เอกสารประกอบการเรียนรู้ที่ 7

โรงเรียนสาธิต
มหาวิทยาลัยศรนี ครินทรวโิ รฒ
ปทมุ วนั

สรปุ องค์ความรู้

เรื่อง วงดนตรีไทย

เอกสารประกอบการเรียนรู้
รหัสวชิ า ศ 22101 รายวชิ าพื้นศิลปศึกษา ระดับช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 2

อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสวุ รรณ์
และอาจารย์นิสิตนรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรรู้ ายวิชาพื้นศิลปศกึ ษา ระดับชั้นมธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ∞ หน้า 1

ชอ่ื _______________________________________ชัน้ ____________เลขที่_____วันที่__________________

กลุ่มสาระการเรียนรู้ศลิ ปะ
แผนการจดั การเรียนรู้ที่ 8 หน่วยการเรยี นรู้ท่ี 3 เรอื่ ง การผสมวงดนตรีไทย
รหสั วิชา ศ 22101 รายวชิ าพนื้ ศิลปศึกษา 3 (ดนตรีไทย) ชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 2

หวั ข้อ สรุปองค์ความรู้ เรอื่ ง วงดนตรีไทย จำนวน 1 คาบ

ใบความรู้ที่ 6

1. การผสมวงและลักษณะเสียงของวงดนตรไี ทย

1.1 ความหมายของการผสมวง
การผสมวง หมายถึง การเล่นหรือบรรเลงรวมกันหลายคน หลายเครื่องดนตรี ทั้งเครื่องดำเนินทำนอง
และเครอ่ื งประกอบจงั หวะ ซ่ึงตอ้ งปรับเสยี งของเครอื่ งดนตรีแตล่ ะชน้ิ ให้เท่ากนั เพื่อความกลมกลืนและไพเราะ

เครอื่ งดำเนนิ ทำนอง เคร่อื งประกอบจงั หวะ

1.2 ลักษณะของเคร่ืองดนตรี ประกอบด้วย 2 ลักษณะ ดงั นี้

1.2.1 เครื่องดำเนินทำนอง คือ เครื่องดนตรีที่สร้างทำนอง ซึ่งมีหน้าที่แตกต่างกันออกไปอีก

เช่น เปน็ ผ้นู ำวง เป็นผทู้ ำเสยี งโหยหวน เปน็ ลกู ล้อลูกขดั เป็นผแู้ ทรกแซง เปน็ ตน้

1.2.2 เครื่องประกอบจังหวะ คือ เครื่องดนตรีที่ควบคุมจังหวะ ได้แก่ เครื่องประกอบจังหวะ

จำพวก ฉิ่ง ฉาบ กรับ โหม่ง กลองต่าง ๆ เพื่อให้เครื่องดนตรีที่ดำเนินทำนองสามารถดำเนินทำนองไปได้โดย

พร้อมเพรยี งกนั เครอื่ งประกอบจงั หวะแตล่ ะชิน้ มีหนา้ ท่ีต่าง ๆ

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวชิ าพื้นฐานศิลปศกึ ษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณัฐพงศ์ แก้วสุวรรณ์

อาจารย์นสิ ติ นริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรียนรรู้ ายวิชาพ้ืนศลิ ปศึกษา ระดบั ชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 2 ∞ หน้า 2
ชอ่ื _______________________________________ชั้น____________เลขท่ี_____วันท่ี__________________

ตัวอย่างเครอื่ งดำเนินทำนอง และเครือ่ งประกอบจังหวะ

สรุปไดว้ ่า การผสมวงดนตรีไทยควรประกอบด้วยเครื่องดำเนนิ ทำนองและเครื่องประกอบจังหวะ โดย
ต้องคำนึงถึงความสมดุลของเสียงเครื่องดนตรีในวง อีกทั้ง เครื่องดนตรีในวงควรปรากฏทั้งชนิดท่ีทำหน้าท่ี
เปน็ “ผนู้ ำ” และ “ผู้ตาม” สามารถผสมเครือ่ งดนตรีในวงไดส้ ูงสุดคอื ครบ 4 ประเภท ดดี สี ตี เปา่

1.3 ลักษณะการจัดวงดนตรีไทย หมายถึง การผสมวงโดยคํานึงถึง “ตําแหน่ง” และ “หน้าที่” ของ
เครื่องดนตรีแต่ละชนิด และจะต้องพิจารณา เรื่องของ “เสียง” ซึ่งเป็นปัจจัยสําคัญท่ีจะทําให้การบรรเลงเกิด
ความไพเราะกลมกลืน นิยมจัดวาง เครื่องดนตรีที่มี “เสียงแหลมสูง” อยู่บริเวณด้านซ้ายของผู้ชมหรือ
ดา้ นขวาของวงดนตรี เคร่อื งดนตรีท่มี ี “เสียงทุม้ นุ่นนวล” อยู่บริเวณด้านขวาของผูช้ มหรือด้านซา้ ยของวง
ดนตรี แผนผงั การจัดวางเครอ่ื งดนตรีโดยใชผ้ ูช้ มเป็นหลกั ดังนี้

เครอื่ งประกอบจังหวะ

เครื่องดนตรที ่มี ี เคร่ืองดนตรที ่มี ี เครือ่ งดนตรที ม่ี ี
เสียงแหลมสูง ความหลากหลายเสียง เสียงทุ้มนมุ่ นวล

ซา้ ยของผู้ชม เช่น กงั วาน ขวาของผู้ชม
แหลมสงู – นุ่มนวล

ผู้ชม (หนั หนา้ เขา้ วงดนตรไี ทย)

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวชิ าพนื้ ฐานศลิ ปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แกว้ สุวรรณ์
อาจารย์นสิ ิตนริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรรู้ ายวิชาพนื้ ศลิ ปศึกษา ระดับชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ∞ หน้า 3
ชือ่ _______________________________________ชั้น____________เลขที่_____วนั ที่__________________

1.4 ทฤษฎีทางดุริยางคศลิ ป์ ว่าด้วยเรื่องท่ีเกี่ยวข้องกับการผสมวง ประกอบด้วย “เสียง” คือ เสียงสูง
ๆ ตำ่ ๆ สน้ั ยาว หนกั เบา ท่ีเกดิ ขน้ึ จากเครื่องดนตรหี รือเสียงทีเ่ กิดจากการขับรอ้ งของมนษุ ย์ ประกอบกนั เป็น
ทำนองทีไ่ พเราะ “คณุ ภาพและความเข้มของเสียง” คอื ความสั้น ความยาว ความหนกั ความเบาของเสียงท่ี
ประกอบกันเป็นทำนอง “สีสันของเสียง” คือ คุณสมบัติของเสียงเฉพาะเครื่องดนตรี เช่น ทุ้ม นุ่มนวล แหลม
สูง กังวาน ตวั อย่าง เสียงแหลงสูง และ เสียงท้มุ นุ่มนวล ดังนี้

เสียงแหลงสงู เสยี งทุ้มน่มุ นวล

“ทำนอง” คือ การเคลื่อนที่ของเสียงประกอบรวมกันเป็นทำนอง โดยทำนองคือองค์ประกอบของบท
เพลง “เสียงประสาน” คอื การใชเ้ สยี งและระดบั เสียงต่าง ๆ มากกว่าหนงึ่ พร้อมกนั โดยนำมาปรุงแต่งทำนอง
ให้เกิดความสมบรู ณแ์ ละไพเราะมากข้ึน

1.5 บทบาทของดนตรีไทย จำแนกได้ 2 ลกั ษณะ ดังน้ี
1.5.1 ดนตรีราชสำนัก หมายถึง ดนตรีตามขนบแบบแผนวัฒนธรรมเฉพาะของชาติ โดยมี

ความสัมพันธก์ บั ระบบของพระมหากษตั ริย์และราษฎร์
1.5.2 ดนตรีพื้นบ้าน หมายถึง ดนตรีที่มีลักษณะการบรรเลงและขับร้องที่เรียบง่ายมี

ความสัมพันธ์ และเชื่อมโยงกับสภาพแวดล้อม ความเชื่อ วัฒนธรรม วิถีชีวิตและสำเนียงภาษา แต่ละท้องถิ่น
นั้น ๆ

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวชิ าพื้นฐานศลิ ปศึกษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณัฐพงศ์ แก้วสวุ รรณ์
อาจารย์นสิ ติ นรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรรู้ ายวิชาพื้นศลิ ปศึกษา ระดับช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ∞ หนา้ 4
ช่อื _______________________________________ชนั้ ____________เลขที่_____วันท่ี__________________

ตวั อย่างดนตรรี าชสำนกั

ท่ีมา : https://morningnews.bectero.com/coronation62/index.php?p=news_detail&id=41055&c=morning

ทมี่ า : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess12/m6/722/lesson1/lesson1.php

ตวั อย่างดนตรีพ้ืนบา้ น

ทม่ี า : http://www.lannacorner.cmu.ac.th/lanna2016/view.php?id=00393&group=1

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวิชาพ้ืนฐานศลิ ปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณัฐพงศ์ แกว้ สวุ รรณ์
อาจารย์นสิ ิตนรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรูร้ ายวิชาพ้นื ศิลปศกึ ษา ระดับชั้นมธั ยมศึกษาปที ่ี 2 ∞ หน้า 5
ชื่อ_______________________________________ชั้น____________เลขที่_____วันที่__________________

ท่ีมา : http://www.lannacorner.cmu.ac.th/lanna2016/view.php?id=00393&group=1

1.6 บทบาททางสังคม หมายถึง โอกาสที่ใช้ในการแสดง หรือกิจกรรมทางวัฒนธรรมดนตรีไทยใน
รูปแบบของดนตรีราชสำนักและดนตรีพื้นบ้าน บทบาทที่มีต่อสังคมเป็นการสะท้อนความสัมพันธ์เชิงคติธรรม
ความเช่อื ภมู ิปัญญา วัฒนธรรมสงั คม โดยมีวตั ถุประสงค์ 2 ประการ ดังนี้

1.6.1 ความบันเทิง หมายถึง ลักษณะของดนตรีที่ทำให้เกิด
ความจรรโลงใจ มีผลต่อสภาพจิตใจของมนุษย์ในเชิงบวก
บ้างเรยี กว่า ดนตรบี ำบัด บ้างสะทอ้ นความหมายนัยต่าง ๆ

ตัวอย่าง งานแต่ง ความบนั เทิง

ทม่ี า : https://pop2555.wordpress.com/

1.6.2 พิธีกรรม คติ ความเชื่อ หมายถึง ลักษณะการแสดง
ดนตรที ี่มคี วามสัมพนั ธ์ต่อการดำรงชวี ิตของมนุษย์ในบรบิ ทของ บ้าน
วัด วัง เป็นการใชด้ นตรตี ามคตคิ วามเชือ่

พธิ ีกรรม ตัวอย่าง งานไหวค้ รู

ท่มี า : https://mahidol.ac.th/th/2018/thai-music/

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวิชาพ้ืนฐานศลิ ปศกึ ษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณัฐพงศ์ แกว้ สวุ รรณ์
อาจารยน์ สิ ิตนรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรรู้ ายวิชาพน้ื ศิลปศกึ ษา ระดบั ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 2 ∞ หน้า 6
ชอ่ื _______________________________________ช้นั ____________เลขที่_____วนั ท่ี__________________

วงดนตรที ม่ี ีลักษณะเสียงเบาแหลมสงู ไดแ้ ก่

เบา 1. วงเครื่องสายเครอ่ื งเดี่ยว
2. วงเครื่องสายเครื่องคู่
3. วงเครอ่ื งสายผสม
4. วงมโหรี (เล็ก คู่ ใหญ่)

แหลมสูง วงดนตรีท่ีมลี ักษณะเสยี งดงั แหลมสูง ได้แก่

ดัง 1. วงป่พี าทย์เครือ่ งหา้ อยา่ งเบา
2. วงปพ่ี าทยเ์ คร่อื งห้าอยา่ งหนกั
3. วงปพ่ี าทย์เครื่องคู่
4. วงปี่พาทย์เสภา
5. วงปพี่ าทย์ไม้แขง็

ลักษณะเสยี ง โหยหวน วงดนตรีทีม่ ลี ักษณะเสยี งโหยหวน แหลมสงู ไดแ้ ก่
1. วงเครอื่ งสายปช่ี วา
2. วงป่ีพาทย์นางหงส์
3. วงปพ่ี าทย์มอญ

วงดนตรที มี่ ีลกั ษณะเสียงทมุ้ นมุ่ นวล ไดแ้ ก่

เบา 1. วงปีพ่ าทยไ์ ม้นวม

ท้มุ นมุ่ นวล วงดนตรที ี่มีลักษณะเสียงดังกงั วาน ไดแ้ ก่
1. วงปพ่ี าทยด์ กึ ดำบรรพ์
ดงั กังวาน 2. วงปีพ่ าทยเ์ ครอื่ งใหญ่
3. วงมหาดรุ ิยางคไ์ ทย

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวชิ าพ้นื ฐานศลิ ปศึกษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณัฐพงศ์ แกว้ สวุ รรณ์
อาจารยน์ สิ ิตนริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรู้รายวิชาพื้นศลิ ปศกึ ษา ระดับช้ันมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 2 ∞ หน้า 7
ช่อื _______________________________________ชนั้ ____________เลขที่_____วันท่ี__________________

2. บทบาทหน้าท่เี คร่ืองดนตรีในวงดนตรีไทย

นยิ าม หนา้ ท่ี : ผู้นำวง เครอ่ื งนำ เครอ่ื งตาม เครือ่ งหลัก
บทบาทหน้าท่ี ลักษณะการดำเนินทำนอง : บรรเลงเก็บ กรอ หยอกล้อ
เคร่อื งดนตรี บรรเลงทำนองห่าง ๆ ดำเนินทำนองหลัก โหยหวน คลอ
ร้อง ดำเนนิ ทำนองแทรกแซง
ท่ีควรรู้

2.1 วงเคร่ืองสาย

เครอ่ื งดนตรี เครือ่ งนำ แทรกแซง สามารถ ดำเนิน เครื่อง ดำเนนิ เครือ่ งทใ่ี ห้
(เครอื่ งตาม) คลอเสียง ทำนอง ประกอบ ทำนอง ความ
ร้องได้ หลกั จงั หวะ โหยหวน กงั วาน

ซอด้วง

ซออู้

จะเข้

ขลยุ่ เพยี งออ

ขลยุ่ หลบิ

ป่ีชวา

ฉ่งิ

กรบั

ฉาบ

โทน-รำมะนา

กลองแขก

เครอื่ งดนตรีต่างชาติหรอื เคร่อื งดนตรีพืน้ บ้านท่เี ขา้ มาผสมในวงเคร่อื งสายผสม

ขมิ

ไวโอลนิ

เปียโน

ออรแ์ กน

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวชิ าพื้นฐานศิลปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แกว้ สุวรรณ์
อาจารยน์ สิ ติ นริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรียนรู้รายวิชาพืน้ ศลิ ปศกึ ษา ระดับช้นั มธั ยมศึกษาปีท่ี 2 ∞ หน้า 8
ช่ือ_______________________________________ชัน้ ____________เลขที่_____วันท่ี__________________

2.2 วงปี่พาทย์ แทรกแซง สามารถ ดำเนิน เคร่ือง ดำเนิน เครอ่ื งทใ่ี ห้
เคร่อื งดนตรี เครือ่ งนำ (เคร่ืองตาม) คลอเสียง ทำนอง ประกอบ ทำนอง ความ
รอ้ งได้ หลกั จงั หวะ โหยหวน กงั วาน

ระนาดเอก

ระนาดทุ้ม

ฆ้องวงใหญ่

ฆอ้ งวงเลก็

ฆอ้ งมอญวงใหญ่

ฆ้องมอญวงเลก็

ฆอ้ งหุ่ย
ปนี่ อก

ป่ีใน

ปชี่ วา

ป่มี อญ

ซออู้

ขลุ่ยเพยี งออ

ขลยุ่ อู้

โทนชาตรี

กลองตกุ๊

ตะโพนไทย

กลองทัด

ตะโพนมอญ

เปงิ มางคอก

กลองตะโพน

กลองสองหนา้

กลองมลายู

กลองแขก

ฉ่ิง

กรับ

ฉาบ

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวิชาพืน้ ฐานศิลปศึกษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสุวรรณ์
อาจารย์นสิ ิตนริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นร้รู ายวิชาพืน้ ศิลปศึกษา ระดบั ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 2 ∞ หน้า 9
ช่ือ_______________________________________ชน้ั ____________เลขท่ี_____วนั ท่ี__________________

2.3 วงมโหรแี ละวงมหาดุริยางคไ์ ทย

เครือ่ งดนตรี เคร่อื งนำ ดำเนนิ สามารถ ดำเนนิ เครือ่ ง ดำเนิน เครอ่ื งทใี่ ห้
แทรกแซง คลอเสียง ทำนอง ประกอบ ทำนอง ความ
ระนาดเอกมโหรี (เคร่ืองตาม) รอ้ งได้ หลกั จังหวะ โหยหวน กังวาน
ระนาดทมุ้ มโหรี
ฆ้องวงใหญ่มโหรี
ฆอ้ งวงเลก็ มโหรี
ระนาดเอกเหลก็

มโหรี
ระนาดทุม้ เหล็ก

มโหรี
ซอสามสาย
ซอสามสายหลบิ

จะเข้
ซอดว้ ง
ซออู้
ขล่ยุ เพยี งออ
ขลุย่ หลบิ
โทน-รำมะนา
กลองแขก

ฉงิ่
กรบั
ฉาบ

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวิชาพ้นื ฐานศิลปศึกษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสวุ รรณ์
อาจารยน์ สิ ติ นรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรียนรรู้ ายวิชาพื้นศลิ ปศึกษา ระดับชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 2 ∞ หน้า 10

ชือ่ _______________________________________ชั้น____________เลขท่ี_____วนั ท่ี__________________

3. การผสมวงและบทบาททางสงั คม
3.1 วงเครอื่ งสาย
วงเครื่องสาย เป็นวงดนตรที ี่เหมาะสำหรบั การบรรเลงในอาคาร นิยมใช้ในลักษณะของการขับกลอ่ มใน

งานพธิ ีมงคล หรอื เพ่ือความบันเทิง เชน่ งานข้ึนบา้ นใหม่ งานแตง่ งาน เปน็ ต้น

1. วงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว 2.วงเครอื่ งสายเครอ่ื งคู่

วงดนตรปี ระกอบดว้ ยเคร่อื ง วงเครอ่ื งสายเคร่อื งเดย่ี ว ทเ่ี พม่ิ
ดนตรี เครอ่ื งดนตรจี ากอย่างละ 1 ชน้ิ
อย่างละ1 ชน้ิ ขน้ึ เป็น 2 ชน้ิ เป็นคกู่ นั เช่น เพมิ่
ขลุ่ยหลบิ มาคกู่ บั ขลยุ่ เพยี งออ ใช้
เคร่อื งประกอบจงั หวะอย่างละชน้ิ

เทา่ เดมิ จงึ เรยี กช่อื ว่าวง
เคร่อื งสายเครอ่ื งคู่

วงเครอื่ งสาย
ไทย

3.วงเคร่ืองสายปี่ ชวา 4.วงเครือ่ งสายผสม

วงเครอ่ื งสาย ทใ่ี ช้ “ป่ีชวา”แทน “ขลยุ่ เพยี งออ” วงเคร่อื งสายทน่ี าเคร่อื งดนตรตี า่ งชาตเิ ขา้ มาผสม โดย
ส่วนเครอ่ื งประกอบจงั หวะ เปลย่ี นจากโทน- สามารถเทยี บเสยี งเครอ่ื งดนตรไี ทยใหเ้ ป็นเสยี งสากล
เพอ่ื ใหเ้ สยี งเขา้ กบั เคร่อื งดนตรตี า่ งชาติ หรอื ปรบั ให้
รามะนาเป็นกลองแขก (2 ใบ) แทน ดนตรตี ่างชาตบิ รรเลงเพลงไทยโดยยดึ ระดบั เสยี งไทย

แต่ปรบั โน้ตเป็นสากล (ปรบั โน้ตเพลงไทย)

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวิชาพื้นฐานศลิ ปศึกษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสุวรรณ์
อาจารยน์ สิ ติ นรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรียนรรู้ ายวิชาพน้ื ศิลปศึกษา ระดบั ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ∞ หน้า 11
ช่อื _______________________________________ช้นั ____________เลขที่_____วนั ท่ี__________________

3.2 วงปี่พาทย์
วงปพ่ี าทย์ เป็นวงดนตรที ี่เหมาะสมต่อการบรรเลงเพ่ือประโคมในงานพธิ ี เป็นวงทมี่ เี สยี งดงั ก้อง กังวาน
เสมือนการประกาศให้ทราบโดยทั่วกันว่ากำลังมีงานหรือพิธีเกิดขึ้นในบริเวณนั้น นิยมใช้ทั้งงานมงคลและ
อวมงคล โดยเฉพาะงานพธิ ีทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกับศาสนาและความเช่อื

2.1 ปพ่ี าทยเ์ ครอ่ื งคู่ 2.2 ปี่พาทยเ์ ครื่องใหญ่
เพ่ิมเครอ่ื งดนตรีในลักษณะเป็นคู่ คือ คอื วงป่ีพาทย์เคร่ืองคู่ ที่เพม่ิ
เพ่ิมปน่ี อก, ระนาดทุ้ม และฆ้องวงเลก็ ระนาดเอกเหล็กและระนาดทุ้มเหล็ก

1.วงป่ี พาทยช์ าตรี 2.วงปี่พาทยเ์ ครื่องห้า (อย่างหนัก) 3.วงปี่ พาทยเ์ สภา
ใช้ไมแ้ ข็งตี ประกอบดว้ ยป่ีใน,ระนาดเอก,ตะโพน
(วงป่พี าทยเ์ ครอ่ื งห้าอย่างเบา) วงป่ีพาทยเ์ ครอ่ื งหา้
เรียกตามลกั ษณะ คือมนี ำ้ หนัก ฆอ้ งวงใหญ่,กลองทดั ,ฉ่ิง อย่างหนกั แตใ่ ชก้ ลอง
เบา ซึง่ ต่างจากปพี่ าทย์เครือ่ งหา้ ประกอบการแสดงโขน ละครนอกและละครใน สองหน้าแทนตะโพนและ
กลองทดั ประกอบการ
ทมี่ นี ้ำหนกั มากกวา่ ใช้ วงป่ี พาทย์ ขบั เสภา และละครเสภา
ประกอบการแสดงทางภาคใต้

ไดแ้ ก่ มโนราห์ หนงั ตะลุง
ละครชาตรี

4.วงปี่พาทยไ์ มน้ วม

7.วงปี่ พาทยด์ กึ ดาบรรพ์ มเี สียงทุม้ น่มุ ใช้ไม้นวมตี ใชข้ ลุ่ยเพยี งออ
แทน ปีใ่ น และเพ่มิ ซออู้ ประกอบการแสดง
ลกั ษณะเสยี งทุม้ กงั วาน ใชไ้ มน้ วมตี ปรบั ปรุง
ขน้ึ โดยนาแนวละครรอ้ ง (Opera) ของตะวนั ตก ระบำ รำ ฟ้อน
มาประกอบใชป้ ระกอบการแสดงละครดกึ ดา

บรรพ์

6.วงปี่ พาทยม์ อญ 5.วงปี่ พาทยน์ างหงส์

เป็นวงป่ีพาทยท์ ไ่ี ดร้ บั อทิ ธพิ ลมาจากมอญ มเี คร่อื ง วงป่ีพาทยท์ ใ่ี ชป้ ่ีชวาแทนป่ีใน ใชก้ ลอง
มอญผสมในวง ไดแ้ ก่ ฆอ้ งมอญ,ป่ีมอญ ตะโพนมอญ มลายแู ทนตะโพนและกลองทดั วงป่ีพาทย์
นางหงสใ์ ชเ้ ฉพาะในงานอวมงคลเทา่ นนั้
และเปิงมางคอก ปัจจบุ นั นยิ มใชใ้ นงานอวมงคล

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวชิ าพื้นฐานศิลปศึกษา 3 (ดนตรไี ทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสุวรรณ์
อาจารยน์ สิ ิตนริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นรู้รายวิชาพืน้ ศลิ ปศึกษา ระดับชนั้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 2 ∞ หนา้ 12
ช่อื _______________________________________ชน้ั ____________เลขที่_____วนั ท่ี__________________

3.3 วงมโหรี
วงมโหรี คอื วงดนตรที ่ใี ช้สาหรบั ขบั กล่อม นิยมใช้บรรเลงในงานมงคลโดยเฉพาะงานมงคล

สมรส แต่โบราณใช้บรรเลงกล่อมพระบรรทมสาหรบั พระมหากษตั รยิ ์ เคร่อื งดนตรที ใ่ี ช้บรรเลงในวงน้ี
ประกอบดว้ ยเครอ่ื งดนตรใี น วงเคร่อื งสายและวงป่ีพาทย์ แตเ่ คร่อื งดนตรใี นวงป่ีพาทยท์ น่ี าเขา้ มาผสมใน
วงมโหรนี ้ี ไดล้ ดขนาดใหเ้ ลก็ ลงเพ่อื ใหม้ เี สยี งพอเหมาะกบั เสยี งของวงเคร่อื งสายและใช้ซอสามสายเข้า
มาร่วมบรรเลงดว้ ย

คาว่า “หลบิ ” คอื ช่อื เรยี กต่อทา้ ยเคร่อื งดนตรี 2 ชนิด “ขลุ่ยหลบิ ” “ซอสามสายหลบิ ” นามาผสม
เพอ่ื ความสมดุลของเสยี งแหลมสูงทุม้ นุ่มนวลท่ปี รากฏข้นึ ในวง เช่น วงเคร่อื งสายเคร่อื งคู่ วง
มโหรเี คร่อื งคู่ วงมโหรเี คร่อื งใหญ่ เป็นตน้ ทงั้ น้ี สามารถนาไปผสมในวงทต่ี ้องการน้าหนักเสยี งแหลมสงู
ทงั้ วงได้ เชน่ วงเครอ่ื งสายป่ีชวา

1. วงมโหรเี ครือ่ งเดี่ยว

มเี คร่อื งดนตรเี พยี งอยา่ งละ 1 ชน้ิ
\ 1. ซอสามสาย 6. ระนาดเอกมโหรี

2. ซอดว้ ง 7. ฆอ้ งกลาง (ฆอ้ งวงใหญม่ โหร)ี

3. ซออู้ 8. โทน- รามะนา

4. จะเข้ 9. ฉงิ่

5. ขลุ่ยเพยี งออ

เครอ่ื งประกอบจงั หวะประเภทกลอง ในวงมโหรี จะใช้ โทน –

รามะนา และเครอ่ื งประกอบจงั หวะอน่ื ๆ คอื ฉงิ่ ฉาบ กรบั โหมง่ เทา่ นนั้

วงมโหรี 2. วงมโหรีเครอ่ื งคู่

3.วงมโหรีเครอ่ื งใหญ่ คอื วงมโหรเี ครอ่ื งเดย่ี วทเ่ี พม่ิ เครอ่ื ง
คอื วงมโหรเี คร่อื งค่ทู เ่ี พม่ิ เคร่อื งดนตรี 2 อย่างละ 1 ชน้ิ และไดเ้ พม่ิ เครอ่ื งดนตรี

ชน้ิ ไดแ้ ก่ ระนาดเอกเหลก็ ทเ่ี ป็นคกู่ บั เคร่อื งดนตรใี นวงมโหรี
และระนาดทมุ้ เหลก็ เครอ่ื งเดย่ี ว ไดแ้ ก่ระนาดทมุ้ มโหร,ี
ฆอ้ งวงเลก็ มโหร,ี ซอสามสายหลบิ
เชน่ เดยี วกบั วงป่ีพาทยเ์ คร่อื งใหญ่
เขา้ ในวง

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวิชาพน้ื ฐานศิลปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แกว้ สุวรรณ์
อาจารยน์ สิ ติ นริศรา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นร้รู ายวิชาพื้นศิลปศึกษา ระดับชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 2 ∞ หน้า 13
ชื่อ_______________________________________ชนั้ ____________เลขท่ี_____วันท่ี__________________

การนำเครื่อง ดีด สี ตี เป่า และเครื่องประกอบ โอกาสในการบรรเลง งานมงคล
จังหวะ มาบรรเลงรวมกัน โดยได้นำแบบอย่างมาจาก เชน่ งาน เฉลิมฉลองพระราชพธิ ิ
ซิมโฟนีออเคสตร้า (Symphony Orchestra) ซึ่งเครื่อง บรมราชาภิเษก งานสมโภชน์กรงุ
ดนตรีแต่ละชนิดที่นำมาบรรเลงภายในวงจะมาจำนวน
เครอ่ื งดนตรมี ากกว่าวงมโหรเี ครอื่ งใหญ่ยกเว้นเพียงแค่ ฉงิ่ รตั นโ์ กสทิ ร์ เป็นต้น
กลอง ยังคงไวใ้ นจำนวนเท่าเดมิ

โดยหลักการบรรเลง วงมหา
จะตอ้ งมกี ารปรบั วง ดุรยิ างค์
เพื่อใหเ้ กดิ ความพร้อง
เพรียงในการบรรเลง จำนวนเครื่องดนตรีที่ให้ในการ
บรรเลง 1 ชนดิ ควรมี 3 ชิ้นข้นึ ไป
เช่น ระนาดเอก 5 ราง ซอด้วง 5

คนั เป็นตน้

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน รายวชิ าพน้ื ฐานศิลปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสุวรรณ์
อาจารย์นสิ ติ นรศิ รา สนธิ

เอกสารประกอบการเรยี นร้รู ายวิชาพนื้ ศิลปศึกษา ระดับช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ∞ หนา้ 14
ช่อื _______________________________________ชน้ั ____________เลขท่ี_____วันท่ี__________________

สรุปได้ว่าการผสมวงดนตรีไทยควรประกอบด้วยเครื่องดำเนินทำนองและเครื่องประกอบจังหวะ โดย
ต้องคำนึงถึงความสมดุลของเสียงเครื่องดนตรีในวง อีกทั้ง เครื่องดนตรีในวงควรปรากฏทั้งชนิดที่ทำหน้าท่ี
เป็น “ผู้นำ” และ “ผู้ตาม” สามารถผสมเครือ่ งดนตรีในวงได้สูงสุดคือครบ 4 ประเภท ดีด สี ตี เป่า การผสม
วงดนตรีไม่มีกฎบงั คับวา่ จะต้องมเี คร่ืองดนตรคี รบทุก ๆ หนา้ ท่ี แต่ตอ้ งคำนึงถงึ ลกั ษณะของวงดนตรีน้นั ๆ ว่ามี
ความต้องการให้เป็นอย่างไร และถ้าวงดนตรีชนิดใดที่มีเครื่องดนตรีหลายอย่าง ก็จะมีหน้าที่แตกต่างกันไป
ตามท่กี ล่าวมา

วงเคร่ืองสาย

ประเภทของ วงป่ีพาทย์
วงดนตรไี ทย

วงมโหรี

โดยสรุปประเภทของวงดนตรีไทยประกอบดว้ ย 3 ประเภท คือ วงเครื่องสาย หมายถึง วงดนตรีทีเ่ กิด
จากการผสมวงกันระหว่างเครื่องดีดและเครื่องสีเป็นหลัก ส่วนเครื่องดนตรีชนิดอื่น ๆ นิยมใช้เครื่องดนตรีที่มี
ระดับเสียงกลมกลืนและสอดคล้องกัน วงเครื่องสายมีลักษณะเสียงที่นุ่มนวล แม้จะมีเสียงแหลมผสมด้วยแต่
ยังคงความนุ่มนวลในภาพรวมของวง ประเภทที่สอง วงปี่พาทย์ หมายถึง วงดนตรีที่เกิดจากการประสมวงกัน
ระหว่างเครื่องดนตรีประเภทเครื่องเป่า และเครื่องตีเป็นหลัก วงปี่พาทย์มีลักษณะเสียงที่ดัง หนักแน่น แหลม
สูง แม้จะมีเสียงของเครื่องดนตรีบางชนิดที่ทุ้มตำ่ นุ่มนวลผสมอยู่ด้วย แต่ในภาพรวมของวงก็ยังคงความแหลม
สงู หนกั แน่นเปน็ หลกั ประเภททส่ี าม วงมโหรี หมายถึง วงที่มเี คร่อื งดนตรปี ระสมวงครบทุกกลุม่ คือ เคร่อื งดีด
สี ตี และเป่า ลักษณะเด่นของวงดนตรีประเภทนี้ คือ ความกลมกลืนของระบบเสียงที่มาจากการใช้เครื่อง
ดนตรีประเภทเครื่องตีที่ถูกย่อสัดส่วน เช่น ฆ้องวง โดยฆ้องวงที่ประสมในวงมโหรีเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ฆ้อง
มโหรี” การปรับลดขนาดเครื่องดนตรีประเภทเครื่องตีเพราะต้องการให้ระบบเสียงมีความดังที่เข้ากันได้กับ
เครื่องดนตรีประเภทเครื่องสาย วงมโหรีมีลักษณะเสียงครบถ้วนทั้ง ทุ้ม นุ่มนวล แหลมสูงผสมผสานกันอย่าง
กลมกลืนไม่เน้นเสียงดังจนเกินไป และวงสุดท้ายที่หมายรวมเป็นหนึ่งในประเภทวงมโหรีคือ วงมหาดุริยางค์
ไทย

เอกสารประกอบการเรียนการสอน รายวชิ าพืน้ ฐานศลิ ปศกึ ษา 3 (ดนตรีไทย) อาจารย์ ดร.ณฐั พงศ์ แก้วสุวรรณ์
อาจารย์นสิ ติ นริศรา สนธิ