มัทนะพาธา

มัทนะพาธาบทละครพูดคำฉันท์
- ตำนำนดอกกุหลำบ -

ผู้แตง่

พระบาทสมเด็จ
พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยหู่ วั

รัชกำลที่ ๖

พระนามเดมิ ว่า
สมเดจ็ เจ้ำฟำ้ มหำวชิรำวธุ

พระราชนพิ นธ์จากจนิ ตนาการ

เมอ่ื ปี พ.ศ. ๒๔๖๖

ผลงำนพระรำชนพิ นธ์

เชน่ ศกุนตลา รามเกยี รติ์ และอ่นื ๆ กว่า ๒๐๐ เร่ือง

ทรงใช้นามปากกาตา่ ง ๆ ตามแนวเรอื่ งทท่ี รง
พระราชนิพนธ์ อาทิ

. “อัศวพำห”ุ ”รำมจติ ต”ิ ”พันแหลม”
“ศรีอยธุ ยำ” “นำยแกว้ นำยขวัญ”
“พระขรรคเ์ พชร” “น้อยลำ”
“นำยแกว้ ณ อยุธยำ”
“ทำ่ นรำม ณ กรุงเทพ”

บทละครพูดคำฉนั ท์ เรอ่ื ง มทั นะพำธำ

ประกอบดว้ ย ๕ องก์

แต่งด้วยฉันท์และกำพย์

แบง่ เป็น ภำคสวรรคแ์ ละภำคพ้ืนดิน
สมมติว่ำเกดิ เรอื่ งในอนิ เดยี โบรำณ

กำพย์ : ใช้ตอนบทดาเนนิ ความยาว ๆ

ฉนั ท์ : ใช้ตอนเน้นอารมณ์ตัวละคร เชน่ คร่าครวญ ไหวค้ รู

รัชกำลที่ 6 ทรงพระราชนพิ นธ์

แปลมัทนะพาธาเป็นร้อยแกว้ ภาษาองั กฤษ
แต่กรมหมื่นพทิ ยลำภพฤฒิยำกร
ไดก้ ราบบงั คมทลู ถวายคาแนะนา

พระองค์จึงแปลใหม่อีกฉบบั ในลักษณะของ

“กลอนเปล่ำ”

ตำมแบบบทละครพดู ของเชกสเปียร์

กพุ ฺชกะ

อ่านว่า กบุ -ชะ-กะ แปลว่า กุหลำบ

กพุ ชฺ กำ

อ่านว่า กุบ-ชะ-กา

แปลว่า นำงคอ่ ม

คราแรกจะใช้ช่ือนางกพุ ฺชกะ
แตค่ วามหมายไม่ดจี งึ เปล่ียน

เปน็ นำงมัทนำ

มทน = ควำมลมุ่ หลง
พำธำ = ควำมเดอื ดร้อน

= ควำมล่มุ หลง ควำมเจ็บปวด
เดอื ดร้อนเพรำะควำมรัก

[แกน่ เรอื่ ง]

สื่อถึงหญงิ ผลู้ ุม่ หลงในควำมรกั

เร่อื งมทั นะพำธำ

ไดร้ บั กำรยกย่อง

จากวรรณคดีสโมสร

ยอดของบทละครพูดคำฉันท์

(ไดป้ ระทบั ตราพระราชลัญจกรพระคเณศ)
เหตุเพราะเป็นเรื่องท่ีแต่งไดโ้ ดยยำก

เป็นของแปลกในกระบวนวรรณคดี ไม่เคยมกี วีคนใด
แตง่ บทละครพดู ในลักษณะของคาฉันท์มาก่อน
อกี ท้ังทรงใช้ชื่อตวั ละครและภมู ิประเทศ
พรรณนาฉากทอ้ งเร่ืองตามแบบอินเดีย
ตรงตามยคุ แห่งภารตวรรษ

ตวั ละคร

ดแู ลเหมือนเปน็
ลูกบตุ รธรรม

ใหม้ ำยำวิน สเุ ทษณ์บอกรกั ฤำษีกำละทรรศิน ศภุ ำงค์
รำ่ ยมนตส์ ะกด แต่ถกู ปฏิเสธ ทหารเอก
พำนำงมทั นำมำ ตกหลมุ รัก
พระรำชำ-พระมเหสี

สเุ ทษณ์ มัทนำ ทำ้ วชัยเสน
จอมเทพ
นางฟ้า กษัตริยแ์ หง่ พระนำงจณั ฑี
นครหสั ดิน พระมเหสี
มำยำวิน
วทิ ยาธร

พำมำยำวนิ
มำหำสุเทษณ์

จติ ระเสน จิตระรถ
ขา้ รับใช้เทพบตุ รสเุ ทษณ์

ตวั ละครสสำคเุ ทัญษใณนภเ์ำทคพสวบรุตรรค์

เทวดำผู้เป็นใหญก่ วำ่ เทวดำท้งั ปวง มอี านาจและบารมมี าก
สามารถส่งั เทวดานางฟ้าทงั้ หลายตามท่ตี นตอ้ งการได้
สเุ ทษณร์ กั นางมทั นาแต่มทั นายืนกรานปฏิเสธไม่ยอมรบั รัก

ดงั น้นั สเุ ทษณจ์ ึงกลวั วา่ ตนเองจะเจบ็ ปวดหากเหน็

มัทนาไปรักกบั เทวดาองค์อ่ืน จงึ ได้สำปนำงมัทนำ

ให้ไปเกิดเป็นเปน็ ดอกกุหลาบท่โี ลกมนษุ ย์

มัทนำนำงฟำ้ ทมี่ ีรูปโฉมงดงำม แตถ่ กู สเุ ทษณ์สาปใหจ้ ตุ ิ

จากสวรรค์มาเป็นดอกกุหลาบ สามารถกลบั เป็นมนุษย์
ได้เพยี งคืนวันพระจันทรเ์ ต็มดวงหรอื เมอ่ื พบรักแท้

ตอ่ มำมทั นำพบรักกับท้ำวชยั เสนแต่กลับต้องพบอปุ สรรค
ดว้ ยวา่ พระนางจณั ฑผี ูเ้ ปน็ มเหสขี องท้าวชัยเสนเกิดริษยานาง
จนวางแผนกาจัดนางโดยการใสร่ ้ายป้ายสวี า่ นางคบชู้
ท้าวชัยเสนหลงเชื่ออุบายทาใหส้ ง่ั ประหารชวี ติ นางมัทนา
แต่มัทนารอดชีวติ และไดร้ ้องขอสเุ ทษณใ์ หช้ ว่ ยเหลอื
สุเทษณ์ได้ย่นื ข้อเสนอให้มทั นารับรักเป็นการตอบแทนแตม่ ัทนาปฏเิ สธ
ทา้ ยท่สี ดุ จงึ ถูกสาปใหเ้ ป็นดอกกหุ ลาบตลอดไป...

เร่อื งยอ่ : ภำคสวรรค์

หมำยเหตุ : กระทรวงศึกษาธิการได้กาหนดใหศ้ กึ ษามทั นะพาธา
เฉพาะเน้อื หาในภำคสวรรค์

สุเทษณเ์ ทพบุตรมอี ดีตชาติเป็นกษัตรยิ ผ์ ้คู รองแควน้ ปัญจาล

สว่ นเทพธิดามทั นำมอี ดีตชาตเิ ป็นราชธดิ าของกษัตรยิ ์แคว้นสรุ าษฎร์

ซ่งึ ในขณะนน้ั สเุ ทษณ์ได้ไปสูข่ อนางมัทนาแต่ทา้ วสรุ าษฎร์ไมย่ อม
ส่งผลให้เกดิ การสูร้ บกนั ของทง้ั สองแคว้น ผลสดุ ทา้ ยกษัตรยิ ์สเุ ทษณ์
เป็นฝ่ายชนะ จึงจับทา้ วสรุ าษฎรเ์ ปน็ เฉลยศึกเตรียมประหารชวี ิต
นางมัทนามาร้องขอชวี ติ พระบิดาและยอมเป็นบาทบริจาริกา
ตอ่ จากนน้ั นางก็ไดใ้ ช้พระขรรค์แทงท่ที รวงอกปลิดชพี ตนเอง

เม่ือมทั นำสนิ้ ชีพก็ไดม้ ำเกดิ เป็นนำงฟ้ำบนสวรรค์
ส่วนกษตั รยิ ์สเุ ทษณ์ไดท้ าพลกี รรมบาเพญ็ เพียรจน
ได้มาเกิดบนสวรรคแ์ ละตกหลุมรักนางเทพธดิ ามทั นาอีกครั้ง

ด้วยผลกรรมเก่ำจำกอดตี ชำตทิ าให้สุเทษณ์ตกหลุมรัก

นางมัทนาแบบทร่ี สู้ ึกไม่เป็นอนั กนิ ไมเ่ ปน็ อนั นอน ไม่วา่ นางฟ้างดงาม
ขนาดไหนกไ็ มอ่ าจบรรเทาความรกั ของสเุ ทษณท์ ม่ี ีตอ่ มัทนาได้

สุเทษณ์จงึ ไดใ้ ช้ใหว้ ิทยาธรซึ่งมนี ามวา่ “มำยำวนิ ”
รา่ ยมนต์สะกดจติ นาตวั นางมัทนามาเฝา้ ท่ีตาหนัก

เม่ือนางมทั นามาถงึ สเุ ทษณ์ได้ใช้วาจาเกีย้ วพาราสแี ต่มทั นา
กลบั ตอบย้อนความตามสเุ ทษณ์ถามราวกับเป็นหนุ่ ยนต์ทง้ั นเี้ พราะ
อานาจแหง่ มนต์คาถานน้ั แต่มนต์นไ้ี มอ่ าจบันดาลให้มทั นา
รักสเุ ทษณ์กลบั สุเทษณ์จึงสัง่ ให้มายาวินคลายมนตส์ ะกดนางมทั นา

เม่อื คลำยมนต์สะกด มัทนาได้สติและตกใจท่ีพบ

ว่าตนอยูใ่ นตาหนักของจอมเทพสุเทษณ์จึงพยายามจะหนี

แตส่ เุ ทษณ์ได้ร้ังมัทนาไว้และพยายามออ้ นวอนขอความรักจากนาง
ไม่ว่าสเุ ทษณ์จะกล่าวเช่นไร มัทนากป็ ฏเิ สธไม่ยอมรับรัก

ถึงแม้ว่านางจะยงั ไมม่ ชี ายในดวงใจก็ตาม กระทั่งสุเทษณ์โกรธจัด
จนทนไม่ไหว สำปนำงมง่ั มัทนำใหไ้ ปจำกสวรรค์ เหตุเพราะตนเอง
กลัวว่าจะเห็นนางรักกบั ชายอน่ื

สเุ ทษณใ์ หน้ างมัทนาเลอื กวา่ อยากเปน็ สงิ่ ใด นำงมัทนำขอเลือก
เปน็ ดอกไมช้ นดิ ใดก็ได้ท่ีมีกลนิ่ หอมเพอ่ื ท่จี ะไดเ้ ปน็ ประโยชน์
และจะไดส้ ่งกลน่ิ ดอกไมน้ น้ั จะได้มาบูชาจอมเทพ

“อันโปรดให้เลือกตาม ฤดขิ า้ ณ บดั นี้
ขอเปน็ ซ่ึงมาลี รุจิเรขวิไลวรรณ
จะประสทิ ธปิ์ ระสาทพนั ธ์ุ
สุดแท้แตจ่ อมสรวง ธะระรื่นระรวยหอม”
ขอเพยี งใหม้ ีคนั -

สุเทษณไ์ ดส้ อบถำมมำยำวนิ วำ่ ดอกไมช้ นดิ ใด

ท่ีมกี ลิ่นหอม อีกท้งั มหี นำมแหลมคมเพื่อป้องกนั ตนเอง

มายาวินไดบ้ อกวา่ มีดอกไม้นามว่า ”กุพฺชะกะ” ซ่งึ มีเฉพาะ

แดนสวรรค์ในแดนคนยังไม่มี อกี ท้ังดอกไมน้ ้ยี ังมีสรรพคุณมากมาย

สเุ ทษณ์เหน็ พอ้ งดว้ ย จำกน้ันจงึ สำปมัทนำใหจ้ ตุ ิจำกสวรรค์
ไปเปน็ ดอกกุพชฺ ะกะในแดนมนษุ ย์ นางจะสามารถกลับร่างมนุษย์

ได้เฉพาะในคืนวันเพ็ญหรือพบรักแท้กับชายใด แตห่ ากเมื่อใดทีน่ างร้สู กึ
เป็นทกุ ขเ์ พราะรักให้นางอ้อนวอนตนเอง สเุ ทษณ์กจ็ ะยกโทษให้
และพานางกลับส่สู วรรค์

“นางมทะนา จตุ อิ ยา่ นาน
จงมะละฐาน สรุ ะแมนสวรรค์
ไปเถอะกาเนดิ ณ หิมาวนั
ดงั ดนุลนั่ วจิสาปไว!้

เร่อื งยอ่ : ภำคมนษุ ย์

นำงมัทนำมำเกิดเปน็ ดอกกหุ ลำบในป่ำหิมะวนั

พระฤาษกี าละทรรศินมาพบเขา้ จึงไดน้ ามาปลูกไวใ้ กล้กับพระอาศรม
ดว้ ยรู้ว่าเป็นกุหลาบที่มคี วามพเิ ศษ ทุกคืนวันเพ็ญนางมทั นาจะ
คืนร่างเป็นมนษุ ย์มาคอยรบั ใช้ดแู ลพระฤาษี เคารพเสมือนเช่นบดิ า
ฝา่ ยพระฤาษกี ็รกั และเอ็นดนู างมัทนาดงั ธดิ าคนหน่งึ

ในคนื วนั เพ็ญ ท้ำวชยั เสน กษตั รยิ แ์ หง่ นครหสั ดินได้

เสด็จประพาสป่าแตก่ ลับหลงทางและมาพบอาศรมของพระฤาษี
ทาใหไ้ ดพ้ บกับมัทนาจนเกิดเป็นรักแรกพบ ต่างฝ่ายต่างมใี จให้แก่กนั
พระฤาษจี งึ ไดจ้ ัดพิธีอภิเษกให้ทัง้ สอง ด้วยเหตนุ ี้ทาใหม้ ทั นา
คงรูปกายเปน็ มนษุ ยไ์ ด้ตลอดเวลา

นำงมัทนำตำมท้ำวชัยเสนกลับนครหสั ดิน

ทา้ วชยั เสนท้ังรักและหลงนางมัทนาจนลืมพระนางจณั ฑี พระมเหสี
จนทาใหพ้ ระนางจณั ฑีเกดิ หึงหวงและรษิ ยานางมัทนา นางจึงวางแผน
ใสร่ า้ ยว่านางมัทนาเปน็ ชกู้ ับศภุ างค์ผ้เู ป็นแมท่ พั คนสนิทของท้าวชยั เสน
รวมทง้ั ยุยงให้พระบิดาซึง่ เป็นกษตั รยิ ์แควน้ มคธยกทพั มาตีนครหสั ดนิ

ฝ่ำยท้ำวชัยเสน เม่อื ไดย้ ินขำ่ วว่ำนำงมัทนำลอบ

คบชูก้ ับศุภำงค์ก็หลงเชือ่ และโกรธจัด จึงได้ส่ังประหารชีวติ

ทง้ั นางมัทนาและศภุ างค์
เพชฌฆาตสงสารนางมัทนาจึงลอบปลอ่ ยตัวนางใหห้ นไี ป

สว่ นศภุ างคน์ นั้ จงรกั ภกั ดีกับทา้ วชัยเสน จงึ อาสาออกรบ
และไดพ้ ลชี ีพกลางสนามรบ

เมอื่ หลบหนีมำได้ นำงมัทนำซมซำนกลบั มำ

ยงั ป่ำหมิ ะวนั ดว้ ยควำมเศรำ้ โศก นางนกึ ถงึ คาพดู ของ

สเุ ทษณท์ ี่ว่าหากนางเจบ็ ปวดเพราะรักเมือ่ ใดใหเ้ รียกหาอ้อนวอนตน
นางมัทนาจึงไดท้ าพธิ ีพลีกรรมบชู าสุเทษณเ์ ทพบุตร
เพ่อื หวังจะช่วยใหพ้ านางกลับคนื สู่สวรรค์

สเุ ทษณ์มำหำนำงมัทนำและยื่นขอ้ เสนอใหน้ ำงมัทนำ

รบั รักตนเอง จงึ จะพำนำงกลับสวรรค์ แตน่ างมัทนาปฏิเสธ

ด้วยเหตทุ น่ี างรกั ทา้ วชยั เสนไปแล้วจงึ ไมส่ ามารถรักใครได้อกี
เมอ่ื ได้ยนิ ดังน้นั แลว้ สุเทษณ์จงึ โกรธนางมัทนา และสาปให้นางมัทนา
กลายเป็นดอกกหุ ลาบไปชัว่ นริ ันดร์

ฝำ่ ยทำ้ วชยั เสนเมื่อรบชนะ กท็ ราบความจริงวา่

ทั้งหมดเป็นแผนการของพระนางจัณฑี ทใี่ สร่ ้ายนางมัทนา
เป็นเหตใุ หพ้ ระองคเ์ ขา้ ใจผดิ จงึ ไดส้ ัง่ ลงโทษพระนางจัณฑี
จากนนั้ พระองคไ์ ด้ออกตามหานางมัทนาไปยงั ป่าหมิ ะวัน
แตเ่ มื่อไปถึงกลับพบวา่ นางมัทนาได้กลายเปน็ ดอกกุหลาบไปแล้ว

สุดท้ำยท้าวชัยเสนจึงได้แตน่ ากหุ ลาบนนั้ ย้ายมาปลูกไวใ้ น

สวนของนครหสั ดนิ และขอพรจากพระฤาษใี นช่วยให้ดอกกุหลาบ
น้ันคงอย่บู นโลกโดยไม่สญู พนั ธ์ุ ทาใหท้ ้ายท่ีสุดดอกกุหลาบก็ได้
ขยายพันธุ์ไปทั่วท้งั ดินแดนมนุษย์ด้วยเหตุน้ี

วเิ ครำะหค์ ุณค่ำ

คณุ คา่ ด้านเนอื้ หา

1) ใช้คาประพนั ธ์ประเภทใดบา้ ง? รวมเรยี กว่าอะไร?
2) แกน่ เร่อื งมเี นอื้ หาสาระเกีย่ วกบั ส่ิงใด?
3) โครงเรือ่ งในภาคสวรรคด์ าเนินเรือ่ งอย่างไร?
4) ตวั ละครเอกในเรอ่ื งมลี ักษณะนิสัยอย่างไร?
5) ฉากและบรรยากาศในเรื่องเป็นอย่างไร?
6) ผู้แต่งใช้กลวธิ ีในการแตง่ ในลักษณะใด?

วิเครำะห์คุณคำ่

คุณค่าดา้ นวรรณศลิ ป์

1) ผแู้ ต่งได้สรรคามาใชใ้ นเรอ่ื งอยา่ งไรบา้ ง?
2) ถ้อยคาสานวนที่กวีเลือกมาใช้แสดงอารมณ์

ความรู้สกึ ของตัวละครอยา่ งไรบา้ ง?
3) กวใี ช้โวหารใดบ้างในเน้ือเรือ่ งเพื่อให้ผ้อู ่าน

เกิดจนิ ตภาพ
4) กวไี ดใ้ ช้ภาพพจน์ใดบา้ ง เพ่อื พรรณนา

ในเน้อื เร่ืองไดอ้ ย่างโดดเด่น

วเิ ครำะหค์ ุณค่ำ

คณุ คา่ ดา้ นสงั คม

1) ในเน้ือเร่อื งสะทอ้ นค่านยิ มของสงั คมไทย
อย่างไรบ้าง?

2) ตัวละครในเน้ือเร่อื งสะทอ้ นธรรมชาติ
ของมนษุ ยอ์ ย่างไร?

3) ในเนอ้ื เร่อื งมกี ารสะท้อนความเช่ือของสงั คมไทย
ในดา้ นใดบา้ ง?

สะท้อนคิด

“วรรณคดีสอนใจ”

จากการศกึ ษาวรรณคดเี ร่อื งมทั นะพาธา
นกั เรยี นไดร้ บั ขอ้ คดิ เกยี่ วกบั เรอ่ื ง
ของความรกั อยา่ งไรบา้ ง?

กำรต์ นู มัทนะพำธำ

ศกึ ษำคำศัพท์

เรียนรู้คำศพั ทจ์ ำกเร่อื งผ่ำนเกมกำร์ดคำศัพท์

บรรณำนุกรม

ณัฐวุฒิ คล้ายสุวรรณและวันเพ็ญ เหลืองอรุณ. 2562.
พนิ ิจวรรณคดีจากหนงั สอื แบบเรยี นมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย.
กรุงเทพฯ : ซเี อ็ดยเู คชนั่ .

ภาสกร เกิดอ่อน และคณะ. 2554. หนังสอื เรยี น รายวชิ าพนื้ ฐาน
ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 5.
กรงุ เทพฯ : อกั ษรเจรญิ ทศั น.์

สานกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พ้นื ฐาน. กระทรวงศกึ ษาธกิ าร.
2557. หนังสือเรยี นรายวิชาพืน้ ฐานภาษาไทย วรรณคดวี ิจกั ษ์
ช้นั มัธยมศึกษาปที ่ี 5. กรงุ เทพฯ : สกสค. ลาดพรา้ ว.

จดั ทำโดย

ครเู มธาวี ทองคุ้ม
กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย
โรงเรียนจอมสุรางคอ์ ุปถมั ภ์