ชุดการเรียนรู้ดนตรีไทยที่เน้นทักษะปฏิบัติการตีระนาดทุ้มเพลงแขกบรเทศ(ชั้นเดียว)

ชุดการเรียนรดู้ นตรไี ทยทเี่ น้นทกั ษะการปฏบิ ัติ
เรือ่ ง ทักษะการปฏิบัติระนาดทุ้ม เพลงแขกบรเทศ (ชัน้ เดยี ว)

ของนักเรียนระดับชัน้ มธั ยมศึกษาปที ่ี 3 โรงเรยี นวัดแหลมฟา้ ผ่า

กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศิลปะ รายวชิ า ดนตรี 5 รหัสวชิ า ศ 23101

ชดุ การเรยี นรดู้ นตรีไทยทเ่ี นน้ ทักษะปฏิบัติ
เรื่อง ทักษะการปฏบิ ตั ริ ะนาดท้มุ เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดยี ว)
ของนักเรียนระดับชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 3 โรงเรียนวดั แหลมฟ้าผ่า

กลุ่มสาระการเรียนรู้ศลิ ปะ รายวิชา ดนตรี รหสั วิชา ศ 23101

สอนโดย
นางสาวศศิวมิ ล เพียรโชคดี
ตำแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชำนาญการ

โรงเรยี นวดั แหลมฟ้าผ่า
สำนักงานเขตพืน้ ท่กี ารศึกษาประถมศึกษาสมทุ รปราการ เขต 1

คำนำ

ชุดการเรียนรู้ดนตรีไทยที่เน้นทักษะปฏิบัติ เร่ือง ทักษะการปฏิบัติระนาดทุ้ม เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดียว)
ของนกั เรียนระดับช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 3 โรงเรียนวัดแหลมฟ้าผ่า กลุ่มสาระการเรียนรูศ้ ิลปะ รายวิชา ดนตรี 5 รหัสวิชา
ศ 23101 จัดทำขึ้นเพื่อเป็นพื้นฐานในการฝึกทักษะปฏิบัติระนาดทุ้ม มีการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนท่ีเน้นผ้เู รียน
เป็นสำคัญส่งเสริมให้ผู้เรียนเกิดความสนใจ เหมาะสมกับวัย ระดับชั้น และเป็นการปลูกฝังให้ผู้เรียนรักความเป็นไทย
สามารถพัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนได้อีกด้วย ซึ่งผู้เรียนได้ศึกษาและเรียนรู้ด้วยตนเอง โดยมีครูเป็นผู้คอยให้
คำแนะนำ ส่งเสริมการพัฒนาด้านความรู้ เจตคติ คุณธรรม ค่านิยม และคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของผู้เรียน
สอดคล้องกับหลกั สตู รแกนกลางการศกึ ษาข้นั พื้นฐาน พทุ ธศักราช 2551

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดการเรียนรู้ดนตรีไทยที่เน้นทักษะปฏิบัติชุดนี้จะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนา
ผู้เรียน ส่งผลให้ผู้เรียนตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญของดนตรีไทยอันเป็นเอกลักษณ์ประจำชาติ ส่งเสริมให้เกิด
ความคิดสร้างสรรค์ สามารถนำความรู้ที่ได้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันได้และส่งเสริมให้ครูจัดกิจกรรมการเรียนรู้
ได้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ซึ่งเป็นสว่ นสำคญั ในการพัฒนาทกั ษะการเลน่ ดนตรไี ทย

ศศวิ ิมล เพียรโชคดี

สารบัญ หนา้

เร่อื ง 1
2
คำช้ีแจง 3
แผนผังแสดงข้นั ตอนการเรยี นโดยใช้ชดุ การเรียนรู้ดนตรีไทย 4
คำแนะนำสำหรับนกั เรยี น 5
มาตรฐานการเรยี นรู้/ตัวช้ีวัด/สาระการเรียนรู้ 6
จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ 8
แบบทดสอบก่อน - หลงั เรียน 9
ใบความรู้ เรื่องระนาดทมุ้ 10
ใบความรู้ เรอื่ งท่านง่ั 11
ใบความรู้ เรื่องการจับไม้ 12
ใบความรู้ เร่อื งส่วนประกอบของระนาดทมุ้ 13
ใบงาน เร่ืองส่วนประกอบของระนาดทุ้ม 14
ใบงาน เรอื่ งโน้ตบนระนาดทุ้ม 15
ใบงาน เรอ่ื งโนต้ เพลงแขกบรเทศ (ชนั้ เดียว) 30
ตวั อยา่ งสือ่ การสอน เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดียว)
รูปภาพผืนระนาดทมุ้ จำลอง

1

คำชี้แจง

1. ชุดการเรียนรู้ดนตรีไทยชุดนี้ เรื่อง เรื่อง ทักษะการปฏิบัติระนาดทุ้ม เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดียว) ของ
นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 โรงเรียนวัดแหลมฟ้าผ่า ใช้ประกอบแผนการจัดการเรียนรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้
ศลิ ปะ รายวชิ า ดนตรี รหสั ศ 23101 ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ี่ 3

2. ชดุ การเรยี นรู้ดนตรีไทยทเี่ นน้ ทักษะปฏบิ ัตชิ ดุ น้ี ประกอบดว้ ย
2.1 คำช้ีแจง
2.2 แผนผังแสดงขน้ั ตอนการเรยี นโดยใช้ชุดการเรยี นรดู้ นตรีไทย
2.3 คำแนะนำสำหรบั นักเรียน
2.4 มาตรฐานการเรยี นร/ู้ ตัวชวี้ ดั /สาระการเรยี นร/ู้ จดุ ประสงค์การเรียนรู้
2.5 แบบทดสอบกอ่ นเรียน - หลังเรียน
2.6 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน - หลงั เรียน
2.7 ใบความรู้เร่ืองระนาดทมุ้
2.8 สอ่ื อเิ ลก็ ทรอนิกส์ เร่อื งการเล่นเพลง แขกบรเทศ ช้ันเดียว
2.9 ใบงาน
2.10 แบบบนั ทึกคะแนน

3. ผใู้ ช้ชดุ การเรยี นรู้ดนตรไี ทยควรศกึ ษาคำแนะนำในการใช้ชุดการเรียนรู้ดนตรไี ทยกอ่ นทุกครงั้

2

แผนผงั แสดงข้ันตอนการเรยี นโดยใช้ชุดการเรยี นรดู้ นตรีไทย

เรอื่ ง ทักษะการปฏบิ ตั ริ ะนาดทมุ้ เพลงแขกบรเทศ (ชัน้ เดยี ว)
ของนกั เรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 3 โรงเรียนวดั แหลมฟา้ ผ่า

1.อ่านคำชแ้ี จง/คำแนะนำการใชช้ ุดการเรยี นร้ดู นตรไี ทย

ไมผ่ ่านเกณฑ์

2. ศึกษาชดุ การเรยี นรู้ดนตรไี ทยโดบปฏิบตั กิ จิ กรรม
- ทำแบบทดสอบก่อนเรียน
- ศกึ ษาค้นคว้าใบความรู้ในชดุ การเรียนเรอ่ื งระนาดทมุ้
- ศกึ ษาค้นคว้าใบความรู้ในชุดการเรียนเรือ่ งสว่ นประกอบระนาดทุ้ม
- ศึกษาวิดโี อการสอนตีระนาดทุ้ม เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดยี ว)
- ทำกิจกรรมใบงานในชุดฝึกการเรียนรดู้ นตรีไทย
- ปฏิบตั ิกิจกรรมการตีระนาดทุ้ม เพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดียว)
- ทำแบบทดสอบหลังเรียน

3. ตรวจสอบคำตอบแบบทดสอบก่อนเรยี น - หลังเรยี น, การประเมนิ ผล
การปฏิบตั ิตีระนาดทุ้มเพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดียว) ผา่ นเกณฑ์

3

คำแนะนำสำหรับนกั เรียน

การเรียนรู้โดยใช้ชุดการเรียนรู้ดนตรีไทยที่เน้นทักษะการปฏิบัติ เรื่อง ทักษะการปฏิบัติระนาดทุ้ม เพลง
แขกบรเทศ (ชั้นเดียว) ของนักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 โรงเรียนวัดแหลมฟ้าผ่า กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ
เพื่อช่วยให้นักเรียนสามารถเรียนได้ง่ายขึ้น มีความรู้ความเข้าใจดีขึ้น โดยให้นักเรียนปฏิบัติตามขั้นตอนที่กำหนดไว้
ซ่ึงมีครูเปน็ ที่ปรึกษา โดยปฏบิ ัตติ ามข้ันตอนดังต่อไปนี้

1. นักเรยี นอ่านคำช้ีแจง และคำแนะนำใหเ้ ขา้ ใจก่อนลงมอื ศึกษาชุดการเรยี นร้ดู นตรไี ทย
2. นักเรียนทำความเขา้ ใจมาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชว้ี ดั /จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้
3. นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน จำนวน 10 ข้อ โดยใช้เวลา 10 นาที เพื่อตรวจสอบความรู้พื้นฐาน
ของนกั เรียน
4. นกั เรยี นศกึ ษาเนือ้ หาแตล่ ะเร่อื งในใบความรู้ใหเ้ ข้าใจกอ่ นทำแบบทดสอบหลงั เรียน
5. นกั เรียนศึกษาคลปิ การสอนการตีระนาดทุม้ ตามวดิ ีโอ ในเพลง แขกบรเทศ ชั้นเดยี ว
6. นกั เรยี นลงมอื ปฏบิ ตั กิ ารตีระนาดทุ้มในสอื่ จำลองผืนระนาดท้มุ
7. นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน จำนวน 10 ข้อ โดยใช้เวลา 10 นาที เพื่อตรวจสอบความก้าวหน้า
ทางการเรียน นักเรยี นตรวจคำตอบแบบทดสอบกอ่ นเรียน – หลงั เรยี นดว้ ยตนเองแล้วบันทกึ ผลคะแนน

4

มาตรฐานการเรยี นรู้/ตวั ชว้ี ดั /สาระการเรียนรู้

มาตราฐานการเรียนรู้

ศ 2.1 เข้าใจและแสดงออกทางดนตรอี ย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วพิ ากษว์ ิจารณ์คุณคา่
ดนตรีถ่ายทอดความรสู้ ึก ความคิดต่อดนตรีอย่างอิสระ ชน่ื ชมและประยุกต์ใช้ในชวี ิตประจำวนั

ตวั ชวี้ ัด

ศ 2.1 ม.3/2 ร้องเพลง เลน่ ดนตรเี ด่ยี วและรวมวง โดยเนน้ เทคนคิ การร้อง การเล่น การ
แสดงออก และคณุ ภาพของเสยี ง

สาระการเรียนรู้

เทคนิคและการแสดงออกในการขบั ร้องและบรรเลงดนตรเี ด่ยี วและรวมวง

5

จุดประสงค์การเรียนรู้

ด้านความรู้ (Knowledge : K)

รูแ้ ละเข้าใจวิธีการน่งั การจบั ไม้ และสว่ นประกอบของระนาดทุ้ม

ดา้ นทักษะกระบวนการ (Process : P)

ปฏิบัติระนาดทมุ้ ได้อย่างถูกต้องตามหลกั การท่กี ำหนด

ดา้ นคุณลกั ษณะอันพงึ ประสงค์ (Attitude : A)

1. มวี ินัยในการฝกึ ซ้อมและหม่นั ฝึกฝนจนเกดิ ความชำนาญและคอยชว่ ยเหลอื ผู้อ่นื
2. ชนื่ ชมการบรรเลงดนตรีของตนเองและผอู้ ื่น

6

แบบทอดสอบกอ่ นเรียน-หลงั เรียน ได_้ _________คะแนน

ชือ่ ......................................................................................................ชั้น............... ...เลขท่ี...................

คำชี้แจง ใหน้ กั เรียนทำเครอ่ื งหมาย X ทับตัวอกั ษร โดยเลือกคำตอบทถ่ี กู ต้องทส่ี ุดเพยี งข้อเดียว (ขอ้ 1- 8)

1. “ระนาดทุม้ ” จดั อยใู่ นเครื่องดนตรปี ระเภทใด
ก. ดีด ข. สี ค. เปา่ ง. ตี

2. “ระนาดทุ้ม” มีจำนวนลกู ระนาดก่ีลูก

ก. 15 ลูก ข. 16 ลกู ค. 17 ลูก ง. 18 ลูก

3. “ระนาดทมุ้ ” ถูกสรา้ งข้ึนในรชั กาลใด

ก. รัชกาลที่ 1 ข. รัชกาลท่ี 3 ค. รชั กาลที่ 5 ง. รัชกาลท่ี 9

4. ข้อใดคือช่ือการจบั ไมร้ ะนาดทุม้ ข. การจับแบบตะเกยี บ
ก. การจบั แบบปากกา ง. การจับแบบปากเป็ด
ค. การจบั แบบปากเหยีย่ ว

5. จากภาพเปน็ การจับไม้ระนาดแบบใด

ก. การจบั แบบปากนกแกว้ ข. การจับแบบตะเกยี บ

ค. การจบั แบบปากกา ง. การจับแบบปากเหย่ยี ว

7

6. จากภาพเป็นส่วนประกอบใดของระนาดทุ้ม

ก. ลูกระนาด ข. รางระนาด

ค. แผ่นระนาด ง. ผนื ระนาด

7. จากภาพเป็นสว่ นประกอบใดของระนาดทุ้ม

ก. ลูกระนาด ข. รางระนาด

ค. โขนระนาด ง. ผืนระนาด

8. ขอ้ ใดคือไม้ระนาดทมุ้ ข. ค. ง.
ก.

ขอ้ 9 – 10 จงเตมิ โน้ตเพลงแขกบรเทศ (ชั้นเดยี ว) ใหถ้ ูกตอ้ งสมบูรณ์
9. ท่อน 1

-ดดด -ร-ม -ซ-ม -ร-ด

10. ท่อน 2

-ดดด -ร-ม -ซ-ม -ร-ด

8

ใบ เรื่อง ระนาดทุ้ม
ความรู้

“ระนาดทุม้ ” เป็นเครื่องดนตรไี ทยประเภทเครอ่ื งตี มีลกั ษณะทางกายภาพ
ประกอบดว้ ย

1. รางระนาดทมุ้
2. ผืนระนาดทุ้ม
3. โขนระนาดท้มุ
4. ไม้ตรี ะนาดทุ้ม(มลี กั ษณะเป็นไม้นวมเท่านน้ั ) เปน็ การสร้างเลียนแบบ
ระนาดเอก ใช้ไมช้ นดิ เดียวกนั กบั ระนาดเอก ลกู ระนาดทุ้มมีจำนวน 17 ลกู

“ระนาดทุม้ ” นัน้ เปน็ เครื่องดนตรีทถ่ี ูกสร้างขึ้นในรัชกาลท่ี 3
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา้ เจ้าอยู่หวั ซ่งึ เปน็ การสรา้ งเลียนแบบระนาดเอก ใชไ้ ม้
ชนดิ เดยี วกนั กับระนาดเอกหรอื ไมไ้ ผ่ ลูกระนาดทมุ้ มีจำนวนท้งั หมด 17 ลูก ราง
ระนาดทุม้ น้ันถูกประดิษฐ์ให้มีรูปรา่ งคล้ายหบี ไม้ แต่เวา้ ตรงกลางใหโ้ คง้ โขนปิดหวั
ท้าย เพือ่ เป็นท่แี ขวนผนื ระนาดน้ัน ถ้าหากวัดจากโขนดา้ นหน่ึงไปยังโขนอีกด้าน
หน่งึ มีเทา้ เตี้ยรองไว้ 4 มุม

9

ใบ เรื่อง ทา่ นั่ง
ความรู้

“ท่าน่ัง” ท่านง่ั ในการบรรเลงระนาดทุ้ม คือ วิธีการน่ังขัดสมาธิ โดยให้ขา
ด้านขวาทับขาดา้ นซา้ ยและสอดปลายเทา้ ดา้ นขวาในขณะบรรเลง โดยเวน้
ระยะหา่ งจากผืนระนาดทมุ้ ให้พอประมาณ และหนั หน้าเข้าหาก่ีงกลางของผืน
ระนาดท้มุ ซึง่ ในทา่ นัง่ ของผู้บรรเลงระนาดทมุ้ นั้นจะตอ้ งนง่ั ตวั ตรง หลังไมง่ อ
อกผายไหลผ่ ง่ึ ท่านั่งตอ้ งอยใู่ นทา่ ที่สุภาพเรียบร้อยซ่ึงดแู ล้วสวยสง่างาม

“ประโยชนข์ องการนั่งขดั สมาธิ”
1. เป็นทา่ นัง่ ทสี่ บาย เพราะเปน็ ทา่ นัง่ ที่เป็นธรรมชาติ
2. การนงั่ ขัดสมาธทิ ำใหฐ้ านการทรงตัวแน่นสง่ เสริมพลังในการตีระนาด
3. เมอ่ื เกดิ ปญั หาในการบรรเลงเช่น รางระนาดเคล่อื นหรอื ผนื

กระเพ่อื ม ผู้ตีระนาดเอกสามารถใช้ปลายเทา้ ท่ีอยู่ใต้รางระนาดปรับรางให้น่งิ เพราะ
ขณะน้นั จะไม่สามารถใชม้ อื ปรับรางระนาดในขณะที่กำลังบรรเลงได้

10

ใบ เรอ่ื ง การจับไม้
ความรู้

“การจับไม”้ การจับไม้ในการบรรเลงระนาดทุ้มนั้นมหี ลากหลายวิธี
และแต่ละสำนักในการฝึกหดั กจ็ ะเรียกชอ่ื การจบั แตกตา่ งกนั ออกไป เช่น การจบั
ไมแ้ บบปากกา การจับไม้แบบปากนกแก้ว เป็นต้น

…การจบั ไม้แบบปากกา ตำแหน่งของน้วิ ช้ีกบั
นว้ิ หวั แม่มือจับกา้ นไม้ใหอ้ ยู่ประมาณก่งึ กลางก้านไม้

…การจบั ไม้แบบปากนกแก้ว ใช้นิว้ ช้เี ล่อื น
ตำ่ ลงมาด้านนอกกา้ นไมป้ ระมาณขอ้ แรกของนิ้วช้ี

ส่วนประกอบของระนาดทุ้ม 11

ตะขอเกยี่ วเชอื กระนาด ผืนระนาด โขนระนาด

เชอื กร้อยลูกระนาด +

ไมร้ ะนาด(ไมน้ วม) ลูกระนาด

รางระนาด
เท้าระนาด

โน้ตเพลงแขกบรเทศ (ชัน้ เดยี ว) พร้อมการใชม้ ือสำหรบั บรรเลง

 บรรเลงท่อนละ 2 รอบ 

12

13

14

15

ส่อื การสอน การฝึกทกั ษะการปฏบิ ตั ิระนาดทมุ้ พื้นฐานในเพลงแขกบรเทศ (ช้ันเดยี ว)

สแกนดูคลปิ ตัวอยา่ งการตีระนาดทุ้ม
เพลงแขกบรเทศ (ชนั้ เดียว)
และฝกึ ตไี ปพรอ้ มๆกันไดน้ ะคะ

16

“ล” ตวั ท่ี 1 ตดี ว้ ยมือซา้ ย
“ล” ตัวที่ 2 และ 3 ตีด้วยมือขวา

“ล” ตวั ที่ 1 ตดี ้วยมือซ้าย
“ล” ตัวที่ 2 และ 3 ตีด้วยมอื ขวา

17

“ซ” ตัวที่ 1 ตีด้วยมอื ซา้ ย
“ซ” ตัวที่ 2 และ 3 ตดี ้วยมือขวา

“ม” ตัวท่ี 1 ตีดว้ ยมอื ซา้ ย
“ม” ตัวที่ 2 และ 3 ตีด้วยมอื ขวา

18

“ด” ตวั ท่ี 1 ตดี ว้ ยมือซ้าย
“ด” ตัวที่ 2 และ 3 ตีด้วยมอื ขวา

“ร” ลง 2 มอื คู่กัน

19

“ม” ลง 2 มอื คกู่ ัน
“ซ” ลง 2 มอื คู่กนั

20

“ม” ลง 2 มือคกู่ ัน

21

“ร” ลง 2 มือค่กู ัน

“ด” ลง 2 มือค่กู นั

22

“ม” ลง 2 มอื คกู่ ัน
“ร” ลง 2 มอื คู่กนั

23

“ด” ลง 2 มอื ค่กู ัน
“ล” ลง 2 มอื คู่กนั

24

“ม” ตวั ที่ 1 ตีด้วยมือซ้าย
“ซ” ตัวที่ 2 ตดี ว้ ยมือขวา
“ล” ตวั ที่ 3 ตดี ว้ ยมอื ขวา

“ด” ลง 2 มือค่กู นั

25

“ร” ลง 2 มือคู่กัน

“ด” ตวั ท่ี 1 ตีด้วยมอื ซ้าย
“ด” ตวั ท่ี 2 และ 3 ตดี ้วยมอื ขวา

26

ฮ

“ร” ลง 2 มือคู่กัน

“ม” ลง 2 มอื ค่กู ัน

27

“ซ” ลง 2 มอื คกู่ ัน
“ม” ลง 2 มอื คู่กนั

28

“ร” ลง 2 มอื คกู่ ัน
“ด” ลง 2 มอื คู่กนั

29

30

ผืนระนาดทุ้มจำลอง

ผืนระนาดทมุ้ จำลอง ทำจากกระดาษสี

ไม้ระนาดจำลองทำจากฝาขวดและตะเกียบไม้

วิธกี ารใช้งาน
ใชต้ ตี ามคำอธิบายจากชุดฝกึ ทักษะ