PEMASANGAN ELEKTRIK

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

RUJUKAN PENSYARAH

TAJUK MODUL PENDAWAIAN

1.0 Jenis Pendawaian

1.1 Pengenalan

Terdapat berbagai-bagai jenis sistem pendawaian yang dipraktikkan di Malaysia.
Dalam menentukan sistem pendawaian yang digunakan, beberapa faktor seperti
jenis bangunan, perlindungan mekanikal, keadaan pemasangan dan jenis
penebat kabel yang digunakan perlu diambil kira. Jenis sesuatu sistem
pendawaian boleh dinamakan dengan berpandukan kepada kaedah-kaedah
pemasangan kabel dan jenis salutan pada kabel.

1.2 Sistem Pendawaian Permukaan (Surface Wiring)

Ialah satu sistem di mana kabel-kabel digunakan dalam sesuatu pemasangan
yang dipasang pada permukaan dinding atau siling dengan menggunakan
plumbum tanpa sebarang pelindung tambahan.

1.3 Faktor pemilihan Sistem Pendawaian

Untuk memilih sesuatu sistem pendawaian ia perlu dirancangkan dahulu agar tidak

merugikan. Keutamaan harus diberikan supaya sistem ini mengawal kecekapan dan

selamat. Di antara perkara-perkara yang perlu diperhatikan adalah seperti berikut :-

1. Jenis beban yang hendak dipasang.
2. Keadaan tempat pemasangan.
3. Kos perbelanjaan.
4. Tempoh ketahanan pemasangan.
5. Kekemasan dan kecantikan.
6. Keadaan sekeliling.
7. Tempoh masa menyiapkan.
8. Perubahan atau penambahan litar masa akan datang.
9. Jenis voltan bekalan.
10. Keselamatan dan kelulusan TNB / JKR.

Ciri ciri pemilihan sistem pendawaian permukaan yang dianggapkan sesuai
adalah seperti berikut:

1. Bekalan voltan jenis 1 fasa.
2. Bangunan yang diperbuat daripada kayu atau batu.
3. Kos perbelanjaan murah.
4. Bilangan kabel atau litar akhir yang perlu dipasang adalah sedikit.
5. Kerosakan mekanikal kemungkinan berlaku amat kurang.

1

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

6. Memerlukan masa yang singkat untuk menyiapkan pendawaian.
7. Kadar kuasa beban yang dipasang adalah kecil.
2.0 Jenis Kabel
Kabel-kabel yang digunakan mestilah daripada jenis bersalut, ini adalah kerana
kabel yang dipasang secara sistem permukaan akan terdedah pada keadaan
sekeliling dan kerosakan mekanikal. Jenis kabel yang sesuai digunakan dibangunan
rumah kediaman adalah kabel bersalut pvc /pvc (pvk).
2.1 Kaedah pemasangan kabel
Dibuat dengan disokong oleh klip ke permukaan pendawaian dinding, tiang atau
siling. Sebelum sistem ini di jalankan pastikan permukaan pendawaian bukan
daripada bahan jenis logam. Bagi pendawaian permukaan yang dibuat di
bangunan batu atau simen, kabel akan diklipkan atas satu bilah papan ( wooden
batten) yang sebelum itu dipakukan ke dinding atau siling tersebut. Saiz klip yang
digunakan perlu dipilih agar sesuai dengan jumlah bilangan kabel yang perlu
disokong. Jarak pemasangan di antara klip ialah tidak melebihi 150mm.

CONTOH PENDAWAIAN PERMUKAAN

2

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Mendatar Pencengkam
Menegak

3.0 Pendawaian Ringkas
3.1 Pengenalan
Pendawaian ringkas ialah pendawaian asas kepada pendawaian sebenar. Tujuan
pendawaian ini dilakukan supaya peserta dapat membentuk klip plumbum
pelbagai saiz, meluruskan kabel dengan betul dan menyokong kabel dengan klip
plumbum. Pendawaian ini hendaklah menggunakan kabel berpenebat PVC/PVC
(Double PVC).
3.2 Jenis Klip
Terdapat dua jenis klip yang biasa digunakan iaitu klip aluminium dan plumbum.
Saiz klip yang digunakan perlu dipilih agar sesuai dengan jumlah bilangan kabel
yang perlu disokong.

Klip Aluminium

Klip Aluminium

Klip Plumbum

3

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Jarak maksima di antara klip yang menyokong kabel boleh dirujuk pada jadual 1a :

Garis Jarak maksimum bagi klip Kabel beperisai Kabepenebat
pusat Kabel getah tanpa perisai pvk mineral salut kuprum
Ke atau plumbum - bersalut atau salut aluminium
seluruh
an Umum Dalam kawalan
Kabel
1 Mendatar Menegak Mendatar Menegak Mendatar Menegak Mendatar Menegak
2 3 4 5 6 7 8 9
Mm
9 Mm Mm Mm Mm Mm Mm Mm Mm
250 400 600 800
9 15 300 400 150 250 350 450 900 1200
15 20 350 450 400 550 500 2000
20 40 400 550 450 600

Jadual 1a

Jadual ini menerangkan jarak bagi penyokong kabel

3.3 Jenis Pendawaian Ringkas

Terdapat 6 jenis pendawaian ringkas iaitu :

(a) Pendawaian Menegak
Jarak antara klip plumbum untuk pendawaian menegak ialah 100mm hingga
120mm.

120mm ..
120mm ..
120mm ..
..

4

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

(b) Pendawaian Melintang
Jarak antara klip plumbum untuk pendawaian melintang ialah 120mm hingga
150mm.

. . ..

. . ..

150mm 150mm 150mm

(c) Pendawaian Bengkok 90°

150mm 150mm

...

...
..

120mm

..

120mm

..

5

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

(d) Pendawaian Simpang 3.

..
..

.. . .

..
..

.. . .
.
.
. . 150mm 150mm

120mm . .
120mm
.
.

6

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

(e) Pendawaian Simpang 4

. .

120mm .

. . . .
.
120mm
..
.
.
. . ..

. . .. .. ..
.
. 150mm
150mm
150mm 150mm

120mm

. .

120mm

..

7

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

(f) Double Offset 135°

..

120mm

240mm ..

. .
. .

..

120mm

..

8

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

4.0 SAMBUNGAN DAN TAMATAN KABEL

4.1 Pengenalan

Sambungan dan tamatan kabel adalah satu kaedah yang dibenarkan untuk
mendapat sambungan yang kukuh dan selamat untuk mengalirkan arus elektrik di
dalam litar.

4.2 Kaedah Penyambungan kabel

Semua sambungan kabel/pengalir mestilah dibuat dengan sempurna dari segi elektrikal
dan mekanikal. Sambungan pada kabel mestilah mudah untuk pemeriksaan kecuali jika
tertanam di bawah tanah. Dua kaedah asas membuat penyambungan pada kabel
ialah :-
(a) Sambungan mekanikal.
(b) Sambungan pateri.

4.2.1 Sambungan mekanikal.

Dibuat dengan menggunakan terminal-terminal penyambung seperti penyambung
tembikar dan penyambung yang mempunyai penebat plastik. Penyambung-
penyambung ini mestilah boleh menyambung pengalir dengan kemas. Penyambung-
penyambung ini ada terdapat di pasaran.

4.2.2 Sambungan pateri.

Sambungan jenis ini dibuat pada pengalir dan dipintalkan, kemudian dipateri bahagian
yang berpintal. Pateri yang digunakan pada pengalir tembaga adalah daripada pateri
yang lembut (tinmas) iaitu aloi timah dan plumbum dalam nisbah yang sama. Suhu lebur
nya ialah kira-kira
200  C.

a. Untuk kabel-kabel yang kecil – guna besi pateri
b. Untuk kabel–kabel yang besar – guna periuk logam dan senduk.

4.3 Jenis-jenis sambungan

Sambungan kabel ini terdiri dari jenis :-
1. Sambungan Kahwin
2. Sambungan Tee

4.3.1 Sambungan Kahwin

Sambungan jenis ini dibuat pada kabel berlembar. Sekiranya dibuat dengan
sempurna, sambungan ini merupakan satu sambungan yang amat kuat. Tiap-tiap
hujung kabel dibuang penebat dan lembar kabel diasingkan seperti gambarajah.
Kemudian lembar-lembar pengalir itu dirapatkan secara berselang seli dan dililit
dengan arah yang bertentangan. Apabila siap sambungan dipaterikan.

9

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

4.3.2 Sambungan Tee
Sambungan tee ini adalah untuk sambungan pada kabel berlembar. Sambungan ini
dibuat untuk menyambung satu kabel pada satu kabel lurus. Kabel lurus cuma
dibuang penebat, manakala kabel yang hendak disambung dibuang penebat kira-
kira 75mm. Kabel yang hendak disambung diletakkan di tengah-tengah kabel lurus
dengan 3 lembar pengalir diletakkan di tiap–tiap sebelah kabel lurus itu. 1 lembar
yang lebih dililit sebanyak 2/3 lilitan supaya lembar pengalir yang lain tidak terbuka.
Kemudian sambungan ini dipaterikan.

5.0 PELAN SUSUN ATUR

5.1 Pengenalan

Untuk mencapai tahap kekompetenan kita mesti tahu menggunakan peralatan yang
betul untuk membuat teknik-teknik melakar garisan di atas papan pendawaian.
Menggunakan pita pengukur untuk melakar garisan-garisan rujukan pendawaian
dengan cara yang betul adalah satu kemestian dan boleh melakukan teknik-teknik
melakar garisan-garisan rujukan pendawaian dengan cara yang betul adalah satu
kemahiran. Maka, kita mesti memahirkan diri dalam dua perkara di atas.

5.2 Senarai peralatan/bahan

Di bawah ini disenaraikan peralatan serta bahan untuk kerja-kerja atau aktiviti melakar
garisan-garisan rujukan atau melukis pelan susun atur pada dinding pendawaian ( wiring
bay ).

Bahan/peralatan Kuantiti
Pita pengukur
Kapur warna 1 unit
Tetimbang air (Spirit level ) 1 batang
Pembaris panjang 1 unit
Papan pendawaian 1unit
1 unit

10

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Di bawah adalah gambar menunjukkan peralatan/bahan untuk melukis pelan susun
atur pada dinding pendawaian.

gambar gambar

Pita pengukur Kapur warna Tetimbang air (Spirit level )

gambar

Pembaris panjang Papan pendawaian (wiring bay )

5.2.1 Pengenalan “wiring bay”

“Wiring bay” adalah satu tempat untuk peserta-peserta membuat latihan pendawaian.
Ianya diperbuat daripada kayu(papan) ataupun “playwood”. Ukurannya adalah
mengikut piawaian iaitu 5 kaki lebar kanan, 5 kaki lebar kiri, 5 kaki lebar tengah,5 kaki
lebar aras bay dan 6 kaki tinggi (5x5x5x5x6).

5 kaki

AArraass bbaayy

6 kaki Sisi bay TenTgebanahgyabhay Sisi bay

“ Wiring bay” Gambarajah penuh posisi “wiring bay”
11

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

5.2.2 Teknik-Teknik Melukis Pelan Susun Atur
Untuk melakar garisan-garisan rujukan pendawaian dengan betul kita mesti
mengetahui maksud garisan yang di buat pada dinding pendawaian. Contohnya
seperti gambarajah di bawah.

Garisan rujukan 1 2
Garisan rujukan 7 6

Tanda permulaan Tanda akhir

Spirit level Papan pendawaian

X

5 Y Garisan panduan
Spirit level

8 Garisan mendatar Y

4 3

Langkah-langkah kerja yang perlu dilakukan ialah seperti berikut :

1. Tandakan titik permulaan 1 berhampiran dengan hujung papan pendawaian.
2. Ukur hingga poin no.2, tandakan.
3. Ukur hingga poin no.3, tandakan.
4. Ukur hingga poin no.4, tandakan.
5. Ukur hingga poin no.1, tandakan.
6. Ukur hingga poin no.5 dan 6,tandakan – garis tengah x.
7. Ukur hingga poin no.7 dan 8 tandakan – garis tengah Y.
8. Buat garisan petak mengikut ukuran iaitu 10 mm jarak antara satu petak.
9. Garisan-garisan pelan susun atur yang lengkap akan kita perolehi setelah langkah-

langkah kerja di atas kita ikuti.

6.0 Alat Kelengkapan Pepasangan

6.1 Pengenalan

Pencahayaan ialah satu bentuk tenaga sinaran dan dapat dihasilkan dengan
mengalirkan arus elektrik melalui filamen karbon, rod karbon atau tiub-tiub yang
berisi gas. Tenaga elektrik yang dialirkan itu ditukarkan kepada bentuk tenaga
haba dan kemudiannya menjadi cahaya yang menyinar keluar.

6.2 Jenis-Jenis Pencahayaan

Pencahayaan yang baik mestilah dapat memenuhi kehendak pengguna dari segi
fizikal dan sosialnya. Sewaktu menentukan banyaknya cahaya yang diperlukan
oleh sesuatu tempat, faktor-faktor berikut perlu diambil kira:

a). Jenis Lampu dan pemantulan.
b). Sudut pemasangan lampu.

12

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

c). Kedudukan lampu – jauh / dekat.
d). Warna / cat – Lantai, dinding, siling.

Rekabentuk dan susunatur lampu dalam bangunan memberikan peranan yang penting
bagi mencapai pencahayaan yang baik atau skim pencahayaan yang dikehendaki
bersesuaian dengan tempat dan tujuannya.

Oleh itu, reka bentuk dan skim pencahayaan yang baik, mestilah:

a). Dapat memberikan cahaya yang mencukupi.
b). Tidak menyilaukan / memberikan bayang.
c). Cahaya dapat disebarkan secara seimbang.
d). Sesuai dengan kehendak tugasnya.
e). Mempunyai jenis lampu yang betul.

6.3 Pengenalan jenis Lampu

Lampu-lampu elektrik boleh dikenali dan dibezakan berdasarkan kepada yang berikut:
a). Bentuk mentol / tiub.
b). Jenis kemasan.
c). Warna cahaya.
d). Lumen / watt.
e). Jenis kepala.

a). Bentuk Mentol / Tiub.

Pengenalan sesuatu jenis lampu boleh dilihat pada bentuk mentol atau tiub itu,

contohnya:

i. Bentuk silinder panjang - Lampu pendarflour.

ii. Bentuk silinder bulat - Lampu pendarflour

iii. Bentuk bulat - Lampu pijar.

iv. Bentuk cendawan - Lampu pijar berfilamen

(b). Jenis kemasan.
Lampu biasanya dibuat dalam tiga bentuk kemasan iaitu;
i).Jernih - Digunakan apabila cahaya yang terang diperlukan.
( Lampu menghias pintu kedai )
ii).Mutiara - Digunakan bagi mengelakkan bayang-bayang wujud.
( Lampu pesta & perayaan )
iii).Argenta - Hasilkan cahaya putih kabut(putih )dan tidak silau.
( Rumah kediaman )

(c). Warna Cahaya Lampu.

 Warna kemerahan - Lampu filamen.

 Warna biru kehijauan - Lampu wap merkuri

 Kuning keemasan - Wap natrium

 Biru pucat - Lampu pendarflour

 Merah, jingga, biru, putih - Lampu neon

Warna-warna lampu ini merujuk kepada warna cahaya asal, bukan warna yang
dicat atau di selaput dengan kertas.

13

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Umumnya lampu-lampu elektrik yang digunakan pada hari ini jika disenaraikan
adalah terlalu banyak. Bagi memudahkan penyenaraian, lampu-lampu ini
dibahagikan kepada dua kumpulan, iaitu:
1. Lampu Pijar; dan
2. Lampu Nyahcas.

1. Lampu Pijar

Cahaya lampu ini dipancarkan terus hasil pemanasan unsurnya (dawai ) hingga ke suhu
yang tinggi dan habanya yang panas ditukarkan menjadi tenaga cahaya dan menyinar
keluar dalam warna putih kemerahan.
Filamen lampu pijar dibuat dalam bentuk pegas (gegelung ) bagi menambah haba dan
cahaya agar lebih terang.
Lampu pijar juga diisi dengan gas tertentu (argon, nitrogen, kripton) bagi mengatasi
masalah pemeluwapan.

Diantara lampu-lampu yang termasuk dalam kumpulan lampu pijar ialah:

i. Lampu berfilamen ( gegelung ).
ii. Lampu berfilamen arka
iii. Lampu berfilamen karbon.
iv. Lampu berfilamen tungsten.
v. Lampu berfilamen bergas.

2. Lampu Nyahcas.
Lampu ini mengeluarkan cahaya dengan cara mengalirkan arus (elektron ) melalui wap
atau gas tertentu. Cahayanya tidak panas dan keluar dalam bentuk sinar lar.

Di antara lampu-lampu Nyahcas ialah:

i. Lampu pendarflour
ii. Lampu wap merkuri tekanan tinggi
iii. Lampu wap natrium tekanan rendah / tinggi
iv. Lampu neon
v. Lampu Xenon

14

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

i) Lampu Pendarflour

Lampu ini termasuk dalam kumpulan lampu nyahcas. Cahaya yang dihasilkan oleh aliran
elektron ini adalah dalam bentuk cahaya ultra ungu. Cahaya ini lebih sejuk berbanding
dengan cahaya yang dihasilkan oleh lampu pijar.

Terdapat dua jenis lampu pendaflour, iaitu:

(a). Jenis katod sejuk – lampu nyahcas yang memerlukan voltan tinggi (lampu wap
merkuri).

(b). Jenis katod panas - lampu nyahcas voltan rendah ( lampu pendaflour biasa).

Perbandingan Mutu Lampu Kelemahan
1. Usia pendek
1. Lampu Pijar Biasa 2. kecekapan rendah
3. Kesan pancaran haba
Kelebihan
1. Kecil ( padat)
2. Tidak perlu pencekik
3. Kawalan cahaya yang baik.
4. Lepasan warna - baik
5. Boleh dimalapkan
6. Murah

15

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

2. Lampu Pendaflour

Kelebihan Kelemahan

1. Kecekapan tinggi 1. Kos permulaan – mahal

2. Cahaya penyinaran Sejuk 2. Menghasilkan kelip- padam

3. Kurang silauan 3. Cahayanya dipengaruhi suhu
sekeliling
4. Tahan lebih lama ( usia panjang
) 4. Banyak gangguan / jenis
5. . Dapat memberi banyak Kerosakan.
warna
5. Menyebabkan faktor kuasa
rendah

Faktor Pemilihan Jenis Lampu

Di antara faktor-faktor yang perlu diambil kira semasa membuat pemilihan jenis lampu,
ialah:
1. Kemujaraban fluks cahaya
2. Haba lampu
3. Saiz lampu
4. Hayat lampu
5. Kesan getaran
6. Warna lampu
7. Kos penggunaan elektrik

1. Kemujaraban Fluks cahaya.
Nilai Kemujaraban lampu diperolehi dengan membahagikan jumlah lumen yang
dapat dikeluarkan oleh lampu dengan kuasa (watt) yang digunakan. Pada amnya
lampu Nyahcas memberikan kemujaraban fluks cahaya yang lebih tinggi
berbanding dengan lampu pijar.

2. Haba Lampu.
Lampu yang berkuasa rendah mempunyai jumlah haba (bahang) yang rendah
berbanding dengan lampu yang berkuasa tinggi. Bahangan lampu nyahcas adalah
kurang dari lampu pijar.

3. Saiz Lampu.
Terdapat pelbagai jenis saiz bagi lampu-lampu yang sama. Pemilihan yang sepadan
dengan keluasan tempat adalah lebih baik.

4. Hayat Lampu.
Pemilihan jenis lampu yang tahan lebih lama adalah lebih baik berbanding yang sering
rosak / terbakar.

5. Kesan Getaran.
Lampu yang digunakan di tempat yang bergetar dipilih dari jenis yang tahan getaran.

16

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

6. Warna Lampu.
Warna yang dipilih mestilah yang sesuai, tidak menyilaukan atau memberi bayang.

7. Kos penggunaan elektrik. berpatutan kadaran kuasanya (watt) agar
Pemilihan jenis lampu mestilah yang
pengguna tidak
menanggung kos bilyang keterlaluan.

Istilah-istilah berkaitan

1. Keamatan berkilau.
Kekuatan cahaya yang keluar dari satu sumber cahaya pada satu arah yang tertentu.
Kekuatan cahaya ini disukat dalam unit kandela atau lumen/watt dan diberi simbol (I).

2. Fluks berkilau ( Fluks cahaya ).
Ditakrifkan sebagai banyaknya cahaya yang menimpa di sesuatu permukaan yang
dipancarkan oleh suatu sumber keamatan berkilau.Fluks berkilau diukur dalam unit
lumen.

3.Fotometer.
Fotometer ialah alat yang digunakan bagi menyukat pencahayaan di tempat-tempat
yang pencahayaannya hendak diketahui.

4.Kaedah Lumen.
Adalah satu cara pengiraan untuk menentukan bilangan dan jenis lampu yang
diperlukan

Peraturan IEE berkaitan :

Lampu Neon.

i. Tiubnya yang mudah tersentuh – letakkan tanda BAHAYA VOLTAN TINGGI.
ii. Pengubah sadap tengah yang digunakan – belitan sekunder dibumikan.
iii. Voltan maksima ke bumi pengubah – tidak lebih 5000 V.
iv. Litar akhir pengubahnya hendaklah diasingkan.
v. Suis kawalannya – mestilah suis dua kutub.
vi. Kabel voltan tinggi yang digunakan – mesti berperisai.
vii. Penyambungan antara kabel dengan tiub – dibuat daripada kaca berbentuk

loceng bagi elak air bertakung.

7.0 Kaedah pemasangan suis

7.1 Suis sehala

Suis sehala mempunyai dua tamatan yang juga disebut satu kutub satu hala. Suis jenis ini
digunakan dalam litar sebagai alat pengawal atau pemutus litar atau sebahagian
daripada litar elektrik.

17

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Lampu

Neutral Dalam pendawaian terdapat nama-nama
N kabel yang lazim disebut mengikut sebutannya
bagi sesuatu litar yang lengkap, sepertimana
Kabel Suis Rajah disebelah satu litar lampu yang dikawal
Kabel Hidup oleh satu suis satu hala.
L

Suis Sehala

Rajah : Pemasangan Satu Suis satu hala

 Kabel yang disambung dari MCB tamatan hidup pada kotak agihan pengguna ke
tamatan suis dinamakan kabel hidup (live).

 Kabel dari tamatan suis kepada poin lampu atau ros siling dinamakan kabel suis.

 Kabel yang dipasang dari poin lampu atau ros siling balik semula kepada punca
bekalan tamatan neutral di kotak agihan pengguna dinamakan kabel neutral.

7.2 Suis Dua Hala

Suis dua hala adalah merupakan salah satu suis yang berperanan untuk membuka
dan menutup litar. Namun begitu sistem persuisan adalah lebih kompleks jika
dibandingkan dengan suis satu hala, yang mana suis dua hala dapat membuka
dan menutup litar di dua tempat yang berasingan.

Secara fizikalnya tidak dapat dibezakan suis dua hala dengan suis satu hala dan
suis pertengahan. Perbezaannya dapat dikenal pasti dengan jumlah terminal yang
terdapat di suis dua hala yang mana suis dua hala terdapat tiga terminal yang
dikenali sebagai terminal Common ( C ) dan dua terminal Pengikat. Pada suis dua
hala tidak ada istilah kedudukan ON dan OFF. ON dan OFF bergantung kepada
kedudukan sambungan semasa pada litar.

Secara umumnya suis dua hala digunakan untuk mengawal litar pencahayaan.
Suis dua hala boleh mengawal satu lampu atau beberapa kumpulan lampu
dalam satu-satu masa, ianya bergantung kepada keperluan dan kehendak
pengguna. Berbagai-bagai jenama suis dua hala terdapat di pasaran namun
begitu pemilihannya mestilah terdapat sijil kelulusan Sirim atau Suruhanjaya Tenaga
yang dilekatkan di suis dua hala. Pemilihan Ini adalah penting bagi menjamin
kualiti dan keselamatan pengguna. Kadaran biasa suis dua hala ialah 5 Ampere.
Jika suis dua hala mengawal litar lampu nyahcas, kadarannya mestilah 2 kali
ganda arus litar lampu nyahcas berkenaan bagi menjamin kemampuan suis dua
hala membawa arus litar lampu nyahcas.

18

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

7.2.1 Kawalan Suis Dua Hala

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

Rajah 1

Litar di atas menunjukkan laluan arus elektrik mengalir melalui kedua-dua suis dua
hala dan seterusnya melengkapkan litar elektrik.

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

Rajah 2

Litar di atas pula menunjukkan suis 1 memutuskan bekalan elektrik

19

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

Rajah 3

Perbezaan rajah 2 dengan rajah 3 ialah pada rajah 2 sambungan elektrik diputuskan
di suis 1 manakala pada rajah 3 menunjukkan sambungan elektrik dibuat oleh suis 2.
Dengan ini berlakunya pengaliran elektrik di dalam litar lengkap.

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

Rajah 4

Dengan merujuk kepada rajah 3 pada rajah 4 menunjukkan sambungan elektrik
diputuskan oleh suis 2.

Kesimpulan dari ke empat-empat rajah menunjukkan bahawa apabila litar dalam
keadaan tersambung apabila salah satu tombol suis dialihkan dari kedudukan
sebelumnya maka litar akan bertukar menjadi sebaliknya. Begitulah juga jika litar
tidak tersambung apabila salah satu tombol suis dialihkan dari kedudukan asal
maka litar akan tersambung.

Bagi memudahkan pelatih memahami operasi suis dua hala ialah pergerakan suis
berlaku diantara terminal common ( C ) dengan salah satu terminal pengikat.

20

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

LAMPU

NEUTRAL Switch Wire

Neutral Wire

Striper Wire

LIVE

Wayar hidup yang disambung dari bekalan ke suis dinamakan Common wire, dua
wayar yang menghubungkan suis dua hala S1 dengan suis dua hala S2 dinamakan
striper wire dan wire yang menghubungkan lampu ke suis dinamakan switch wire.

7.2.2 Kegunaan suis dua hala

Sebagaimana suis-suis lain suis dua hala juga tidak sesuai dalam semua keadaan.
Ianya sesuai dalam keadaan tertentu sahaja. Biasanya digunakan di koridor yang
panjang dan di tangga bangunan bertingkat. Tujuan diadakan suis dua hala ini
ialah litar dapat diputuskan atau disambung di dua tempat yang berasingan.

8.0 Suis Pertengahan

Suis pertengahan atau pun suis perantaraan merupakan salah satu suis di dalam
kumpulan suis bagi aksesori elektrik, ia juga di kenali sebagai intermedite switch
dalam bahasa inggeris. Suis ini digunakan untuk mengawal beban atau pun lampu
yang jaraknya agak jauh antara satu sama lain. Suis ini boleh di guna pakai
apabila ia diletakkan pada pertengahan di antara dua suis dua hala. Dengan
kata lain, suis ini tidak akan berfungsi jika tidak berada pada kedudukan yang
betul iaitu di antara dua suis dua hala. Di bawah adalah gambarajah suis
pertengahan:

Gambarajah suis pertengahan 1

21

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Gambarajah suis pertengahan 2

Secara mekanikal dalamannya suis ini mempunyai dua jenis sambungan litar dalaman.
Sambungannya adalah bergantung kepada pengilang yang membuat aksesori ini.Dari
segi mekanikalnya, suis ini mempunyai 4 terminal yang melekat pada bahagian belakang
suis tersebut.Terminal tersebut mempunyai gelaran masing-masing iaitu terminal 1,terminal
2, terminal 3 dan terminal 4.Ia mempunyai dua jenis sambungan. Untuk keterangan lebih
lanjut sila lihat gambarajah di bawah:

Gambarajah bagi sambungan 1&3 dan 2&4

Gambarajah bagi sambungan 1&2 dan 3&4

Bagi menerangkan kendalian litar yang menggunakan suis pertengahan ini, sila lihat
gambarajah skematik di bawah untuk keterangan yang lebih jelas.

22

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

suis 1 suis 2 suis 3

Gambarajah untuk litar nyala

LAMPU

NEUTRAL

LIVE

suis 1 suis 2 suis 3

Gambarajah untuk litar mati

23

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Merujuk kepada gambarajah litar di atas kendalian litar yng dapat di terangkan adalah
seperti di bawah:

S1 dan S3 merupakan sebagai suis dua hala manakala S2 merupakan sebagai suis
perantaraan. Ketiga-tiga suis ini dapat mengawal lampu/beban iaitu L1 ( lampu ).
Ia dapat mengawal L1 di tempat yang berasingan di antara satu sama lain. Maksudnya
mana-mana suis dapat membuatkan lampu ( L1) menyala atau pun padam.

8.1 Kegunaan suis pertengahan

Sebagaimana suis-suis yang sedia ada, suis pertengahan tidak sesuai digunakan di semua
tempat. Ia hanya sesuai digunakan dalam situasi yang tertentu sahaja. Kebanyakannya ia
di gunakan pada tempat yang memerlukan banyak suis untuk mengawal dan tempat
yang jauh atau pun ruang yang luas. Contohnya ialah pendawaian pada tangga, koridor
bangunan, bilik yang luas yang mempunyai banyak pintu dan lain –lain lagi tempat yang
bersesuaian dengan kegunaannya.

9.0 Kawalan Suis dan Kipas

Suis ialah alat tambah yang boleh menyambungkan dan memutuskan bekalan
secara mekanikal samada secara terus, melalui perantaraan tarik tali atau tombol
pemetik. Mampu menahan arus lebih atau litar pintas tanpa meleburkan atau
merosakkan suis. Suis juga digunakan untuk mengawal lampu dan kipas mengikut
keperluan kawalan yang dikehendaki.

9.1 Jenis fungsi kawalan suis

9.1.1 Suis satu hala

Digunakan untuk mengawal litar akhir bagi litar pencahayaan atau litar kipas.
Suis digunakan bagi menghidupkan dan mematikan litar dibawah kawalannya.
Tiada suis lain digunakan bersamanya untuk kawalan litar atau punca beban yang
Sama.

9.1.2 Suis dua hala

Digunakan untuk mengawal lampu atau beban dari dua tempat suis yang
berasingan. Dua unit suis dua hala mesti digunakan. Kegunaan suis ini biasanya
di kawasan tangga rumah atau bangunan bertingkat,kawasan kaki lima
bangunan.

9.1.3 Suis perantaraan

Digunakan untuk tiga atau lebih kedudukan tempat suis bagi mengawal lampu,
kipas atau beban. Dua suis dua hala digunakan bersama-sama suis perantaraan.
Biasanya digunakan pada bahagian tangga bangunan bertingkat yang tinggi,
kawasan kaki lima yang panjang atau kawasan tempat letak kereta dibahagian
bawah bangunan yang luas.

24

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

9.1.4 Suis dua kutub
Digunakan untuk menyambung dan memutuskan bekalan secara dua punca
serentak (punca hidup dan neutral serentak). Contoh penggunaan suis ini ialah suis
utama atau pemencil.

FASA NEUTAL

FASA HIDUP

Rajah binaan suis dua kutub

9.1.5 Suis tiga kutub
Digunakan untuk bekalan tiga fasa. Menyambung dan memutuskan bekalan secara
serentak. (dawai fasa merah , fasa kuning ,fasa biru). Contoh penggunaan suis ini pada
pemencil bagi memutuskan bekalan kepada motor.

FASA MERAH MOTOR
FASA KUNING 3 PHASE
FASA BIRU

Rajah binaan suis tiga kutub

9.1.6 Suis pilihan (selector switch)

Biasanya digunakan pada kotak panel kawalan atau panel kawalan utama.
Suis ini juga mempunyai berbagai fungsi pilihan menghidup dan mematikan bekalan
kelitar, memilih kedudukan bagi dawai fasa untuk mendapatkan bacaan voltan atau
arus dan lain-lain.

25

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

OFF OFF
ON RY
RB

YB

Suis pilihan “OFF dan ON” Suis pilihan bacaan voltan diantara fasa

9.2 Litar Kipas

Biasanya dikawal oleh suis satu hala. Kelajuan kipas dikawal dengan menggunakan
regulator atau alatur kipas. Pada regulator kipas ini mempunyai lilitan-lilitan dawai
dan terdapat lima punca keluaran lilitan dawai yang disambungkan pada terminal
yang mengawal kelajuan kipas.

Terdapat di dalam pasaran regulator yang kelajuannya dikawal secara
elektronik. Namun terdapat kelemahan pada regulator elektronik/kawaaln tanpa
wayar dimana ia tidak tahan lama seperti regulator lilitan dawai.

Bagi kipas siling, alatur kipas kebiasaannya dipasang berhampiran dengan suis
yang

mengawal kipas tersebut. Manakala kipas dinding pula alatur kipasnya dibina
pada kipas tersebut dan tidak perlu pemasangan alaturnya, hanya suis sahaja
dipasang untuk menghidupkan dan mematikannya.

26

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Gelongan Kipas
dawai Dawai neutral

Punca 23
sambungan 14
05
23
14
05

Nob kawalan kelajuan Suis
RAJAH BINAAN ALATUR KIPAS Alatur kipas

Dawai hidup
RAJAH PENDAWAIAN KIPAS

Standard MS IEC 60364 :

 Kipas angin siling mestilah mematuhi standard MS 1219 : 2002 pada klausa
2.1.101 iaitu test on suspension system of ceiling fan.

10.0 LOCENG DAN PHOTOCELL

Kebanyakan loceng dan penggera elektrik berfungsi dari kesan magnet yang terhasil
daripada pengaliran arus melalui satu gegelung yang dipanggil elektromagnet.

10.1 Loceng dan Binaan

10.1.1 Loceng bunyi tunggal

Loceng bunyi tunggal mengandungi dua gegelung yang di lilit dengan
pengalir yang bertebat dan diletakkan diatas gelendong. Sekeping besi
lembut berbentuk ‘U’ dimasukkan kedalam kedua-dua gelendong dan
bertindak sebagai laluan medan magnet dan rangka bagi meletakkan gong.
Angker yang dipasangkan dengan besi pegas bertindak sebagai pelengkap
litar. Pada hujung angker diletakkan pemukul yang bertindak memukul gong
tersebut.

27

P1 SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

bateri punatekan
P2
gegelung
magnet pegas
angker

gong pemukul

Rajah dan binaan loceng bunyi tunggal

10.1.2 Kendalian loceng

Apabila punatekan ditekan, arus akan mengalir melalui `P1` dan `P2` serta ke dua-dua
gegelung. Gegelung akan menjadi elektomagnet dan akan menarik angker serta
pemukul, pemukul akan memukul gong dan hanya sekali pukulan sahaja apabila
punatekan loceng ditekan.

10.1.3 Peraturan I.E.E. bagi pemasangan litar loceng

1. Pengubah loceng mestilah daripada jenis lilitan ganda dua.

2. Pendawaian litar loceng yang menggunakan pengubah atau tidak mestilah
diasingkan daripada pendawaian litar-litar lampu dan kuasa.

3. Bahagian logam pengubah serta satu punca daripada belitan sekunder mestilah di
bumikan.

11.0 Suis Foto (Photocell Switch)

11.1 Pengenalan

Suis foto adalah sejenis alat tambah dalam sistem pemasangan yang bertujuan untuk
mengawal beban khususnya lampu secara automatik menggunakan sesentuh akibat
dari tindakan cahaya iaitu dalam keadaan gelap dan cerah. Ianya disambung terus dan
bertindak sebagai suis untuk memberi bekalan kepada lampu.

28

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Gambarajah Photocell

FLASH CONTACT
SENSOR SWITCH

BINAAN DALAM
Gambarajah Photocell

11.2 Fungsi Suis Foto

Suis foto berfungsi apabila sensor cahaya mengesan kekurangan cahaya
pada kawasan sekeliling dan akan menutup sesentuh suis (on) yang terdapat
dalam unit photoell yang disambungkan terus kepada lampu.

11.2.1 Tujuan Pemasangan Suis Foto

1. Pemasangan suis foto adalah bertujuan bagi mengawal nyalaan lampu secara
automatik.

2. Memberi kemudahan kepada pengguna dalam dalam mengawal membuka dan
menutup suis lampu.

3. Menjimatkan kos ketika menghidup dan mematikan (nyalaan ) lampu.
4. Memberi cahaya pada suatu kawasan tempat pemasangan mengikut keadan

cuaca.

29

Dawai bumi SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Neutral Lampu
Dawai hidup
E
NL

E

PUTIH
MERAH
HITAM

PHOTOCELL

Rajah litar pendawaian suis foto

11.2.2 Kegunaan suis foto ( photocell )

Suis foto biasanya digunakan pada pepasangan lampu jalanraya, lampu menara,
lampu pada bahagian atas bangunan yang tinggi di mana ia berfungsi pada
waktu malam atau keadaan yang gelap seperti jerubu atau hujan lebat.

12.0 LAMPU KALIMANTANG

12.1 Pengenalan

Lampu Kalimantang juga dikenali sebagai Lampu Pendarflour, merupakan satu
daripada jenis lampu yang popular digunakan untuk menghasilkan cahaya pada
pengguna samada bagi domestik atau industri. Lampu kalimantang boleh didapati
10 watt, 18/20 watt dan 36/40 watt.

12.2 Lampu Kalimantang /Pendarfluor

Lampu ini mengandungi tiub panjang yang diisikan dengan gas argon dan sedikit wap
raksa. Terdapat dua filamen di kedua hujung tiub yang menjadi elektrod(gelung
pemanas) dan menjadi panas apabila arus dialirkan. Pada dinding dalam tiub disalutkan
dengan bahan pendarflour yang bertindak menukarkan cahaya dan menghalang
kepanasan pada bahagian luar tiub.

Binaan Lampu Kalimantang Binaan tiub Katod panas lampu pendarflour

Rajah : Menunjukkan Lampu Pendarflour

30

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

12.2.1 Komponen –komponen lampu Kalimantang/Pendarflour
a. Body/rumah lampu – Dibina dengan bahan Logam. Terdapat di dalamnya semua

komponen lampu kalimantang di pasang dalamnya.
b. Pemegang mentol/Tiub – Pemegang tiub dipasangkan di kedua-dua hujung body

lampu. Memegang tiub kalimantang dan sebagai punca penyambungan bekalan
diantara litar lampu dengan punca di kedua-dua hujung tiub. Terdapat pelbagai jenis
pemegang lampu, jenis tekan masuk atau berskru yang menggunakan sistem rotor -
laluan udara yang boleh memberi aliran udara suhu rendah. Pemasangan braket
untuk pemegang lampu tekan masuk juga dari bahan “mild steel”.
c. Metol Pendarflour / Kalimantang – Mengeluarkan cahaya semasa arus dialirkan hasil
tindak balas pengaliran elektron dan gas. Ion-ion itu, atau atom bercas, kemudiannya
boleh lalu menerusi wap pada laju yang kuat dengan membebaskan tenaganya
dalam bentuk sinaran ultra-ungu. Sinaran ultra-ungu tidak boleh nampak oleh mata
kasar, tetapi kesannya pada salut pendaflour ialah ia menyebabkan fosfor itu menyala
dan nyala inilah yang menghasilkan cahaya yang boleh nampak.

Rajah : Menunjukkan tindak balas di dalam tiub/metol lampu Kalimantang

Mentol Lampu Kalimantang boleh didapati dalam berbagai bentuk seperti lurus,
membulat gelang dan padat “Compact”. Mentol lampu compact sangat popular
kerana ia dapat menjimatkan tenaga dengan pencahayaan yang sama berbanding
lampu lain.
Kebaikan lampu jenis compact :-

a)Boleh menjimat tenaga sehingga 80% dibanding lampu biasa.
b)Memberi jangka hayat ketahanan sehingga lapan kali ganda.
c)Disahkan dari ujian gangguan elektromegnat.
d)Boleh diganti terus dengan lampu biasa.
Contoh perbandingan keupayaan kadaran kuasa lampu kalimantang.

31

Kadar Kuasa Lampu “Compact” SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

7 watt Persamaan Kadaran Lampu biasa
11 watt
16 watt 40 watt
20 watt 60 watt
75 watt
100 watt

Lampu Kalimantang Lurus Lampu Compact

Lampu Kalimantang Bulat Lampu Bentuk pelbagai

Rajah 7.3 : Menunjukkan jenis-jenis Mentol Kalimantang

d.Pencekik / Cok – Menghasilkan voltan tinggi semasa lampu mula dihidupkan,
bagi membantu tindakan nyahcas di dalam tiub pendarflour dan mengelakkan dari
berlaku litar pintas. Ia dikenali juga sebagai “ Ballast”. Pencekik adalah juga
diperlukan untuk mengawal aliran arus melalui mentol. Komponen ini mempunyai
impedans yang tinggi dalam kaitannya dengan rintangannya dan menghalang
pengaliran arus melalui litar tanpa membuang kuasa yang banyak. Tindakan
pencekik dalam litar itu menghasilkan suatu kesan yang mengakibatkan lebih
banyak arus dikeluarkan dari bekalan daripada yang diperlukan bagi pengendalian
sistem lampu itu. Terdapat dua jenis pencekik seperti rajah 7.4.

Pencekik Coil Pencekik Electronic

Rajah 7.4 :- Menunjukkan 2 jenis Pencekik/Cok

32

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

e.Pemuat / Kapasitor - Membetulkan faktor kuasa bekalan di dalam litar lampu serta
menyimpan cas elektrik. Kapasitor di sambung secara selari dengan punca bekalan.

Rajah 7.5 :- Menunjukkan Pemuat/Kapasitor

f.Starter atau Suis Pemula – Lampu Kalimantang memerlukan ‘starter’ menghidupkan
lampu. Starter mengandungi suis bara dua pin berkualiti tinggi, kelongsong dibuat
dari bahan “polycarbonate” tahan hentakkan dan kapasitor penindas gangguan
isyarat radio.
Terdapat juga starter jenis elektronik yang sesuai pemasangan sehingga 125 watt.
Starter ini dapat memberi ketahanan tiub dengan pemanasan pada katod terlebih
dahulu sebelum kendalian sepenuhnya.

Rajah 7.6 : Starter / Suis Pemula

Terdapat dua jenis suis pemula iaitu:-
i. Suis pemula Jenis Nyalaan
ii. Suis pemula Jenis Terma/Haba
f) i - Suis Pemula Jenis Nyalaan / Bebara
Pemula jenis ini mempunyai satu balang kecil kaca (mentol) yang diisi dengan gas
helium dan hidrogen serta mempunyai dua sesentuh dan salah satu daripadanya
dipasangkan pada penyentuh dwilogam. Sesentuh biasanya dalam keadaan
terbuka bagi membolehkan voltan penuh dibekalkan kepada sesentuh pemula
semasa ia mula dihidupkan. Proses nyahcas berbara yang memanaskan penyentuh
dwilogam akan menyebabkan melengkung dan menutup sesentuh tersebut dan
litar akan menjadi lengkap. Arus pemanas penuh mengalir melalui elektrod lampu
dan memadamkan nyalaan atau bebara pemula.
Kemasukan suatu kapasitor pembetulan faktor kuasa bertindak lawan kesan ini dan
mengurangkan arus yang dikeluarkan daripada bekalan kepada suatu aras lebih
kepada pelarasan dengan kadar kuasa sistem lampu. Pemula jenis bara boleh
digantikan dengan suatu pencucuh elektronik. Ia boleh didapati sebagai pengganti
terus pemula bara atau ia boleh digabungkan dalam sistem lampu.

33

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Rajah 7.7 : Menunjukkan litar lampu pendarflour dengan penghidup Nyalaan berbara

f) ii- Pemula Jenis Terma/ Haba
Mempunyai dua sesentuh yang dipasangkan pada penyentuh dwilogam (dalam
keadaan tertutup). Satu gelung pemanas diletakkan berhampiran dengan dwilogam
dan tidak bersentuhan. Semasa lampu mula di hidupkan sesentuh berkeadaan tertutup
bagi mengalirkan arus pemanas melalui elektrod. Semasa proses nyahcas penuh
penyentuh dwilogam menjadi panas dan melengkung dan litar akan terbuka bagi
menyalakan lampu.

Rajah 7.8 : Menunjukkan litar lampu Kalimantang suis pemula terma.

12.2.2 Jenis Litar Lampu Kalimantang Arus Ulang Alik (a.u)
1. Litar Lampu Kalimantang hidup secara terus (mudah).
Lampu Kalimantang dapat dihidupkan dengan dua cara, iaitu jenis hidup terus dan jenis
hidup secara cepat. Cara ini memerlukan Voltan tinggi, ini autopengubah diperlukan.
Tiub katod panas boleh digunakan tetapi tidak sesuai kerana arus dalam litar ini tinggi.
Jadi katod sejuk sesuai digunakan kerana proses nyahcas mudah berlaku, disamping itu
juga lampu jenis ini dapat bertahan lama dan pemasangan mudah.
Walaubagaimanapun ia merugikan bagi jangka masa yang pendek.

34

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Rajah 7.9 : Menunjukkan Litar Lampu Kalimantang Hidup secara Terus.

2. Litar Lampu Kalimantang Hidup Secara Cepat
Lampu Kalimantang hidup cepat ini terus nyala sebaik sahaja bekalan diberikan.
Dengan cara ini cok masih diperlukan dan lampu jenis tiub katod sejuk sahaja
diperlukan. Cok khas mesti digunakan untuk mengawal kecerahan lampu jenis ini seperti
rajah 7.11.

Rajah 7.10 : Menunjukkan Litar Lampu Kalimantang Hidup cara Mudah

Rajah 7.11 : Menunjukkan Litar Memalapkan Litar Lampu Kalimantang.
35

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

12.2.3 Jenis Litar Lampu Kalimantang Arus Terus (a.t)
Lampu Kalimantang katod panas dapat juga dihidupkan dengan bekalan Arus
terus(a.t) dengan menggantikan cok dengan Perintang. Peranti elektronik dapat
mengubah kekutuban bekalan arus terus menjadi arus ulang alik. Litar ini dinamakan
suis pemula penukaran kutub(pentarbalik).

Rajah 7.12 : Menunjukkan Lampu Kalimantang menggunakan suis penukar kutub

Lampu Kalimantang Katod sejuk banyak digunakan kerana tahan lama berbanding
dengan lampu pijar. Tiga tiub boleh disambung terus ke pengubah secara siri.
Kebaikan ia tidak dipengaruhi dengan kekerapan kefungsian.

Rajah 7.13 : Menunjukkan lampu kalimantang bekalan a.t
menggunakan komponen elektronik dan mengawal kecerahan lampu.

36

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Rajah 7.14 : Menunjukkan Lampu Kalimantang bekalan a.t
Menggunakan komponen elektronik.

JADUAL PERBANDINGAN LAMPU KALIMANTANG DENGAN LAMPU JENIS LAIN.

Kelebihan kelemahan

Mempunyai kecekapan Kos mahal
yang tinggi Menghasilkan kelip-padam
Dapat memberi banyak setiap kitaran frekuensi
warna 50Hz
Penyinarannya sejuk Menyebabkan faktor
Kurang silauan rendah
Tahan lama Suhu sekeliling
penggunaannya mempengaruhi
penghidupannya dan
mengurangkan cahaya
pada suhu sejuk
Banyak gangguan atau
kerosakan

Apabila bekalan elektrik dialirkan, pencekik(cok) akan terarus dan menghasilkan
voltan tinggi. Katod atau elektrod akan menjadi panas dan bertindak ke atas gas
argón dan wap raksa yang akan menyebabkan pengaliran elektrod dalam tiub.
Pergerakan elektron dari punca hujung tiub ke punca hujung tiub satu lagi
menyebabkan proses nyahcas. Semasa proses nyahcas penuh berlaku, campuran gas
argón dan wap raksa akan menghasilkan cahaya ultra ungu (tidak kelihatan). Gas
yang terdapat dalam lampu kalimantang berperanan sebagai bahan pengaliran
elektron dan penentu warna cahaya yang dapat dikeluarkan. Apabila cahaya ultra
ungu terpantul pada lapisan pendarflour (satu lapisan dinding tiub), cahaya cerah
akan terpancar keluar (cahaya sebenar lampu kalimantang). Lapisan pendarflour ini

37

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

juga dikenali sebagai bahan penyerapan yang mengurangkan kepanasan lampu.

Penyentuh dwilogam akan menjadi sejuk dan membuka sesentuhnya. Proses nyahcas
di dalam tiub akan berlaku. Sesentuh dalam keadaan terbuka semasa tiub lampu
menyala. Penyerapan gangguan radio(Radio intrupted supresor) dipasangkan pada
pemula bagi mengelakkan gangguan pada frequansi radio semasa permulaan lampu
kalimantang dihidupkan.

12.2.4 Litar pemasangan Lampu Kalimantang.

1. Pemasangan Lampu Kalimantang dengan satu tiub (single Tiub)

Starter

Tiub Lampu

Cok / Ballast

NL

2. Pemasangan Lampu Kalimantang dengan dua tiu (Double Tiub)

Starter

Tiub Lampu

N Cok / Ballast
L

Cok / Ballast
Tiub Lampu
Starter

38

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Rajah 7.15 : Menunjukkan cara pemasangan lampu kalimantang.
39

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

12.2.5 Kesan Stroboskop ke atas Lampu Kalimantang
Kesan ini merupakan satu daripada kelemahan lampu kalimantang. Lampu ini akan
menyala dan padam mengikut frekuensi voltan bekalan. Jika frekuensi bekalan itu 50
Hz, lampu yang menyala itu akan kelip-padam sebanyak 100 kali dalam masa sesaat.

Menyala

Padam

90º 180º

1 kitar
1/50Hz

Rajah 7.16 : Menunjukkan gelombang mendulu dan mengekor
mengikut frekuensi bekalan

Meskipun kelip-padam dan menyala lampu ini tidak begitu ketara pada mata kasar,
tetapi keadaan ini amat bahaya pada penggunaan di tempat-tempat perusahaan.
Mesin-mesin yang dibekalkan dengan frekuensi yang sama akan kelihatan tidak
bergerak disebabkan oleh pancaran kerlipan lampu-lampu pendarflour itu. Masalah
ini akan dapat diatasi dengan dua cara iaitu:
a) Memasang dua tiub lampu supaya dapat berkendali secara mendulu dan
mengekorl. Katakan lampu pertama menyala dahulu. Apabila lampu ini hampir
padam disebabkan voltan bekalan menurun, lampu kedua akan menyala pula.
Dengan cara ini kecerahan keseluruhan lampu itu akan menjadi malar. Untuk
membolehkan lampu yang pertama menyala lebih dahulu daripada lampu yang
kedua. Pemuat perlu dipasang sesiri dengan litar lampu yang pertama. Dengan
berbuat demikian bermakna arus pada litar lampu yang berpemuat didahulukan.
Perkara ini terjadi disebabkan oleh ciri pemuat sesiri akan menyala mendahului lampu
kedua.

40

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Rajah 7.17 : Litar mendulu dan mengekor bagi lampu kalimantang

b) Cara yang kedua ialah dengan memasang tiub-tiub itu ke dalam fasa-fasa yang
berlainan kerana fasa-fasa ini memberikan kadar voltan, sifar pada sesuatu ketika,
hasilnya lampu itu terus menerus menyala berselang seli, tidak ada yang padam
kerana dua lampu lain akan sentiasa membantu setiap kali satu daripada lampu itu
padam oleh perubahan frekuensi bekalan.

Rajah 7.18: Mengurangkan kesan stroboskop
di pemasangan bekalan 3 fasa

Rajah 7.19 : menunjukkan gelombang tiga lampu
Hasil nyalaan bagi ketiga-tiga lampu

13.0 Litar Akhir Kuasa
Litar akhir ditakrifkan sebagai litar yang disambungkan keluar dari kotak fius agihan
(KFA) mengikut penghalaan pendawaian dan berakhir di beban pengguna
melalui soket keluaran atau kelengkapan perkakas elektrik di sesuatu pepasangan.
Ini bermakna bermula pepasangan pengguna dari pemutus litar (MCB) di kotak
fius agihan dan berakhir pada beban.

41

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

13.1 Jenis Litar Pendawaian Bagi Soket Alir Keluar

13.1.1 Litar Jejari

Sambungan litar jejari bererti soket alir keluar itu disambung secara jejari ataupun
boleh juga dikatakan sebagai sambungan selari. Penggunaan arus nominal yang
biasa digunakan ialah 13 A, dan kebiasaannya digunakan untuk rumah domestik
tetapi ia juga sesuai digunakan untuk tempat selain rumah kediaman.

EARTH

NEUTRAL
LIVE

Gambarajah Soket Alir Keluar Litar Jejari

13.1.2 Litar Gelang

Sambungan litar gelang ialah cara sambungan soket alir keluar yang bersambungan
antara satu sama lain dalam bentuk gelang. Bilangan soket yang hendak disambung
adalah tidak terhad tetapi dengan syarat ia mampu mengendalikan perlindungan arus
lebihan dan luas lantai kurang daripada yang ditetapkan.

Pendawaian bagi soket alir keluar ini dibuat dengan menggunakan kabel penebat kabel
2.5 mm² pvc atau menggunakan kabel penebat bahan galian berukuran 1.5 mm².

42

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

EARTH
LIVE

NEUTRAL

Gambarajah Soket Alir Keluar Litar Gelang

14.0 Litar Akhir Kuasa Kurang Dari 15 Ampere

14.1 Jenis jenis litar akhir

Terdapat beberapa jenis litar akhir kuasa kurang daripada 15 A yang biasa
digunakan pada pepasangan bekalan satu fasa 230 Volt ( single phase ).

Di antaranya ialah :

a) LItar akhir bagi soket alir keluar 15 A
b) LItar akhir bagi soket alir keluar 13 A ( litar jejari )
c) LItar akhir bagi soket alir keluar 5 A
d) LItar akhir bagi soket alir keluar pemanas air

Gambarajah satu garisan ( single line diagramme )di bawah menunjukkan
penyambungan litar akhir bagi litar litar berkenaan.

43

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

14.2 Litar akhir bagi soket alir keluar 15 A
1. Biasanya soket jenis ini dipasang pada beban tetap seperti unit penyaman

udara, pemanas air dan dapur elektrik yang tidak melebihi 3 KW.

2. Bagi pemasangan soket jenis ini hanya satu soket sahaja dibenarkan di pasang
dalam satu satu litar, arus máksima yang digunakan ádalah tertakluk kepada
beban yang digunakan.

44

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Contoh soket alir keluar 15 A dan palam

3. Saiz fius yang digunakan mestilah tidak melebihi 15 A dan saiz kabel pula ialah
2.5 mm² pvc atau 1.5 mm² micc.

14.3 Litar akhir bagi soket alir keluar 13 A ( litar jejari )
1. Litar akhir jenis ini merupakan pepasangan yang biasa digunakan di mana

kabel LIVE , NEUTRAL dan EARTH di ambil daripada kotak fius agihan ( KFA )
pengguna melalui satu MCB bersaiz 16 atau 20 Amp.
2. Di hujung pendawaian berkenaan disambungkan kepada soket keluaran.
3. Saiz kabel minimum yang boleh digunakan untuk pendawaian litar kuasa jenis
jejari ialah 2.5 mm² pvc/pvc.
4. Bagi pepasangan satu fasa atau domestik biasanya digunakan keluaran jenis
tertutup ( shuttered ) iaitu jenis yang disahkan oleh Piawaian British BS 1363.

Contoh soket alir keluar 13 A dan palam

5. Jumlah litar akhir yang perlu diagihkan dan saiz konduktor yang digunakan
serta luas lantai maksimum yang dibenarkan boleh ditentukan dengan
berpandukan jadual di bawah.

45

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

6. Bagi ruangan / bilik yang tidak melebihi 30 m³, hanya 6 soket keluaran sahaja
yang dibenarkan ( litar jejari )dengan menggunakan fius ( MCB ) 20 A dan
saiz kabel hendaklah tidak kurang daripada 2.5 mm² pvc.

( Syarat ini tidak termasuk bilik dapur atau beban yang tetap seperti dapur
eletrik atau pemanas air eletrik )
7. Untuk litar jejari selain daripada di atas , hanya 2 soket keluaran sahaja yang

dibenarkan keluar dari satu litar akhir dan dikawal oleh fius ( MCB ) 20 A ( 15A
kehendak TNB ) serta saiz kabel tidak kurang daripada 2.5 mm² pvc/pvc
atau 1.5 mm² jenis MICC. ( rujuk gambarajah di bawah )

14.4 Litar akhir bagi soket alir keluar 5 A
1. Hanya 2 soket keluaran sahaja dibenarkan daripada satu litar akhir dengan saiz

fius ialah 10 A .
2. Bagi satu soket keluaran sahaja, ianya boleh dikawal menggunakan fius 5 A .
3. Tidak dibenarkan memasang 3 soket keluaran dikawal oleh fius 15 A . Saiz

minima kabel untuk pepasangan soket jenis ini mestilah tidak kurang daripada
1.5 mm² pvc.

46

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

SOKET KELUARAN 5 A SOKET KELUARAN 5 A

10 A MCB ( FUSE )

14.5 Litar akhir bagi soket alir keluar pemanas air
1. Setiap pemanas air seharusnya dikawal oleh litar akhirnya sendiri daripada

papan agihan pendawaian itu seharusnya lengkap daripada papan agihan ke
radas tanpa memasukkan sebarang soket alir keluar. Kawalan suis dua kutub
diperlukan bagi kemudahan pengasingan litar tersebut.

2. Untuk kegunaan di bilik air atau di dapur, suis ini sebenarnya diletakkan jauh
supaya tidak dicapai oleh orang yang menggunakan bilik mandi itu.
Pembumiannya mesti sempurna iaitu dari satu terminal bumi pada radas dan
kesambungan bumi umum.

15.0 Mendawai Turutan Kawalan Litar Pengguna

15.1 Pengenalan

Berbagai – bagai jenis papan agihan yang terdapat dalam sistem pendawaian
mengikut keperluan dan tempat pepasangan. Banyak faktor yang perlu dilihat
bagi menentukan pepasangan papan agihan tersebut. Jenis papan agihan boleh
ditentukan dengan melihat jenis pendawaian pada sesuatu tempat tersebut
samaada di rumah kediaman, pejabat dan sebagainya.

15.2 Jangka Kilowatt Jam (KWJ)

Semua pemasangan tenaga elektrik akan dilengkapkan dengan alat
menyukat tenaga. Alat ini dikenal sebagai KWH digunakan untuk menyukat jumlah
tenaga yang digunakan oleh pengguna dalam suatu tempoh masa yang tertentu.
Bacaan akan direkodkan dan jumlah penggunaan akan dikiara untuk bayaran bagi
setaip unit tariff. Tenaga disukat dalam joules ( watt sesaat ), tetapi bagi tujuan taarif
penggunaan unit lebih besar iaitu kilowatt jam ( KWJ ). Meter KWH dipasang
bersama dengan unit pemotong pada satu papan utama pemasangan. Binaannya
dibuat berasaskan meter watt jenis kearuhan yang berkeupayaan memutar piring
aluminium yang terganding secara mekanikal dengan penunjuk angka. Bacaan
angka adalah bacaan bagi meter untuk menunjukkan tenaga yang telah
digunakan. Terdapat satu magnet kekal bersaiz kecil yang dipasang di tepi piring
aluminium yang gunanya untuk membrek pring supaya tidak berputar apabila
tenaga tidak digunakan.

47

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

Meter KWJ boleh didapati dalam dua jenis iaitu jenis satu fasa seperti rajah di
atas yang boleh dilihat pemasangannya di rumah kediaman. Manakala satu lagi
jenis sepadu 3 fasa empat wayar seperti yang ditunjukkan pada Rajah dibawah
yang boleh didapati di permis industri dan perniagaan.

15.3 Kotak Fius Agihan (DB-Distribution Board)
Kotak ini adalah tempat untuk pengagihan tenaga elektrik utama kepada

litar-litar kecil akhir atai pun ke kotak fius agihan sub. Dalam kotak ini terdapat
punca utama untuk bekalan hidup, neutral dan bumi. Daripada punca utama
inilah pengagihan dibuat dengan menyambungkan litar-litar kecil akhir mengikut
bilangannya.

Pengagihan punca bekalan dilakukan dengan menyambungkan kabel litar
ke punca tamatan menggunakan skru. Setiap sambungan mempunyai fius atau
pemutus litar secara berasingan oleh itu segala fius / pemutus litar perlu dilindungi
kerana bahaya kepada pengguna dan di dalam kotak inilah dihimpun segala
aksesori tersebut.

Kotak Agihan ada dibuat dari bahan PVK / Plastik dan juga logam besi.
Pemasangan masa kini kebanyakannya menggunakan kotak fius agihan jenis
miniatur yang diperbuat dari bahan plastik atau PVK tahan lasak dan mempunyai
penutup lut sinar yang boleh menampakkan susunan fius / pemutus litar. Seperti
mana pada Rajah di bawah adalah kotak fius agihan jenis miniatur.

48

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

KOTAK FIUS AGIHAN JENIS MINIATUR

15.4 Jenis Dan Saiz Alat Pelindung

Dalam kerja - kerja pemasangan elektrik, apabila dikatakan perlindungan ia
bermaksud perlindungan kepada alat - alat dan pemasangan daripada bahaya
yang disebabkan oleh elektrik seperti arus lebih, kebocoran arus ke bumi, litar pintas
dan sebagainya.

Perlindungan daripada bahaya kerosakan mekanik, cuaca, tindak balas
kimia biasanya telah dilakukan semasa pembuatan sesuatu alat itu oleh pekilnag
atau pembuatnya. Perkara ini dinyatakan dalam Peraturan I.E.E Bahagian C.
Perlindungan untuk kabel juga dibuat di kilang - kilang yang mengeluarkannya dan
dimestikan mematuhi Peraturan I.E.E Bahagian B pula. Bagi tujuan perlindungan
daripada bahaya elektrik, terdapat tiga jenis perlindungan yang digunakan oleh
Peratutan I.E.E A.1 iaitu Setiap pemasangan hendaklah mengadakan kawalan
perlindungan yang terdiri daripada :

i) Pengasing
ii) Pelindung lebihan arus
iii) Pelindung Kebocoran Arus Kebumi

Pengasing

Pengasing ialah sebarang alat yang boleh memutuskan bekalan pengagihan
daripada pengguna dengan membukakan sambungan hidup dan neutral secara
serentak jika salah satu kutub bekalan itu tidak berbumi. Lazimnya, pengasing untuk
bekalan ini menggunakan suis dua kutub berangkai. Bagi bekalan 3 fasa berbumi,
pengasing tidak perlu membukakan dawai neutral. Pengasing yang digunakan bagi
bekalan 3 fasa berbumi ini dipasang dengan suis tiga kutub berangkai. Jika
sekiranya pengasing dipasang bersama pemutus litar, saling kunci antara pengasing
dan pemutus litar litar itu mesti dibuat supaya suis pengasing tidak akan dihidupkan
sekiranya pemutus litar itu sedang beroperasi. Pengasing hendaklah ditempatkan
berhampiran dengan orang yang berkelayakan mengendalikannya. Perkara ini
dinyatakan dalam Peraturan I.E.E A.2.

Tujuan mengadakan pengasing ialah untuk melindungi pengguna daripada
mendapat renjatan elektrik yang berterusan. Dengan memutuskan bekalan
keseluruhannya mangsa itu dapat diberi rawatan segera. Oleh kerana itu pengasing

49

SMK1 PENDAWAIAN PERMUKAAN FASA TUNGGAL

dipasang pada permulaan litar pendawaian bagi setiap pemasangan
sebagaimana yang dikehendaki oleh Peraturan I.E.E A.4 dan A.5. Selain daripada itu
pengasing boleh digunakan untuk memutuskan bekalan semasa kerja-kerja
membaiki kerosakan atau semasa membuat pendawaian tambahan. Pada waktu
berlaku kebakaran bekalan hendaklah diputuskan supaya kerja-kerja menyelamat
mudah dijalankan. Terdapat berbagai - bagai jenis dan bentuk pengasing,
semuanya dipadankan mengikut jenis bekalan, kadaran arus beban dan tempat ia
akan dipasang. Tetapi yang pentingnya pengasing iu mestilah mampu membawa
arus beban penuh dengan selamat dan boleh memutuskan bekalan mengikut
ragam bekalan yang diberikan sama ada 1 fasa 2 kutub berbumi,3 fasa atau 3 fasa
4 dawai.

Pelindung Lebihan Arus

Arus lebih bermaksud arus yang melebihi had maksimum mengalir dalam litar itu. Ia
berlaku disebabkan oleh :

a) litar pintas (sambungan terus tanpa beban di antara pengalir hiudp
dengan neutral atau antara fasa).

b) Pertambahan sambungan beban ke dalam litar atau pertambahan
arus bekalan.

c) Pertambahan beban mekanik ke motor atau tersalah pentafsiran arus
yang diperlukan (anggaran factor kepelbagaian).

Arus ini jika tidak diputuskan dari bekalan boleh mengakibatkan kerosakan atau
kepanasan kepada beban, kelengkapan kabel dan lain-lain komponen dalam litar
itu. Arus lebih boleh juga dikategori seperti berikut:

a) Arus Lebih : Berlakunya arus lebih dalam litar kemungkinan
disebabkan oleh pemasangan beban pengguna lebih
daripada had asal.

b) Litar Pintas : Arus lebih dalam litar hasil daripada kerosakan
galangan di antara pengalir fasa mempunyai

perbezaan upaya di bawah situasi ke keadaan normal.
c) Rosak Bumi : Arus rosak akan mengalir ke bumi melalui kabel

pelindung.

Mana-mana satu daripada bentuk arus lebih boleh menyebabkan kerosakan
dan bahaya. Peraturan 130-03-01 menyatakan keperluan bagi setiap pemasangan
dan setiap litar hendaklah dilindungi daripada arus lebih. Peraturan ini menekankan
kepada ciri-ciri kendalian peranti untuk memberi perlindungan terutamanya dalam
situasi bagi memastikan perlindungan ke atas arus lebih dalam pemasangan. Pelan
reka bentuk litar perlu mengambil kira keperluan perlindungan dengan menentukan
aspek peranti seperti berikut:

- Akan berkendali secara automatik.
- Kapasiti memutus yang mencukupi.
- Kedudukan peranti yang sesuai.

Alat Pelindung Berkendali Secara Automatik

Peranti pelindung arus lebih ini hendaklah boleh mengesan situsi kerosakan
dan terus bertindak memotong arus atau litar dengan sert merta. Ini dapat dilakukan
dengan menggunakan fius dan pemutus litar dalam setengah situsi, contohnya

50