สังคหวัตถุ 4 ธรรมที่ก่อให้เกิดสังคมแห่งคว

สังคหวตั ถุ 4

จัดทำโดย สำนักงำนพฒั นำสังคมและควำมมัน่ คงของมนุษย์จังหวดั น่ำน ศูนย์บริกำรคนพกิ ำรจังหวดั

สงั คหวัตถุ 4 ประการ

หมายถึง เครื่องมือ หรือหลักธรรม 4 ประการ ที่ช่วยประสานคนหมู่
มากให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข เป็นเครื่องช่วยขจัดความขัดแย้งที่เกิดขึ้นทำให้คน
อยู่ร่วมกันด้วยความรัก สามารถนำไปใช้ได้ตั้งแต่ระดับครอบรัวจนถึงระดับสังคม
เปน็ ธรรมท่กี ่อใหเ้ กิดความผาสกุ ในบ้านเมือง และประเทศชาตินั่นเอง

สังคหวัตถุ แปลว่า ธรรมท่ี
เป็นที่ตั้งแห่งการ
สงเคราะห์กัน, ธรรมเป็น
เครื่องยึดเหนี่ยวน้ำใจกัน
หมายถึง หลักการครองใจ
คน, หลักยึดเหนี่ยวใจกัน
ไว้, วิธีทำให้คนรัก, หลัก
สังคมสงเคราะห์ ซึ่งเป็นเครื่องประสานใจและเหนี่ยวรั้งใจคนให้เป็นอันหนึ่งอัน
เดียวกันได้ และทำให้อยู่กนั ดว้ ยความรักความปรารถนาดีต่อกัน เหมือนลิ่มสลักเพลา
(ให้ยึดตดิ กบั ดุมลอ้ ) เพ่อื ควบคมุ รถให้สามารถแลน่ ไปได้ตามทต่ี ้องการ

สังคหวตั ถมุ ี 4 ประการ คือ

1. ทาน คือ การให้ การเสียสละ หรือการเอื้อเฟื้อแบ่งปันของๆตน
เพ่ือประโยชน์แกบ่ คุ คลอน่ื ไม่ตระหนีถ่ เี่ หนียว ไม่เปน็ คนเห็นแกไ่ ดฝ้ ่ายเดียว คณุ ธรรม
ข้อนจ้ี ะช่วยใหไ้ ม่เป็นคนละโมบ ไมเ่ ห็นแก่ตวั

ทาน แปลว่า การให้ คอื เอ้อื เฟอ้ื เผอื่ แผ่ เสยี สละ แบง่ ปนั ช่วยเหลอื กนั
ด้วยสง่ิ ของตลอดถึงใหค้ วามรแู้ ละแนะนำสัง่ สอน

2.ปิยวาจา หรือ เปยยวัชชะ แปลว่า วาจาเป็นที่รัก วาจาดูดดื่มน้ำใจ
หรือวาจาซาบซึ้งใจ คือกล่าวคำสุภาพไพเราะ
อ ่ อ น ห ว า น ส ม า น ส า ม ั ค ค ี ใ ห ้ เ ก ิ ด ไ ม ต รี
และความรักใคร่นับถือ ตลอดถึงคำแสดง
ประโยชน์ประกอบด้วยเหตุผลเป็นหลักฐานจูงใจ
ให้นิยมยอมตาม

ปิยวาจา คือ การพูดจาด้วยถ้อยคำที่ไพเราะอ่อนหวาน พูดด้วย
ความจรงิ ใจ ไม่พดู หยาบคายก้าวรา้ ว พดู ในสิ่งทเี่ ปน็ ประโยชน์เหมาะสำหรับกาลเทศะ
พระพุทธเจ้าทรงให้ความสำคัญกับการพูดเป็นอย่างยิ่ง เพราะการพูดเป็นบันได
ขั้นแรกที่จะสร้างมนุษยสัมพันธ์อันดีให้เกิดขึ้น วิธีการที่จะพูดให้เป็นปิยวาจาน้ัน
จะตอ้ งพดู โดยยึดถือหลักเกณฑ์ ดังตอ่ ไปน้ี

• เวน้ จากการพดู เทจ็
• เว้นจากการพดู ส่อเสยี ด
• เวน้ จากการพดู คำหยาบ
• เวน้ จากการพดู เพ้อเจอ้

– เว้นจากการพดู เทจ็ คอื พดู แตค่ ำสตั ย์ ไมพ่ ูดจาโกหกหลอกลวงผอู้ น่ื เพ่อื แสวงหา
สง่ิ ทเ่ี ปน็ ผลประโยชนใ์ ห้แกต่ นเอง ไดเ้ ห็นไดฟ้ งั อย่าไรก็พดู ไปอยา่ งนน้ั ไมพ่ ดู เสริมความ
ยุยงจนทำใหเ้ กิดความแตกแยก
– เว้นจากการพูดสอ่ เสยี ด คือ ไมพ่ ูดจายุยงใหเ้ ขาแตกรา้ ว โดยเอาความทางนี้
ไปบอกทางโนน้ หรอื เอาความทางโน้นมาบอกทางน้ี เมอ่ื ไดย้ นิ ไดฟ้ งั เรือ่ งราวท่เี ป็น
ชนวนก่อใหเ้ กดิ การแตกความสามคั คกี ็หาทางระงับเสีย
– เว้นจากการพดู คำหยาบ คือ พดู ดว้ ยถอ้ ยคำไพเราะ คำทอี่ อ่ นหวานสภุ าพ ไม่เอะอะ
โวยวาย ไม่พดู เร่ืองหยาบคาย เมื่อฟงั แล้วมีความสบายใจ
– เว้นจากการพูดเพ้อเจอ้ คือ ไมพ่ ูดในสง่ิ ท่ีเหลวไหลไรส้ าระหรอื พดู วกวนจนจบั
ใจความไม่ได้ แต่ควรพดู ในส่ิงท่เี ปน็ ประโยชนม์ ีสาระมีเหตุผล

3.อัตถจริยา คือ การสงเคราะห์ทุกชนิดหรือการประพฤติในสิ่งที่เป็น
ประโยชนแ์ กผ่ ู้อื่น

อัตถจรยิ า แปลวา่ การประพฤตปิ ระโยชน์ คอื ขวนขวายชว่ ยเหลอื กจิ การ
บำเพ็ญสาธารณประโยชน์ ตลอดถงึ ชว่ ยแกไ้ ขปรับปรงุ สง่ เสริมในทางจริยธรรม

การสนับสนนุ ของรางวัล ของขวญั งานวันคนพิการสากลประจำปี 2564

4.สมานัตตา แปลวา่ ความมตี นเสมอ ทำตนเสมอดว้ ยปลาย ปฏบิ ตั ิ
สมำ่ เสมอกันในชนท้ังหลาย และเสมอในสขุ ทุกข์ โดยร่วมรับ ร้รู ่วมแกไ้ ข ตลอดถงึ วาง
ตนเหมาะแก่ฐานะ ภาวะ บุคคล เหตุการณ์และสิ่งแวดลอ้ ม ถกู ต้องตามธรรมในแตล่ ะกรณี

สมานตั ตา คอื การเป็นผมู้ คี วามสมำ่ เสมอ
หรอื มคี วามประพฤตเิ สมอตน้ เสมอปลาย
คุณธรรมขอ้ นจี้ ะชว่ ยใหเ้ ราเป็นคนมีจิตใจ
หนกั แน่นไมโ่ ลเล รวมทั้งยงั เป็นการสรา้ ง
ความนยิ ม และไวว้ างใจใหแ้ ก่ผอู้ ่นื อีกดว้ ย

– บุคคลาธิษฐาน คือ บุคคลทเี่ ป็นตวั ตง้ั หมายความวา่ ถ้าเรามตี ำแหนง่ มฐี านะ
สงู สง่ ขนึ้ จะตอ้ งไม่หลงลืมตัว เคยแสดงความเคารพนบั ถอื ผใู้ ดก็แสดงความเคารพ
นับถืออย่างนน้ั
– ธรรมาธิษฐาน คอื ธรรมทเ่ี ปน็ ทตี่ ั้ง หมายความว่า บุคคลทุกคนย่อมมีความ
เสมอภาคกัน : พระศรปี รยิ ัติ

☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺

ความหมายสงั คหวัตถุ 4 จากท่านผรู้ ตู้ า่ งๆ

อารี กล่าวถึง สังคหวัตถุ 4 ในเชิงที่ว่า เป็นธรรมอันเป็น
เครื่องช่วยเหลือกัน เป็นการผูกมิตร วิธีที่จะผูกมิตรนั้น ต้องมีสิ่งที่ช่วยยึดเหนี่ยว
และประสานนำ้ ใจกนั ไวใ้ หต้ า่ งคนต่างมีความรกั ใครน่ ิยมชมชอบซึง่ กนั และกัน

พระศรีปริยัติโมลี ได้ให้ความหมายของสังคหวัตถุ 4 ในเชิงที่ว่า
เป็นหลักธรรมพื้นฐานที่แสดงพฤติกรรมออกมาโดยคำนึงถึงการช่วยเหลือผู้อ่ืน
และการทำประโยชนใ์ หแ้ กส่ ว่ นรวม

ปฏิมากร ได้ให้ความหมายของสังคหวัตถุ 4 ในเชิงที่ว่า เป็นพฤติกรรม
ที่เอ้อื ตอ่ สังคมโดยใชห้ ลักธรรมพ้นื ฐานท่แี สดงออกมาโดยคำนงึ ถึงการชว่ ยเหลือผู้อ่ืน
และการกระทำ ประโยชน์ใหก้ ับส่วนรวมท่ีเรยี กว่า สงั คหวัตถุ 4

พิพัฒน์ กล่าวไว้ว่า สังคหวัตถุ 4 ในเชิงที่ว่า เป็นหลักธรรมที่ใช้ยึด
เหนี่ยวจติ ใจบุคคลใหอ้ ยู่รว่ มกันในสังคมได้อยา่ งปกติสุข สามารถใชเ้ ปน็ วธิ ีการในการ
ดำเนินชีวิตภายใต้ความรับผิดชอบในสังคมทั้งในระดับบุคคล และธุรกิจองค์กรโดยมี
ความสอดคลอ้ งกับบริบทของสงั คมภายใต้พ้ืนฐานการสงเคราะหเ์ ก้ือกลู ซง่ึ กันและกนั

สังคหวัตถุ 4 กับสมาชิกที่ดีในองค์กร

การใช้หลักธรรมสังคหวัตถุ 4 ต่อการแสดงพฤติกรรมการเป็น
สมาชิกที่ดีในองค์กร เพื่อให้บุคลากรในองค์กรอยู่ร่วมกันได้อย่างปกติสุข เป็นหลัก
ธรรมะที่ช่วยส่งเสริมให้เกิดความสามัคคีกันในหมู่คณะไม่ว่าจะเป็นองค์กรที่มีขนาด
เลก็ หรอื องคก์ รขนาดใหญย่ อ่ มมีแนวทางทีเ่ หมือนกนั ดังนี้

1. ทาน คือ การเผื่อแผ่ แบ่งปัน ให้ความช่วยเหลือสงเคราะห์ทั้งทาง
ทุนทรัพย์สิ่งของ ปัจจัยสี่ที่จำเป็น ไม่ว่าจะเป็นอาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย หรือ
ยารักษาโรค รวมทั้งการแบ่งปัน การให้คำแนะนำ ให้ความรู้ศิลปวิทยาการ ความรู้
ความสามารถที่เรามีอยูใ่ หก้ ับเพ่ือนร่วมงานในองคก์ ร

2. ปิยวาจา คือ การใช้คำพูดหรือวาจาที่ไพเราะ ชัดเจน ไม่พูดส่อเสียด
ดูถูกดูแคลน พูดด้วยคำที่สุภาพนิ่มนวล จริงใจ ไม่พูดโกหกเสแสร้ง ชี้แจงแนะนำ
สิ่งที่เป็นประโยชน์ มีเหตุมีผล มีหลักฐานอ้างอิง ไม่พูดเพ้อเจ้อ บิดเบือนจาก
ความเป็นจริง การใช้ถ้อยคำ ที่แสดงถึงความเห็นอกเห็นใจ เข้าใจผู้อื่น พูดแล้วเกิด
ความสามคั คี ไมท่ ะเลาะเบาะแวง้ กัน

3. อัตถจริยา คือ การทำประโยชน์ให้แก่ผู้อื่น ช่วยเหลือตามกำลัง
แรงกายที่ตนมีอยู่ ไม่ได้ถูกบังคับ ทำด้วยความเต็มใจที่จะช่วยเหลือผู้อื่น ขวนขวาย
ช่วยทำกิจกรรมต่างๆ ที่เป็นสาธารณประโยชน ์ มุ่งให้เกิดประโยชน์แก่ส่วนรวม
รวมทัง้ ช่วยแก้ปัญหาให้กับองค์กรดว้ ย

4. สมานัตตา คอื การเอาตวั เข้าไปสมาน การวางตวั เสมอต้นเสมอปลาย
หนกั แนน่ ใหค้ วามเสมอภาคกับทกุ คนอย่างเท่าเทยี มกนั ไมเ่ อารดั เอาเปรยี บ ร่วมทกุ ข์
ร่วมสุขช่วยเหลือเกื้อกูลกัน แก้ปญั หา ชว่ ยกันคิดในทางสร้างสรรค์ เพ่ือให้องค์กรอยู่
เยน็ เปน็ สขุ

แนวทางการนำสังคหวัตถุ 4 มาใช้ในองค์กร

1. เมื่อบุคลากรในองค์กรมีความเดือดร้อนในด้านปัจจัยทั้งสี่ บุคลากรใน
องค์กรควรให้ความช่วยเหลือ หมายถึง การให้ทานอันเป็นสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ทุน
หรือทรัพย์สินสิ่งของ ตลอดจนให้ความรู้ความเข้าใจและให้คำแนะนำ และรวมไปถึง
การให้อภัยแก่เพื่อนร่วมงาน เมื่อเพื่อนร่วมงานทำงานผิดพลาดหรือไม่ประสบ
ความสำเร็จ เพื่อให้บุคลากรในองค์กรเป็นบุคลากรที่มีน้ำใจงาม น้ำใจดี มีความรัก
ความสามัคคี เปน็ หนง่ึ อนั เดียวกนั มากขน้ึ

2. เมื่อบุคลากรในองค์กรมีความเดือดร้อนในการทำงาน ต้องการ
ความช่วยเหลือบุคลากรในองค์กรควรให้ความช่วยเหลื อด้วยการพูดให้กำลังใจ
แสดงความเห็นอกเห็นใจ ให้คำแนะนำ ชี้แจงอย่างถูกต้อง ไม่พูดจาดูหมิ่น เสียดสี
เพ่อื นร่วมงาน แต่พดู จากบั บุคลากรหรือเพ่อื นรว่ มงานในองค์กรดว้ ยความไพเราะน่าฟัง

3. เมื่อบุคลากรในองค์กรต้องการความช่วยเหลือทางด้านแรงกาย
บุคลากรในองค์กรกใ็ หค้ วามสำคัญ ขวนขวายช่วยเหลืออย่างเต็มกำลังความสามารถ
หรือการให้ความสำคัญกับองค์กรของตนเองด้วยการช่วยเหลือกิจการต่างๆ ภายใน

องค์กร บำเพ็ญสาธารณประโยชน์ รวมทั้งช่วยแก้ไขปัญหาภายในองค์กรด้วยความ
เตม็ ใจ

4. เม่อื เกิดปญั หาข้นึ ในองค์กร บุคลากรกเ็ ข้าไปชว่ ยในการแก้ไขปัญหา
โดยให้ความเสมอภาค ไม่เอาเปรียบผู้อื่น อยู่ร่วมทุกข์ร่วมสุข ร่วมรับรู้
รว่ มแก้ไขปญั หา เพ่อื ให้เกิดประโยชนส์ ขุ ร่วมกันกบั เพือ่ นร่วมงาน และองค์กรทุกครั้ง

ดังนั้น การนำหลักธรรมสังคหวัตถุ 4 มาช่วยในการ
ปฏิบัติงานของบุคลากรเพือ่ ให้เกิดการร่วมงาน และประพฤติ
ที่ดีต่อองค์กร และเพื่อนร่วมงาน อันจะช่วยส่งเสริมให้เกิด
ความสัมพันธ์อันดีระหว่างบุคลากรในองค์กรด้วยกันเองและ
ระหว่างองค์กรกับบุคลากรมากขึ้น ซึ่งจะส่งผลให้การปฏิบัติงานเป็นไปด้วยความสุข
ความสามัคคี ความสำเร็จ ในการปฏิบัติงาน รวมไปถึงการสร้างความจงรักภักดีต่อ
องค์กรของบุคลากร และยังชว่ ยส่งเสริมใหบ้ คุ ลากรเกิดความเขา้ ใจซงึ่ กันและกนั รู้จกั
บทบาทหน้าที่ของตนเองมากขึ้น ให้ความสำคัญกับตนเองว่าเป็นส่วนหน่ึง
ขององคก์ รทจี่ ะเข้าไปชว่ ยแกป้ ัญหาตา่ งๆ ท่เี กดิ ขน้ึ ภายในองคก์ รด้วยความเต็มใจ

แหลง่ ทมี่ า : พระมหานภดล สังคหวัตถุ 4 และแนวทางการปฏิบัตใิ นการทางาน

https://www.castool.com/2016/12/02/
https://th.wikipedia.org/wiki/สงั คหวตั ถุ_4
หลวงพอ่ ทตั ตะชีโว ทาน คือ การให้ สังคหวัตถุ 4
https://www.douus.com/blog/215029/70af93

จัดทำโดย : ศูนย์บรกิ ารคนพิการจงั หวดั นา่ น TEL. 0 5471 6405