การอ่านทำนองเสนาะลิลิตตะเลงพ่าย-คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ภาพโดย ศรัญญญญา ละม่อมสาย จากภาพนกั เรียนเหน็ ลักษณะพิ เศษของ

“ศึกยุทธหัตถี” ประการใดบ้าง

สร้างคาสมาส หตั ถี

แบบสมาส

ยทุ ธ

การศกึ (บาล.ี ) ช้าง (บาล.ี )มอื (หตั ถ)์

การศกึ บนหลงั ชา้ ง

การทาศกึ ดว้ ยมอื

บทอาขยานหลักลลิ ติ ตะเลงพ่าย หนา้ 58 สยาม+อนิ ทร์

หลบ กษัตรยิ ์ หนั ,พลกิ (สมาส)

เบอื้ งน้ันนฤนาถผู้ สยามนิ ทร์ ผเู้ ปน็ ใหญ่
แหง่ สยาม

เบ่ียงพระมาลาผนิ หอ่ นพอ้ ง ไม่
ศตั ราวุธอรินทร์
ฤาถกู องคเ์ อย ต้องกนั

เพราะพระหัตถ์หากป้อง ปดั ดว้ ยขอทรง

หมวก : เครื่องราชปู โภค

อรนิ ทร์ = อริ (ศตั ร)ู + อินทร์ (ผูเ้ ปน็ ใหญ)่ ผ้เู ป็นใหญฝ่ า่ ยศตั รู

ศัสตราวธุ /ศาสตราวธุ = ศตั ร+อาวธุ (สมาส) อาวุธตา่ ง ๆ

เบอ้ื งน้ันนฤนาถผู้ สยามนิ ทร์
เบีย่ งพระมาลาผนิ ไม่ หอ่ นพอ้ ง
ศสั ตราวธุ อรินทร์ มือ ฤาถูก องคเ์ อย
เพราะพระหตั ถ์หากปอ้ ง ปดั ดว้ ยขอทรง

พระมาลาเบ่ยี ง ง้าว

: เคร่ืองราชปู โภค

เปน็ เคร่อื งราชศิราภรณ์ (ประดับศีรษะ)
หมวดพิชยั สงครามสาหรบั พระมหากษัตริย์

ในการออกศึก

พระแสงของา้ ว : ขอสับชา้ ง
หมวดพระแสงราชศาสตรา (คชกุศ)

ง้าว เปน็ อาวธุ จีนโบราณ ลักษณะโคง้ เปน็ เส้ียว

พระจนั ทร์ ใชโ้ จมตโี ดยการฟัน คือท่สี ่วนคอของตวั งา้ ว

จะมีขอสับ ไว้สาหรบั บงั คับชา้ ง จงึ เรยี กว่า ของา้ ว

พระแสงของา้ วเจา้ พระยาแสนพลพ่าย

บทอาขยานหลกั ลิลติ ตะเลงพ่าย หนา้ 58 ยอ่ จาก
”กรุงเทพ
พาหนะ,ผู้แบก = ช้าง ผเู้ ปน็ ใหญ,่ ทวารวดศี รี
กษตั รยิ ์ อยธุ ยา”

เอ้ียว บัดมงคลพา่ ห์ไท้ ทวารัติ ช้าง
หลบ

แว้งเหวีย่ งเบ่ียงเศยี รสะบดั ตกใต้

อกุ คลุกพลุกเงยงัด คอคช เศกิ แฮ

เบนบา่ ยหงายแหงนให้ ท่วงท้อทีถอย

เข้ารบ งาช้าง
คลกุ คลี

บทอาขยานหลกั ลลิ ิตตะเลงพา่ ย หน้า 59 การรบ พลาดทา่

พลาด [โทโทษ]

พลอยพลา้ เพลยี กถา้ ทา่ น ในรณ ท่า>ถ้า

บดั ราชฟาดแสงพล- พ่ายฟอ้ น ศตั รู
อา่ นวา่ แสง-พน-ละ-พ่าย

พระเดชพระแสดงดล เผดจ็ คู่ เข็ญแฮ

ถนดั พระองั สาข้อน ขาดดา้ วโดยขวา

บ่า,ไหล่ ค่อน = มากกวา่ ดา้ น
[โทโทษ] ค่อน>ขอ้ น

บทอาขยานหลักลิลิตตะเลงพ่าย หนา้ 59

อก ยลสยบ ทบลง,
ท่าวดน้ิ ล้มลง
อรุ ารานรา้ วแยก สงั เวช

เอนพระองค์ลงทบ

เหนือคอคชซอนซบ

วายชิวาตม์สุดสน้ิ ส่ฟู า้ เสวยสวรรค์

ตาย





บทอาขยานหลกั คมั ภรี ฉ์ นั ทศาสตร์ แพทยศ์ าสตรส์ งเคราะห์ หน้า 102

เปรยี บ อนึง่ จะกล่าวสอน กายนครมมี ากหลาย
เทยี บ ทุกหญิงชายในโลกา
ผ่านสมบัตอิ ันโอฬาร์
ประเทยี บเปรยี บในกาย เกดิ เข่นฆา่ ในกายเรา
อนั ชานาญรู้ลาเนา พ้นื ท่ี
ดวงจติ คือกระษัตริย์ ห้อมลอ้ มรอบทกุ ทิศา

ข้าศกึ คือโรคา

เปรียบแพทยค์ ือทหาร

ขา้ ศกึ มาอย่าใจเบา

บทอาขยานหลักคัมภรี ์ฉันทศาสตร์ แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ หนา้ 102

ใหด้ ารงกระษัตยิ ์ไว้ คอื ดวงใจใหเ้ รง่ ยา
ขา้ ศกึ มาจะอันตราย
น้าดี อน่ึงห้ามอยา่ โกรธา เร่งรกั ษาเขมน้ หมาย
จาก คือเสบยี งเลี้ยงโยธา
ตบั ปติ ตคอื วังหน้า เร่งจัดแจงอยู่รักษา
ปดิ ทางได้จะเสยี ที
อาหารอยูใ่ นกาย

หนทางทั้งสามแหง่

หา้ มอยา่ ใหข้ า้ ศกึ มา