สามัคคีเภทคำฉันท์

หวขัอ ้ สามคคั ีเภทคาฉํนทั ์ จดทั าโดย ํ นาย จิรวฒุิสร้อยเพชร เลขที่๒ นาย ศาศวตัิหุ่นภู่ เลขที่๑๐ นางสาว ชญานิสา สืบนาค เลขที่๑๙ นางสาว พรพิมล คุณมี เลขที่๒๔ นางสาว ปัณฑารีย์เผอกหืาวหาญ้ เลขที่๓๘ นกเรั ียนมธยมศั ึกษาปีที่๖.๑๐ เสนอ คุณครูณฐยาัอาจมงกรั รายงานน้ีเป็นส่วนหน่ึงของรายวิชาภาษาไทย ท๓๓๑๐๑ ภาคเรียนที่๑ ปีการศึกษา ๒๕๖๖ โรงเรียนมธยมวัดหนองแขมั

2

3 คานําํ รายงานฉบบนั ีเปÊ็นสวนหน่Éึงของวิชาภาษาไทย รหสวั ิชา ท๓๓๑๐๑ ชนมัÊธยมศั ึกษาปีทÉี๖ โดยมีจุดประสงคเพ์Éือศึกษา ความรูท้Éีไดจากเร้Éองืสามคคั ีเภทคาฉํ ันท์ผูจ้ดทั าได ํเล้ ือกหวขัอน้ ีในการทÊารายงานํเนÉืองมาจากเป็นเรÉองทืÉีน่าสนใจและ ตอง้ ขอขอบคุณ คุณครูณัฐยา อาจมังกร ผูให้ความรู้และแนวทางการศ ้ ึกษา เพÉือน ๆ ทุกคนทÉีใหความช้ ่วยเหลือมาโดยตลอด ผจู้ดทัาหวํงวัารายงานฉบ่บนั ีจะใหÊความรู้้และเป็นประโยชนแก์ ่ผอู้านท่กุ ๆ ทาน่ คณะผจู้ดทัาํ ๒๐/๐๗/๒๕๖๖

4 สารบัญ คานําํ 3 สารบญั 4 สามัคคเภทคีาฉํ ันท 5 ์ ลักษณะคาประพ ํนธั 6 ์ แผนผังฉันทลักษณ 8 ์ วิชชุมมาลาฉันท์๘ และ อนทรวิ ิเชียรฉันท์๑๑ 8 เรืÉ องย่อก่อนบทเรียน 9 ถอดคาประพ ํนธั 10 ์ บันทกคึาศํ ัพทยาก์ 29 คุณคาวรรณคด่ 30 ี บรรณานุกรม 31

5 สามัคคเภทคีาฉํ ันท์ ผแตู้ง่ : นายชิต บรทุตั เขาศ้กษาเบึ ืองตÊนท้Éีโรงเรยนวีดราชบพั ิธ และตอจนจบช่นมัÊธยมบรับิรณู์ทÉีโรงเรยนวีดสัทุศนั ์เมÉืออายไดุ้๑๕ ปีบดาจิงึ ใหบวชเป ้ ็นสามเณร ณ วดราชบพั ิธสถิตมหาสีมาราม โดยมีพระเจาวรวงศ ้เธอ์กรมหลวงชินวรสริวิฒนั ์สมเด็จพระสงฆราชเจัา้ ในเวลานนทรงเป ัÊ็นอปุัชฌาจารย์บวชไดไม้ ่นานก็ลาสกขาิ นายชิตมีความสนใจการอานเข่ ียน และมีความเชÉียวชาญในภาษาไทย มีความรูภาษาบาล้ ีและยงฝั ึกฝนภาษาองกฤษั อย่ในเกณฑูใช์ ได้ ้และเรมการประพÉินธัเม์Éืออายไดุ้๑๘ ปี เดิมเขามีนามสกลวุา่ชวางกรูทวาได ่ร้บพระราชทานนามสกัลุ “บรทุตั” จากพระบาทสมเด็จพระมงกฎเกล ุาฯ้ ในปี๒๔๕๐ และเมÉืออายเพุียง ๒๓ ปีก็นามปากกาวา่เจาเงาะ้ เอกชน และ แมวคราว ซงกรณÉึ ีของสามคคั ีเภทคาฉํนทั เขาได ์ท้าการประพ ํนธัข์นเมึÊ Éือปีพทธศุกราชั๒๔๕๗ จดประสงคุในการแต ์ง่ เพÉือมงชุ่ีใหÊเห้ ็นถงความสึาคํ ญของการเป ั ็นหมคณะู่เป็นนาหนํÊงใจเดÉึ ียวทÉีรวมด่วยช้วยก่ นปกป ัองบ้านเม้ ืองซงผลทÉึÉี ออกมาก็ทาให ํส้ÉิงนีกลายเปÊ็นผลงานระดบชาตั ิทÉีสืบสานสงต่อก่ นมาเป ั ็นบทเรยนให ีแก้คนรุ่นหล่งัมอบขอค้ดิมอบวรรณศิลป์ทÉี งดงามใหผ้ คนไดู้ ศ้กษาตึ อไป ่ ทÉีมาของเรองÉื ราวปีพทธศุกราชั๒๔๕๗ ประเทศไทยไดประสบป ้ ัญหาทงจากภายนอกและในประเทศมากมาย ัÊไมว่าจะเพราะกรณ่ ี กบฎ ๑๓๐ , ผลกระทบจากสงครามโลกครงทัÊ Éี๑ ทÉีตางส่งผลกระทบต่ ่อความมÉนคงของบัานเม้ ือง ผคนกระสู้Éากระสําย่ ใชช้ีวิต อย่ภายใตูความหวาดกล้วเมัÉือไดเก้ ิดสงครามความรุนแรง การปะทะของผคนดู้วยก้นเองัสภาพแวดลอมในช ้ วงสม่ยนันกระตัÊนัÊ ใหนายช้ ิต บรทุตั ประพนธัสาม ์คคั ีเภทคาฉํนทัข์นมาเพึÊ Éือหวงเหั ็นความเป็นอนหนังอÉึนเดั ียวของผคนู้ สามคคั ีรวมก่ นเป ั ็นหมู่ คณะไมยอมได ่แตกพ้ายต่ ่ออปสรรคหรุอศืตรัูผใดู้

6 ลักษณะคาประพ ํ ันธ์ “คาประพ ํนธั ” ์ความหมายตามพจนานกรมฉบุบราชบัณฑั ิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ไดบ้ญญัตัไวิว้า่ ( ก.) เป็นการแตง่ เรยบเรียงีรอยกรอง้ผกถูอยค้ าเปํ ็นขอความเช้ ิงวรรณคดี และ “ฉนทลักษณั ” ์ ไดม้ีการใหความหมายว้า่ เป็นลกษณะแบบั แผนของคาประพ ํนธั ประเภทร ์อยกรอง้ตามราชบณฑั ิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ กลาวได ่ว้า่ลกษณะคั าประพ ํนธั ์หมายถงรึูปแบบของถอยค้ารํอยกรองท้Éีถกนูามาเรํยบเรี ยงให ี เป้ ็นระเบียบ ตรงตามแต่ ละรูปแบบฉนทลักษณั ์ซงอยÉึ างไรก ่ ็ตาม ฉนทลักษณัท์Éีนาใช ํบ้งคับคั าประพ ํนธัก์็มีทงรัÊูปแบบ กาพย ์กลอน โคลง ฉนทั ์ราย่ เป็นตน้ โดยแตละฉ่นทลักษณัด์งกลัาวน่นลัÊวนม้ ีลกษณะการบังคับทัÉีแตกตางก่ นออกไป ันÉนกั ็เพราะเพÉือความงดงามทางภาษาทÉี ออกมาในภาพรวม ขดเกลาความสามารถดัานวรรณศ ้ ิลป์ของผคนู้ดงเชั ่น สามคคั ีเภทคาฉํนทัท์Éีประกอบไปดวยฉ้นทัและกาพย์ ์ สลบกั นในการแต ัง่ โดยมีการใชค้าประพ ํนธั ประเภทฉ ์นทัถ์งึ๑๘ ชนิด ไดแก้ ่ ๑. สททัลวุิกกีฬิ ตฉนทั ์๑๙ เป็นฉนทัท์Éีมีลลาการอีานสง่างาม่เครงขร่มึมีอานาจดํจเสุือผยอง ใชแต้ งส่าหรํ บบทไหว ัครู้ บทสดดุียอพระเกียรติ ๒. วสนตดัลกฉินทั ์๑๔ เป็นฉนทัท์Éีมีลลาไพเราะ ีงดงาม เยือกเย็นดจเมุ็ดฝน ใชส้าหรํบบรรยายหรัอพรรณนาชืÉืนชมสงทÉิÉี สวยงาม ๓. อปชาตุิฉนทั ์๑๑ นยมแติงส่าหรํบบทเจรจาหรัอบรรยายความเรืยบๆี ๔. อีทิสงฉันทั ์๒๑ เป็นฉนทัท์ÉีมีจงหวะกระแทกกระทันัÊเกรยวกราดีÊโกรธแคน้และอารมณร์ุนแรง เช่น รกมากั โกรธ มาก ตÉืนเตน้คกคะนองึหรอพรรณนาความสืบสนั ๕. อนทรวิ ิเชียรฉนทั ์๑๑ เป็นฉนทัท์Éีมีลีลาสวยงามดจสายฟุาพระอ้ ินทร์มีลีลาออนหวาน่ ใชบรรยายความหร้อพรรณนาื เพÉือโนมน้ าวใจให ้อ้อนโยน ่เมตตาสงสาร เอ็นดูใหอารมณ้ เหงาและเศร ์า้ ๖. วิชชมมาลาฉุนทั ์๘ หมายถงึระเบยบแหี งสายฟ ่า้ เป็นฉนทัท์Éีใชในการบรรยายความ ้ ๗. อนทรวงศิฉ์นทั ์๑๒ เป็นฉนทัท์Éีมีลีลาตอนทายไม ้ราบเร่ยบคลีายกลบทสะบ ้ ดสะบังิÊใชในการบรรยายความหร ้อื พรรณนาความ ๘. วงสัฏฐฉันทั ์๑๒ เป็นฉนทัท์Éีมีสาเนํ ียงอนไพเราะเหม ั ือนเสียงปÉี ๙. มาลนิีฉนทั ์๑๕ เป็นฉนทัท์Éีใชในการแต ้งกลบทหร่อบรรยายความทืÉีเครงขร่มึ เป็นสงา่

7 ๑๐. ภชงคประยาตฉุนทั ์๑๒ เป็นฉนทัท์Éีมีลลางามสงีาด่จงุเลูือยÊนยมใช ิแต้งบทท่Éีดาเนํ ินเรองอยÉืางรวดเร่วและค็กคึกั ๑๑. มาณวกฉนทั ์๘ เป็นฉนทัท์Éีมีลลาผาดโผน ีสนกสนานุราเร่งิและตÉืนเตนด้จชายหนุมุ่ ๑๒. อเปนทรวุิเชียรฉนทั ์๑๑ เป็นฉนทัท์Éีมีความไพเราะใชในการบรรยายบทเร ้ยบๆี ๑๓. สทธราฉันทั ์๒๑มีความหมายวา่ฉนทัย์งความเลัÉือมใสใหเก้ ิดแกผ่ ฟู้ัง จงเหมาะเป ึ ็นฉนทัท์Éีใชส้าหรํบแตังค่าํ นมสการัอธิษฐาน ยอพระเกียรติหรออืญเชั ิญเทวดา ใชแต้ งบทส่นๆัÊ ๑๔. สาลินีฉนทั ์๑๑ เป็นบททÉีมีคาครํุมาก ใชบรรยายบทท้Éีเป็นเนือหาสาระเรÊยบๆี ๑๕. อปุัฏฐิตาฉนทั ์๑๑ เป็นฉนทัท์Éีเหมาะสาหรํ บใช ับรรยายบทเร้ยบๆีแตไม่ ่ใครม่ ีคนนยมแติงมากน่กั ๑๖. โตฏกฉนทั ์๑๒ เป็นฉนทัท์ÉีมีลลาสะบีดสะบังเหมิÊือนประตกแทงโค ั ใชแต้งก่บบททัÉีแสดงความโกรธเคือง รอนรน้ หรอสนืกสนานุคกคะนองึตÉืนเตน้และเราใจ ้ ๑๗. กมลฉนทั ์๑๒ หมายถงึฉนทัÉีมีความไพเราะเหมือนดงดอกบัวั ใชก้บบททัÉีมีความตÉืนเตนเล้กน็ อยและใช ้บรรยาย้ เรองÉื และสดทุาย้๑๘. จิตรปทาฉนทั ์๘ เป็นฉนทัท์ÉีเหมาะสาหรํบบททัÉีนากล่วัเอะอะเกรยวกราดีÊตÉืนเตนตกใจและกล ้วั สวนค่ าประพ ํนธั ประเภทกาพย ์ท์Éีถกใชูในการแต ้ง่ก็คือ กาพยฉบ์งั๑๖ และกาพยส์รางคนางคุ์๒๘ ทวาก่ ็ถกนูบวั าเป่ ็นประเภท ฉนทั ได์เช้ ่นกนั ซงกาพยÉึฉบ์งั๑๖ ใชส้าหรํบแตังบทชมความงาม่ ดาเนํ ินเรองอยืÉางรวดเร่วกระช็บัดวยล้กษณะบังคับฉันทลักษณั ์ทÉีมี 3 / 4 6 คาํแบงจ่งหวะการอัาน่ เป็น 16วรรค / 6 กาพยส์รางคนางคุ์๒๘ ลกษณะการแตังคล่ายกาพย้ ส์รางคนางคุ ์๒๘ แตต่างก่นทัÉีมีขอบ้งคับัครุลหุเพÉิมขนมาึÊทาให ํ ้ เกิดความไพเราะมากยÉงขินึÊเหมาะสาหรํบขัอความท้Éีคกคึกสนักสนานุโลดโผน ตÉืนเตน้

8 แผนผงฉั ันทลกษณั ์ วชชิุมมาลาฉันท ์ ๘ และ อนทรวิเชิ ียรฉันท ์ ๑๑

9 เรืÉ องย่อก่อนบทเรียน บทประพนธัสาม ์คคั ีเภทคาฉํนทัจะกล์าวถ่งเรึองราวระหวÉืางสองอาณาจ่กรทัÉีมีรูปแบบการปกครองแตกตางก่ นออกไป ั อยางส่นเชิÊิง นÉนคั ือแควนมคธ้อาณาจกรทัÉีปกครองอย่างระบบราชาธิปไตย โดยพระมหากษัตรยิม์ีเพียงหนงพระองคÉึและทรงม์ ี สทธิ ิขาดในการบรหารแติเพ่ ียงผเดู้ ียวและแควนว้ชชั ีทÉีปกครองกนโดยม ั ีกษัตรยิหลายพระองค์ ์เปรยบเสมี ือนเป็นนายกหลาย คนทÉีดแลแตูละพ่ ืนทÊ Éีตามหนาท้Éีของตนเอง หรอเรืยกระบบนี ีวÊา่สามคคั ีธรรม จดเรุมตÉินของเร้องราวเกÉื ิดเมÉือพระเจาอชาตศ ้ตรัูแหงแคว่นมคธ้ ทรงมีพระประสงคจะขยายอาณาจ์ กรให ักว้างย้ÉิงขนึÊ เพÉมทริ พยากรในชาต ั ิใหมากข้นแกึÊ่ประชากรของตน จงได ึวางแผนร้วมก่บอัามาตยํข์างกาย้ผเปู้ ็นพราหมณนามว์า่วสสการั (วดั-สะ-กา-ระ) ซงสÉึงทÉิÉีวสสการพราหมณั เสนอให ์น้นัÊคือการทÉีอามาตยํผ์นู้ีจะรÊวมแสดงละครก่บพระเจัาอาชาตศ ้ตรัูวาได ่ถ้กู แควนมคธทอดท้ ิงและขÊบไล ั ่หลงจากนันวัÊสสการกั ็จะรอนแรมไปขออาศยในแคว ันว้ชชั ีเสแสรงเล้นละครว่ าไร ่ท้Éีไปตออย่างสม่ บทบาท โดยเปาหมายใหญ ้ ่ตอจากน่นคัÊือใชวาทศ ้ ิลป์อนเฉั ียบขาดและมนสมองสั ดปราดเปรุองเขÉืาร้บตัาแหนํง่ทาหนําท้Éี พจารณาคดิ ีความและถวายพระอกษรเหลัาพระก่มาุ ซงวางผลลÉึพธัท์Éีการทาให ํ โอรสเหล ้าน่นมัÊีความขนมุ่วในใจต ัอก่ นจนลามไปย ังพั ่อ ๆ ผเปู้ ็นกษัตรยิ์ใหเก้ ิดความ บาดหมางแก่กนจนเกั ิดช่องโหวได่ โจมต ้ ีอาณาจกรัแนนอนว่าเม่Éือไดร้บฟั ังแผนการเช่นนนัÊพระเจาอาชาตศ ้ตรัูก็ตกลงรวมม่ ือ กบวัสสการพราหมณัและท์าตามแผนทํนทั ี

10 ถอดคาประพ ํ ันธ์ ภชงคประยาตุฉนทัฯ์ ทชงคิชาต์ ิฉลาดยล คะเนกลคะนงการึ กษัตรยิล์ิจฉวีวาร ระวงเหั ือดระแวงหาย เหมาะแก่การณจะเสกสรร ์ ปวตนัว์ญจโนบาย ั มลางเหต้พุเฉทสายิ สมครสนธั ิสโมสรÍ ถอดความไดว้า่ พราหมณผ์ฉลาดคาดคะเนวู้ากษ่ ัตรยิล์จฉวิ ีวางใจคลายความหวาดระแวง เป็นโอกาสเหมาะทีÉจะเรมดÉิาเนํ ินการตามกล อบายทุาลายความสามํคดั ี ณวนหนังอÉึถุึงกา ลศกษาพึ ิชากร กมารลุจฉวิ ีวร เสดจพร็ อมประช ้มกุนั ตระบดวัสสการมาั สถานราชเรยนพลีนั ธแกลงเช้ ิญกมารฉุนั สนิทหนงพระองคÉึ ไป์ ลหุองห้ บรโหฐาน ั ก็ถามการณ์ณ ทนใด ั มิลีลÊบอะไรใน ั กถาเช่นธปจฉาุ ถอดความไดว้า่ วนหนังเมÉึÉือถงโอกาสท ึÉีจะสอนวิชา กมารลุจฉวิ ีก็เสดจมาโดยพร ็อมเพร้ยงกีนทั นใดว ัสสการพราหมณัก์ ็มาถงและแกลึง้ เชิญพระกมารพระองคุท์Éีสนิทสนมเขาไปพบในห ้ องส ้วนต่วัแลวก้ ็ทลถามเรูองทÉืÉีไม่ใช่ความลบแตั ประการใด ่ จะถกผูิดกระไรอย่ ู มนษยุผ์กระทู้านาํ และคโคก ู่็จงมาู ประเทียบไถมิใชหร่อื กมารลุจฉวิ ีขตตัยิ ์ก็รบอรรถอออั ือ กสกเขากระทิาคํ ือ ประดจคุาพระอาจารยํ ์ ก็เทาน่นธเชัÊิญให ้ นวิตในม ั ิชานาน้ ประสทธิ ิÍ ศิลปีประศาสนสาร ์ สมยเลักลิเวลาุ

11 ถอดความไดว้า่ ดงเชั ่นถามวา่ชาวนาจงโคมาคู่หนูงเพÉึÉือเทียมไถใช่หรอไม ื ่พระกมารลุจฉวิ ีก็รบสัÉงเหั ็นดวยว้าชาวนาก่ ็คงจะกระทาดํงคัาํ ของพระอาจารย์ถามเพียเทาน่นพราหมณัÊก์็เชิญใหเสด ้จกล็ บออกไป ั อรสลุจฉวิ ีสรร พชวนกนเสดั ็จมา และตางซ่กกัมารราุ ชองคน์นจะเอาความัÊ พระอาจารยส์เริ ยกไป ี ณขางในธไต ้ถาม่ อะไรเธอเสนอตาม วจีสตยักะส ์Éาเราํ กมารนุนสนองสาัÊ รวากยวาทตามเลา์ เฉลยพจนกะคร์ูเสา วภาพโดยคดีมา ถอดความไดว้า่ ครนถัÊงเวลาเลึกเริยนเหลี าโอรสล ่จฉวิ ีก็พากนมาซั กไช ัพระก้มารวุาพระอาจารย่เร์ยกเขี าไปข ้ างใน ้ ไดไต้ ถามอะไรบ ่าง้ ขอใหบอกมาตามความจร้งิพระกมารพระองคุน์นกัÊ็เลาเร่องราวทÉืÉีพระอาจารยเร์ ยกไปถาม ี กมารอุÉืนก็สงสยั มิเชÉือในพระวาจา สหายราชธพรรณนา และตางองค่ก์็พาที ไฉนเลยพระครูเรา จะพดเปลูาประโยชน ่ม์ี เลอะเหลวนกละลัวนน้ ี รผลเหนบเป ็ ็นไป เถอะถงถึาจะจร้งแมิธ้ พดแทูก้็ทาไม ํ แนะชวนเขาณข้ างใน ้ จะถามนอกบยากเย็น ถอดความไดว้า่ แตเหล่าก่มารสงสุยไม ัเช่Éือคาพํดของพระสหายูต่างองคก์็วิจารณว์าพระอาจารย่จะพ์ดเรูองเหลวไหลไรÉืสาระเช ้ ่นนีÊ เป็นไปไม่ได้และหากวาจะพ่ดจรูงเหติ ใดจะตุองเร้ยกเขี าไปถามข ้ างในห ้อง้ถามขางนอกห้องก้ ็ได้ ชะรอยวาท่ชาจารยิ ์ ธคดอิานกะท่ านเป ่ ็น รหสเหตั ประเภทเหุ็น ถะแนช่ดถนัดความั และทานมาม่สาวาทุ มิกลาอาจจะบอกตา้ พจีจรงพยายามิ ไถลแสรงแถลงสาร ้

12 ถอดความไดว้า่ สงสยวัาท่านอาจารย่ก์บพระกัมารตุองม้ ีความลบอยัางแน่ ่นอน แลวก้ ็มาพดู โกหก ไมกล่ าบอกตามความเป ้ ็นจรงิแกลงพ้ ดไปตูาง่ๆ นานา กมารราชมุิตรผอง ก็สอดคลองและแคลงดาล้ พิโรธกาจวิวาทการณ ์อบุตัิขนเพราะขึÊ่นเคุือง พิพิธพนธไมตร ั ี ประดามีนิรนดรัเน์ ือง กะองคน์นกัÊ็พลนเปล ั ือง มลายปลาตพินาศปลงฯ ถอดความไดว้า่ กมารลุจฉวิ ีทงหลายเหัÊ็นสอดคลองก้นกั ็เกิดความโกรธเคือง การทะเลาะวิวาทก็เกิดขนเพราะความขึÊ่นเคุืองใจ ความสมพันธัอ์นดั ีทÉีเคยมีมาตลอดก็ถกทูาลายยํ ่อยยบลงั มาณวกฉนทั ์ ลวงอ่ ประมาณุ กาลอนกรมุ หนงณนÉึยมิ ทานทว่ ิชงค์ เมืÉอจะประสทธิ ิÍ วิทยะยง เชิญวรองค ์ เอกกมารุ เธอจรตาม พราหมณไป โดยเฉพาะใน หองรห้ฐาน ู จÉงพฤตึถามิ ความพิสดา ขอธประทาน โทษะและไข ถอดความไดว้า่ เวลาผานไปตามล ่าดํบัเมÉือถงคราวทึÉีจะสอนวิชาก็จะเชิญพระกมารพระองคุหน์งÉึพระกมารกุ็ตามพราหมณเข์ าไปใน ้ หองเฉพาะ้พราหมณจ์งถามเนึ ือความแปลกๆÊวา่ขออภยชั ่วยตอบดวย้

13 อยาต่ ิและหล ู่ครูจะเฉลย เธอนะเสวย่ ภตกะอะไร ั ในทินนÉี ดีฤไฉน พอหฤทยั ยÉงละกระมิงั ราชธก็เลา่ เคาณประโยค ้ ตนบรโภค ิ แลวขณะหล้งั วาทะประเทือง เรองสÉื ิประทงั อาคมยงั สกขสภาิ ถอดความไดว้า่ อยาหาว่าต่าหนํ ิหรอลบหคื ู่ครูขอถามวาว่นนั ีพระกÊมารเสวยพระกระยาหารอะไรรสชาตุดิีหรอไม ื ่พอพระทยมากหรั อไม ื ่ พระกมารกุ็เลาเร่ÉองเกืÉียวกบพระกระยาหารทัÉีเสวย เสรจอน็ ศาสนุ ์ราชอรสุ ลจฉวิ ิหมด ตางธก่ ็มา ถามนยมาน ทานพฤฒ่ ิอา จารยปรา รภกระไร เธอก็แถลง แจงระบ้มวลุ ความเฉพาะลวน้ จรงหฤทิยั ตางบม่ ิเชÉือ เมÉือตรไฉน ิ จÉงผลใน ึ เหตบมุิสม ถอดความไดว้า่ เมืÉอเสรจส็ ินการสอนราชกÊมารลุิจฉวีทงหมดกัÊ็มาถามเรองราวทÉืÉีมีมาวาท่านอาจารย่ ได์พ้ดเรูองอะไรบÉืาง้พระกมารกุ็ตอบ ตามความจรงิแตเหล่าก่มารตุางไม ่เช่Éือเพราะคิดแลวไม ้ ่สมเหตสมผลุ ข่นมนเคุือง เรองนฤสารÉื เชนกะก่มารุ กอนก่ ็ระ เลกสละแยกิ แตกคณะกล เกลียวบนิยม คบดจเดุิม ถอดความไดว้า่ ตางข่ ่นเคุืองใจดวยเร้ องไรÉืสาระเช ้ ่นเดียวกบพระกัมารพระองคุก์่อน และเกิดความแตกแยกไมคบก่นอยัางกลมเกล่ ียว เหมือนเดมิ

14 อเปนทรวุิเชียร ฉนทัฯ์ ทชงคิเจาะจงเจตน์ ์ กลหเหต์ยุยงเสรุมิ กระหนÉาและซําเตํÊิม นฤพทธกั ่อการณ์ ละครงระหวัÊางครา่ ทินวารนานนาน เหมาะทาท่ชาจารยิ ์ ธก็เชิญเสดจไป ็ บหอนจะม่ ีสา รฤหาประโยชนไร์ กระนนเสมอนัÊยั เสาะแสดงธแสรงถาม้ ถอดความไดว้า่ พราหมณเจตนาหาเหต์ยุแหยุซ่าเตํÊิมอยเสมอู่ ๆแตละคร่งัÊแตละว่นันานนานครงัÊเหนโอกาสเหมาะก ็ ็จะเชิญพระกมารุ เสดจไปโดยไม ็ม่ ีสารประโยชนอ์ นใด ัแลวก้ ็แกลงท้ลถามู และบางก้ ็พดวูา่ นะแน่ะข่าสด ้บตามั ยบลระบุลความิ พจแจงกระจายมา้ ละเมิดติเตียนทาน่ ก็เพราะทานส่แสนสาิ พดทลัทภาิ วและสดจะขุดสนั จะแนม่ ิแนเหล่ ือ พิเคราะหเช์Éือเพราะยากยล ณทÉีบมีคน ธก็ควรขยายความ ถอดความไดว้า่ บางครงกัÊ็พดวูา่นÉีแน่ะขาพระองค้ ได์ย้ินขาวเล่าล่อกืนทัÉวไป ัเขานินทาพระกมารวุ่าพระองคแสนจะยากจนและข ์ ดสนัจะ เป็นเช่นนนแนัÊหร่อืพเคราะหิแล์ วไม ้ ่นาเช่Éือ ณ ทÉีนีไมÊม่ ีผใดู้ ขอใหทรงเล้ามาเถ่ ิด และบางก้ ็กลาวว่า่ นะแน่ะข่าจะขอถาม้ เพราะทราบคดีตาม วจลือระบือมา ตฉิินเยาะหมÉินท่าน ก็เพราะทานส่แสนสาิ รพนพั ิกลกา ยพิลกประหลาดเป ึ ็น จะจรงมิ ิจรงเหลิ ือ มนเชÉือเพราะไปเห็น ผขิอบล้าเคํ ็ญ ธก็ควรขยายความ ถอดความไดว้า่ บางครงกัÊ็พดวูาข่าพระองค้ขอท์ลถามพระกูมารุเพราะไดย้ินเขาเลาล่ ือกนทัÉวไป ัเยาะเยยด้หมูÉินท่าน วาท่านน่ ีมÊีรางกาย่ ผดประหลาดต ิาง่ๆ นานาจะเป็นจรงหริ อไม ื ่ ใจไม่อยากเชÉือเลยเพราะไมเห่ ็น ถาหากม้ ีสงใดทÉิÉีลาบากยากแคํนก้ ็ตรสมาเถั ิด

15 กมารองคุเสา ์ วนเคาคด้ ีตาม กระทพระครูู้ถาม นยสดจะสงสุยั ก็คามํ ิควรการณ ์ครุ ุท่านจะถามไย ธซกเสาะสั ืบใคร ระบแจุงกะอาจารย้ ์ ทวิชแถลงวา่ พระกมารโนุนขาน้ ยบลกะตุกาลู เฉพาะอยกะกู่นสองั ถอดความไดว้า่ พระกมารไดุทรงฟ ้ ังเรองทÉืÉีพระอาจารยถามก์ ็ตรสถามกลับวัา่สงสยเหลัอเกื ินเรองไมÉืสมควรเช่ ่นนีทÊานอาจารย่จะถาม์ ทาไม ํแลวก้ ็ชกไช ัว้าใครเป ่ ็นผมาบอกกู้บอาจารยัพราหมณ์ก์็ตอบวาพระก่มารพระองกุโน์นตร้ สบอกเมัÉืออยกู่นเพั ียงสองต่อสอง กมารพระองคุน์นัÊ ธมิทนจะไตร ัตรอง่ ก็เชÉือณคาของํ พฤฒิครูและว่วามู พิโรธกมารองคุ ์ เหมาะเจาะจงพยายาม ยครุ ูเพราะเอาความ บมิดีประเดตน ก็พอและต้อพ่ษิ ทรทุิฐิมานจน ลโทสะสุืบสน ธิพิพาทเสมอมา ถอดความไดว้า่ กมารพระองคุน์ นไม ัÊ่ทนได ั ไตร ้ตรอง่ก็ทรงเชÉือในคาพํดของอาจารยู์ดวยความว้วามกู่็กรวพระกิÊมารทุÉียพระอาจารยุใส์ ่ ความตน จงตึดพัอต้ ่อวาก่นขันึÊเกิดความโกรธเคืองทะเลาะววาทกินอยัเสมอู่ และฝ่ายกมารผุ ู้ ทิชครูมิเรยกหาี ก็แหนงประดารา ชกมารทุิชงคเช์ ิญ พระราชบตรลุจิ ฉวิมิตรจิตเมิน ณกนและกันเหั ิน คณะหางก่ ็ตางถ่ ือ ทะนงชนกตน พลลนเถล้ ิงลือ ก็หาญกระเหมฮิ ือ มนฮีกบนกขามฯึ ถอดความไดว้า่ ฝ่ายพระกมารทุÉีพราหมณไม์เคยเร่ยกเขี าไปหาก ้ ็ไมพอพระท่ยพระกัมารทุÉีพราหมณเช์ ิญไปพบ พระกมารถุิจฉวีหมางใจ และเหินหางก่นัตางองค่ทะนงว์ ่าพระบดาของตนมิ ีอานาจลํนเหล้อืจงมึ ีใจกาเรํ บไม ิเกรงกล่วกันั

16 สทธราฉันทั ์ ลาดํบนันวัÊสสการพราหมณั ์ธ ก็ยตุิยตาม แตงอ่บายงามุ ฉงนงาํ ปวงโอรสลจฉวิ ีดาํ รณวิ ิรุธก็สาํ คญประด ัจคุา่ ธเสกสรร ไป่เหลือเลยสกพระองคัอ์นั มิละปิยะสหฉนทั ์ ขาดสมครพันธั ์ ก็อาดรู ถอดความไดว้า่ ในขณะนนวัÊสสการพราหมณัก์็คอยยลุกศูษยิ ์แตงกลอ่ บายใหุเก้ ิดความแคลงใจ พระโอรสกษัตรยิล์จฉวิ ีทงหลายัÊ ไตรตรองในอาการน ่าสงส่ยกั ็เขาใจว ้ าเป่ ็นจรงดิงถัอยค้าทํÉีอาจารยป์ัÊนเรองขÉืนึÊไม่มีเหลือเลยสกพระองคัเด์ ียวทÉีจะมีความรกใคร ั ่ กลมเกลียว ตางขาดความส่มพันธั ์เกิดความเดือดเนือรÊอนใจ ้ ตางองค่น์าความมํ ีงามทลู พระชนกอดิศรู แหงธโดยม ่ลู ปวตตั ิความÍ แตกราวก้าวร้ายก้ ็ปายปาม ้ ลวรบุดรลามิ ทีละนอยตาม้ ณเหตผลุ ฟันเฝือเชÉือนยดนัยตนั นฤวเคราะหเสาะสนิ สืบจะหมองมล เพราะหมายใด ถอดความไดว้า่ ในขณะนนวัÊสสการพราหมณัก์็คอยยลุกศูษยิ ์แตงกลอ่ บายใหุเก้ ิดความแคลงใจ พระโอรสกษัตรยิล์จฉวิ ีทงหลายัÊ ไตรตรองในอาการน ่าสงส่ยกั ็เขาใจว ้ าเป่ ็นจรงดิงถัอยค้าทํÉีอาจารยป์ัÊน เรองขÉืนึÊไม่มีเหลือเลยสกพระองคัเด์ ียวทÉีจะมีความรกใคร ั ่ กลมเกลียว ตางขาดความส่มพันธั ์เกิด ความเดือดรอนใจ ้

17 แทท้านว่ สสการใน ั กษณะตรเหมาะไฉน ี เสรมเสมอไป ิ สะดวกดาย หลายอยางต่างกลธขวนขวาย่ พจนยปรุยายิ วญจโนบาย ั บเวนครา้ ครนลัÊวงสามป ่ ีประมาณมา สหกรณประดา ลจฉวิ ีรา ชทงหลายัÊ ถอดความไดว้า่ แตละองค่น์าเร่ องไมÉืด่ ีทÉีเกิดขนไปท ึÊลพระบูดาของตนิความแตกแยกก็คอย่ๆ ลกลามไปสุ่พระบูดาิเนÉืองจากความ หลงเชÉือโอรสของตน ปราศจากการใครครวญเก่ ิดความผดพิอง้ หมองใจกนขั ึนÊฝ่ายวสสการพราหมณัคร์นเหัÊ็นโอกาสเหมาะสม ก็คอยยแหยุอย่างง่ายดาย่ทากลอํบายุตาง่ๆ พดยูยงตามกลอุบายตลอดเวลาุเวลาผานไปประมาณ ่๓ ปีความรวมม่ ือกนั ระหวางกษ่ ัตรยิถ์งึทงหลายและความสามัÊคคั ีถกทูาลายลงสํ ินÊ สามคคั ีธรรมทาลายํ มิตรภิทนะกระจาย สรรพเสÉือมหายน ์ ก็เป็นไป ตางองค่ ทรงแคลงระแวงใน ์ พระราชหฤทยวิสยั ผพู้ โรธใจ ิ ระวงกันฯั ถอดความไดว้า่ ความรวมม่ ือกนระหวัางกษ่ ัตรยิล์จฉวิ ีทงหลายและความสามัÊคคั ีถกทูาลายลงสํนิÊความเป็นมิตรแตกแยก ความเสÉือม ความหายนะก็บงเกั ิดขนึÊกษัตรยิต์างองค่ ระแวงแคลงใจ ์มีความข่นุเคืองใจซงกÉึนและกันั

18 สาลินีฉนทั ์ พราหมณคร์ูรูส้งเกตั ตระหนกเหตัถนุดครันั ราชาวชชั ีสรร พจกสัพู่ินาศสม ยนดิ ีบดนั ีกÊิจ จะสมฤทธั ิÍ มนารมณ์ เรมมาดÉิ วยปรากรม ้ และอตสาหแหุงตน่ ใหลองต้ ีกลองนดั ประชมขุตตัยิมณฑล์ เชิญซงสÉึÉาสากลํ กษัตรยิส์ สภาคารู่ ถอดความไดว้า่ พราหมณผ์ เปู้ ็นครูสงเกตเหั ็นดงนันัÊก็รูว้าเหล่ากษ่ ัตรยิล์จฉวิ ีกาลํ งจะประสบ ัความพินาศ จงยึ ินดีมากทÉีภารกิจประสบ ผลสาเรํจสมด ็ งใจัหลงจากเรัมตÉินด้วยความบากบ้Éนและัความอดทนของตน จงให ึลองต้ ีกลองนดประช ัมกษุัตรยิฉว์ ีเชิญทกุ พระองคเสด ์จมาย็งทัÉีประชมุ วชชั ีภมูิผอง สดบกลองกระทั ืมงาน ทกไทุไป้ ่เอาภาร ณกิจเพืÉอเสด็จไป ตางทรงร่บสัÉงวัา่ จะเรยกหาประช ี มไยุ เราใชเป่ ็นใหญ่ใจ ก็ขลาดกลวบกลัาหาญ้ ทานใดท ่Éีเป็นใหญ่ และกลาใครม ้ ีเปรยบปาน ี พอใจใครในการ ่ ประชมชอบกุ็เชิญเขา ถอดความไดว้า่ ฝ่ายกษัตรยิว์ชชั ีทงหลายทรงสดัÊบเสัยงกลองดีงกักกึอง้ทกพระองคุไม์ ่ทรงเป็น ธระในการเสดุจไป ็ตางองค่ร์บสัÉงวัาจะ่ เรยกประช ีมดุวยเหต้ ใดุเราไมได่ เป้ ็นใหญ่ ใจก็ขลาด ไมกล่า้หาญ ผใดเปู้ ็นใหญ่มีความกลาหาญไม ้ม่ ีผใดเปรู้ ยบได ี ้พอใจจะ เสดจไปร ็ วมประช ่มกุ็เชิญเขาเถิด ปรกษาหารึอกืนั ไฉนไหนนนกัÊ็ทาเนาํ จกเรั ยกประช ีมเราุ บ แลเห็นประโยชนเลย์ รบสัÉงผลั กไสส ัง่ และทกองคุธเพ์ ิกเฉย ไป่ไดไปด ้Éงเคยั สมครเขัาสมาคมฯ ้

19 ถอดความไดว้า่ จากปรกษาหารึอกื นประการใดก ั ็ชางเถ่ ิดจะเรยกเราไปประช ี มเองไมุเห่ ็นประโยชน์ประการใดเลยรบสัÉงให ัพ้นต้ วไปและ ั ทกพระองคุก์็ทรงเพกเฉยไม ิ ่เสด็จไปเขาร้ วมการประช ่มเหมุือนเคย อปุัฏฐิตาฉนทั ์ เห็นเชิงพเคราะหิช์่อง ชนะคลองประสบสม ่ พราหมณเวทอ์ดมุ ธก็อบแถลงการณ์ ใหว้ลลภชนั คมดลประเทศฐาน กราบทลนฤบาล ู ภเผิ ามคธไกร ้ แจงล้ กษณสาั สนวากษ่ ัตรยิใน์ วชชั ีบรไกรุ วลหลาตลอดก้นั ถอดความไดว้า่ เมืÉอพจารณาเหิ ็น ช่องทางทÉีจะไดช้ยชนะอยัางง่ ่าย พราหมณผ์รอบรูู้พระเวทก้ ็รอบสงข่ าวให ่คนสน ้ ิทเดินทางกลบไปย ังั บานเม้ ือง กราบทลกษูัตรยิแห์งแคว่นมคธอ้นยัÉงใหญ ิ ่ในสาสนแจ์งว้ากษ่ ัตรยิว์ชชั ีทกพระองคุ์ บดนั ีสÊกิ็แตก คณะแผกและแยกพรรค์ ไป่เป็นสหฉนั ทเสมือนเสมอมา โอกาสเหมาะสมยั ขณะไหนประหนÉงคราึ นีหากผÊจะหาิ ก็บไดสะดวกด ้ ี ขอเชิญวรบาท พยหุยาตรเสร ์จกร็ ี ธาทพพลทั ี รยยิ ทธโดยไวฯุ ถอดความไดว้า่ ขณะนีเกÊิดความแตกแยกแบงพรรคแบ่งพวก่ ไม่สามคคั ีกนเหมั ือนแตเด่ ิม จะหาโอกาสอนเหมาะสมครั งใดเหม ัÊือนดÉงครังัÊ นีคงจะไมÊ่มีอีกแลว้ขอทลเชูิญพระองคยกกองท์พอันยั ิÉงใหญ่มาทาสงครามโดยเร ํวเถ็ ิด

20 ขาวเศ่กเอิ ิกองึ ทราบถึงบดดลั ในหม่ผูคนู้ ชาวเวสาลี แทบทกถุÉินหมด ชนบทบรูี อกสÉนขวัญหนั ี หวาดกลวทัÉวไป ั ตÉืนตาหนาเผ้ ือด หมดเสือดสÉนกายั หลบลีหนÊีตาย ว่นหวุÉนพรัÉนใจ ั ซุกครอกซอกครวั ซอนต่วแตกภัยั เขาดงพงไพร ้ ทงยิÊานบ่านตน้ ถอดความไดว้า่ ขาวศ่กแพรึ ไปจนร ู่ถ้งชาวเวสาลึ ีแทบทกคนในเมุืองตางตกใจแล ่วหวาดกล้วกั นไปท ัÉวัหนาตาต้Éืนหนาซ้ ีดไมม่ ีสีเลือดตวั สÉนัพากนหนั ีตายวนวายุ่พากนอพยพครอบครัวหนั ีภยทังบิÊานเร้ อนไปซ ืกซุอนต่วเสั ยในป ี ่า เหลือจกหั ามปราม ้ ชาวคามลาลาด่ พนหัวหนัาราษฎร้ ์ขนดุานต่าบลํ หารอแกื ่กนั คดผินผั ่อนปรน จกไม ั ่ใหพล้ มาคธขามมา้ จÉงให ึต้ีกลอง ป่าวรองท้นทั ี แจงข้ าวไพร ่ ี รกเบึยนบี ีฑา เพÉือหม่ภูมูี วชชั ีอาณา ชมนุมปุัญชา ปองก้นฉั นใด ั ถอดความไดว้า่ ไม่สามารถหามปรามชาวบ ้ านได ้ห้วหนัาราษฎร้และนายดานต่าบลตํางๆ่ ปรกษากึนคั ิดจะยบยั งไม ัÊ่ใหกองท้พมคธขัาม้ มาไดจ้งตึ ีกลองเปลาร่องแจ้งข้าวข่าศ้กเขึารุ้กราน เพÉือใหเรากษ้ ัตรยิแห์งว่ชชั ีเสดจมาประช ็ มหาหนทางปุองก้นั ประการใด ราชาลจฉวิ ี ไป่มีสกองคั ์ อนนักจึานงํ เพÉือจกเสดั ็จไป ตางองค่ด์ารํสั เรยกนีดทั าไม ํ ใครเป็นใหญ่ใคร กลาหาญเห้ ็นดี เชิญทอญทานต่อง้ ขดขัองข้ อไหน ้ ปรกษาปราศร ึยั ตามเรองตามทÉื ี สวนเราเล่ าใช ่ ่ เป็นใหญ่ยงมั ี ใจอยางผ่ภู้ี รุกปราศอาจหาญ

21 ถอดความไดว้า่ ไม่มีกษัตรยิล์จฉวิ ีแมแต้พระองค่เด์ ียวคดจะเสดิ จไปแต ็ละพระองค่ทรงด์ารํสวัาเร่ ยกประช ีมดุวยเหต้ ใดุผใดเปู้ ็นใหญ่ ผใดกลู้าหาญเห้ ็นดีประการใดก็เชิญเถิด จะปรกษาหารึออยื างไรก ่ ็ตามใจตวเรานั นไม ัÊ่ไดม้ีอานาจยํÉิงใหญ่จิตใจก็ขีขาดÊไมองอาจ่ กลาหาญ้ ตางทรงส่าแดงํ ความแขงอานาจํ สามคคั ีขาด แก่งแยงโดยมาน ่ ภมูิศธิจฉวี วชชั ีรฐบาลั บช่มนุมสมานุ แมแต้ ่สกองคัฯ์ ถอดความไดว้า่ แตละพระองค่ต์างแสดงอาการเพ่ ิกเฉย ปราศจากความสามคคั ีปรองดองในจิตใจกษัตรยิอ์จฉวิ ีแหงว่ชชั ีไมเสด่ ็จมา ประชมกุนแมัแต้พระองค่เด์ ียว ปÉันเขตมคธขดั ตยริชธัารงํ ยงทัÊพประท ับตรงั นคเรศวิสาลี ภธรธสูงเกตั พิเคราะหเหต์ณธานุี แหงราชว่ชชั ี ขณะเศกประช ึ ิดแดน เฉยคบรู ูส้กึ และมินกจะเกรงแกลนึ ฤๅคิดจะตอบแทน รณทพระงับภัยั ถอดความไดว้า่ จอมกษัตรยิแห์งแคว่นมคธหย้ดทุพตรงหนัาเม้ ืองเวสาถีพระองคทรงส ์งเกตั วิเคราะหเหต์การณุทางม์ ืองวชชั ีในขณะทÉีขาศ้ กมาประช ึ ิดเมือง ดนูÉงเฉยไม ิ ่รูส้กเกรงกลึวัหรอคื ิดจะทาสํ งใดโดÉิตอบระง้บั เหตรุาย้ นÉงเงิ ียบสงบงาํ บมิทาประการใด ํ ปรากฏประหนงใน ึÉ บรวุางและร่างคน้ แนโดยม ่ ิพกสงั สยคงกระทบกล ทานว่สสการจนั อกระนุีถนÊดตาั ภินทพ์ ทธสามัคั คิยพรรคพระราชา ชาวลจฉวิ ีวา รจะพองอน้ตถัภ์ยั

22 ถอดความไดว้า่ กลบอยัอยู่างสงบเง่ ียบไม่ทาการสํÉงใด ิมองดราวกูบเป ั ็นเมืองรางปราศจากผ ้คนแนู้ นอนไม ่ต่องสงส ้ยเลยวัาคงจะถ่กกลู อบายของวุสสการพราหมณั จนเป ์ ็นเช่นนีÊความสามดดั ีผกพูนแหังกษ่ ัตรยิถ์ิจฉวีถกทูาลายลงและจะประสบก ํบภัยพับิตัิ ลกขูางประดาทา ่ รกกาลขวางไป ้ หมนเลุนสน่ กไฉนุ ดจกุนฉะนันหนอัÊ ครูวสสการแสั ่กลแหยย่ดุีพอ ปÉันป่วนบเหลือหลอ จะมิราวม้ ิรานกนั ครนทรงพระปรารภ ัÊ ธุระจบธจÉงบึญั ชานายนิกายสรร พทแกลวทหารหาญ้ ถอดความไดว้า่ ถกขูางท่Éีเด็กขวางเล้ นได ่สน้กฉุนใด ัวสสการพราหมณัก์็สามารถยแหยุ่ใหเหล้ากษ่ ัตรยิถ์ิจฉวีแตกความสามดดั ีไดตามใจ ้ ชอบและดิดทÉีจะสนกฉุนนันัÊครนทรงคัÊิดไดด้งนันจัÊงมึ ีพระราชบญชาแกัเหล่าทหารหาญ่ เรงท่าอํชุมปเวุ พคะเนกะเกณฑุการ์ เพÉือขามนท้ ีธาร จรเขานครบร้ เขารบพระบัณฑัรู อดิศรบดูีศร ภาโรปกรณตอน์ ทวริุงสฤษฏ่พล์นั จอมนาถพระยาตรา พยหาธุิทพขันธั ์ โดยแพและพวงป ่Éัน พลขามณคงคา้ จนหมดพหลเนÉือง พศเนิÉืองขนดคลาั ขนฝึÊ Éังลเวลาุ ลบิเรศสะดวกดายฯู ถอดความไดว้า่ ใหร้บสรี างแพไม ้ ่ไผเพ่Éือขามแม้ ่นาจะเขํÊาเม้ ืองของฝ่ายตดรัูพวกทหารรบราชโองการ ัแลวก้ ็ปฏิบตัิภารกิจทÉีไดร้บั ในตอน เชางานน้นกัÊ็เสรจท็นทั ีจอมกษัตรยิเคล์Éือนกองทพอันมั ีกาลํ งพลมากมายลงในเพท ัÉีติดกนันากําลํงขัามแม้ ่นาจนกองทํÊพหมดสันิÊ มองดแนูนขน่ดัขนฝึÊ Éังเมืองเวสาลอยีางสะดวกสบาย่

23 นาครธา นวิิสาลี เห็นรปิมุี พลมากมาย ขามด้ ิรชล ก็ลพุนหมาย้ มงจะทลายุ่ พระนครดน ตางก่ ็ตระหนก มนอกเตน้ ตÉืนบมิเวน้ ตะละผคนู้ ทÉวบัรคาุ มจลาจล เสยงอลวนี อลเวงไป ถอดความไดว้า่ ฝ่ายเมืองเวสาลีมองเห็นขาศ้กจึานวนมากขํามแม้น่ามาเพํÊ Éือจะทาลายลํางบ้านเม้ ืองของตน ตางก่ ็ตระหนกตกใจกนถัวน้ หนา้ ในเมืองเกิดจลาจว่นวายไปทุÉวเมั ือง สรรพสกล มขมนตรุี ตรอมมนภี รุกเภทภยั บางคณะอา ทรปราศรยั ยงมั ิกระไร ขณะนีหนอÊ ควรบรบาลิ พระทวารมÉนั ดานปะทะก ้นั อรกิ่อนพอ ขตตั ิยรา ชสภารอ ดารํจะขอิ วรโองการ ถอดความไดว้า่ ขาราชการช้นผัÊใหญู้ ่ตางหวาดกล่วภัยับางพวกก็พดวูาขณะน่ ียÊงไม ั ่เป็นไรหรอก ควรจะปองก้ นประต ัเมูืองเอาไวให้ม้Éนคงั ตานทานข้ าศ้ กเอาไว ึก้่อน รอใหท้Éีประชมเหลุากษ่ ัตรยิม์ีความเห็นวาจะทรงท่ าประการใด ํ ทรงตรไฉน ิ ก็จะไดท้าํ โดยนยดาํ รสภับาลู เสวกผอง ก็เคาะกลองขาน อาณตัิปาน ดจกลองพุงั ศพทอั โฆษุ ประสโสตทุาว้ ลจฉวิ ีดาว้ ขณะทรงฟัง ตางธก่ ็เฉย และละเลยดงั ไทม้ิอนิงั ธุระกบใคร ั

24 ถอดความไดว้า่ ก็จะไดด้าเนํ ินการตามพระบญชาของพระองคั ์เหลาข่าราชการท้งหลายกัÊ็ตีกลองสญญาณขันราวกึÊบกลองจะพังัเสยงี ดงกักกึ องไปถ ้งพระกรรณกษึ ัตรยิล์จฉวิ ีตางองค่ทรงเพ์กเฉยราวกิ บไม ั เอาใส ่ ในเร ่องราวของผÉื ใดู้ ตางก่ ็บคลา ณสภาคา แมพระทวาร้ บรทุÉวไป ั รอบทิศดาน้ และทวารใด เห็นนรไหน สจะป ิ ิดมีฯ ถอดความไดว้า่ ตางองค่ ไม์ เสด่ จไปท ็Éีประชมุแมแต้ ประต ่เมูืองรอบทิศทกบานกุ็ไม่มีผใดปู้ ิด สททุลวุิกกีฬิ ต ฉนทั ์ จอมทพมาคธราษฎรัธยาตรพย์หกรุี ธาสวู่ิสาลี นคร โดยทางอนพระทวารเป ั ิดนรนิกร ฤารอตอรอน่ อะไร เบืองนÊนทัÊานค่รุ ุวสสการทัชกิ ็ไป นาทํพชเนนทรั ไท์ มคธ ถอดความไดว้า่ จอมทพแหังแคว่นมคธกร้ธาทีพเขัาเม้ ืองเวสาลีทางประตเมูืองทÉีเปิดอยโดยไม ู่่มีผคนหรู้อทหารตื ่อสประการใดู้ ขณะนนวัÊสสการพราหมณัผ์ เปู้ ็นอาจารยก์็ไปนาทํพของกษั ัตรยิแห์งมคธ่ เขาปราบล ้จฉวิขิตตั ิยร์ฐชนบทั สเงู่ือมพระหÊตถัหมด์ และโดย ไป่พกตัองจะกะเกณฑ้น์ กายพหลโรย ิ แรงเปลืองระดมโปรย ประยทธุ์ ราบคาบเสรจธเสด ็จล็ราชคฤหอ ุตุ คมเขตบเรศดุจุ ณ เดมิ

25 ถอดความไดว้า่ เขามาปราบกษ ้ ัตรยิล์จฉวิ ีอาณาจกรทังหมดกัÊ็ตกอยในพระห ู่ตถั ์โดยทÉีกองทพไม ั ่ตองเปล ้ ืองแรงในการต่อส ู้ปราบราบ คาบแลวเสด ้ ็จยงราชคฤหัเม์ ืองยÉิงใหญ่ดงเดัมิ เรองตÉืนย้กตุกิ็แต่จะตอพจนเต่ ิม ภาษิตลิขตเสริมิ ประสงค์ ปรุงโสตเป็นคตสินทราภรณจงุ จบขั อประโยชน ้ตรง์ ตรดิู ถอดความไดว้า่ เนือเรÊองแตÉื ่เดิมจบลงเพียงนีÊแตประสงค ่จะแต์ งส่ภาษุิตเพÉิมเตมให ิ ได้ร้บฟั ังเพÉือเป็นคติอนทรงคัณคุาน่ าไปไตร ํตรอง่ อนทรวิ ิเชียร ฉนทั ์ อนภับดูีรา ชอชาตศตรัู ไดล้จฉวิ ีภ ู วประเทศสะดวกดี แลสรรพบรรดา วรราชวชชั ี ถงซึงพÉึ ิบตัิบ ี ฑอนตถัพ์ นาศหนาิ เหียมนÊนเพราะผัÊนแผกั คณะแตกและตางมา่ ถือทฐิิมานสา หสโทษพิโรธจอง ถอดความไดว้า่ พระเจาอชาตศ ้ตรัูไดแผ้ ่นดินวชชั ีอยางสะดวก่และกษัตรยิล์จฉวิ ีทงหลายกัÊ็ถงซึงความพÉึ ินาศลมจม่เหตเพราะความุ แตกแยกกนัตางก่ ็มีความยดมึÉนในความค ั ิดของตน ผกโกรธซูงกÉึนและกันั แยกพรรคสมรรคภิน ทนสนบปรองดอง ิÊ ขาดญาณพจารณิตรอง์ ตรมลิ กประจ ักษัเจ์ ือ เชÉืออรรถยบลเอาุ รสเลาก่ ็งายเหล่ ือ เหตหากธมากเมุือ คติโมหเป็นมลู ถอดความไดว้า่ ตางแยกพรรค่แตกสามดคั ีกนั ไม่ปรองดองกนั ขาดปัญญาทÉีจะพจารณาไตร ิตรอง่เชÉือถอยความของบรรดาพระโอรส ้ อยางง่ายดาย่เหตทุÉีเป็นเช่นนนเพราะกษัÊัตรยิแต์ละพระองค่ ทรงมากไปด ์วยความหลง้

26 จÉงดาลประการหา ึ ยนภาวอาดรู เสยแดนไผทส ีญู ยศศกดั ิเสÉอมนามื ควรชมนยมจิดั ครุ ุวสสการพราหมณั ์ เป็นเอกอบายงามุ กลงากระทํามาํ ถอดความไดว้า่ จงทึ าให ํถ้ึงซงความฉÉึ ิบหาย มีภาวะความเป็นอยอู่นทักขุระทม์ เสียทงแผัÊนด่ ิน เกียรตยศและชิÉือเสียงทÉีเคยมีอยู่สวนว่สั สการพราหมณน์นนัÊาช่Éืนชมอยางย่Éิงเพราะเป็นเลศในการกระท ิากลอํบายุ พทธาทุิบณฑั ิต พเคราะหิค์ดพิ ินิจปรา รภสรรเสรญสาิ ธสมุครภาพผลั วาอาจจะอวยผา่ สกภาวมาดลุ ดีสณหมู่ตนู่ บนิราศนิรนดรั หม่ใดผูสามิคั คยพรรคสโมสร ไปปราศนิราศรอน คณไรุไฉนดล ้ ถอดความไดว้า่ ผรูู้ท้งหลายมัÊีพระพทธเจุาเป้ ็นตน้ ไดใคร ้ครวญพ่จารณากลิาวสรรเสร่ญวิาชอบแล่ วในเร ้องผลแหÉืงความพร่อมเพร้ยงกีนั ความสามคคั ีอาจอานวยให ํถ้งชึÉืงสภาพแหงความผาส่กุ ณ หม่ของตนไมูเส่Éือมคลายตลอดไป หากหม่ใดมูีความสามดคั ีรวม่ ชมนุมกุนั ไม่หางเห่ ินกนสัÉงทิÉีไรประโยชน ้ จะมาส ์ ไดู่อย้ างไร ่ พรอมเพร้ ยงประเสร ีฐครินั เพราะฉะนนแหละบัÊคคลุ ผหวู้งเจรัญตนิ ธุระเกÉียวกะหม่เขาู พงหมายสมึ ครเป ั ็น มขเปุ็นประธานเอา ธุรทÉวณตัวเราั บมิเห็นณฝ่ายเดียว ควรยกประโยชนย์Éืน นรอÉืนก็แลเหลยวี ดบูางและกลมเกล้ ียว มิตรภาพผดงครองุ ถอดความไดว้า่ ความพรอมเพร้ยงนี นประเสร ัÊฐยิÉิงนกัเพราะฉะนนบัÊคคลใดหวุงทัÉีจะไดร้บความเจรัญแหิงตนและม่ ีกิจธุระอนเป ั ็น สวนรวม่ก็พงตึ งใจเป ัÊ็นหวหนั าเอาเป ้ ็นธุระดวยต้วของเราเองั โดยมิเห็นประโยชนตนแต์ ่ฝ่ายเดียว ควรยกประโยชนให์บ้ดคลอุÉืน บางน้กถึงผึอู้Éืนบาง้ตองกลมเกล้ ียว มีความเป็นมิตรกนไว ั ้

27 ยงทัÊิฐิมานหยอน่ ทมผ่อนผจงจอง อารมีิมีหมอง มนเมÉือจะทาใด ํ ลาภผลสกลบรร ลกุ็ปันก็แบงไป ่ ตามนอยและมากใจ ้ สจรุตนิ ิยมธรรม์ พงมรรยาทยึดึ สประพฤต ุิสงวนพรรค์ รอรืÊษยาอินั อปเฉทไมตรุี ถอดความไดว้า่ ตองลดท้ฐิิมานะ รูจ้กขั มใจ ่จะทาสํÉงใดก ิ ็เอือเฟÊืÊอกนไม ั ่มีความบาดหมางใจ ผลประโยชนท์งหลายทัÊ ÉีเกิดขนกึÊ็แบงป่ ันกนั ไป มากบางน้อยบ้างอย้ างเป ่ ็นธรรม ควรยดมึÉนในมารยาทและความประพฤต ั ิทÉีดีงาม รกษาหมั ่คณะโดยไมูม่ ีความรษยากินอันั จะตดรอนไมตร ั ี ดÉงนันณหมัÊ่ใดู ผิบไรสม้ครมั ี พรอมเพร้ยงนี ิพทธัน์ี รวิวาทระแวงกนั หวงเทอญมั ิตองสง ้ สยคงประสบพลนั ซงสÉึขเกษมสุนตั ์ หตะกอบทวิการิ ใครเลาจะสามารถ่ มนอาจระรานหาญ หกลัางบแหลกลาญ้ ก็เพราะพรอมเพราะเพร้ยงกีนั ถอดความไดว้า่ ดงนันถัÊาหม้ ่คณะใดไมู่ขาดซงความสามÉึคคั ีมีความพรอมเพร้ยงกีนอยัเสมอู่ไม่มีการวิวาท และระแวงกนัก็หวงได ั โดย ้ ไม่ตองสงส ้ยวัา่คงจะพบซงความสÉึขุความสงบ และประกอบดวยประโยชน ้มากมาย์ ใครเลาจะม่ ีใจกลาค้ ิดทาสงครามดํวย้ หวงจะทัาลายลํางก้ ็ไม่ไดท้งนัÊีเพราะความพรÊอมเพร้ยงกีนนัÉนเองั ป่วยกลาวอะไรฝ ่งู นรสงประเสรู ฐครินั ฤาสรรพสตวัอ์นั เฉพาะมีชีวีครอง แมมากผ้ ิกÉิงไม ้ ผวใครจะใคร ิลอ่ มดกัากระนํ นปอง ัÊ พลหกกั ็เต็มทน เหลาไหนผ ่ ีไมตร ี สละลีณหมÊ่ตนู กิจใดจะขวายขวน บ มิพรอมม้ ิเพรยงกีนั ถอดความไดว้า่ กลาวไปใยก ่บมนัษยุผ์ ประเสรู้ฐหริอสรรพสืตวัท์Éีมีชีวิต แมแต้ก่ ิÉงไมหากใครจะใคร ้ลองเอามาม่ ดเป ั ็นกาํตงใจใช ัÊก้าลํงหักั ก็ยากเต็มทน หากหม่ใดไมูม่ ีความสามคดั ีในหม่คณะของตนูและกิจการอนใดท ัÉีจะตองขวนขวายท้ากํ ็มิพรอมเพร้ยงกีนั

28 อยาปรารถนาหว ่งั สขทุงเจรัÊญอินั มวลมาอบุตัิบรร ลไฉนุบ ไดม้ี ปวงทกขุพ์ ิบตัิสรร พภยนตรายกลั ี แมปราศน ้ ยมปร ิ ีตประสงค ิก์็คงสม ถอดความไดว้า่ ก็อยาได ่หว้ งเลยความสัขความเจรุ ญจะเกิ ิดขนได ึÊอย้ างไร ่ความทกขุพ์ ิบตัิอนตรายและความชัÉวรัายท้ งปวง ัÊถงแมึ จะไม ้ ่ ตองการก้ ็จะตองได ้ร้บเป ั ็นแน่แท้ ควรชนประชมเชุ่น คณะเป็นสมาคม สามคคั ิปรารม ภนิพทธรัาพํงึ ไป่มีก็ใหม้ี ผวมิ ีก็คานํงึ เนÉืองเพÉือภยโยจ ิ ึง จะประสบสขาลุยฯั ถอดความไดว้า่ ผทู้Éีอย่รวมกูนเป ั ็นหม่คณะหรูอสมาคมืควรคานํงถึงความสามึคคั ีอยเปู่็นนิจ ถาย้ งไม ัม่ ีก็ควรจะมีขนึÊถาม้ ีอย่แลูวก้ ็ควรให้ เจรญริุงเร่องยืÉงขิ นไปจ ึÊงจะถึงซึงความสÉึขความสบายุ

29 บันทกคึาศํ ัพทยาก์ มน [มะ-นะ] แปลวา่ ใจ สขาลุยั [ส-ุขา-ลยั] แปลวา่ทÉีทÉีมีความสขุ หตะิ [หิ-ตะ] แปลวา่ ประโยชน์ อปเฉทไมตรุ [ีอบุ -ปะ-เฉด-ทะ-ไม-ตร] ี แปลวา่ตดไมตร ั ี นิพทธัน์ี [นิ-พดั-นี] แปลวา่เสมอเนÉืองกนั เทอญ [เทิน] แปลวา่เถิด พลนั [พลนั] แปลวา่ทนทั ี ทวิ [ทะ-วิ] แปลวา่ค,ู่สอง,ยÉี,แฝด นร [นะ-ระ] แปลวา่คน ภยนตรายั [พะ-ยนั-ตะ-ราย] แปลวา่ภยและอันตรายั

30 คุณค่าวรรณคดี คณคุาด่านวรรณศ ้ ิลป์ ๑. แตงเป่ ็นคาประพ ํนธั ประเภทฉ ์นทั ์โดยใชฉ้นทัชน์ ิดตาง่ๆ ถงึ๑๘ ชนดิ โดยลีลาของฉนทัแต์ละชน่ ิดทÉีนามาแตํงน่นลัÊวน้ แลวแต้ เหมาะสมก่บเนั ือหาเปÊ็นอยางย่Éิง ๒. การเลนเส่ ียงสมผัสัทงสัÊมผัสพยัญชนะัและสมผัสสระัทาให ํฉ้นทัม์ีความไพเราะงดงาม ฟังแลวร้นหÉืูเชน่ พระราชบตรกุิจ ฉวิมิตรจิตเมิน ณกนและกันเหั ิน คณะหางก่ ็ตางถ่ ือ ทะนงชนกตน พลลนเถล้งลิ ือ มนฮีกบนกขามึ ก็หาญกระเหิมฮือ ๓. การพรรณนาทÉีสมจรงิ โดยใชถ้อยค้าทํÉีเรยบงีาย่ ฟังแลวเข้ าใจได ้ท้นทั ีทาให ํผ้อู้านเก่ ิดจินตภาพ เช่น ตางก่ ็ตระหนก มนอก เตน้ ตÉืนบม่ ิเวน้และผคนู้ ทÉวบัรคาุ มจลาจล อลเวงไปเสยงอลวนี ๔. การเปรยบเที ียบ มีบางตอนทÉีเปรยบเที ียบคมคาย ทาให ํผ้อู้านเข่ าใจเร ้ องไดÉืด้ียÉงขินึÊเช่น ภินทพ์ ทธสามัคั ชาวรจฉวิ ีวา หมนเลุนสน่ กไฉนุ ลกขูางประดาทา ่ คยพรรคพระราชาิ รจะพองอน้ตถัภ์ยั รกกาลขวางไป ้ ดจกุนฉะนันหนอัÊ

31 คณคุาด่านส ้งคมั ๑. ดานว้ ฒนธรรมประเพณ ั ี ๑.๑ การปกครองแบบมีสภาของกษัตรยิล์จฉวิ ีมีระบบระเบียบในการปกครองทÉีเขมแข้ ็งเป็นปึกแผ่น จนขาศ้กยกทึÉีจะ เอาชนะได ้ ๑.๒ วฒนธรรมดัานการศ ้กษาึทÉีโอรสของกษัตรยิมาเร์ยนรีวมก่ นโดยม ั ีพราหมณผ์มู้ีความรูเป้ ็นครูผสอนู้ ๒. ดานข้อค้ ิดและคติสอนใจ ๒.๑ ความสามคคั ีเป็นสÉงสิาคํญทัÉีสดทุาให ํหม้ ่คณะยูืนหยดได ัอย้ างสงบส่ขุ๒.๒ การเชÉือคน โดยไม่พจารณาไตร ิตรอง่ ทาให ํเก้ ิดผลเสียหาย ๒.๓ การกระทาทํกสุÉงทิกอยุางต่องวางแผนอย้างรอบคอบ่จงประสบผลส ึาเรํจ็ คณคุาด่านการน้ าไปใช ํ ้ ๑. การพจารณาไตร ิตรอง่เชน่เหลากษ่ ัตรยิล์จฉวิ ี“ขาดการพิจารณาไตรตรอง่ ”คือ ไม่พจารณาสอบสวนิ และใชเหต้ผลทุÉี ถกตูอง้จงหลงกลถึกยูแหยุ่ใหแตกความสาม ้คคั ีจนเสียบานเส ้ ียเมือง ๒. แนวคดของเริองสามÉืคคั ีเภท สามคคั ีเภทคาฉํนทั ์เป็นนิทานทÉีสอนใหเห้ ็นปัญหาของสงคมัคือ การไม่พจารณาให ิด้ีก่อน ทงเกัÊิดและก่อนเกิดเหตุดวยการหลงเช้Éือเลห่กลท์Éีก่อใหเก้ ิดความวนวายุ่แลวไม ้ ่กลบมาทัาความเขํ าใจก ้นเกั ิดการแตกแยก ๓. ขอค้ดเหิ ็นเกÉียวกบวัสสการพราหมณั ์ผทู้Éีใชการหลอกเป ้ ็นการทาลายศํตรัูวิธีการนีอาจดÊไมูม่ ีการใชจร้ ยธรรมในการ ิ ไตรตรองก่ ่อนทาํแตก่ ็แสดงใหเห้นถ็งการทึ าตามเป ําหมายจนบรรล้ เปุาหมาย้ โดยไมเอนเอ่ ยงไปทางฝ ีÉังกษัตรยิล์จฉวิ ีแมแต้ ่ นอย้และมีความภกดั ีตอฝ่Éังของตนเองเทาน่นัÊเพียงแคใช่สต้ ิปัญญาทาลายศํตรัูไมต่องอาศ ้ยกัาลํงั

32 บรรณานุกรม

33