabayan
nuong EDSA 2, Enero 20, 2001
PINAKABANTOG na Pangalawa [vice president], 13 milyong boto ang tinanggap
NAPAG-ALAMAN nuong paglilitis sa Senado [impeachment] na kalahati lamang ni Gloria Macapagal Arroyo nuong halalan
ng mga mamamayan ang sang-ayon na alisin si Joseph Ejercito Estrada mula sa ng 1998, nang nahalal na pangulo si Joseph
pagka-pangulo ng Pilipinas kaya sinimulan ng opposition nuong Enero 17, 2001, Estrada. Ipinanganak kina dating Pangulo
ang araw-araw at gabi-gabing panawagan ng libu-libong mga taga-Metro Manila sa Diosdado Macapagal ng Lubao, Pampanga,
dambana ng EDSA, pinamunuan ng 2 dating pangulo, sina Cory Aquino at Fidel at Dr. Evangelina Macaraeg ng Binalonan,
Ramos, ni Gloria Macapagal Arroyo, pang-2 pangulo [vice president], at ni Pangasinan, nuong Abril 5, 1947, lumaking
sanay sa politica si Gloria. Nanalo siyang
Cardinal Jaime Sin, na nagsulsol sa mga tao, senador sa kanyang unang pagkandidato
"Keep up the good work!" nuong 1992 at tumanggap ng 16 milyong boto

Nagwagi si Estrada sa Senado, barado na ang nang nahalal muling senador nuong 1995.
impeachment nuong Enero 16, 2001, ngunit,
gaya ng nangyari kay Ferdinand Marcos, ang Nuong pang-2 pagsi-senador unang naungkat ang pagkandidato niya sa pagka-
dati niyang kakampi, naging madulas ang pangulo ng Pilipinas. Sa pag-usisa ng Asia Research Organization [Gallup] nuong
lubusang tagumpay. Sa sumunod na 4 araw, Mayo, 1996, natantiya na tatalunin siya ni Estrada, Pangalawa nuon ni Pangulo Fidel
maghapon at magdamag naglamay sa Ramos, sa napipintong halalan ng 1998 kung tatakbo rin sina Senador Miriam
Malacanang si Estrada at mga kakampi kung Defensor Santiago at Senador Edgardo Angara. Sa usisa ring iyon, lumitaw na
ano ang dapat gawin upang masaway ang EDSA tatalunin ni Gloria si Estrada, kung hindi tatakbo sina Defensor at Angara.
2, ngunit gaya ng kanyang pamumuno sa
pamahalaan, walang nagawa kundi napuyat. Samantala, panay ang sali sa kumpulan Nakatutukso, at maaaring nasa isip ni Gloria sa tanang pagkandidato at pagkahalal
sa EDSA 2 ng mga pinuno ng pamahalaan na sunud-sunod nagbitiw ng tungkulin at niya bilang Pangalawa nuong 1998 nang naging pangulo si Estrada, sa tanang
nanawagang magbitiw na rin si Estrada. Umiral ang damdamin na walang tigil nang panunungkulan niya bilang kalihim ng Social Welfare and Development sa
nawawarak ang pamahalaan ni Estrada, hanggang nuong Enero 19, 2001, ipinaalam pamahalaan ni Estrada, sa tanang pagbitiw niya ng tungkulin nuong Oktobre 12,
ni General Angel Reyes, pinuno ng sandatahang bayan [chief of staff, Philippine 2000 at pagsama sa opposition sa kalampagan ng EDSA 2 nuong Enero 2001.
armed forces], kay Estrada na kampi na ang hukbo sa opposition. Kailangan nang
umalis si Estrada mula sa Malacanang. Mano-mano, kaya niyang talunin si Estrada.

Kasama ang pamilya, alsa balutan si Estrada kinabukasan, Enero 20, 2001, matapos May mga ulat na nagsamantala lamang si Gloria at sumabit-sabit lamang kina Cory
niyang lagdaan ang pagbibitiw na isinulat ng opposition para sa kanya. Aquino, Fidel Ramos at Cardinal Jaime Sin upang mapansin bilang pampalit kay
Pagkapananghali nuong araw na iyon, nagpanata ng tungkulin [oath of office] sa Estrada. Totoong hindi lubhang sumikat si Gloria nuong mga unang araw ng
harap ni Hilario Davide Jr., punong hukom ng Philippine Supreme Court, si Gloria kalampagan muli sa dambana ng EDSA 2. Ang mga bantog nuon, maliban kina
Macapagal Arroyo bilang kapalit na pangulo ng Pilipinas. Aquino, Ramos at Sin, ay sina Hilario Davilde, punong hukom ng Philippine
Supreme Court, si Joker Arroyo , kinatawan ng Batasang Bayan, at si Senador
Nanaig muli ang lakas ng bayan [people's power].

'Nene' Aquilino Pimentel Jr., ang mga umusig kay Estrada sa paglilitis sa Senado Hindi na matiyak ngayon kung nauna ang mga kusang lumusong sa dambana ng
[impeachment]. Ngunit maaaring nagkubli lamang si Gloria nuong mga unang araw, EDSA upang umatungal o sumunod lamang sila sa mga inarkila ng mga alalay ni
kaunting delicadeza, sapagkat may mga ibang ulat na si Gloria ang nagbuo ng Estrada upang maghiyawan duon. Kahit sino ang nauna, kumapal ang mga tao sa
pangkat-pangkat na lumaban kay Estrada sa EDSA 2. Mga ulat na higit kapani- EDSA at simbilis ng kidlat na sumali ang mga kalaban at mga napag-iwanan ng
paniwala, batay sa mga pangyayari nuong mga huling araw nito, nang si Gloria na bagong pamahalaan ni Gloria. Nang nagpatuloy sa mga sunod na araw ang paghakot
ang nagmando sa mga parit-paritong pinuno ng mga nananawagan, sa mga taga- ng mga arkilado, ang paglusong nang kusa ng mga tao, ang pagsaliw ng mga
media na naghayag ng mga nangyayari, sa mga sugong nakipagtawaran kina Estrada naunsiyaming politico, nabuo, habang tanaw ng media na naghayag ng mga
sa Malacanang. Siya ang nakipagkasunduan sa mga pinuno ng hukbong sandatahan panawagan at atungal, ang kinatakutan ng dating Pangulo Cory Aquino, ang EDSA
3.
[Philippine armed forces], ang huling
tumiwalag na siyang nagpabagsak sa Binale wala nuong una ng simbahang katoliko at ng mga pinuno at madla ng EDSA
pamahalaan ni Estrada. Siya ang 1 at EDSA 2 ang mga naganap nuong Abril 25 - Abril 30, 2001, sa akalang matitigil
nagpasiya kung kailan ihaharap kay kapag naubusan ang mga galamay ni Estrada ng salaping pang-arkila ng mga
Estrada ang sulat ng pagbibitiw na hinahakot na tao, ngunit nuong Mayo 1, 2001, sa udyok ng 2 senador, si Juan Ponce
isinulat para sa kanya ng opposition. Enrile at si Miriam Defensor Santiago, lumusob ang ilang libong tao mula sa
EDSA papuntang Malacanang. Kalahating araw nagsira ng mga nadaanang ari-arian,
Kung siya nga ang pinuno, o kahit isa nanggulo sa mga lansangan, ginulpi ang mga taga-media na sumubaybay sa
lamang sa mga utak ng EDSA 2, kaguluhan. Nayanig ang Metro Manila, iba nang mukha ang namasdan. Hindi na
dapat kilalanin na taginting siya sa panggugulo na lamang ng mga arkilado, hindi na basta-basta agawan sa
politica, dapat magpugay sa husay kapangyarihan ni Gloria at ni Estrada.
niya sa pamamahala ng mga pangyayari. Dapat ding aminin, kung gayon nga, na
matagal pa bago nangyari ang EDSA 2, matagal pa bago unang nagsumbong si Ito na ba ang aklasan ng mga mahirap, ang sukdulang haribas ng poot sa pagiging
Governador Luis Singson ng Ilocos Sur, marami nang kinausap si Gloria tungkol sa aba sa lipunan, sa kawalang pag-asa sa kinabukasan.
pagtanggal kay Estrada. Suriin, sa pag-antal ng paglilitis sa Senado, nawalan ng
pagkakataon si Estrada na ipagtanggol ang sarili sa hukuman ng madla. At sa ingay Kalahating araw na lumaganap ang sindak sa mga nagkubli sa loob ng kanilang mga
ng EDSA 2, hindi rin nagkaroon ng pagkakataon na sumalungat ang mga tao sa bahay, baka masunog ang lungsod, ang kanilang mga tahanan, baka maglaho ang
kabilang panig, ang mga hampas-lupang tumangkilik kay Estrada sa kabila ng lahat kanilang trabaho, nang bigla at maganang sinagupa ng mga pulis at sundalo ang mga
nang nasabi at paratang sa kanya. Napakalinis ang pagpapaalis, napakawalang pigil nanggulo, sinupil at pinatigil, pinaurong mula Mendiola at pinakalat pauwi. Walang
ang sunud-sunod na tiwalag, napakaganap ang pagkatalo ni Estrada, napiit pa at napala ang mga dukha, nakapiit pa rin at inuusig si Estrada, ngunit nabalik ang
nililitis muli, upang mapaniwalaan na ang lahat ay basta nangyari lamang o katahimikan sa Metro Manila at naghari muli ang kalagayang gaya-nang-dati-
pinamahalaan ng marami. walang-nangyayari dahil maagap na sinapo ni Gloria ang kanyang pamahalaan.
Ipinadakip niya ang mga politico na matagal nang lumalabag sa batas. Inutos niya sa
Totoo o hindi, mano-mano, kaya niyang talunin si Estrada. Kagawaran ng Paggawa at Lingkuran [DOLE, Department of Labor ang
Employment] na ipagbawal na ang pag-arkila ng mga casual worker nang matigil
Nanaig man si Gloria, hindi rin naalis sa pagtatangi ng mga mahirap si Estrada, at ang pagsasamantala sa mga maghahanap-buhay at mawasto na ang kanilang sahod.
makapangyarihan pa ang mga kakampi ni Estrada sa politica. Samantala, ang mga Ipinangako rin ni Gloria na itutulak niya ang pag-sasaayos ng mga sakahan [land
pangkat na nagkampihan sa EDSA 2 ay matamlay sa pagtangkilik kay Gloria, reform] pati na ang mga hacienda ng pamilya niya. Sa sunud-sunod na sigasig,
marami pa ang nagtampo nang, sa halip na maglinis sa pamahalaan, ibinalik niya sa maiglap na nakamit ni Gloria ang tiwala ng tao sa kanyang pamumuno sa
kapangyarihan ang mga dating pinuno, waring bayad sa pagtulong sa pagtiwalag kay pamahalaan ng bayan. Marami ang nagulat, sapagkat ilan-ilan lamang ang
Estrada. Sa magkatuwang na mga dahilang ito, ang dapat asahang mangyari ay nakakaalam na dapat asahan ang mga nangyari, na likas ang kanyang kakayahan.
nangyari, nuong Abril 24, 2001, wala pang 100 araw pangulo si Gloria, nang dakpin Siya man o hindi ang namahala sa pagpabagsak kay Estrada nuong EDSA 2, tiyak
si Estrada sa paratang ng pagdambong sa yaman ng bayan. naman na siya ang nagwagi sa EDSA 3.

Naghimagsik kinabukasan ang mga dukha ng Manila. Inaapi si Erap! Bagsak na, Ngayon, sana naman wala nang EDSA 4...
sinisipa pa!

Mga Pangulo ng Pilipinas Taon ng Panunungkulan: Nobyembre 15, 1935 - Agusto 1, 1944 (Namatay sa U.S.)
Bise Presidente: Sergio Osmena Sr. (1936-1944)
Unang Republica (Pamahalaang Mapanghimagsik / Panahong ang Pilipinas ay Kapanganakan: Agusto 19, 1878
Sakop pa ng Espanya) Lugar: Baler, Tayabas
Kamatayan: Agusto 1, 1944
Emilio F. Aguinaldo Maikling Deskripsyon: Unang Presidente ng Pilipinas nuong panahon ng
Commonwealth. Isang magaling na politiko, binabansagan siya sa tawag na “Ang
Kastila.” Siya ang unang naging Presidente ng Senado.

Ikalawang Republica (Pamahalaan sa Ilam ng mga Hapon)

Jose P. Laurel

Unang Presidente ng Pilipinas Ikatlong Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: Hunyo 12, 1898 - Abril 1, 1901 Taon ng Panunungkulan: Octubre 14, 1943 - Agusto 17, 1945
Bise Presidente: Mariano Trias (1899) Bise Presidente: Wala
Kapanganakan: Marso 22, 1869 Kapanganakan: Marso 9, 1891
Lugar: Kawit, Cavite Lugar: Tanauan, Batangas
Kamatayan: Pebrero 6, 1964 Kamatayan: Nobyembre 6, 1959
Maikling Deskripsyon: Presidente ng Unang Republika ng Pilipinas. Isang pinuno na Maikling Deskripsyon: Siya ang Presidente nuong panahon na ang Pilipinas ay nasa
nakipaglaban sa mga Kastila at sa mga Americano para makamit natin ang ating ilalim ng mga Hapon nuong ikalawang digmaang pandaigdig.
kalayaan
Sergio S. Osmena Sr.
Panahon ng Commonwealth (Panahon ng Amerikano)

Manuel L. Quezon

Ikalawang Presidente ng Pilipinas

Ikaapat na Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: Agusto 1, 1944 - Mayo 28, 1946 Ikaanim na Presidente ng Pilipinas
Bise Presidente: Wala
Kapanganakan: Setyembre 9, 1878 Taon ng Panunungkulan: Abril 17, 1948 - Disyembre 30, 1953
Lugar: Cebu City, Cebu Bise Presidente: Fernando Lopez (1949-1953)
Kamatayan: Oktubre 19, 1961 Kapanganakan: Nobyembre 16, 1890
Maikling Deskripsyon: Ikalawang Presidente ng Pilipinas noong panahon ng Lugar: Vigan, Ilocos Sur
Commonwealth. Siya ang nagtatag ng Partido Nacionalista. Pinakamatanda sa mga Kamatayan: Pebrero 29, 1956
naging presidente ng Pilipinas, sa gulang na 67. Maikling Deskripsyon: Ikalawang Presidente ng Ikatlong Republika ng Pilipinas.
Isang magaling na politiko at abogado, ang isa sa mga nagawa niya ay ang bigyan ng
Ikatlong Republica (Kalayaan sa mga Amerikano) amnistiya ang mga miyembro ng Hukbalahap.

Manuel A. Roxas Ramon F. Magsaysay Jr.

Ikalimang Presidente ng Pilipinas Ikapitong Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: Mayo 28, 1946 - Abril 15, 1948 Taon ng Panunungkulan: December 30, 1953 - March 17, 1957 (Died in a airplane
Bise Presidente: Elpidio Quirino (1946-1948) crash)
Kapanganakan: Enero 1, 1892 Bise Presidente: Carlos Garcia (1953-1957)
Lugar: Roxas City, Capiz Kapanganakan: August 31, 1907
Kamatayan: Abril 15, 1948 Lugar: Iba, Zambales
Maikling Deskripsyon: Ikatlo at huling Presidente ng Pilipinas sa panahon ng Kamatayan: March 17, 1957
Commonwealth (Mayo 28 - Hulyo 4 1946) at Unang Presidente ng Ikatlong Maikling Deskripsyon: Ikatlong Presidente ng Ikatlong Republika ng Pilipinas.
Republika ng Pilipinas (Hulyo 4, 1946 – Abril 15, 1948). Isang magaling na Kinilala dalhil sa matagumpay na pagpuksa sa Hukbalahap, isang kilusang
abogado at politiko na nanungkulan lamang ng may dalawang taon dahil sa hindi komunista. Idolo ng masa at tagapagtanggol ng kalayaan.
inaasahang pagkamatay dahil sa atake sa puso.
Carlos P. Garcia
Elpidio R. Quirino

Ikawalong Presidente ng Pilipinas Ikasampung Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: March 23, 1957 - December 30, 1961(Assumed the Taon ng Panunungkulan: December 30, 1965 - February 25, 1986 (The first to win 2
remaining term and re-elected) presidential terms)
Bise Presidente: Diosdado Macapagal (1957-1961) Bise Presidente: Fernando Lopez (1965-1972), Arturo Tolentino (1986)
Kapanganakan: November 4, 1896 Prime Minister: Prime Minister Cesar E. A. Virata (1981-1986)
Lugar: Talibon, Bohol Kapanganakan: September 11, 1917
Kamatayan: June 14, 1971 Lugar: Sarrat, Ilocos Norte
Maikling Deskripsyon: Ikaapat na Presidente ng Ikatlong Republika ng Pilipinas. Kamatayan: September 28, 1989
Kilala sa kanyang mga programang pangkabuhayan. Nakipagugnayan sya sa mga Maikling Deskripsyon: Ikaanim at huling Presidente ng Ikatlong Republika ng Pilipinas
kalapit bansa natin dito sa Asya para sa kalakalan. (Disyembre 30, 1965- Disyembre 30, 1973) at nagiisang Presidente ng Ikaapat na Republika
ng Pilipinas (Hunyo 30, 1981 - Pebrero 25,1986). Isang abogado at politiko na nanungkulan
Diosdado P. Macapagal ng mahabang panahon sa ilalim ng batas militar, at napababa lamang sa pwesto sa
pamamagitan ng mapayapang rebolusyon.
Ikasiyam na Presidente ng Pilipinas
Ikalimang Republica (Sa ilalim ng Bagong Constitusyon (Ang People’s Power)
Taon ng Panunungkulan: December 30, 1961 - December 30, 1965
Bise Presidente: Emmanuel N. Pelaez (1961-1965) Corazon C. Aquino
Kapanganakan: September 28, 1910
Lugar: Lubao, Pampanga Ikalabingisang Presidente ng Pilipinas
Kamatayan: April 21, 1997
Maikling Deskripsyon: Ikalimang Presidente ng Ikatlong Republika ng Pilipinas. Isang Taon ng Panunungkulan: February 25, 1986 - June 30, 1992
magaling na abogado, politiko, at ekonomista, siya ay ipinanganak sa isang mahirap na Bise Presidente: Salvador H. Laurel (1986-1992)
pamilya ngunit umangat sa lipunan dahil sa kanyang sipag, tiyaga, at katalinuhan. Kapanganakan: January 25, 1933
Lugar: Manila
Ikaapat na Republica (Batas Militar, Ang Bagong Republica at ang Kamatayan: Still Living
Parliamentaryong Gobyerno) Maikling Deskripsyon: Unang Presidente ng Ikalimang Republika ng Pilipinas. Siya
ang unang babaeng presidente ng Pilipinas. Minana niya sa kanyang asawa ang
Ferdinand E. Marcos pangunguna sa pagsalungat kay Ferdinand Marcos.

Fidel V. Ramos Gloria Macapagal-Arroyo

Ikalabingdalawang Presidente ng Pilipinas Ikalabingapat na Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: June 30, 1992 - June 30, 1998 Taon ng Panunungkulan: January 20, 2001 - Present
Bise Presidente: Joseph Estrada (1992-1998) Bise Presidente: Teofisto Guingona (2001-2004), Noli de Castro (2004-Present)
Kapanganakan: March 18, 1928 Kapanganakan: April 5, 1947
Lugar: Lingayen, Pangasinan Lugar: San Juan, Metro Manila
Kamatayan: Still Living Kamatayan: Still Living
Maikling Deskripsyon: Ikalawang Presidente ng Ikalimang Republika ng Pilipinas. Maikling Deskripsyon: Ikaapat na Presidente ng Ikalimang Republika ng Pilipinas.
Ang kanyang programa ay nakasentro sa tinatawag na ‘Philippine 2000,’ na Siya ay anak ng dating presidente, Diosdado Macapagal, at pangalawang babae na
naglalayong iangat ang Pilipinas sa pagiging industriyang bansa sa taong 2000. naging Pangulo ng Pilipinas sa pamamagitan ng isang mapayapang rebolusyon.

Joseph E. Estrada

Ikalabingtatlong Presidente ng Pilipinas

Taon ng Panunungkulan: June 30, 1998 - January 20, 2001 (Deposed by "People Power")
Bise Presidente: Gloria Macapagal-Arroyo (1998-2001)
Kapanganakan: April 19, 1937
Lugar: Tondo, Manila
Kamatayan: Still Living
Maikling Deskripsyon: Ikatlong Presidente ng Ikalimang Republika ng Pilipinas. Isang aktor
at director sa pelikula na naging politico. Siya ay bumaba sa pwesto dahil sa nawalang tiwala
sa kanya ng publiko matapos na sya ay maparatangan sa salang korapsyon.