วรรคทองในวรรณคดี (1)

วรรคทองใน
วรรณคดี

นางสาวพัชรี นิธิวงศ
์คงเดช
สาขาวิชาภาษาไทย คณะครุศาสตร์

มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง

คำนำ

หนังสือ "วรรคทองในวรรณคดี" เล่มนี้มีเนื้อหาที่
ประกอบด้วยความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับบทประพันธ์ทั้งบท
ประพันธ์ประเภท โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอนร่าย ลิลิต ที่

เอปย็ู่นในวรวรรครณทอคงดหีไรทือยบเรืท่อทีง่โตด่า
ดงเๆด่อนีกใทนั้งบใทนปทุรกะๆพับนทธ์จนัะ้นและ

ประกอบไปด้วยส่วนประกอบของบทประพันธ์ชนิดนั้น
เช่นผู้แต่งที่มาประเภทของบทประพันธ์และรูปแบบแผน
ผังหรือฉันทลักษณ์ของบทประพันธ์ชนิดนั้น ๆ เพื่อให้ผู้
ที่สนใจสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในด้านอื่น ๆ ได้อย่างมี
ประสิทธิภาพ

ขอขอบคุณ อาจารย์ภัทราภรณ์ คำลือสาย ที่ได้ให้
ความรู้เกี่ยวกับประเภทของบทประพันธ์ประเภทต่างๆ
ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของรายวิชา ความคิดสร้างสรรค์กับ
การสรรสร้างงานเขียนและได้ให้คำแนะนําอันเป็น
ประโยชน์ทำให้เนื้อหาสมบูรณ์ยิ่งขึ้นผู้จัดทำหวังเป็น
อย่างยิ่งว่าหนังสือ "วรรคทองในวรรณคดี" เล่มนี้คงจะ
อำนวยความสะดวกต่อผู้อ่านหรือผู้ที่สนใจตามสมควร

นางสาวพัชรี นิธิวงศ์คงเดช
สาขาวิชาภาษาไทย คณะครุศาสตร์

ก

สารบัญ

หน้า
คํานํา.......................................................................................................ก
สารบัญ..................................................................................................ข
วรรคทองจากเรื่อง "มัทนะพาธา"...............................................๑
วรรคทองจากเรื่อง "มัทนะพาธา"...............................................๒
.วรรคทองจากเรื่อง "นิราศภูเขาทอง"......................................๓
วรรคทองจากเรื่อง "นิราศภูเขาทอง"........................................๔
วรรคทองจากเรื่อง "ลิลิตพระลอ"................................................๕
วรรคทองจากเรื่อง "ลิลิตตะเล่งพ่าย".........................................๖
วรรคทองจากเรื่อง "ขุนช้างขุนแผน".........................................๗
วรรคทองจากเรื่อง "พระไชยสุริยา".............................................๘
วรรคทองจากเรื่อง "มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี"..........๙
วรรคทองจากเรื่อง "ลิลิตยวนพ่าย"..........................................๑0
บรรณานุกรม……............................................................................๑๑

ข

วรรคทองจากเรื่อง
“มัททนะพาธา”

ความรักเหมือนโรคา บันดาลตาให้มืดมน

ไม่ยินและไม่ยล อุปสรรคะใดใด

ความรักเหมือนโคถึก กำลังคึกผิขังไว้

ก็โลดจากคอกไป บ ยอมอยู่ ณ ที่ขัง




(แต่งโดย : พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว)

แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท อิ
นทรวิเชียรฉันท์ 11

๑.

วรรคทองจากเรื่อง

“มัททนะพาธ
า”
มะทะนาชะเจ้าเล่ห์ ชิชิช่างจำนรรจา,....
ก็และเจ้ามิเต็มจิต จะสดับดนูชวน,
ผิวะให้อนงค์นวล ชนะหล่อนทนงใจ.
บ่มิยอมจะร่วมรัก และสมัครสมรไซร้,
ก็ดะนูจะยอมให้ วนิดานิวาศสวรรค์,...

(ประพันธ์โดย : พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว)





แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองป
ระเภท กมลฉันท์

๒.

วรรคทอง จากเรื่อง
"นิราศภูเขาทอง”




" ไม่เมาเหล้าแล้วแต่เรายังเมารัก สุดจะหักห้ามจิตคิดไฉน

ถึงเมาเหล้าเช้าสายก็หายไป แต่เมาใจนี้ประจำทุกค่ำคืน"

" โอ้สามัญผันแปรไม่แท้เที่ยง เหมือนอย่างเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย

นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ที่จิตใครจะเป็นหนึ่งอย่าพึงคิด"




( ประพันธ์โดย:สุนทรภู่)




แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท กลอนนิราศ

๓.

วรรคทอง จาก
เรื่อง"นิราศภูเขาทอง”

" อีกสองสิ่งหญิงร้ายและชายชั่ว อย่าเมามัวหมายรักสมัครสมาน

ขอสมหวังตั้งประโยชน์โพธิญาณ ตราบนิพพานชาติหน้าให้ถาวร"

" เหมือนแม่ครัวคั่วแกงพะแนงผัด สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา

อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา ต้องโรยหน้าสักหน่อยอร่อยใจ"




(ประพันธ์โดย: สุนทรภู่)




แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท กลอนนิราศ

๔.

วรรคทองจาก

เรื่อง”ลิลิตพระลอ”




“เสียงลือเสียงเล่าอ้าง อันใด พี่เอย

เสียงย่อมยอยศใคร ทั่วหล้า

สองเขือพี่หลับใหล ลืมตื่น ฤาพี่

สองพี่คิดเองอ้า อย่าได้ถามเผือฯ ”

( ไม่ปรากฏผู้แต่ง)




แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท โคลงสี่สุภาพ



๕.

วรรคทอง จากเรื่อง”ลิลิต

ตะเล่งพ่าย”




จำใจจำจากเจ้า จำจร

จำนิราศแรมสมร แม่ร้าง

เพราะเพื่อจักไปรอน อริราช แลแม่

จำทุกข์จำเทวษว้าง สวาทว้าหวั่นถวิล ฯ

(พระนิพนธ์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)



แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองป
ระเภท โคลงสี่สุภาพ







๖.

วรรคทองจากเรื่อง
“ขุนช้างขุนแผน”




แม่รักลูกลูกก็รู้อยู่ว่ารัก คนอื่นสักหมื่นแสนไม่แม้นเหมือน

จะกินนอนวอนว่าเมตตาเตือน จะจากเรือนร้างแม่ไปแต่ตัว




(ประพันธ์โดย:สุนทรภู่)

แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท กลอนเสภา



๗.

วรรคทอง จากเรื่อง”

พระไชยสุริยา”




๏ วันนั้นจันทร

มีดารากร เป็นบริวาร

เห็นสิ้นดินฟ้า ในป่าท่าธาร

มาลีคลี่บาน ใบก้านอรชร

๏ เย็นฉ่ำน้ำฟ้า

ชื่นชะผกา วายุพาขจร

สารพันจันทน์อิน รื่นกลิ่นเกสร

แตนต่อคลอร่อน ว้าว่อนเวียนระวัน

(ผู้แต่งกาพย์เรื่องพระไชยสุริยาคือสุนทรภู่หรือ
พระสุนทรโวหาร)

แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท สุรางคนางค์๒๘

๘.

วรรคทองจากเรื่อง”มหา
เวสสันดรชาดก
กัณฑ์มัทรี ”



( สา มทฺที ) ปางนั้นส่วนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทรเทพ
กัญญา จำเดิมแต่พระนางเธอลีลาล่วงลับพระอาวาส พระทัย
นางให้หวั่นหวาดพะวงหลัง ตั้งแต่พระทัยเป็นทุกข์ถึงพระเจ้า
ลูกมิลืมเลย เดินพลางทางเสวยพระโศกพลางพระนัยเนตรทั้ง

สองข้างไม่ขาดสายพระอัสสุชล
(เจ้าพระยาพระคลัง (หน))

แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท ร่ายยาว



๘.

วรรคทองจาก
เรื่อง”ลิลิตย
วนพ่าย

๏ สยามกวนยวนพ่ายแพ้ - - ศักดยา

ธิราชอดิสรสรร- - - - เพชญเจ้า

กรุงศรีอยุธยาสา- - - - มรรถมิ่ง เมืองแฮ

จบบทหมดต้นเค้า - - - เท่านี้ เฮย

(ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง)

แผนผังฉันทลักษณ์: บทร้อยกรองประเภท ลิลิต



๑0.

บรรณานุกรม

ครู อภิชิต สุธาวา.(2559).ห้องเรียนภาษาไทย:บทพูดคำฉันท์มัทนะพาธา:สืบค้น
จาก
https://sites.google.com/site/aphichitsuthawa/bth-lakhr-phud-
mathna-phatha
(2552).วรรคทองในเรื่องนิราศภูเขาทอง
:สืบค้นจากhttp://oknation.nationtv.tv/blog/Porjai2499/2009/08/29/entry-1
(2561).ลิลิตพระลอ:สืบค้นจาก
https://www.bangkokbiznews.com/pr-news/biz2u/251275

วรรคทองในวรณคดี:สืบค้นจาก http://supalack-katarad.blogspot.com/

มหาเวสสันดรชาดก:สืบค้นจากhttps://jirawanjane.wordpress.com

๑๑.

ขอบคุณค่ะ