หลักสูตรระยะสั้น-3

หลักสูตรระยะสั้น




การทอผ้าไหม
ลายสาเกต

สาขาสังคมศึกษา

มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์

การทอผ้าไหมลายสาเกต

สาเกตนคร เป็นชื่อในอดีตของเมืองร้อยเอ็ดซึ่ง ตั้งอยู่กึ่งกลางของภาคอีสานมานาน
กว่า 200 ปี ซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์และเจริญรุ่งเรืองมากในยุคนั้นมีผู้คนเข้ามาตั้งบ้าน
เรือนอาศัยอยู่มาก มีประตูเข้าเมือง 11 ประตู และมีเมืองขึ้น 11 เมือง ที่สำคัญมีลุ่ม
แม่น้ำไหลผ่านหลายสาย เช่น แม่น้ำชี แม่น้ำยัง ลำน้ำเสียว ลำน้ำพลับเพลา ลำน้ำเตา
และแม่น้ำมูลยังครอบคลุมพื้นที่ทางตอนใต้ของจังหวัดอีกด้วย จึงเป็นสาเหตุที่ทำให้
พื้นดินของเมืองร้อยเอ็ด มีความชุ่มชื่น อุดมสมบูรณ์เหมาะต่อการเพาะปลูกหรือการก
สิกรรม อาชีพประชากรส่วนใหญ่จะประกอบอาชีพทำนาเป็นอาชีพหลักปลูกหม่อน
เลี้ยงไหมเป็นอาชีพเสริม มีการสืบทอดวัฒนธรรมการทอผ้ามาจากบรรพบุรุษในอดีต
จนถึงปัจจุบัน กลุ่มชนที่อยู่ในเมืองร้อยเอ็ด ประกอบด้วยชน 5 กลุ่มหลัก ได้แก่ กลุ่ม
ไทยอีสาน กลุ่มไทย-ลาว กลุ่มไทยเขมร กลุ่มไทย-ส่วย และ กลุ่มภูไท

1

สารบัญ หน้า

เรื่อง 3

หลักสูตรการฝึกอบรม 7
7
เนื้อหาการฝึกอบรม 7
ผ้าไหมสาเกตุเป็นผ้าไหมมัดหมี่ 7
ลายโคมเจ็ด 8
ลายนาคน้อย 8
ลายคองเอี้ย 9
ลายหมากจับ 11
ลายค้ำเพา 12
12
วัตถุดิบและอุปกรณ์ 13
ขั้นตอนและวิธีการทำ 19
การวัดและการประเมินผล 20
แบบทดสอบ
เอกสารอ้างอิง
ประวัติวิทยากร

2

การทอผ้าไหมลายสาเกด

วัตถุประสงค์โครงการ

1.เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจในหลักการและแนวคิดเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์และบริการที่เป็นมิตรต่อ
สิ่งแวดล้อม และการออกแบบลวดลายของผ้าไหมลายสาเกต
2.เพื่อให้หลักการและแนวทางในการเลือกใช้เทคโนโลยีและเครื่องมือสำหรับการออกแบบและ
พัฒนา
ผลิตภัณฑ์และบริการที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม รวมทั้งเทคนิคการสร้างสรรค์ไอเดียในการ
ออกแบบลวดลายของผ้าไหมให้ตรงกับความต้องการของตลาด
3.เพื่อสร้างแนวคิดและสามารถออกแบบลวดลายและพัฒนาผลิตภัณฑ์และบริการที่เป็นมิตรต่อ
สิ่งแวดล้อมในเบื้องต้นได้

วัตถุประสงค์การอบรม

1.เป็นหลักสูตรที่เน้นการจัดการศึกษาอาชีพเพื่อการมีงานทำที่เน้นการบูรณาการเนื้อหาสาระภาค
ทฤษฎีควบคู่ไป กับการฝึกปฏิบัติจริง ผู้เรียนสามารถนำความรู้และทักษะไปประกอบอาชีพได้จริง
อย่างมีคุณภาพและมีคุณธรรม จริยธรรม

2.เป็นหลักสูตรที่เน้นการดำเนินงานร่วมกับเครือข่าย สถานประกอบการ เพื่อประโยชน์ในการ
ประกอบอาชีพและ การศึกษาดูงาน

สิ่งที่จะได้รับ

1.มีความรู้และทักษะในการประกอบอาชีพ สามารถสร้าง กลุ่มเป้าหมาย
รายได้ที่มั่นคง มั่งคั่ง
2.ตัดสินใจประกอบอาชีพให้สอดคล้องกับศักยภาพของ 1. ผู้ที่ไม่มีอาชีพ
ตนเอง ชุมชน สังคม และสิ่งแวดล้อมอย่างมีคุณธรรม 2. ผู้ที่มีอาชีพและต้องการพัฒนาอาชีพ
จริยธรรม 3. ผู้ที่มีอาชีพและต้องการเปลี่ยนอาชีพ
3.มีเจตคติที่ดีในการประกอบอาชีพ 4. นักเรียนและนักศึกษาที่สนใจ
4.มีความรู้ความเข้าใจและฝึกทักษะการบริหารจัดการใน
อาชีพได้อย่างมีประสิทธิภาพ
5.มีโครงการประกอบอาชีพเพื่อใช้เป็นแนวทางในการ
พัฒนาอาชีพของตนเอง

3

การทอผ้าไหมลายสาเกด

โครงสร้างหลักสูตร

เกณฑ์การประเมินผล

ผู้เข้าอบรมต้องมีเวลาเรียนและทำแบบทดสอบไม่ต่ำกว่า 80% และทำ
กิจกรรมทุกหัวข้อของหลักสูตร จึงจะได้รับวุฒิบัตรจากหลักสูตร

4

เนื้อหาวิชา ประกอบด้วยวิชาหลักดังนี้

1. ผ้าไหม ชนิดของผ้าไหม คุณสมบัติของผ้าไหมและสีย้อมจากธรรมชาติ
ศึกษาข้อมูลจากเอกสารสื่อต่างๆ สถานประกอบการสื่อของจริงภูมิปัญญาใน
ชุมชน เพื่อนำข้อมูลมาใช้ในการประกอบอาชีพที่มีความเป็นไปได้ในชุมชน
คำอธิบาย

ศึกษาความหมาย ความสำคัญ ลักษณะ ประเภท คุณสมบัติประโยชน์ของ
ผ้าไหมลายสาเกตและการนำผ้าไหมสาเกต มาประยุกต์ใช้
2. การเตรียมและปฏิบัติการทอผ้าไหมลายสาเกต
วัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้รับการฝึกอบรมมีความรู้ความเข้าใจ มีทักษะการทอผ้าไหม
ลายสาเกตและสามารถนำไปใช้ในการต่อยอดเป็นอาชีพได้
คำอธิบาย
การเตรียมวัตถุดิบและส่วนประกอบ ขั้นตอนในการเตรียมไหม สำหรับการทอ
การเลือกเส้นไหม วัตถุดิบและส่วนประกอบในการทอผ้าไหมลายสาเกต
3. การวัดและประเมินผล
3.1. แบบทดสอบก่อนและหลังการฝึกอบรม
3.2. ประเมินความรู้ ความสามรถและศักยภาพในการปฏิบัติงานของผู้รับการฝึก
อบรม

5

ค่าลงทะเบียน

ฟรี

สถานที่จัดสัมมนา
ห้องประชุมห้องประชุมเธียร์เตียร์ ชั้น 2 อาคาร 38 คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์

คณะกรรมการบริหารหลักสูตร

1.ดร.ภัทระ อินทรกำแหง อาจารย์ผู้สอนรายวิชาการพัฒนาหลักสูตรสังคมศึกษา
2.นายสุทัศน์ พิมพานิช นักศึกษาชั้นปีที่ 2 สาขาวิชาสังคมศึกษา

6

เนื้อหาการฝึกอบรม

ผ้าไหมสาเกตุเป็นผ้าไหมมัดหมี่ ประกอบด้วยลวดลายมัดหมี่พื้นบ้าน 5 ลาย ได้แก่
1) ลายโคมเจ็ด หมายถึง โคมไฟส่องสว่างสู่ความรุ่งเรือง ความอุดมบูรณ์ ความ

เพิ่มพูนของผลผลิต ตลอดถึงการอยู่ดีกินดีของชาวร้อยเอ็ด

ลายโคมเจ็ด

2) ลายนาคน้อย หมายถึง ลายนาคพ่นน้ำ เป็นลัญลักษณ์ของความอุดม
สมบูรณ์ ชุ่มชื้น ฝนตกต้องตามฤดูกาลยังความอุดมสมบูรณ์แก่ไร่นา

ลายนาคน้อย

7

3) ลายคองเอี้ย หมายถึง ลักษณะของสายน้ำที่เอื้ออำนวยต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่และ
การประกอบอาชีพเกษตรกรรมของชาวร้อยเอ็ด

ลายคองเอี้ย

4) ลายหมากจับ (หมากจับเป็นชื่อพืชชนิดหนึ่ง) หมายถึง ความประทับใจ (จับจิตจับใจ) เมื่อ
ใครได้มาพบเห็นความมีน้ำใจของชาวร้อยเอ็ดแล้วอยากจะไปมาหาสู่ตลอดไป

ลายหมากจับ

8

5) ลายค้ำเพา เป็นลายเส้นตรงประกอบด้วยเส้นสองเส้น หมายถึง ความ
ซื่อตรงมุ่งมั่น เข้มแข็ง คงทน ความยั่งยืนแห่งมิตรภาพของชาวร้อยเอ็ด






ลายค้ำเพา

ทั้ง 5 ลายนี้ จะมีขนาดใดก็ได้แต่การทอจะต้องให้ลายนาค
น้อยอยู่ตรงกลาง และลวดลายเหล่านี้จะคั่นด้วยผ้าพื้นสีดอก

อินทนิลบก (สีชมพูอมม่วง)

9

ความหนา มาตรฐานผ้าสาเกตร้อยเอ็ด ใช้ฟืมขนาด 42 นิ้ว เส้นยืนเส้นพุ่งขนาด 4x6 ไหมเส้นเล็ก
สีผ้า สีประจำจังหวัดร้อยเอ็ด คือ สีดอกอินทนิลบก (สีชมพูอมม่วง) โดยสีที่ใช้ต้องมีคุณภาพดี สีไม่ตก
ช่องไฟของลาย ลายพื้นเท่ากับ 1.5 เซนติเมตร
ขนาดผ้ามาตรฐาน หน้ากว้าง 1 เมตร ยาว 4 เมตร

10

วัตถุดิบและส่วนประกอบ

1.เส้นไหม
2.น้าย้อม,น้าส้มสายชูป้องกันสีตก
3.ด่างฟอก
4.เชือกฟางมัดหมี่
5.โฮงมัดหมี่
6.ฟืม
7.กระสวย/หลอดด้าย
8.กง/อัก
9.ไนปั่นหลอด
10.กี่
11.ไม้สอด
12.แปรงหวีไหม
13.หลักเฝีย

11

ขั้นตอนวิธีการทำ

1.นำไหมมาฟอกและย้อมสี นำมากวัก สืบหูก(มัดใส่ฟืม) และหวีด้วยน้าแป้ง นำมากาง ดึงให้
ตึงแล้วสวีไหมให้เรียบ หลังจากนั้นนาไม้มาพันให้สั้นขึ้นเพื่อทาให้ตึง นาเชือกมามัดไม้ทั้งสอง
ข้างเพื่อยึด ไหมให้ตึง เมื่อนามาทอผ้าจะได้เรียบสวยงาม

2.ในขั้นตอนทอผ้า เมื่อย้อมสีแล้วนามากวัก ค้นหมี่ ลงมือมัดหมี่ นาไปล้างสีออก แล้วลงสีที่
ต้องการ การโอบหมี่(สี)ลงสีที่ต้องการทอ แก้ฟางมัดหมี่ออก นำไปกวักหมี่ ปั้นใส่หลอด แล้ว
นำไปทอ ออกมาเป็นผืนผ้าตั้งแต่เริ่มต้นจนทอเป็นผืนผ้า ใช้เวลาอย่างน้อย 1 สัปดาห์ โดยการ
ทอผ้าพื้นใช้เวลาประมาณ 2 วันส่วนผ้ามีลวดลายใช้เวลาประมาณ 5 วัน แล้วแต่ความละเอียด
ของชิ้นงาน หลังจากนั้นตัดผ้าเป็นผืน หรือเป็นชุดไปส่งให้กลุ่มรวบรวมไว้จำหน่ายต่อไป

เทคนิค/เคล็ดลับในการผลิต

การสอดด้าย, เหยียบ (ฟืม) กี่กระตก ให้มีความถี่สม่ำเสมออย่าตึงหรือหย่อนเกินไป
เวลาต้มน้าเพื่อย้อมสี ไฟต้องพอดีไม่ร้อนเกินไป โดยใช้อุณหภูมิ 70-100 องศาเซลเซียส
วิธีย้อมสีไม่ให้ตก คือ ใช้เวลาย้อมสีประมาณครึ่งชั่วโมง แล้วนาไปล้างสีออกจนสะอาด ทา
ขั้นตอนนี้ 3 ครั้ง โดยเฉพาะให้ใช้น้าฝนสะอาดล้าง และขณะที่ย้อมสีต้องมีแสงแดดจ้าเพียงพอ
ผู้ผลิต/ทอผ้าต้องมีความอดทน ใจเย็น มีความละเอียด ประณีตในทุกขั้นตอนการผลิต

การวัดและการประเมินผล

แบบทดสอบก่อนและหลังการอบรม

12

ผ้าแบบทดสอบกต

ไหมลายสาเ

13

หลักสูตรระยะสั้น
การทอผ้าไหมลายสาเกด

1. การปลูกหม่อนและการเลี้ยงไหมของไทย คาดว่าได้รับการถ่ายทอดจากผู้อพยพย้ายถิ่นฐาน มาจาก
ประเทศใด
ประเทศจีน
ประเทศมาเลเซีย
ประเทศอังกฤษ
ประเทศญี่ปุ่น

2. ในประเทศไทย ภูมิภาคใดมีการปลูกหม่อนเลี้ยงไหมมากที่สุด
ภาคเหนือ
ภาคอีสาน
ภาคกลาง
ภาคใต้

3. ข้อใดต่อไปนี้ไม่ใช่ กลุ่มชนที่อยู่ในเมืองร้อยเอ็ด
กลุ่มไทยอีสาน
กลุ่มไทยเขมร
กลุ่มภูไท
กลุ่มอังกฤษ

14

4.ข้อใดต่อไปนี้คือลายผ้าไหมมัดหมี่พื้นบ้าน ทั้งลาย ที่ประกอบในผ้าไหมลายสาเกต
ลายโคมเจ็ด,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา
ลายโคมเจ็ด,ลายสร้อยดอกหมาก,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา
ลายโคมเจ็ด,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายแก้วมุกดา
ลายแก้วมุกดา,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา

5. ข้อใดคือสีผ้าไหมสาเกตุ และสีประจำจังหวัดร้อยเอ็ด
สีดอกลิลลี่(สีชมพูอมแดง)
สีดอกพุทธรักษา (สีเหลือง)
สีดอกอินทนิลบก (สีชมพูอมม่วง)
สีดอกดอกบัว (สีขาวอมชมพู)

6. ผ้าไหมที่เป็นเอกลักษณ์ประจําจังหวัดร้อยเอ็ด คือข้อใด
ผ้าไหมแพรวา
ผ้าซิ่นตีนแดง
ผ้าไหมสาเกต
ผ้าไหมตีนจก

7. ข้อใดต่อไปนี้คือลายของผ้าไหมสาเกต
ลายแก้วมุกดา
ลายสร้อยดอกหมาก
ลายนาคน้อย

8. ลายสาเกต เป็นผ้าเอกลักษณ์ประจำจังหวัดร้อยเอ็ด เมื่อวันที่ใด ลายพันธุ์มหา
13 สิงหาคม 2544
13 กรกฎาคม 2544
13 กันยายน 2544
13 ตุลาคม 2544

15

9. “ผ้าไหมลายสาเกต” คือ ผ้าไหมที่ประกอบด้วยลายผ้าที่เป็นอัตลักษณ์ในการทอผ้า
ไหมของจังหวัดใด
จังหวัดยโสธร
จังหวัดร้อยเอ็ด
จังหวัดกาฬสินธุ์
จังหวัดสุริทร์
10. ข้อใดต่อไปนี้ไม่ใช่ ลายของผ้าไหมสาเกต
ลายสร้อยดอกหมาก
ลายโคมเจ็ด
ลายนาคน้อย
ลายคองเอี้ย

16

เฉลยแบบทดสอบ

1. การปลูกหม่อนและการเลี้ยงไหมของไทย คาดว่าได้รับการถ่ายทอดจากผู้อพยพ
ย้ายถิ่นฐาน มาจากประเทศใด

1. ประเทศจีน
2. ประเทศมาเลเซีย
3. ประเทศอังกฤษ
4. ประเทศญี่ปุ่น

2. ในประเทศไทย ภูมิภาคใดมีการปลูกหม่อนเลี้ยงไหมมากที่สุด
1. ภาคเหนือ
2. ภาคอีสาน
3. ภาคกลาง
4. ภาคใต้

3. ข้อใดต่อไปนี้ไม่ใช่ กลุ่มชนที่อยู่ในเมืองร้อยเอ็ด
1. กลุ่มไทยอีสาน
2. กลุ่มไทยเขมร
3. กลุ่มภูไท
4. กลุ่มอังกฤษ

4.ข้อใดต่อไปนี้คือลายผ้าไหมมัดหมี่พื้นบ้าน ทั้งลาย ที่ประกอบในผ้าไหมลายสาเกต
1. ลายโคมเจ็ด,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา
2. ลายโคมเจ็ด,ลายสร้อยดอกหมาก,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา
3. ลายโคมเจ็ด,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายแก้วมุกดา
4. ลายแก้วมุกดา,ลายนาคน้อย,ลายคองเอี้ย,ลายหมากจับ,ลายค้ำเพา

5. ข้อใดคือสีผ้าไหมสาเกตุ และสีประจำจังหวัดร้อยเอ็ด
1. สีดอกลิลลี่(สีชมพูอมแดง)
2.สีดอกพุทธรักษา (สีเหลือง)
3.สีดอกอินทนิลบก (สีชมพูอมม่วง)
4.สีดอกดอกบัว (สีขาวอมชมพู)

17

เฉลยแบบทดสอบ

6. ผ้าไหมที่เป็นเอกลักษณ์ประจําจังหวัดร้อยเอ็ด คือข้อใด
1. ผ้าไหมแพรวา
2. ผ้าซิ่นตีนแดง
3. ผ้าไหมสาเกต
4. ผ้าไหมตีนจก

7. ข้อใดต่อไปนี้คือลายของผ้าไหมสาเกต
1. ลายแก้วมุกดา
2. ลายสร้อยดอกหมาก
3. ลายนาคน้อย

8. ลายสาเกต เป็นผ้าเอกลักษณ์ประจำจังหวัดร้อยเอ็ด เมื่อวันที่ใด ลายพันธุ์มหา
1.13 สิงหาคม 2544
2.13 กรกฎาคม 2544
3.13 กันยายน 2544
4.13 ตุลาคม 2544

9. “ผ้าไหมลายสาเกต” คือ ผ้าไหมที่ประกอบด้วยลายผ้าที่เป็นอัตลักษณ์ในการทอผ้าไหมของจังหวัดใด
1. จังหวัดยโสธร
2. จังหวัดร้อยเอ็ด
3. จังหวัดกาฬสินธุ์
4. จังหวัดสุริทร์

10. ข้อใดต่อไปนี้ไม่ใช่ ลายของผ้าไหมสาเกต
1. ลายสร้อยดอกหมาก
2. ลายโคมเจ็ด
3. ลายนาคน้อย
4. ลายคองเอี้ย

18

อ้างอิงเอกสาร

ผ้าสาเกต. [ ออนไลน์ ]. เข้าถึงได้จาก:https://siriwarin.wordpress.com. .
สืบค้เมื่อวันที่ ๑๔ มีนาคม ๒๕๖๕.

ระบบสารสนเทศศูนย์อนุรักษ์ผ้าไหม. [ ออนไลน์ ].
เข้าถึงได้ จาก: https://qsds.go.th/silkcotton.
สืบค้เมื่อวันที่ ๑๔ มีนาคม ๒๕๖๕.

ผ้าไหมลายสาเกต จ. ร้อยเอ็ด. [ ออนไลน์ ].
เข้าถึงได้ จาก: https://th.trip.com/moments
สืบค้เมื่อวันที่ ๑๔ มีนาคม ๒๕๖๕.

19

ประวัติวิทยากร

นายสุทัศน์ พิมพานิช
รหัสนักศึกษา 63121100124
สาขาสังคมศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์

20