นิทรรศการเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4

!" #$%&'()

!#" !$%&'(')*+-, ./01'*$

“*$+',&-%.$/0'1'#2345/0”

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ ๒ ในรัชกาลที่ ๒
และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ประสูติเมื่อวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๑๔ ค่ำ
ปีชวด จุลศักราช ๑๑๖๖ ตรงกับวันที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๔๗ เมื่อพระชนมายุได้ ๙ พรรษา
สมเด็จพระบรมชนกนาถก็โปรดให้มีการพระราชพิธีลงสรง (พ.ศ. ๒๓๕๕) เป็นครั้งแรก
ในกรุงรัตนโกสินทร์ ได้รับพระราชทานนามจารึกในพระสุพรรณปัฎว่า "สมเด็จพระเจ้า
ลกู ยาเธอเจา้ ฟ้ามงกุฎสมมุตเิ ทววงศพ์ งศ์อิสรคก์ ษัตริย์ ขตั ตยิ ราชกุมาร"

ทรงข้ึนครองราชย์สมบัตใิ นวนั ที่ ๔ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๔ มีพระนามว่า
"พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกฎุ พระจอมเกลา้ เจ้าอย่หู วั ”
เรยี กขานในหมชู่ าวตา่ งชาตวิ ่า "คิงส์มงกฎุ " ขณะท่ีพระองค์
ข้ึนเสวยสริ ิราชย์สมบัตินนั้ พระชนมายุ ๓๗ พรรษา

!"$#%&'()!'(*(+,-(0/. 12,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(+,-(':01-41 ;'96!/0

ด้วยเหตุที่ทรงสนพระทัยในวิทยาการตะวันตกมาตั้งแต่ก่อนขึ้นครองราชย์ จึงทรง ฉลองพระองค์ จัดแสดง
คุ้นเคยกับชาวตะวันตกโดยเฉพาะอังกฤษเป็นอย่างมาก ทั้งยังเกี่ยวข้องกับ ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร
เสนาบดีสกุลบุนนาคเช่นพระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ผู้กราบบังคมทูลเชิญ
เสด็จขึ้นครองราชย์นั้นก็เป็นผู้สนิทสนมและนิยมอังกฤษ เช่นนี้ในรัชสมัยของ
พระองค์จึงเปิดความสัมพันธ์กับประเทศตะวันตกอย่างกว้างขวาง มีการทำ
สัญญากับต่างประเทศถึง ๑๐ ประเทศ ทรงยึดนโยบาย "ผ่อนสั้น ผ่อนยาว" มาใช้
กับประเทศมหาอำนาจเป็นพระองค์แรกในสมัยรัตนโกสินทร์ อันทำให้ไทย
สามารถดำรงเอกราชอยู่ได้จนทกุ วนั นี้ "

!"%$# &'()!'(*(+,-(/.012,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':01-14;'96!/0

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ วั ทรงตระหนักถึงความ
จำเป็นท่ีต้องทำสัญญา ทางพระราชไมตรีตามเงื่อนไขใหมท่ ่ีชาตมิ หาอำนาจ
เปน็ ฝา่ ยกำหนด

ในพทุ ธศกั ราช ๒๓๙๘ ทรงทำสนธสิ ัญญาไมตรีและพาณิชย์กบั
ชาตอิ งั กฤษเปน็ ชาตแิ รก ร้จู ักกนั ในนาม “สนธิสญั ญาเบาริง” หลงั จากนั้น
ได้ทรงดำเนินนโยบายเปิดสัมพันธภาพกับชาติมหาอำนาจอื่น ๆ ทง้ั ในยโุ รป
และอเมริกา โดยใช้สนธสิ ัญญาเบาริงเปน็ ตน้ แบบ

!"%#$ &'()!'(*(+,-(.0/ 12,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':0-1 41 ;'96!/0

ในรชั สมยั ของพระองค์ มีการลดภาษีอากร ลดหย่อนค่านา
ยกเลกิ การเก็บอากรตลาด เปล่ยี นเป็นเกบ็ ภาษโี รงร้านเรือนแพจากผู้คา้ ขาย
รายใหม่ ประกาศมใิ หต้ กข้าวแก่ชาวนา ออกพระราชบญั ญัติกำหนดใช้ค่าทดี่ นิ
ใหร้ าษฎรเมือ่ มีการเวนคืน ออกประกาศเตือนราษฎรใหร้ อบคอบในการทำ
นติ ิกรรม ยังมกี ารออกกฎหมายสำคญั คือกำหนดลกั ษณะของผูท้ จ่ี ะถูกขาย
เป็นทาสให้เปน็ ธรรมยิง่ ข้นึ โปรดเกลา้ ฯ ใหย้ กเลิกกฎหมายเดิมทใี่ ห้สิทธบิ ดิ า
มารดา และสามใี นการขายบตุ รและภรรยา และตราพระราชบัญญตั ิใหมใ่ ห้
การซื้อขายทาส เป็นไปดว้ ยความยนิ ยอมของเจ้าตวั ท่จี ะถูกขายเปน็ ทาสเทา่ นั้น

!"#$%&'()!'(*(+,-(/.021 ,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(+,-(':0-1 41 ;'96!0/

พระองค์ทรงเอาพระทยั ใส่ทำนบุ ำรุงเปน็ อย่างดี พระราชนพิ นธ์
สว่ นใหญ่เปน็ ประเภทร้อยแกว้ บทพระราชนพิ นธท์ ส่ี ำคญั ไดแ้ ก่

✤ ชุมนมุ พระบรมราโชบาย ๔ หมวด คือ หมวดวรรณคดี โบราณคดี ธรรมคดี
และตำรา

✤ ตำนานเรื่อง พระแก้วมรกต เรื่องปฐมวงศ์
✤ ทรงริเริ่มใหม้ กี ารค้นคว้าศลิ าจารกึ ในประเทศไทยขึน้ เป็นครั้งแรก คือ

จารกึ หลักท่ี ๑ ของพอ่ ขุน
✤ รามคำแหงและจารึกหลักท่ี ๔ ของพระยาลไิ ทย

!"%#$ &'()!'(*(+,-(0/. 21 ,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':01-41 ;'96!0/

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั ทรงเปน็ องค์อัครศาสนูปถมั ภก ทรงเป็นองคอ์ ัครศาสนูปถมั ภก
ทรงทะนุบำรงุ พระพทุ ธศาสนา และทรงอุปถมั ภศ์ าสนาอื่น ๆ ทม่ี ีผนู้ บั ถือ

เมือ่ คร้งั ยังทรงดำรงสมณเพศ ทรงพระราชอุตสาหะศึกษาพระปริยตั ธิ รรม
ทรงได้เปรียญ ๕ ประโยค ทรงศกึ ษาวิปสั สนา ธุระในสำนกั วดั สมอราย
สำนกั วัดพลับ จนทรงเชย่ี วชาญและยงั ทรงส่งเสริมให้ภิกษุสามเณรได้เลา่ เรยี น
คันถธุระ

นอกจากน้ี ยงั ทรงพระราชนพิ นธ์ดา้ นพระพุ ุทธศาสนา เชน่ บทสวดทำวตั ร
เช้า ทำวัตรค่ำ ซง่ึ ภิกษสุ ามเณรและพุทธศาสนกิ ชนใชส้ วดมาจนปัจจุบนั

!"$#%&'()!'(*(+,-(./012,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':01-14;'96!/0

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชศรัทธาโปรดเกลา้ ฯ

ใหส้ ถาปนาและบรู ณะพระอารามถวายในพระศาสนาตามโบราณราชประเพณี

พระอารามทรงสถาปนาไดแ้ ก่

✤ วดั บรมนวิ าศ ทรงสถาปนาแต่เมื่อยงั ทรงดำรงสมณเพศ

✤ วัดโสมนสั วิหาร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอทุ ิศพระราชทานสมเด็จพระนางเจา้ โสมนัส

วฒั นาวดี

✤ วดั ปทมุ วนาราม ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหส้ ร้างพระราชทานสมเดจ็ พระศริ นิ ทราบรมราชนิ ี

✤ วดั ราชประดิษฐสถติ มหาสมี าราม ทรงสถาปนาเป็นพระอารามประจำรชั กาล

✤ วดั มกุฏกษัตรยิ ารามทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเปน็ พระอารามประจำพระองคค์ ู่กบั

วดั โสมนสั วหิ าร และทรงบรู ณะวัดในพระนครและหัวเมืองอกี ๔๐ กวา่ วัด วดั ราชประดษิ ฐสถิตมหาสมี ารามวดั ประจำรชั กาลท่ี ๔

!"%$# &'()!'(*(+,-(.0/ 21 ,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(+,-(':01-41 ;'96!/0

สุรยิ ุปราคาเต็มดวง

รชั กาลท่ี ๔ ทรงเป็นนักดาราศาสตร์ไทย ทรงคำนวณไวล้ ว่ งหนา้ วา่
จะเกดิ สรุ ิยปราคาเห็นไดเ้ ต็มดวงชัดเจนทีต่ ำบลหวา้ กอ จงั หวดั ประจวบครี ขี ันธ์
ในวันอังคารท่ี ๑๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ และไดเ้ สด็จพระราชดำเนินพรอ้ มเชญิ ทูต
ฝร่ังเศสและสงิ คโปร์ทอดพระเนตรสรุ ยิ ุปราคาครง้ั นั้น นอกจากนี้ พระปรชี าสามารถของ
พระองค์ในดา้ นวิทยาศาสตร์น้นั ยังทำให้พระองค์ได้รับการยกย่องเป็นสมาชิกกติ ตมิ ศักดิ์
ของสัตววทิ ยาสมาคมแห่งสหราชาอาณาจักรอีกด้วย วนั ท่ี ๑๔ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๕
รัฐบาลพลเอกเปรม ติณสลู านนท์ ประกาศยกยอ่ งพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจา้ อย่หู วั
เป็น "พระบิดาแหง่ วิทยาศาสตรไ์ ทย" และอนุมตั ิให้วันท่ี ๑๘ สงิ หาคมของทุกปี
เป็นวันวทิ ยาศาสตรแ์ ห่งชาติ

!"$#%&'()!'(*(,+ -(./021 ,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':0-1 14;'96!0/

เวลามาตรฐาน พระท่นี ั่งภวู ดลทศั ไนย

พระราชกรณียกิจดา้ นดาราศาสตร์ท่ีสำคัญอยา่ งหนง่ึ
ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยู่หวั คือ การสถาปนาเวลามาตรฐานของประเทศ
ซ่ึงขณะนั้นยงั ไมม่ กี ารกำหนดใหเ้ ส้นลองจจิ ูดที่ผ่านหอดูดาวกรนี ิชในอังกฤษเป็น
เสน้ เมรเิ ดยี นหลกั ของโลก แต่กลับมีหลักฐานวา่ พระจอมเกลา้ ฯ ไดท้ รงใช้การ
สังเกตการณท์ างดาราศาสตร์สำหรับกำหนดเวลามาตรฐานของประเทศไทย โปรด ฯ ให้
สร้างพระที่นงั่ ภูวดลทศั ไนย ซงึ่ เป็นพระท่ีนงั่ ทรงยุโรปสงู ๕ ชนั้ บนยอดเปน็ หอนาฬกิ า
มีนาฬกิ าขนาดใหญท่ งั้ ส่ดี ้าน แตง่ ตง้ั พนักงานท่คี อยวดั ตำแหน่งดวงอาทติ ย์ในเวลา
กลางวัน และดวงจนั ทร์ในเวลากลางคืน เพื่อปรบั นาฬิกาให้เท่ยี งตรงอยเู่ สมอ

!"#$%&'()!'(*(+,-(./012,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(+,-(':0-1 41 ;'96!/0

ดา้ นโหราศาสตร์

นอกจากนแี้ ลว้ ยงั ทรงเปน็ นักโหราศาสตร์อกี ดว้ ย ทรงแต่งตำราทาง

โหราศาสตรท์ ี่เรยี กว่า "เศษพระจอมเกล้า" ซ่งึ เป็นอีกหนึง่ ตำราท่ีได้รับการยอมรับวา่ แม่นยำ

และทรงไดร้ บั การยกยอ่ งเชิดชเู กยี รติว่าทรงเปน็ "พระบดิ าแหง่ โหราศาสตร์ไทย"

พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว ทรงโปรดฯ ใหส้ ร้างหอดดู าวบนเขาวงั

ในจังหวัดเพชรบรุ ี เมื่อวันท่ี 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2403 พระราชทานนามวา่ “หอชชั วาลเวียงชยั ” Tebbut s Comet

ซง่ึ ตลอดพระชนม์ชพี ของพระองค์ ไดเ้ คยทอดพระเนตรดาวหาง 3 ดวงคือ

✤ ดาวหางฟลเู กอร์กูส (Flaugergues s Comet)

✤ ดาวหางโดนาติ (Donati a Comet)

✤ ดาวหางเทพบุท (Tebbut s Comet) Flaugergues s Comet Donati a Comet

!"$%# &'()!'(*(,+ -(./021 ,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':0-1 41 ;'96!0/

รัชกาลท่ี ๔ ทรงใสพ่ ระทัยกวดขันคนไทยให้ใชภ้ าษาไทยใหถ้ ูกต้อง ทรงสนบั สนุน โรงอักษรพิมพการ
โรงเรียนของหมอสอนศาสนาท่เี ข้ามาเปดิ กิจการในประเทศไทยเพือ่ ใหค้ นไทยได้
เรียนรภู้ าษา อรรถคดี และวิทยาการของชาติตะวนั ตก ทรงพระกรณุ าสง่ ขา้ ราชการ
ระดับบรหิ ารไปศึกษางานท่ีจำเป็น สำหรบั ราชการไทย ณ ตา่ งประเทศ
ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ จดั ตง้ั โรงอกั ษรพิมพการข้นึ ในพระบรมมหาราชวัง
ผลิตขา่ วสารของทางราชการเผยแพร่ใหร้ าษฎรไดท้ ราบท่วั ถงึ กนั ใชช้ ื่อวา่
ราชกจิ จานุเบกษา ซง่ึ ยังคงพมิ พม์ าจนถึงปัจจบุ ัน

!"#$%&'()!'(*(,+ -(/.021 ,'3'&4(56")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':01-41 ;'96!0/

ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตัดถนนอยา่ งใหม่ ๓ สาย ได้แก่ ถนนเจริญกรุง
ถนนหวั ลำโพง และถนนสลี ม ภายหลงั ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ใหส้ รา้ ง
ถนนบำรุงเมือง และถนนเฟอื่ งนครเพ่มิ ข้ึน ทำให้ราษฎรสญั จรไปมาสะดวกขน้ึ

!"$#%&'()!'(*(,+ -(./021 ,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(,+ -(':0-1 41 ;'96!/0 ห้าง เอส.เอ.บี ถนนเจรญิ กรงุ
(ภาพจาพหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต)ิ

• https://www.nectec.or.th/schoolnet/library/create-web/10000/history/10000-
7549.html

• ทีม่ า : http://kmitl.ac.th
• https://www.silpa-mag.com/history/article_16034
• https://catholichaab.com/main/index.php/research-and-study/2015-10-05-02-

42-55/944-king-4
• https://th.wikipedia.org/wiki/
• https://sci2020.mfu.ac.th/?page_id=22

!"$%# &'()!'(*(,+ -(.0/ 12,'3'&4(65 ")*278-8",+ 8(9*(+,-(':0-1 41 ;'96!0/