ใบความรู้ที่ 1 เรื่องการเรียนรู้ด้วยตนเอง

ใบความรทู้ ่ี 1
เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสาคญั และกระบวนการของการเรยี นรดู้ ว้ ยตนเอง

ในปัจจุบันโลกมีความก้าวหน้าทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ความรู้ต่าง ๆ ได้เพิ่มขึ้นเป็นอันมาก
การเรียนรู้จากสถาบันการศึกษาไม่อาจทาให้บุคคลศึกษาความรู้ได้ครบท้ังหมด การไขว่คว้าหา ความรู้ด้วยตนเอง
จึงเป็นอีกวิธีหนึ่งที่จะสนองความต้องการของบุคคลได้ เพราะเม่ือใดก็ตามที่บคุ คลมีใจ รักท่ีจะศึกษา ค้นคว้า ส่ิงท่ี
ตนต้องการจะรู้ บุคคลน้ันก็จะดาเนินการศึกษาเรียนรู้อย่างต่อเนื่องโดยไม่ต้อง มีใครบอก ประกอบกับระบบ
การศึกษาและปรัชญาการศึกษาเพ่ือเตรียมคนให้สามารถเรียนรู้ได้ตลอดชีวิต แสวงหาความรู้ด้วยตนเอง ใฝ่หา
ความรู้ รู้แหล่งทรัพยากรการเรียน รู้วธิ ีการหาความรู้ มีความสามารถ ในการคิดเป็น ทาเปน็ แก้ปญั หาเปน็ มีนิสัย
ในการทางานและการดา รงชีวติ และมสี ว่ นรว่ มในการ ปกครองประเทศ

การเรียนรใู้ นสาระทักษะการเรยี นรู้ เป็นสาระเก่ยี วกับรายวิชาการเรียนรดู้ ้วยตนเอง รายวชิ าการใช้ แหลง่
เรียนรู้ รายวิชาการจัดการความรู้ รายวิชาการคิดเป็น และรายวิชาการวิจัยอย่างง่าย ในส่วนของรายวิชา การ
เรียนรู้ด้วยตนเองเป็นสาระการเรยี นรู้เกย่ี วกับการพฒั นาทักษะการเรียนรู้ ในด้านการเรียนรู้ด้วยตนเอง เปิดโอกาส
ให้ผูเ้ รียนไดศ้ ึกษา ค้นควา้ ฝกึ ทกั ษะในการเรยี นรดู้ ว้ ยตนเอง เพอื่ มงุ่ เสริมสร้างให้ผู้เรยี นมนี สิ ยั รัก การเรียนร้ซู ง่ึ เป็น
ทักษะพ้ืนฐานของบุคคลแห่งการเรียนรู้ท่ียั่งยืน เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการช้ีนาตนเองใน การเรียนรู้ได้อย่ าง
ต่อเนื่องตลอดชีวิต การเรียนรู้ด้วยตนเอง (Self-Directed Learning) เป็นแนวทางการเรียนรู้หนึ่งที่สอดคล้องกับ
การ เปลี่ยนแปลงของสภาพปัจจุบัน และเป็นแนวคิดท่ีสนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชีวิตของสมาชิกในสังคมสู่การ
เป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ โดยการเรียนรู้ด้วยตนเองเป็นการเรียนรู้ที่ทาให้บคุ คลมีการริเร่ิมการเรียนรู้ด้วยตนเอง มี
เป้าหมายในการเรียนรู้ที่แน่นอน มีความรับผิดชอบในชีวิตของตนเอง ไม่พ่ึงคนอ่ืน มีแรงจูงใจ ทาให้ผู้เรียนเป็น
บคุ คลทใ่ี ฝ่รู้ ใฝเ่ รียน ท่ีมีการเรยี นร้ตู ลอดชวี ิต เรียนร้วู ิธีเรยี น สามารถเรยี นรเู้ ร่ืองราวต่าง ๆ ไดม้ ากกว่าการ เรียนท่ี
มีครปู ้อนความรใู้ หเ้ พียงอยา่ งเดยี ว การเรยี นรู้ดว้ ยตนเองเป็นหลักการทางการศึกษาซ่ึงได้รับความสนใจมากขึ้นโดย
ลาดับในทุกองค์กร การศึกษา เพราะเป็นแนวทางหน่ึงที่สนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชีวิต ในอนัท่ีจะหล่อหลอม
ผู้เรียนให้มีทักษะ การเรียนรู้ตลอดชีวิต ตามท่ีมุ่งหวังไว้ในพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และที่
แก้ไขเพ่ิมเติม (ฉบบัท่ี 2) พ.ศ. 2545 การเรียนรู้ด้วยตนเอง เป็นหลักการทางการศึกษาที่มีแนวคิดพ้ืนฐานมาจาก
ทฤษฎีของ กลุ่มมนุษย์นิยม (Humanism) ซ่ึงเช่ือว่า มนุษย์ทุกคนมีธรรมชาติเป็นคนดี มีเสรีภาพและความเป็น
ตนเอง มคี วามเปน็ ปัจเจกชน มีศักยภาพ และการรบั รตู้ นเอง มีความเป็นจรงิ ในสง่ิ ที่ตนสามารถเป็นได้ มีการรบั รู้ มี
ความรับผิดชอบและความเป็นมนุษย์ ดังนั้น การที่ผู้เรียนสามารถเรียนรู้ด้วยตนเองได้นับว่าเป็นคุณลักษณะที่ดี
ทสี่ ดุ ซึ่งมีอยู่ในตวั บุคคล ทุกคน ผูเ้ รยี นควรจะมคี ณุ ลักษณะของการเรยี นรู้ดว้ ยตนเอง การเรยี นร้ดู ว้ ยตนเองจดั เป็น
กระบวนการเรียนรู้ ตลอดชีวิต ยอมรับในศักยภาพของผู้เรียนว่าผู้เรียนทุกคนมีความสามารถท่ีจะเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ
ได้ดว้ ยตนเอง เพื่อที่ตนเองสามารถที่ดารงชวี ติ อยูใ่ นสงั คมทีม่ ีการเปลี่ยนแปลงอยตู่ ลอดเวลาได้อย่างมีความสขุ

ความหมาย และความสาคัญของการเรียนรู้ด้วยตนเอง การเรียนรู้เป็นเร่ืองของทุกคน ศักดิ์ศรีของผู้เรียนจะมีได้
เมื่อมีโอกาสในการเลือกเรียนในเรื่องที่ หลากหลายและมีความหมายแก่ตนเอง การเรียนรู้มีองค์ประกอบ 2 ด้าน
คือ องค์ประกอบภายนอก ได้แก่ สภาพแวดลอ้ม โรงเรียน สถานศึกษา ส่ิงอานวยความสะดวก และครู

องค์ประกอบภายใน ได้แก่ การคิดเป็น พ่ึงตนเองได้ มีอิสรภาพ ใฝ่รู้ ใฝ่สร้างสรรค ์มีความคิดเชิงเหตุผล มีจิตส
านึกในการเรียนรู้ มีเจตคติเชิงบวก ต่อการเรียนรู้ การเรียนรู้ท่ีเกิดข้ึนมิได้เกิดข้ึนจากการฟังคคาบรรยายหรือท า
ตามที่ครูผสู้ อนบอก แตอ่ าจเกิดขนึ้ ไดใ้ นสถานการณ์ต่าง ๆ ต่อไปนี้

1. การเรยี นรูโ้ ดยบงั เอิญ การเรียนร้แู บบนีเ้ กดิ ขน้ึ โดยบงั เอญิ มิได้เกดิ จากความต้ังใจ
2. การเรียนรู้ด้วยตนเอง เป็นการเรียนรู้ด้วยความต้ังใจของผู้เรียน ซึ่งมีความปรารถนาจะรู้ใน เร่ืองนั้น
ผู้เรียนจึงคิดหาวิธกี ารเรียนดว้ ยวิธีการต่าง ๆ หลังจากน้ันจะมีการประเมินผลการเรียนรู้ด้วยตนเอง จะเปน็ รูปแบบ
การเรียนรู้ท่ีทวีความสาคัญในโลกยุคโลกาภิวัตน์ บุคคลซึ่งสามารถปรับตนเองให้ตามทนั ความก้าวหน้าของโลก
โดยใช้สื่ออุปกรณ์ยุคใหม่ได้ จะทาให้เป็นคนท่ีมีคุณค่าและประสบความสาเร็จได้อย่างดี ความพร้อมในการเรียนรู้
ดว้ ยตนเอง ในการเรียนรู้ด้วยตนเองเปน็ บุคลิกลักษณะส่วนบคุ คลของผู้เรียน ที่ต้องการให้เกิดขึ้นในตัวผู้เรียน ตาม
เป้าหมายของการศึกษา ผู้เรียนท่ีมีความพร้อมในการเรียนด้วยตนเองจะมีความรับผิดชอบส่วนบุคคล ความ
รับผิดชอบต่อความคิดและการกระทาของตนเอง สามารถควบคุมและโตต้อบสถานการณ์ สามารถ ควบคุมตนเอง
ให้เป็นไปในทิศทางท่ีตนเลือก โดยยอมรับผลที่เกิดข้ึนจากการกระทาท่ีมาจากความคิด ตัดสินใจของตนเอง การ
เริ่มต้นเรียนรู้ด้วยตนเองที่ดีท่ีสุดนั้น เรามาเร่ิมต้นทค่ีวามพร้อม ในการ เรียนรู้ด้วยตนเอง และท่านคงทราบใน
เบือ้ งตน้ แลว้ วา่ ระดบั ความพรอ้ ม ในการเรียนรู้ด้วยตนเองของท่าน อยใู่ นระดับใด (มากที่สดุ มาก ปานกลาง น้อย
น้อยที่สุด)

“เด็กตามธรรมชาติต้องพ่ึงพิงผู้อื่นและต้องการผู้ปกครองปกป้องเล้ียงดูและตัดสินใจแทนเมื่อ
เตบิ โตเป็นผใู้ หญ่ก็พฒั นามคี วามอิสระ พ่ึงพิงจากภายนอกลดลงและเปน็ ตัวเองจนมีคณุ ลกั ษณะ
การช้ีนาตนเองในการเรยี นร”ู้
3. การเรยี นรโู้ ดยกลมุ่ การเรยี นรูแ้ บบนี้เกดิ จากการทผ่ี ู้เรยี นรวมกล่มุ กันแล้วเชญิ ผทู้ รงคุณวุฒิ มา บรรยาย
ให้กบั สมาชกิ ทาใหส้ มาชกิ มีความรเู้ ร่อื งทวี่ ทิ ยากรพดู
4. การเรียนรู้จากสถาบันการศึกษา เป็นการเรียนแบบเป็นทางการ มีหลกัสูตร การประเมินผลมีระเบียบ
การเข้าศึกษาที่ชัดเจน ผู้เรียนต้องปฏิบัติตามกฎระเบียบที่กาหนด เมื่อปฏิบัติครบถ้วนตามเกณฑ์ที่กาหนดก็จะ
ได้รับปริญญา หรือประกาศนียบตั ร จากสถานการณ์การเรียนรู้ดงั กล่าวจะเห็นไดว้ ่า การเรียนรู้อาจเกิดได้หลายวิธี
และการเรียนรู้นั้น ไม่จาเป็นต้องเกิดข้ึนในสถาบันการศึกษาเสมอไป การเรียนรู้อาจเกิดข้ึนได้จากการเรียนรู้ด้วย
ตนเอง หรือ จากการเรียนโดยกลุ่มก็ได้ และการที่บุคคลมีความตระหนักเรียนรู้อยู่ภายในจิตสานึกของบุคคลนั้น
การเรียนรู้ด้วยตนเองจึงเป็นตัวอย่างของการเรียนรู้ในลักษณะที่เป็นการเรียนรู้ ท่ีทาให้เกิดการเรียนรู้ ตลอดชีวิต
ซึ่งมีความสาคัญสอดคล้องกับการเปล่ียนแปลงของโลกปัจจุบัน และสนับสนุนสภาพ “สังคมแห่งการเรียนรู้”
ได้เปน็ อยา่ งดี
การเรียนรู้ด้วยตนเองมีลักษณะอย่างไร การเรียนรู้ด้วยตนเอง สามารถจาแนกออกเป็น 2 ลักษณะสาคัญ
ดังนี้
1. ลักษณะท่ีเป็นบุคลิกคุณลักษณะส่วนบุคคลของผู้เรียน ในการเรียนด้วยตนเอง จัดเป็น องค์ประกอบ
ภายในท่ีจะท าให้ผู้เรียนมีแรงจูงใจอยากเรียนต่อไป โดยผู้เรียนท่ีมีคุณลักษณะในการเรียนด้วย ตนเองจะมีความ
รับผิดชอบต่อความคิดและการกระทาเกี่ยวกับการเรียน รวมท้ังรับผิดชอบในการบริหาร จัดการตนเอง ซึ่งมีโอกาส
เกดิ ขึน้ ไดส้ งู สุดเม่ือมีการจัดสภาพการเรียนรทู้ ่ีสง่ เสรมิ กัน

2. ลักษณะที่เป็นการจดัการเรียนรู้ให้ผู้เรียนไ้ด้เรียนด้วยตนเอง ประกอบด้วย ข้ันตอนการวาง แผนการ
เรียน การปฏิบัติตามแผน และการประเมินผลการเรียน จัดเป็นองค์ประกอบภายนอกที่ส่งผลต่อการ เรียนด้วย
ตนเองของผู้เรยี น ซ่งึ การจดั การเรยี นรูแ้ บบนผี้ เู้ รียนจะได้ประโยชนจ์ ากการเรยี นมากท่ีสุด Knowles (1975) เสนอ
ให้ใช้สัญญาการเรียน (Learning contracts) เป็นการมอบหมายภาระงานให้แก่ผู้เรียน ว่าจะต้องทาอะไรบ้าง
เพอื่ ใหไ้ ด้รับความร้ตู ามเปา้ ประสงคแ์ ละผู้เรยี นจะปฏบิ ตั ติ ามเง่ือนไขนัน้

การเรียนรู้ด้วยตนเอง เป็นคุณลักษณะท่ีสาคัญต่อการดาเนินชีวิตที่มีประสิทธิภาพ ช่วยให้ผู้เรียน มีความ
ตง้ั ใจและมีแรงจูงใจสูง มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ มีความยืดหยุ่นมากขึ้น มีการปรับพฤติกรรม การทางานร่วมกับ
ผู้อื่นได้ รูจ้ ักเหตุผล รจู้ ักคิดวเิ คราะห์ ปรบั และประยกุ ตใ์ ชว้ ธิ ีการแก้ปญั หาของตนเอง จดั การกบั ปญั หาไดด้ ขี น้ึ และ
สามารถนา ประโยชน์ของการเรียนรู้ไปใช้ได้ดีและยาวนานขึ้น ทา ให้ผู้เรียน ประสบความสาเร็จในการเรียน
องคป์ ระกอบของการเรยี นร้ดู ้วยตนเองมอี ะไรบ้าง องคป์ ระกอบของการเรียนรู้ดว้ ยตนเอง มดี งั นี้

1. การวเิ คราะห์ความต้องการของตนเอง
2. การกาหนดจุดมุ่งหมายในการเรียน โดยเร่ิมจากบทบาทของผู้เรียนเป็นสาคัญผู้เรียน ควรศึกษา
จุดมุ่งหมายของวิชา แล้วเขียนจุดมุ่งหมายในการเรียนของตนให้ชัดเจน เน้นพฤติกรรมท่ีคาดหวังได้ มีความ
แตกตา่ งของจดุ มุ่งหมายในแต่ละระดับ
3. การวางแผนการเรียน ให้ผู้เรียนก าหนดแนวทางการเรียนตามวัตถุประสงค์ท่ีระบุไว้ จัดเนื้อหาให้
เหมาะสมกบั สภาพความตอ้ งการและความสนใจของตน ระบกุ ารจดกั ารเรยี นรใู้ ห้ เหมาะสมกับตนเองมากทีส่ ุด
4. การแสวงหาแหลง่ วทิ ยาการทง้ั ท่เี ปน็ วสั ดุและบุคคล

4.1 แหลง่ วิทยาการท่เี ป็นประโยชนใ์ นการศกึ ษาค้นควา้ เชน่ ห้องสมดุ พิพธิ ภัณฑ์ เป็นต้น
4.2 ทักษะต่าง ๆ ท่ีมีส่วนช่วยในการแสวงแหล่งวิทยาการได้อย่างสะดวกรวดเร็ว เช่น ทักษะการ
ต้งั ค าถาม ทกั ษะการอ่าน เปน็ ต้น
5. การประเมินผล ควรประเมินผลการเรียนด้วยตนเองตามที่กาหนดจุดมุ่งหมายของการ เรียนไว้ และให้
สอดคล้องกบั วัตถุประสงคเ์ กี่ยวกับความรู้ ความเข้าใจ ทักษะ ทัศนคติ ค่านยิ ม มี ขนั้ ตอนในการประเมิน คอื
5.1 กาหนดเป้าหมาย วตั ถุประสงค์ใหช้ ดั เจน
5.2 ดาเนินการใหบ้ รรลุวตั ถุประสงคซ์ งึ่ เป็นสิง่ สาคัญ
5.3 รวบรวมหลักฐานจากผลการประเมินเพ่ือตัดสินใจซ่ึงต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานของ ข้อมูลท่ี
สมบรู ณ์และเชอ่ื ถือได้
5.4 เปรียบเทยี บขอ้ มลู ก่อนเรยี นกบั หลังเรยี นเพอื่ ดูวา่ ผเู้ รียนมีความกา้ วหน้าเพยี งใด
5.5 ใช้แหล่งขอ้ มูลจากครูและผู้เรียนเปน็ หลักในการประเมิน