เนื้อเพลงร่อยพรรษา

ความรู้ทว่ั ไปเก่ียวกับเพลงร่อยพรรษา
เพลงรอ่ ยพรรษาเปน็ เพลงทร่ี อ้ งพร่ำพรรณนาตามอารมณค์ วามรู้สึกต่าง ๆ เชน่ ขอร้อง วิงวอน
ชวนให้ผู้ฟังเกิดความเคลิบเคลิ้ม เดิมเป็นเพลงประจำอำเภอพนมทวน จังหวัดกาญจนบุรี แต่ปัจจุบันได้
ร้องเพลงนี้แพร่กระจายไปยังอำเภอใกล้เคียง ในจังหวัดกาญจนบุรี คือ อำเภอเมืองกาญจนบุรี
ซ่ึงคณะผู้ศึกษาได้สำรวจพบข้อมูลเพลงร่อยพรรษาที่ตำบลหนองบัว อำเภอเมืองกาญจนบุรี ซึ่งในปัจจุบัน
ยังคงร้องกันในหมู่ผู้มีอายุกว่า 40-60 ปีข้ึนไป เอกสารสถิติการศึกษาของอำเภอพนมทวนอธิบายเก่ียวกับ
เพลงร่อยพรรษาไวด้ ังนี้ (เอกสารสถติ กิ ารศกึ ษา, 2513, หน้า 3)
“. ...เพลงร่อยพรรษา ส่วนมากผู้เฒ่าผู้แก่เป็นคนร้อง การละเล่นแบบน้ีจะเล่นก่อนวันออก
พรรษา 1 วัน หากเป็นหมู่บ้านใหญ่ อาจทำก่อนหลายวัน จนกว่าจะถึงวันออกพรรษา การ
เล่นเพลงน้ี เม่ือก่อน จะถึงวันออกพรรษาชาวบ้าน (ส่วนมากเป็นคนสูงอายุ) จะรวบรวมพวก
กันข้ึนพร้อมกับหาบกระบุง ตะกร้า ตระเวนไปยังบ้านต่าง ๆ ภายในหมู่บ้านของตน เมื่อถึง
บ้านใครก็จะร้องเพลงท่ีหน้าบันได หรือที่หน้าบ้านโดยท่ีเน้ือเพลงอาจจะยกย่อง ชมบ้าน ชม
สิ่ ง ข อ ง ต ล อ ด จ น เ จ้ า ข อ ง บ้ า น ใ น ท า ง ที่ ดี
ส่วนเจ้าของบ้านก็จะใหส้ ่งิ ของ เช่น เงนิ ข้าวสาร ขนม หรอื ผลไม้ ฯลฯ ส่วนท่ีกินได้ คณะท่ีไป
กั น ก็ จ ะ กิ น ไป ส่ ว น เงิน ท อ งแ ล ะ สิ่ งข อ งที่ เห ลื อ ก็ ไป ถ ว าย วั ด เป็ น ก าร ท ำบุ ญ
ไปด้วยในตวั ... "
ลักษณะฉันทลกั ษณ์
ฉันทลักษณ์ของเพลงร่อยพรรษามีลักษณะเป็นคำกลอนง่าย ๆ ร้องไปเรื่อย ๆ ซึ่งอาจจะตรงกับ
ชอ่ื เพลง คือ ไปเร่ือย ๆ ร่อย ๆ ถา้ จะเขียนเปน็ ฉันทลกั ษณก์ จ็ ะไดด้ ังนี้

( )        ( )          

             

             

จำนวนคำอาจจะมากหรือนอ้ ยกว่านีก้ ไ็ ด้ ดังตวั อยา่ ง
คอ 1: ยกเท้ากา้ วย่าง เสยี งไกก่ ระพือปีกหางกระไรเมื่อกลางคนื

ลกู มาขอโทษเสียเถดิ แมง่ ามทรัพย์ ลูกมากวนแมก่ ำลังหลับก็ต้องตนื่
คอ 2 อกถกู ไมช่ น่ื เลยเอย ลูกมาเท่ียงนางกลางคืน

บทลูกคู่ ลูกคู่จะรับ 2 ครั้ง คือรับเม่ือร้องจบคำกลอนท่ี 1 โดยเอาความจาก 7-8 คำหลัง
ในวรรคท่ี 2 ในคำกลอนท่ี 1 ดังตัวอย่าง "กระพือปีกหางกระไรเม่ือกลางคืน" ลูกคู่จะรับอีกครั้งเม่ือคนร้องคอ
สองร้องจบ โดยจะรับทั้งวรรคแรกที่คนร้องคอสองเปน็ คนร้อง ดังตัวอย่าง "อกลกู ไม่ชื่นเลยเอย"

วิธีรอ้ ง การร้องเพลงร่อยพรรษาจะแบ่งเป็น 2 ตอน คือพ่อเพลงหรือคนร้องที่ชำนาญจะร้องไป
ประมาณ 2 คำกลอน แล้วคนร้องคอสองจะรอ้ งต่ออกี 1 คำกลอน

การร้องน้ันผู้ร้องจะข้ึนเพลงไปตามลำดับ คือ เม่ือไปถึงบ้านก็จะร้องเพลงเดิน อาจจะร้องเพลงเดินไป
สัก 2-3 เพลง เม่ือเจ้าของบ้านตื่นข้ึนให้ข้าวของเงินทองแล้วก็จะร้องเพลงพรสัก 1-2 เพลงแล้ว
ก็ร้องเพลงลา ส่วนทำนองเพลงร่อยพรรษาจะช้ามาก มีการลากเสียงให้ยาว ๆ ถือกันว่าย่ิงร้องช้าเท่าไรย่ิงดี
ดงั นน้ั กจ็ ะแทรก บทเอื้อน เช่น โอ อือ เข้าไปมาก

เพลงที่ร้องเม่ือไปถึงในแต่ละบ้านน้ัน จะใช้เพลงไม่ซ้ำกัน ดังน้ันเพลงร่อยพรรษาจึงมีเน้ือเพลงมาก
ทั้งที่จดจำกันมาแต่โบราณ และแต่งข้ึนใหม่ เช่น การให้พร ก็จะร้องเพลงพรไปตามสิ่งของที่เจ้าของบ้านให้
เชน่ พรสตางค์ พรขนม พรขา้ ว ฯลฯ
ลักษณะเพลงร่อยพรรษา

เพลงร่อยพรรษามีลกั ษณะดังนี้
1. บทเพลงเดิน เพลงน้ีร้องในขณะที่ไปถึงบ้าน เพ่ือร้องเรียกให้เจ้าของบ้านตื่น เปิกประตู
รบั คณะเพลง อาจจะเป็นการชมบ้านช่อง บริเวณบ้าน ชมบุญวาสนาของเจา้ ของบา้ น ฯลฯ
2. บทเพ ลงชมบ้าน ใช้ร้องตอนที่มาถึงหน้าบ้าน เป็นการกล่าวชมความงามของบ้าน
ความใหญโ่ ตน่าอยู่
3. บทเพลงขอ (ขอเร่ียไร) ใช้ร้องเพื่อขอเรี่ยไรเงินจากเจ้าของบ้าน ให้เจ้าของบ้านร่วมทำบุญตาม
กำลงั ศรทั ธา
4. บทเพลงให้เพลงพร ใช้ร้องให้พร หลังจากที่เจ้าของบ้านให้ส่ิงของแล้ว จะร้องอวยพรให้ได้พบกับ
สิง่ ดี ๆ เชน่ ใหร้ ำ่ รวยเงนิ ทอง ใหม้ ีอายุยนื ใหม้ คี วามสุขทง้ั กายใจ ใหม้ เี กยี ตตยิ ศชอื่ เสียง ฯลฯ
5. บทเพลงลา เพลงลาจะร้องเมื่อจะลาจากไปบ้านอื่น เนื้อความจะคล้ายกับเพลงพร คือขอให้
เจ้าของบนประสบกบั ความสุขสบายตลอดไปตามกุศลทีไ่ ดท้ ำ

เนอ้ื เพลงร่อยพรรษา (ตำบลหนองบัว อำเภอเมืองกาญจนบุรี จังหวัดกาญจนบุร)ี
วทิ ยากร: สุมาลี บญุ น้อม

1. บทเพลงเดิน (ออกเดนิ ทางกอ่ นเขา้ บา้ น)
ตน้ เสียง โอย... ลกู มายกเท้าก้าวยา่ ง ไปตามแถวแนวทาง ย่างคอ่ ยบรรจง เอย เดิน
ลกู คู่ (แถวเอย เอย๋ แนวทาง ยา่ งค่อยบรรจง เอย เดิน)
ต้นเสียง โอย...ทางนลี้ กู ไม่เคยออก ตรอกนี้เล่าขา้ เจ้าไม่เคย เอย มา
ลกู คู่ (เอ๋ย มา เอย ตรอกนเี้ ล่าข้าเจ้าไม่เคย เอย มา)
ตน้ เสียง โอย...หอมเอยดอกไมท้ ่รี ายทาง ทแี่ มข่ นุ นางมาปลูก เอย ไว้
ลกู คู่ (เอย๋ ไว้ เอย ต้นไม้ที่รายทางท่ีแมข่ นุ นางมาปลกู เอย ไว้)

ตน้ เสียง โอย...มืด ๆ คำ่ ๆ ลกู ได้คลำหนทางมา เอาเสยี งมาแลกเงนิ ตรา ไปทำ เอย บญุ
ลกู คู่ (เอ๋ยบญุ เอย มดื ๆ คำ่ ๆ ลูกไดค้ ลำหนทางมา เอาเสียงมาแรกเงนิ ตราไปทำ เอย บญุ
ต้นเสียง โอย...ฝนกต็ กทางก็แฉะลกู ได้แวะเข้ามาหาเอาเสียงมาแลกเงนิ ตราไปทำ เอย บญุ
ลกู คู่ (เอ๋ย บญุ เอย เอาเสยี งมาแลกเงนิ ตราไปทำ เอย บญุ )

ตน้ เสียง 2. บทเพลงชมบา้ น (เมอ่ื ถึงบ้าน)
ลูกคู่ โอย...ลูกมาเดนิ ถ่อมตวั ลกู ขอเข้ารัว้ หอมแต่ดอกนมวัว หอมอยู่เยน็ เอย เยน็
ต้นเสียง (หอม เอย เอย๋ นมววั หอมอยู่เยน็ เอย เย็น)
โอย...ถูกมาถึงบันไดแก้ว บุญมาหาแม่แล้ว ประตขู องแม่กก็ วา้ งใหญ่ ลูกมาน่งั ราบ
ลกู คู่ กราบไหว้ กราบแมใ่ จ เอย บุญ
ตน้ เตียง (เอย๋ บุญ เอย ลกู มาน่ังราบกราบไหว้ กราบแมใ่ จ เอย บญุ )
โอย...ลูกพศิ คูประตูของแมช่ า่ งใหญก่ วา้ ง ประตูขนุ นางแมห่ ับ เอย ไวใ้ ห้แมเ่ ปดิ
ลูกคู่ เถอะเหวยให้แม่เผยสกั บาน ลกู น้อยจะได้คลานเข้าไป เอย ไหว้
ต้นเสียง (เอ๋ย ไว้ เอย ใหแ้ ม่เปิดเถอะ เหวยให้แม่เผยสักบาน ลูกน้อยจะได้คลานเข้าไป เอย ไหว)้
ลกู คู่ โอย ..ลกู มาเคาะประตูดังกุก ๆ ลกุ ขึน้ มาเถิดมาทำบญุ ร่วมกันจะไดข้ ึน้ วมิ าน เอย ทอง
ต้นเสียง (เอย๋ ทอง เอย มาทำบุญรว่ มกนั จะไดข้ ้นึ วมิ าน เอย ทอง)
ลกู คู่ โอย...พศิ ดเู สาเรอื นของแมก่ ใ็ หญ่โต มาตัง้ อยบู่ นคนโทไมม่ ีใครเทยี ม เอย ทาน
ตน้ เสยี ง (เอย๋ คน เอย คนโทไมม่ ีใครเทยี ม เอย ทาน)
ลกู คู่ โอย....พิศดเู สาเรอื นของแมย่ งั กะทาชาด หลังคาแมก่ ด็ าด เอย ตะกว่ั
ต้นเสยี ง (ฝนตกเทา่ ไรกไ็ มร่ วั่ เอย จ่ัวแม่ปิดทองทอง เอย คำ)
โอย...ลกู พศิ ดูเสาเรือนของแม่ก็ใหญ่โต เปรยี บเหมือนรม่ โพธร์ิ ่มไทรที่แม่อาศยั
ลูกคู่ ลกู ไมเ่ คยมา เคยไป ลกู กเ็ กรงใบ เอย บุญ
(ฝ่าเทา้ ลูกเป้ือนเรือนท่านขนุ เอย ลูกกเ็ กรงใบบุญเสยี เอย จรงิ )
ตน้ เสยี ง
ลกู คู่ 3. บทเพลงขอ (ขอเรี่ยไร)
ต้นเสียง โอย....ให้แม่มาทำบุญรว่ มกัน จะได้ขึน้ วิมาน เอย ทอง
ลกู คู่ (เอ๋ย ทอง เอย มาทำบญุ ร่วมกันจะได้ขน้ึ วมิ าน เอย ทอง)
ต้นเสยี ง โอย...ใหแ้ ม่มาทำบุญกันเถดิ หนา มากน้อยเทา่ ไรกไ็ มว่ า่ ตามแต่ศรัทธา เอย ทำ
ลกู คู่ (เอย๋ ทำ เอย มากน้อยท่าไรก็ไม่ว่าตามแตศ่ รัทธา เอย ทำ)
ต้นเสยี ง โอย...ให้แม่มาเถิดหนา มาทอดกฐิน ผา้ ป่า ใหแ้ มโ่ มทนา เอย บุญ
(เอ๋ย บญุ เอย มาทอดกฐนิ ผ้าป่าใหแ้ ม่โมทนา เอย บุญ
ลกู คู่ โอย...วันนีม้ าหาพ่อแม่พน่ี อ้ งกฐินไมม่ คี นจองลกู ต้องมาบอกบญุ เรี่ยไรเอาไป
ตน้ เสยี ง ซ้อื ไกรใหพ้ ระท่านครอง เชิญแมม่ าเป็นเจ้าของ เอย ไกร
(เอ๋ย ไกร เอย กฐินไมม่ ีคนจองเชญิ แมม่ าเป็นเจา้ ของ เอย ไกร)
ลกู คู่ โอย...ลกุ ขึน้ เถดิ แม่คณุ ให้แม่มาทำบญุ รว่ มกนั เสยี งแมล่ ากถงุ เงินดังกร็อง ๆ เสียง
ต้นเสยี ง แมล่ ากถงุ ทองดงั กร๊งิ ๆ หรอื ว่าแม่หลบั เสยี จริงจริง แท้แม่กน็ ิ่ง เอย ฟงั
(เอ๋ย ฟัง เอย หรอื ว่าแมห่ ลับเสยี จรงิ จริง แท้แม่กน็ ่ิง เอย ฟัง)
โอย...ลูกมาเคาะประตกู กุ๊ ก๊กุ ใหแ้ มล่ ุกขนึ้ มาทำบุญเสยี ก่อน แล้วถงึ ค่อยหลับค่อย
นอน เอย ใหม่

ลกู คู่ (เอ๋ย ใหม่ เอยใหแ้ มม่ าทำบญุ กนั เสยี กอ่ น แล้วถึงคอ่ ยหลบั ค่อยนอน เอย ใหม)่

ต้นเสยี ง 4. บทเพลงให้พร (เจ้าของบ้านร่วมทำบญุ แล้ว)
ลกู คู่ โอย...ลูกจะขอใหพ้ รแม่งามเสง่ยี มให้แมน่ ่งุ พรมห่มเจียมน่งั เลน่ บนเตยี งเอย ทอง
ตน้ เสียง (พรม เอย เอ๋ย พรมเจียม นง่ั เล่นบทเตียง เอย ทอง)
โอย....ลูกจะขอให้พร ขอให้เล็บแม่ขาวถือพานแปง้ ขอใหเ้ ลบ็ แม่แดงถือพานผ้า
ลกู คู่ แมม่ าอยู่รอ่ ย ๆ ใส่แหวนนพรัตนเ์ ดินดดั ก้อย แหแ่ มข่ ้างละร้อย เอย คน
ตน้ เสียง (เอ๋ย คน เอย ใส่เหวนนพรตั นเ์ ดนิ ดัดก้อย แห่แม่ขา้ งละร้อย เอย คน)
ลกู คู่ โอย...ลกู นอ้ ยจะขอใหพ้ ร ให้แม่มีช้างงางอนผกู ไว้ทเ่ี สา เอย เรือน
ต้นเสียง (ชา้ งเอย เอ๋ย งางอนผกู ไว้ท่ีเสา เอย เรอื น)
ลกู คู่ โอย...ลูกน้อยจะขอให้พรสองซ้ำให้แมม่ ีชา้ งเผือก ช้างดำผกู ไวใ้ นลำ เอย กลอง
ตน้ เสียง (ช้างเอย เอ๋ย ช้างดำ ผูกไวใ้ นลำ เอย คลอง)
โอย...ลกู จะขอให้พรแม่คดิ อะไรขออย่าได้ข้องขดั แม่คดิ อะไร ขอใหส้ มมาตร
ลกู คู่ ปรารถนา แมค่ ิดเงนิ ขอให้ไหลมากอง หากแมค่ ดิ ทอง ขอให้ทองไหลมา
ต้นเสียง เทมา ไหลที่ฝา่ เอย มือ
(ไหล เอย ไหลลง ไหลลงทฝี่ ่า เอย มือ)
ลกู คู่ โอย...ลกู จะขอให้พรเงนิ เฟ้อื ง ขอให้เนือ้ แมเ่ หลืองเหมอื นขม้นิ แหง้ ขอใหเ้ ลบ็ แม่
ต้นเสียง แดงเหมือนแสงอาทติ ย์ เน้ือแม่ขาวขำดงั สมฤทธ์ิ เนอ้ื แมเ่ หลอื งดัง ปดิ เอย ทอง
(เอย๋ ทอง เอย เนื้อแมข่ าวขำดงั สัมฤทธ์ิ เนอ้ื แม่เหลืองดังปดิ เอย ทอง)
ลูกคู่ โอย...ลูกจะขอใหพ้ รใหแ้ ม่นอนกลางวนั ขอให้ได้เงินหม่ืน ถา้ หากแมน่ อน
ต้นเสยี ง (กลางคนื ขอใหไ้ ด้เงินล้าน ให้แมม่ ีรถเบนซ์วิ่งเล่นหนา้ บ้าน ให้แม่สุขสำราญ เอย ใจ)
( ใหแ้ ม่มรี ถเบนซ์วิง่ เลน่ หน้าบา้ น ให้แม่สุขสำราญ เอย ใจ)
ลูกคู่ โอย...ลูกจะขอให้พร ขอใหแ้ ขนแมอ่ อ่ นเหมอื นด่งั เทียนปั้น ขอให้คว้ิ ของแม่โกง่
ตน้ เสียง เหมือนวงพระจันทร์ ขอให้แฟนของทา่ นเล่ือนขน้ั เป็นพนั เอย โท
(เอ๋ยโท เอย ให้แฟนของท่านเลือ่ นข้นั เปน็ พัน เอย โท)
ลกู คู่ โอย...ลูกจะขอใหพ้ รเงินตราใหม้ ีคนถอื ธงนำหนา้ แห่แมม่ าเหมอื นดังองค์
พระศิ เอย อานต์)
ตน้ เสียง (เอย๋ ธง เอย ให้มีคนถอื ธงนำหน้า แห่มาเหมือนดังองค์พระศิ เอย อานต์)
ลกู คู่
ตน้ เสยี ง 5. บทเพลงลา (ลาเพอื่ ทีจ่ ะไปบา้ นอืน่ )
ลกู คู่ โอย...ลกู น้อยจะขอลา แมเ่ ศรษฐีเรือนใหญ่ บนั ไดทอง ล่าแม่ทั้งสอง เอย คน
ตน้ เสยี ง (เศรษฐีเรอื นใหญ่บันไดทอง ลาแมท่ ง้ั สอง เอย คน)
ลกู คู่ โอย...ลกู น้อยจะขอลา แมเ่ ศรษฐีเรือนใหญ่บันไดเงนิ ลาแมอ่ อกเดิน เลย ไป
ตน้ เสียง (เศรษฐีเรือนใหญบ่ นั ไดเงิน ลาแมอ่ อกเดินไป เลย ไป)
ลกู คู่ โอย...ลกู น้อยจะขอลา แม่เศรษฐีเรือนใหญ่ บันไดแกว้ ลาแม่ไปแล้ว เลย เอย
(เศรษฐเี รือนใหญ่ บนั ไดแกว้ ลาแมไ่ ปแล้ว เลย เอย)
โอย...อยเู่ ถดิ หนาแม่จงอยู่ ทองคำสชี มพูห้อยไวท้ ีเ่ ชิง เอย กลอน
(เอ๋ย กลอน เอย อย่เู ถดิ หนาแม่จงอยู่ ทองคำสชี มพหู อ้ ยไว้ที่เชิง เอย กลอน )

ตน้ เสียง โอย...ลกู จะขอลาคลาเคล่ือน ลาแม่ไปเรอื น เอย อ่ืน
ลกู คู่ (เอ๋ย อนื่ เอย ลาแมไ่ ปเรือน เอย อ่ืน)
ต้นเสยี ง โอย...ลกู น้อยจะขอลา ถงึ เดือน 11 ออกพรรษาปหี น้าจะมา เอย ใหม่
ลูกคู่ (ถึงเดือน 11 ออกพรรษาปหี น้าจะมา เอย ใหม่)

เอกสารอา้ งองิ
สุมาลี บุญน้อม. (สัมภาษณ์ 12 เมษายน 2565). วิทยากรเพลงร่อยพรรษา อายุ 48 ปี ตำบลหนองบัว

อำเภอเมืองกาญจนบุรี จังหวัดกาญจนบุรี
สุมามาลย์ เรืองเดช. (2518). เพลงพื้นเมืองจากพนมทวน. พระนคร: หน่วยศึกษานิเทศก์กรม

การฝกึ หัดคร.ู
เอกสารสถติ ิการศกึ ษา อำเภอพนมทวน พ.ศ. 2513. มปท.

รูปภาพประกอบกิจกรรมการแสดงเพลงรอ่ ยพรรษาของคณะถอื ศลี ร่อยพรรษา วดั ศรีอุปลาราม
ตำบลหนองบวั อำเภอเมืองกาญจนบุรี จวั หวัดกาญจนบุรี