ประวัติ กลุ่ม4

E-BOOK

บุคคลที่มีบทบาทในการส่งเสริม
การสร้างสรรค์ ภูมิปัญญา

เเละวัฒนธรรมไทยซึ่งมีผลต่อ
สังคมไทยปัจจุบัน

กลุ่ม๔
ม.๔/๑

คำนำ

หนังสืออิเล็คโทรนิคเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชา
ประวัติศาสตร์ เพื่อให้ได้ความรู้และเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับบุคคล
ที่มีบทบาทในการส่งเสริมการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาและวัฒนธรรม
ไทยซึ่งมีผลต่อสังคมไทยปัจจุบันโดยได้ศึกษาผ่านแหล่งความรู้
ต่างๆอาทิเช่น หนังสือเรียนประวัติศาสตร์ ตำราต่างๆ และแหล่ง
ความรู้จากเว็บไซต์อินเทอร์เน็ต โดยหนังสืออิเล็คโทรนิคเล่มนี้มี
เนื้อหาเกี่ยวกับชีวประวัติและผลงานของแต่ละบุคคลที่เกี่ยวข้องกับ
การส่งเสริมการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาและวัฒนธรรมไทยทั้งบุคคล
สำคัญที่อยู่ในจังหวัดอุบลราชธานีและบุคคลสำคัญของ
ประเทศไทย

ผู้จัดทำคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่าการจัดทำเอกสารฉบับนี้จะมี
ข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจชีวประวัติและผลงานของบุคคล
ที่มีบทบาทต่อการส่งเสริมดารสร้างสรรค์ภูมิปัญญาและวัฒนธรรม
ไทย

คณะผู้จัดทำ
นายชิโนรส เรืองโรจน์ ม.4/1 เลขที่2
นายนายพร้อม ประดิษฐกุล ม.4/1 เลขที่4

นายสิรภพ ขันแก้ว ม.4/1 เลขที่6
นายวีรวิชญ์ ไสยสมบัติ ม.4/1 เลขที่13
นางสาวปสุตา เชาว์ศรีกุล ม.4/1 เลขที่17
นางสาวสุภาพันธ์ นวจองพันธ์ ม.4/1 เลขที่20
นางสาวภิรญา นาคช่วย ม.4/1 เลขที่34
นางสาววรปภา ศรีกำพล ม.4/1 เลขที่35
นางสาวพิมพ์วิภา โกศล ม.4/1 เลขที่36

สารบัญ หน้า

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพล ๑
อดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ๒
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพ ๓
รัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร มหาวชิราลง
กรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐสีมา
คุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ๔

สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรม ๕
หลวงนราธิวาสราชนครินทร์

นางบุญเพ็ง ไฝผิวชัย ๖

อาจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ ๗
นายคำหมา แสงงาม ๘
นายฉลาด ส่งเสริม ๙
พระครูวิโรจน์รัตโนบล ๑๐

1

บุคคลที่มีบทบาทในการส่งเสริมการสร้างสรรค์ภูมิปัญญา
เเละวัฒนธรรมไทยซึ่งมีผลต่อสังคมไทยปัจจุบัน

๑.)พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช

มหาราช บรมนาถบพิตร


ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ไทยที่ทรงใกล้ชิดกับราษฎร และทรงปฏิบัติ
พระราชกรณียกิจเพื่อประชาชนชาวไทยอยู่ตลอดเวลา โดยพระองค์ทรงปลูก
ฝังในเรื่องคุณธรรม จริยธรรม และ
ทรงคิดคันหาวิธีการต่างๆ เพื่อช่วยเหลือประชาชนให้
สามารถพึ่งตนเองได้และพันจากความทุกข์ยาก


พระองค์ทรงมีพระราชประสงค์ที่จะนำภูมิปัญญา วัฒนธรรมไทยมา

ประยุกต์ช่วยเหลือให้บรรดาพสกนิกรสามารถดำรง
ชีวิตได้อย่างมีความสุข

(๑) ทรงอาศัยวรรณกรรมสำหรับเพื่อนใจคนไทยให้มีความเพียรไม่
ย่อท้อในการดำเนินชีวิตเห็นได้จากเรื่องพระมหาชน

(๒) ทรงส่งเสริมให้เกิดความรักสถาบันการศึกษา โดยพระองค์ทรง
แต่งเพลงประจำมหาวิทยาลัยต่างๆ

(๓) ทรงส่งเสริมให้มีการสร้างกำลังใจแก่เกษตรกรด้วยการฟื้นฟูพระ
ราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญขึ้นเป็นพระราชพิธีรวมกัน

(๔) ทรงเป็นแบบอย่างของการส่งเสริมให้เกิดการสร้างสรรค์
ภูมิปัญญาและวัฒนธรรมไทย ส่งเสริมให้มีการใช้ประฃโยชน์จากของ
ท(ี๕่มี) พระองค์ส่งเสริมให้มีโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
สนับสนุนให้ชาวบ้านนำไปประยุกต์ใช้แก้ปัญหาเพื่อให้ชุมชนเข้ม
แข็งและสามารถพึ่งพาตนเองได้

บทพระราชนิพนธ์ เรื่องพระมหาชนก (๖) ทรงส่งเสริมให้ราษฎรไทยรักภาษาไทยแลประวัติศาสตร์ไทย
พระองค์ทรงมีพระบรมราโชวาทพระราชทานแก่ปวงชนชาวไทยเกี่ยว
กับความสำคัญในการอนุรักษ์โบราณสถานและโบราณวัตถุเเละการ
รักษาและการใช้ภาษาไทยอย่างถูกต้อง

2

๒.) สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

ทรงส่งเสริมให้ชาวบ้านมีรายได้เสริม
โดยจัดให้มีการฝึกงานศิลปาชีพที่

ประดิษฐ์ขึ้นจากวัสดุที่มีอยู่ในท้องถิ่น
ของตน และยังเป็นการฟื้นฟูและรักษา
ประดิษฐกรรมบางอย่างของชาวบ้านที่
นับวันจะค่อยๆสูญหายไปให้มีผู้สืบสาน
ต่อไปได้งานศิลปาชีพไทย

พระองค์ทรงส่งเสริมให้เกิดการสร้างสรรค์ทาง
ด้านวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยให้กับ
ราษฎร โดยทรงริเริ่มงานศิลปาชีพ
เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๕เพื่อส่งเสริมให้ชาวบ้านมีรายได้
เสริมและอยู่ดีกินดีงานศิลปาชีพต่างๆ ที่ทรงส่ง
เสริม เช่น การทอผ้าไหมฟื้นเมือง

พระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้วฯ ให้จัด
ตั้งมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพพิเศษในพระบรมราชินู
ปถัมก็ขึ้นซึ่งภายหลังได้เปลี่ยนชื่อเป็น "มูลนิธิส่ง
เสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรม
ราชินีนาถ"

3

๓.) สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้า
มหาจักรีสิรินธร มหาวชิราลงกรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐ
สีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี

สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ทรง
งานเพื่อประโยชน์ต่อการสร้างสรรค์วัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยก็

มีอีกมากมาย โดยพระองค์ได้ทรงใช้พระปรีชาสามารถเหล่
านั้นเพื่อ

การอนุรักษ์ ส่งเสริมและให้การอุปถัมภ์ในด้านศิลปะวัฒนธรรม
และภูมิปัญญาไทยอย่างกว้างขวาง พระปรีชาสามารถทางด้านภาษา
ของพระองค์โดยเฉพาะภาษาไทยและภาษาที่เป็นประโยชน์ต่อการ
สร้างสรรค์วัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยนอกจากนี้พระองค์ยังทรงมี
ความเชี่ยวชาญทางด้านดนตรีไทย ทรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา
มาตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ ดังเห็นได้จากการที่ส่งเป็นผู้แทนพระองค์
เพื่อเป็นองค์ประธานในพิธีทางศาสนาหลายครั้ง นอกจากนี้
พระองค์ยังทรงริเริ่มให้มีการฟื้นฟูประเพณีวันวิสาขบูชาซึ่งเคยมีมา
ตั้งแต่ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระองค์ทรงเป็นองค์ประธานในการดำเนินการให้มีการซ่อมแซมวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เนื่องในพระราชพิธี
สมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ครบรอบ 200 ปี ประชาชนชาวไทยและรัฐบาลจึงทูลเกล้า ถวายพระสมญานามว่าส่ง
เป็น “เอกอัครราชูปถัมภก มรดกวัฒนธรรมไทย” เมื่อพุทธศักราช 2531 และ “วิศิษฏศิลปิน” เมื่อ
พุทธศักราช 2540 ขณะเดียวกันเพื่อเทิดพระเกียรติคณะรัฐมนตรีจึงได้มีมติให้วันที่ 2 เมษายนซึ่งเป็นวัน
คล้ายวันพระราชสมภพของพระองค์เป็นวันอนุรักษ์มรดกไทย

พระราชกิจ
- ด้านการทหาร : ทรงให้ความสำคัญต่อการพัฒนาหลักสูตร
การสอนนักเรียนนายร้อย
- ด้านการศึกษา : ทรงให้ความสำคัญต่อการศึกษาใน
ครอบครัวอันเป็นจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้
- ด้านการพัฒนา : ทรงสืบสานงานของตามแนวทางการพัฒนา
ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้า ฯ
พระบรมราชินีนาถ เพื่อพัฒนาประเทศไทยในทุกระดับ
- ด้านการต่างประเทศ : ทรงเสด็จเข้าร่วมการประชุมกับผู้นำ
ระดับโลกหลายครั้ง

44

๔.) สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงมีผลงานในด้านการส่งเสริมและอนุรักษ์
ภูมิปัญญาและวัฒนธรรมของชาวเขาเผ่าต่าง ๆ ในภาคเหนือ เช่น ภายใต้การ
ดำเนินงานของมูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ได้มีการดำเนินการเพื่อส่งเสริมอาชีพ การรักษา
ศิลปวัฒนธรรมของชาวเขาเพื่อช่วยแก้ไขปัญ
หาความเป็นอยู่ เช่น ส่งเสริมให้มีการ
ทอผ้าพื้นเมืองของชาวเขาที่มีเอกลักษณ์ประจำเผ่า การทำเครื่องประดับพื้นเมืองของ
ชาวเขา เช่น เครื่องเงิน เพื่อขายให้แก่บรรดานักท่องเที่ยว การส่งเสริมอาชีพให้
ชาวเขามีงานทำ เช่น การปลูกพืชเมืองหนาวที่ดอยตุง การนำเมล็ดกาแฟพันธุ์อารา
บิกา ไม้ดอกเมืองหนาวมาปลูกและพืชต่าง ๆ เช่น เห็ดหลินจือ หน่อไม้ฝรั่ง สตอ
รอว์เบอร์รี กล้วยไม้ เป็นต้น

นอกจากนี้ ทรงให้ความเหลือแก่ชาวเขาและเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานในท้องถิ่น
ทุรกันดาร เช่น ทรงตั้งหน่วยแพทย์เคลื่อนที่ พอ.สว. ดูแลสุขภาพอนามัยแก่
คนในชนบท ทรงสนับสนุนให้ตำรวจตระเวนชายแดนทำหน้าที่สอนหนังสือให้แก่
ชาวเขาและชาวบ้านอีกทางหนึ่ง ทรงส่งเสริมอาชีพของชาวบ้านและชาวเขาโดยเฉพาะ
เพื่ออนุรักษ์และสืบทอดภูมิปัญญาและวัฒนธรรมในแต่ละท้องถิ่น

5

๕.) สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์

ทรงเป็นสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอในรัชกาลที่
๙ ประสูติวันที่ ๖ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๖๖
แ๒ล๕ะ๕สิ้๑น
พระชนม์เมื่อวันที่ ๒ มกราคม พุทธศักราช

พระองค์มีความสนพระทัยอ่านหนังสือทุก
ประเภทโดยเฉพาะด้านภาษาไทยและ
ประวัติศาสตร์จึงทรงพระปรีชาสามารถด้านพระ
นิพนธ์ในหลายประเภท

ผลงาน/พระราชกรณียกิจ
- พระนิพนธ์เกี่ยวกับพระราชวงศ์
เช่น แม่เล่าให้ฟัง, พระราชธิดาในรัชกาลที่๕ และ
จุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์
- พระนิพนธ์เกี่ยวกับการท่องเที่ยว เช่น ๑ โหลใน
เมืองจีน, จากโคริโอสู่โคเรีย และยูนาน Yunan
- ทรงพระราชทานชื่อโรงละครหุ่นละครโจหลุยส์ว่า
“นาฏยศาลา หุ่นละครเล็ก”และได้ทรงเป็นองค์
อุปถัมภ์มูลนิธิโรงละครหุ่นละครเล็กต่างๆซึ่งเป็น
ภูมิปัญญาท้องถิ่นของไทย

66

๖.) นางบุญเพ็ง ไฝผิวชัย

นางบุญเพ็ง ไฝผิวชัย ฝึกฝนหมอลำตั้งแต่เยาว์วัย รับงานแสดงได้ตั้งแต่อายุยังน้อย

เป็นหมอลำที่มีความสามารถ มีคารมคมคายเป็นเลิศ มีไหวพริบปฏิภาณ เป็นหมอลำคารม

กล้า นางบุญเพ็ง ไฝผิวชัย ได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะ

การแสดง (หมอลำ) ประจำปี๒๕๕๐


นอกจากมีอาชีพแสดงหมอลำแล้ว ท่านยังได้ช่วย
เหลืองานด้านต่างๆ ของสังคม โดยเฉพาะการร่วมมือ
เพื่อประชาสัมพันธ์กิจกรรมที่เป็นประโยชน์ เช่น
การป้องกันโรคเอดส์ การรณรงค์โครงการอีสานไม่กิน
ปลาดิบ ร่วมอนุรักษ์เผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมไทย
ได้ถ่ายทอดวิชาหมอลำให้กับลูกศิษย์เป็นจำนวนมาก
จากผลงานการแสดงและผลงานในฐานะผู้ทรงวิทยา
คุณด้านการแสดงพื้นบ้าน
จึงได้รับยกย่องให้เป็น“ราชินีหมอลำกลอน”
ผู้สืบทอดมรดกวัฒนธรรมอีสานที่ควรค่าแก่การยกย่อง

7

๗.) อาจารย์เฉลิม นาคีรักษ์

อาจารย์เฉลิม นาคีรักษ์ เกิดเมื่อวันที่ ๒๑ กันยายน พ.ศ. ๒๔๖๐ ปัจจุบันถึงแก่
กรรมแล้วเมื่อวันที่ ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๕ ท่านมีความสามารถทางด้านงานศิลปะ
แบบใหม่ผสมผสานกันจนกลายเป็นผลงานประยุกต์




ท่านได้รับรางวัลศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) เมื่อพ.ศ. ๒๕๓๑
นอกจากนั้น
ผลงาน -พ.ศ. ๒๕๒๓ เป็นประธานก่อตั้งกลุ่ม "ศิลปไทย ๒๓" เพื่อต้านอิทธิพลศิลปะ
จากยุโรป อเมริกา
-พ.ศ. ๒๕๒๗ เริ่มโครงการจิตรกรรมฝาผนังวัดพุทธประทีป กรุงลอนดอน ประเทศ
อังกฤษ และเดินทางไปเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดพุทธปทีป โดยไม่คิดค่าจ้าง
-พ.ศ. ๒๕๓๙ เริ่มดำเนินการออกแบบก่อสร้างอุโบสถ วัดร่องขุ่น จังหวัดเชียงรายบ้าน
เกิดของตนถวายเป็นพุทธบูชาจนถึงปัจจุบัน

8

๘.) นายคำหมา แสงงาม

นายคำหมา เเสงงาม ศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์(การปั้นแกะสลัก)ประจำปี ๒๕๒๙
มีผลงานเป็นที่ยอมรับของมหาชนชาวอีสาน จนมีผู้ให้สมญานามว่า "ช่างเทวดา" หรือ "ช่าง
เนรมิต"เป็นผู้ริเริ่มนำเอาแม่แบบของลายไทยมาใช้กับการแกะลายเทียน การตกแต่งโลง
ศพ การตกแต่งบั้งไฟ ช่วยให้ดูสวยงามกลมกลืน
ไปกับศิลปะแบบพื้นบ้านอีสาน

ผลงานที่สำคัญทำให้นายคำหมาได้รับการยกย่องมีดังต่อไปนี้คือ
๑).การบูรณะองค์พระธาตุพนม ซึ่งนายคำหมาได้ร่วมเดินทางไปกับคณะครูวิโรจน์โนบล

ในขณะที่บวชเป็นสามเณร
๒).งานปั้นและหล่อพระพุทธรูปที่สำคัญคือพระประธานองค์ใหญ่วัดสุปัฏนารามวรวิหาร

อุบลราชธานี
๓).การบูรณะวัดพระศรีอุบลรัตนศาสดารามในงานฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ครบ๒๐๐ปี
๔).ออกแบบและก่อสร้างซุ้มประตูวัด กำแพงแก้ว ๔๕ แห่ง
๕).การสร้างเมรุเผาศพแบบชั่วคราวเป็นประจำทุกปี ไม่ต่ำกว่าปีละ ๗ ครั้ง
๖).สร้างนกหัสดีลิงค์ สำหรับเผาศพเจ้านายและพระเถระ ประมาณ ๒๐ ครั้ง
๗).ออกแบบและก่อสร้างโบสถ์ไม่น้อยกว่า ๔๐ แห่ง

9

๙.) นายฉลาด ส่งเสริม

นายฉลาด ส่งเสริม หรือ ป.ฉลาดน้อย มีชื่อเล่นว่า เป ศิลปินแห่งชาติปี พ.ศ.
๒๕๔๘ สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) เป็นหมอลำเรื่องต่อกลอน ที่มีความโดดเด่นเป็น
ที่รู้จักในด้านน้ำเสียงที่ก้องกังวาลเป็นแบบฉ
บับเฉพาะตัว คำร้องมีการใช้คำเลียนเสียง
ธรรมชาติ เป็นแบบฉบับเฉพาะตัว โดยเฉพาะความสามารถแต่งกลอนลำทำนองเมืองอุบล
จะนำเอาสิ่งแวดล้อม ธรรมชาติตามท้องถิ่น มาแต่งเป็นกลอนลำ กลอนลำแต่ละกลอนจะมี
คติสอนใจผู้ฟังอยู่เสมอ ซึ่งถือว่าเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างแท้จริง

ผลงานเด่น
-นางนกกระยางขาว โดยให้ข้อคิดสื่อถึงผู้ชมให้ทำความดี
สร้างบุญกุศลจะได้เกิดในภพภูมิที่ดี
-พระเวสสันดรชาดก ให้ข้อคิดเกี่ยวกับการบริจาคทาน
เป็นการกระทำที่สมควรได้รับการอนุโมทนา เเละสะท้อน
แนวคิดสำคัญเกี่ยวกับความรักของแม่ที่มีต่อลูกอย่างสุดชีวิต
-ผาแดงนางไอ่ โดยให้ข้อคิดที่ว่าที่ใดมีรักที่นั่นย่อมมีทุกข์
-เพลงรักบุญบั้งไฟ

610

๑๐.) พระครูวิโรจน์รัตโนบล

พระครูวิโรจน์รัตโนบล มีนามเดิมว่า รอด สมจิตร ท่านเป็น สหธรรมมิก กับ
พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (จันทร์ สิริจนฺโท พ.ศ. ๒๓๙๙-๒๔๗๕) เนื่องจากเป็น
เพื่อนกันมาตั้งแต่ครั้งเป็นฆราวาส อุปสมบท เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๑ที่วัดป่าน้อย (วัด
มณีวนาราม) ภายหลังจากอุปสมบทแล้ว ท
่านถูกส่งให้ไปประจำอยู่ที่วัดทุ่งศรีเมือง
ซึ่งเป็นแหล่งการศึกษาที่สำคัญของเมืองอุบลในสมัยนั้น ท่านได้มีโอกาสศึกษา
พระปริยัติธรรม วิชาการช่าง ตลอดจนข้อวัตรปฏิบัติ และปฏิปทาอย่างพระสงฆ์ จน
ท่านมีความชำนาญงานช่างต่าง

พระครูวิโรจน์ฯ ยังได้เป็นกรรมการสร้างอุโบสถวัด
สุปัฏนาราม และนำประชาชนหล่อพระพุทธรูปสำคัญ
ของเมืองอุบลฯ ๓ องค์ คือ พระมิ่งเมือง พระศรีเมือง
และ พระสัพพัญญู ซึ่งในปัจจุบันเป็นพระประธานใน
พระอุโบสถ วัดสุปัฏนาราม ได้นำพระประธานปูนปั้น
ในวัดร้างต่างๆ มาบูรณะขึ้นใหม่ให้งดงามเหมือนเดิม
พระครูวิโรจน์รัตโนบล ยังได้บูรณะพระธาตุพนม
อันเป็นเจดีย์สถานที่เก่าแก่ที่สุดในลุ่มแม่น้ำโขง

ภาพการบูรณะองค์พระธาตุพนม ปี พ.ศ. ๒๔๔๔ พระมิ่งเมืองอุบลราชธานี

บรรณานุกรม

รศ.ณรงค์ พ่วงพิศ และ รศ.วุฒิชัย มูลศิลป์. ประวัติศาสตร์ไทย ม.4-ม.6.
พิมพ์ครั้งที่ 18. กรุงเทพฯ: บริษัท อักษรเจริญทัศน์ อจท. จำกัด,

2551
ทำเนียบศิลปินแห่งชาติ จังหวัดอุบลราชธานี. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:

https://www.guideubon.com/2.0/ubon-story/561/.
(วันที่สืบค้นข้อมูล 14 พฤษจิกายน 2565)
เฉลิม นาคีรีกษ์. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
https://th.wikipedia.org/wiki/เฉลิม_นาคีรักษ์.
(วันที่สืบค้นข้อมูล 14 พฤษจิกายน 2565)
นายคำหมา แสงงาม ศิลปินแห่งชาติ. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
http://www.m-culture.in.th/album/148031/js/.
(วันที่สืบค้นข้อมูล 14 พฤษจิกายน 2565)
ฉลาด ส่งเสริม. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
https://th.m.wikipedia.org/wiki/ฉลาด_ส่งเสริม.
(วันที่สืบค้นข้อมูล 14 พฤษจิกายน 2565)
อาจารย์เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
https://sites.google.com/a/wsk.ac.th/wsk5706/silpin-thiy-
thi-michux-seiyng/phl-ngan.
(วันที่สืบค้นข้อมูล 14 พฤษจิกายน 2565)