วิชวิาชีวิ ชี ตวิกับสัง สั คมไทย รหัสวิชวิา 30000-1501 หลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพชั้นสูง (ปวส.) พุทธศักราช 2563 หน่วยที่ 2 ศิลปะ วัฒวันธรรม และภูมิปัญญาไทย ครูตะวัน ชัยรัต กลุ่มลุ่วิชวิาสังสัคมศึกษา แผนกวิชวิาสามัญมัสัมสัพันพัธ์ วิทยาลัยสารพัดช่างเชียงใหม่
หน่วยที่ 2 ศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาไทย ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีความรุ่งเรือง ทางศิลปวัฒนธรรม ประเพณีและภูมิปัญญาไทย เพราะเป็นดินแดนที่มีการตั้งถิ่นฐานบ้านเรือน ของมนุษย์กันมาอย่างต่อเนื่อง นับแต่ยุคก่อน ประวัติศาสตร์ จึงมีมรดกตกทอดทางศิลปวัฒนธรรม หลายยุคหลายสมัย รูปภาพ : โขนมรดกทางวัฒนธรรมไทย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
หากคนรุ่นใหม่ไม่เห็นคุณค่าความสำ คัญ อาจทำ ให้มรดกทางศิลปวัฒนธรรมอันล้ำ ค่าของไทย ถูกทำ ลายไปด้วยความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ จึงเป็นหน้าที่ ของคนในชาติที่จะช่วยกันรักษามรดกทางศิลป วัฒนธรรมอันมิอาจประเมินค่าได้ให้คงอยู่คู่แผ่นดิน เป็นมรดกตกทอดให้ลูกหลานต่อไป ความหมายของศิลปะ (ART) ศิลปะ หมายถึง การแสดงออกซึ่งอารมณ์ สะเทือนใจให้ประจักษ์ด้วยสื่อต่างๆอย่างเสียง เส้น สี ผิว รูปทรง เป็นต้น เช่น ศิลปะการดนตรี ศิลปะ การวาดภาพ ศิลปะการละคร วิจิตรศิลป์ ศิลปะ หมายถึง ฝีมือ ฝีมือทางการช่าง การทำ ให้วิจิตรพิศดาร เช่น เขาประดิดประดอย ดอกไม้ได้อย่างมีศิลปะ รูปภาพ : การแกะสลักผักผลไม้ วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
ความหมายของวัฒนธรรม (CULTURE) วัฒนธรรม เป็นคำ ที่ได้มาจากการรวมคำ 2 คำ เข้าด้วยกัน ได้แก่ - วัฒนะ หรือ วัฒน หมายถึง ความเจริญ งอกงาม รุ่งเรือง - ธรรมะ หรือ ธรรม หมายถึง กฎ ระเบียบ หรือข้อปฏิบัติ วัฒนธรรม หมายถึง แบบแผนการดำ รงชีวิต ที่ถือเป็นแนวปฏิบัติร่วมกันในสังคมหนึ่งๆ ซึ่งแตกต่างไปตามแต่ละพื้นที่ ในสังคมขนาดใหญ่ มักจะมีลักษณะบางอย่างทางวัฒนธรรมร่วมกันอยู่ ขณะเดียวกันก็ยังมีความหลากหลาย และแตกต่างกัน ในกลุ่มสังคมระดับที่เล็กลงไปเรียกว่า วัฒนธรรมย่อย รูปภาพ : วัฒนธรรมการไหว้ของคนไทย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
ความหมายของศิลปวัฒนธรรม ศิลปวัฒนธรรม หมายถึง สิ่งที่มนุษย์สร้างสรรค์ ขึ้นตามวิถีชีวิตของคนในสังคม เป็นแบบแผนการ ประพฤติ ปฏิบัติ แสดงออก ซึ่งความรู้สึกนึกคิดใน สถานการณ์ต่างๆ ที่สมาชิกในสังคมเดียวกันสามารถ เข้าใจ ซาบซึ้ง ยอมรับและใช้ นำ ไปสู่การพัฒนา คุณภาพชีวิตของคนในสังคมนั้นๆ ประเภทของศิลปวัฒนธรรม แบ่งออกได้ 4 ประเภท ดังนี้ 1. ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อ และศาสนา 1.1 ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย เป็นคำ ที่ใช้เรียกรวมกัน เป็นสิ่งที่สังคมในระเทศไทย นิยมประพฤติปฏิบัติต่อเนื่องสืบกันมาเป็นเวลานาน จนยึดถือกันในจิตใจว่าต้องปฏิบัติเช่นนั้น จึงจะเกิด ความสุขความเจริญ รูปภาพ : ศิลปวัฒนธรรมไทย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
1.2 ขนบธรรมเนียม มีมากมายหลาย ประการ เช่น การให้ความเคารพต่อสถาบันที่สำ คัญ ของไทย การให้ความเคารพผู้อาวุโส การแสดงความ เคารพ ด้วยการกราบ การแสดงความเคารพ การแสดงออกทางกิริยามารยาททางสังคม 1.3 ประเพณีไทย เป็นการทำ กิจกรรม ทางสังคมของประเทศไทยที่ถือปฏิบัติสืบต่อกันมา ล้วนเป็นมรดก ทางวัฒนธรรมจากบรรพบุรุษ จากสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติและสังคม เช่น ประเพณี ทางศาสนา การทำ บุญตักบาตร ประเพณีแห่เทียนเข้า พรรษา ประเพณีแต่งงาน ประเพณีสงกรานต์ เป็นต้น รูปภาพ : ประเพณีไทย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
2. ภาษาและวรรณกรรม 2.1 ด้านภาษา เริ่มมีการประดิษฐ์ตัวอักษร ไทยขึ้นในสมัยพ่อขุนรามคำ แหงมหาราช เมื่อปี พ.ศ. 1826 คือ "ลายสือไทย" มีการดัดแปลงจากอักษร ขอมและมอญโบราณ และมีวิวัฒนาการ จนกลายมา เป็นภาษาไทยที่ใช้จนถึงปัจจุบัน 2.2 ด้านวรรณกรรม สมัยกรุงสุโขทัยเริ่มมี การบันทึกวรรณกรรมเป็นลายลักษณ์อักษร แต่เดิม จะเป็นวรรณกรรมมุขปาฐะที่มีการถ่ายทอดเรื่องราว ด้วยวาจา วรรณกรรมเรื่องแรกคือ "ศิลาจารึกหลักที่ 1" ไตรภูมิพระร่วง , ตำ รับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ และสุภาษิต พระร่วง ตามลำ ดับ รูปภาพ : วรรณกรรมไทยสมัยสุโขทัย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
3. ศิลปกรรมและโบราณคดี 3.1 ศิลปกรรม หมายถึง สิ่งที่มนุษย์ สร้างสรรค์ขึ้นเพื่อให้เกิดความจรรโลงใจ เพื่อประโยชน์ ใช้สอย รวมทั้งเพื่อความเชื่อของกลุ่ม ศิลปกรรม แบ่งออกได้ 4 ประเภท จิตรกรรม , ประติมากรรม , สถาปัตยกรรม , ศิลปหัตถกรรม 3.2 โบราณคดี หมายถึง สถานที่ สิ่งของ เครื่องใช้ หลักฐาน จารึก บันทึกทางประวัติศาสตร์ที่ได้ ขึ้นทะเบียนไว้ โบราณคดี แบ่งออกได้ 2 ประเภท โบราณวัตถุ และโบราณสถาน รูปภาพ : ศิลปกรรมและโบราณคดี วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501 4. การละเล่น ดนตรี และนาฏศิลป์ 4.1 การละเล่น การละเล่นพื้นเมือง หมายถึง การละเล่นที่แสดงเอกลักษณ์ของท้องถิ่นที่มีอยู่ทั่ว ทุกภาคของประเทศไทย เป็นกิจกรรมบันเทิงที่แฝงไว้ ด้วยสัญลักษณ์ อันเนื้องด้วยวัฒนธรรมและประเพณี สะท้อนวิถีชีวิตและความเชื่อของสังคมที่สืบทอดมา แต่โบราณ รูปภาพ : การละเล่นของเด็กไทยในอดีต
4.2 กีฬาและนันทนาการ หมายถึง การเล่น เพื่อความสนุกสนานตามเทศกาล และเล่นตามฤดูกาล เพื่อการแข่งขัน หรือกิจกรรมที่ทำ ตามความสมัครใจ ในยามว่าง เพื่อให้เกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลิน และผ่อนคลายความตึงเครียด รูปภาพ : การแข่งเรือยาว 4.3 นาฏศิลป์ หมายถึง ศิลปะการแสดง ประกอบดนตรีแต่ละท้องถิ่น เช่น ฟ้อน รำ ระบำ โขน รูปภาพ : การแสดงฟ้อนสาวไหม และระบำ ตารีกีปัส วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
ความหมายของภูมิปัญญา (WISDOM) ภูมิปัญญา หมายถึง ความรู้ ความสามารถ ความเชื่อ ที่นำ มาสู่การปฏิบัติเพื่อแก้ไขปัญหาของ มนุษย์ หรือ ภูมิปัญญา คือ พื้นความรู้ของปวงชนใน สังคมนั้นๆ และปวงชนในสังคมยอมรับรู้ เข้าใจร่วมกัน เรียกว่า "ภูมิปัญญา" ภูมิปัญญาไทย หมายถึง องค์ความรู้ ความสามารถและทักษะของคนไทยอันเกิดจากการ สั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้ เลือกสรร ปรุงแต่งพัฒนา และถ่ายทอดสืบต่อกันมา เพื่อใช้ แก้ปัญหา และพัฒนาวิถีชีวิตของคนไทยให้สมดุลกับ สภาพแวดล้อม และเหมาะสมกับยุคสมัย รูปภาพ : อาหารไทยที่แสดงออกถึงภูมิปัญญาไทย วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
ภูมิปัญญาไทยนี้มีลักษณะเป็นองค์รวม มีคุณค่าทางวัฒนธรรมเกิดขึ้นในวิถีชีวิตไทย ซึ่งภูมิปัญญาท้องถิ่นอาจจะเป็นที่มาขององค์ความรู้ ที่งอกงามขึ้นใหม่ที่จะช่วยในการเรียนรู้ การแก้ปัญหา การจัดการ และการปรับตัวในการดำ เนินชีวิตของ คนไทย ลักษณะองค์รวมของภูมิปัญญามีความเด่นชัด ในหลายด้าน เช่น ด้านเกษตรกรรม ด้านโภชนาการ ด้านอุตสาหกรรมและหัตถกรรม ด้านการแพทย์ แผนไทย ด้านการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม ด้านกองทุนและธุรกิจชุมชน ด้านศิลปกรรม ด้านภาษา และวรรณกรรม ด้านปรัชญา ศาสนา และประเพณี วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์ และภูมิปัญญา รูปภาพ : ภูมิปัญญาท้องถิ่น วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
ภูมิปัญญาชาวบ้าน หรือภูมิปัญญาท้องถิ่น (FOLK WISDOM) หมายถึง ความรู้ที่เกิดจาก ประสบการณ์ในชีวิตผ่านกระบวนการศึกษา สังเกต คิด วิเคราะห์ จนเกิดปัญญาและตกผลึกมาเป็น องค์ความรู้ที่ประกอบกันขึ้นมาจากความรู้เฉพาะ หลายๆเรื่อง ความรู้ดังกล่าวไม่ได้แยกย่อยออกมาเป็น ศาสตร์เฉพาะสาขาวิชาต่างๆ อาจกล่าวได้ว่า ภูมิปัญญาท้องถิ่นจัดเป็นพื้นฐานขององค์ความรู้ สมัยใหม่ที่จะช่วยในการเรียนรู้ การแก้ปัญหา การจัดการ และการปรับตัวในการในการดำ เนินชีวิต ภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นความรู้ที่มีอยู่ทั่วไปในสังคม ชุมชน และผู้รู้ หากมีการสืบค้นเพื่อศึกษาและนำ มาใช้ จนเป็นที่รู้จัก เกิดการยอมรับ ถ่ายทอดและพัฒนาไปสู่ คนรุ่นใหม่ตามยุคสมัย รูปภาพ : ภูมิปัญญาท้องถิ่นภาคเหนือ วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501 ความสำ คัญของภูมิปัญญาไทย 1. สร้างชาติให้เป็นปึกแผ่นมั่นคง พระมหา กษัตริย์ไทยทรงใช้ภูมิปัญญาไทยในการสร้างชาติ สร้างความเป็นปึกแผ่นของประเทศ 2. สร้างความภาคภูมิใจ เป็นเกียรติภูมิของ ความเป็นไทย - ภาษาและวรรณกรรม มีภาษาไทยเป็น ภาษาประจำ ชาติ ที่ได้คิดค้นโดยพ่อขุนรามคำ แหง มหาราช รวมถึงสุนทรภู่กวีเอกของไทย ยังได้รับการ ยกย่องจากองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม แห่งประชาชาติ (ยูเนสโก) ให้เป็นกวีเอกของโลก รูปภาพ : สุนทรภู่และผลงานวรรณกรรมเอกเรื่อง “พระอภัยมณี”
- อาหารไทย เป็นอาหารที่ชาวต่างชาติ ชื่นชอบและรู้จักกันอย่างแพร่หลาย เช่น ต้มยำ กุ้ง ต้มข่าไก่ ผัดไทย เป็นต้น - สมุนไพรไทย เป็นที่รู้จักและยอมรับจาก นานาประเทศ จนบางประเทศมีการนำ สมุนไพรไทย ไปจดเป็นลิขสิทธิ์ของตนเอง รูปภาพ : สมุนไพรไทย 3. การนำ หลักธรรมมาประยุกต์ใช้กับวิถีชีวิต อย่างเหมาะสม ทำ ให้รู้จักการให้อภัย การพึ่งพาอาศัย กัน ความไม่ประมาท ความเป็นผู้นำ รูปภาพ : การนำ หลักธรรมมาใช้ในการดำ เนินชีวิต วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501
วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501 4. การนำ ธรรมชาติมาใช้ในการดำ รงชีวิต เช่น อาหารไทยที่มีส่วนผสมของสมุนไพรเป็นอาหาร ที่ รักษาอาการเจ็บป่วย มีผลดีต่อสุขภาพ รวมถึง การนำ ภูมิปัญญาของการแพทย์แผนโบราณที่ได้รับ การถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษมาใช้ในการเสริมสร้าง สุขภาพ และป้องกันโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพ รูปภาพ : การใช้ธรรมชาติบำ บัด
วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501 คุณสมบัติของผู้ทรงภูมิปัญญาไทย ผู้ทรงภูมิปัญญาไทย หมายถึง บุคคลที่เป็น เจ้าของภูมิปัญญาชาวบ้าน แล้วนำ ภูมิปัญญานั้นไปใช้ ประโยชน์เพื่อดำ รงชีวิตได้สำ เร็จ มีผลงานดีเด่น ได้รับการยกย่องให้เป็นผู้เชี่ยวชาญสามารถถ่ายทอด เชื่อมโยงภูมิปัญญาแต่ละสาขาให้แพร่หลาย ปราชญ์ชาวบ้าน หมายถึง บุคคลที่เป็นเจ้าของ ภูมิปัญญาชาวบ้าน และนำ ภูมิปัญญาไปใช้ประโยชน์ใน การดำ รงชีวิตจนประสบความสำ เร็จ สามารถถ่ายทอด เชื่อมโยงคุณค่าของอดีตกับปัจจุบันได้เหมาะสม รูปภาพ : ปราชญ์ชาวบ้าน หรือปราชญ์ชุมชน
วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501 ประเภทของภูมิปัญญาไทย แบ่งออกได้ ดังนี้ 1. ภูมิปัญญาไทยด้านคติธรรม ความคิด ความเชื่อ หลักการที่เป็นพื้นฐานขององค์ความรู้ ที่เกิดจากการสั่งสมถ่ายทอดกันมา 2. ภูมิปัญญาด้านศิลปวัฒนธรรมและ ขนบธรรมเนียมประเพณี ที่เป็นแบบแผนการดำ เนิน ชีวิตที่ปฏิบัติสืบทอดกันมา รูปภาพ : ภูมิปัญญาไทยด้านคติธรรมและศิลปวัฒนธรรม
3. ภูมิปัญญาด้านการประกอบอาชีพใน ท้องถิ่น ที่ยึดหลักการพึ่งตนเองและได้รับการพัฒนาให้ เหมาะสมกับกาลสมัย 4. ภูมิปัญญาด้านแนวคิด หลักปฏิบัติ และเทคโนโลยีสมัยใหม่ ที่ชาวบ้านนำ มาดัดแปลง ใช้ในชุมชนอย่างเหมาะสมกับสภาพแวดล้อม และความเป็นอยู่ รูปภาพ : ภูมิปัญญาด้านการประกอบอาชีพ และการใช้เทคโนโลยีเพื่อพัฒนาอาชีพ วิชาชีวิตกับสังคมไทย 30000-1501