เพชรสังฆาต

ข้อมูลสมุนไพร “โครงการปลูกพืชสวนครวั และสมนุ ไพรใกลต้ ัว
ตามแนวทางการดาเนินงานอันเนือ่ งมาจากพระราชดาริฯ การอนุรักษ์

พันธุกรรมพืช” สานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสุรินทร์

เพชรสังฆาต

เพชรสังฆาตเป็นสมุนไพรไทยที่มีรายงานว่าสามารถใช้รักษาโรคริดสีดวงทวารหนัก ในอดีตการใช้
เพชรสังฆาตรักษาริดสีดวงทวารหนักจะทาโดยนาเถาสดใส่กล้วยหรือมะขามแล้วกลืนเนื่องจากเพชรสังฆาตมี
แคลเซยี มออกซาเลต (calcium oxalate) การกลืนเถาสดอาจเกิดการระคายเคอื งทางเดินอาหารได้ นอกจาก
จะช่วยให้ริดสีดวงบรรเทาและหายได้ง่าย ๆ แล้ว ยังมีฤทธิ์เป็นยาระบายอ่อน ๆ จึงช่วยลดโอกาสท่ีจะเกิด
อาการท้องผูกได้ มีสรรพคุณทางยา รักษาโรคกระดูกบาง ข้อเข่าเส่ือม เสริมสร้างคอลลาเจน ช่วยรักษาโรค
เก่ียวกับอาหารไม่ย่อย ช่วยขับลมในลาไส้ แก้อาการจุดเสียดแน่น และท้องอืดท้องเฟ้อ ต่อมาได้มีการนา
เพชรสังฆาตมาผลติ ใหอ้ ยู่ในรูปแบบแคปซูลเพื่อใหง้ ่ายตอ่ การบรหิ ารยา

ตระกลู VITACEAE
ชอื่ สามญั -
ช่ือวทิ ยาศาสตร์
ช่อื ท้องถน่ิ Cissus quadrangularis L.
สันชะฆาต ขันข้อ(ราชบุรี) สามร้อยต่อ (ประจวบคีรีขันธ์) สันชะควด
(กรงุ เทพฯ)

สานกั งานวฒั นธรรมจงั หวัดสุรนิ ทร์

สนบั สนนุ ข้อมลู องค์การบรหิ ารส่วนตาบลนอกเมือง อาเภอเมือง จังหวดั สุรินทร์

-๒-
ลักษณะทั่วไป
ไม้เถาเล้ือย เปลือกเถาเรียบ เถาอ่อนรูปส่ีเหล่ียมเป็นครีบ เป็นข้อๆต่อกัน เห็นข้อปล้องชัดเจน ลักษณะเป็น
ปล้องๆ ตรงข้อเลก็ รัดตัวลง แต่ละขอ้ ยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร บางข้ออาจมรี ากออกมาดว้ ย มีมือเกาะ
ออกตรงขอ้ ต่อตรงข้ามกบั ใบ ตามขอ้ มยี างขาว
ใบ เด่ียว เรียงสลับ ออกตามข้อต้น ข้อละ 1 ใบ กว้าง 3-8 เซนติเมตร ยาว 4-10 เซนติเมตร ใบเป็นรูป
สามเหล่ียมหรือรูปไข่ กลมหนา เล็ก ผิวเรียบ ปลายใบมน โคนใบเว้า หลังใบและท้องใบเรยี บเป็นมัน ขอบใบ
หยักมนห่างๆหรอื หยกั เว้า 3-5 หยกั เน้ือใบนิม่ ก้านใบยาว 2-3 เซนติเมตร ดอกออกเป็นชอ่ ออกตามข้อต้น
ตรงข้ามกับใบ
ดอก กลมเล็กสีแดงเขียวเป็นช่อขนาดเล็ก ยาวประมาณ 2-4 เซนติเมตร ดอกย่อยสีเขียวอ่อน มีขนาด 2.5
มลิ ลิเมตร กลีบดอกมี 4 กลีบ โคนกลีบดอกด้านนอกมีสีแดง ส่วนกลีบดอกด้านในสีเขียวอ่อน เมื่อบานเต็มท่ี
ดอกจะงองุ้มไปทางด้านล่าง เกสรตวั ผูม้ ี 4 อนั วางตรงกบั กลบี ดอก
ผล สด รูปทรงกลม ผวิ เรยี บเป็นมัน ฉ่าน้า ผลกลมขนาด 4-7 มิลลิเมตร ผลอ่อนสเี ขียว พอสุกเปน็ สีแดงหรือ
ดา
เมล็ด กลมสนี ้าตาลมี 1 เมล็ด ปลูกเป็นไมป้ ระดับท่วั ไป
สว่ นทีใ่ ช้ ลาตน้ (เถา), ผลสด
ส่วนประกอบทางเคมี

เพชรสังฆาตมีสารกลุ่มฟลาโวนอยด์ (Flavonoids) เช่น เควอซิทิน (quercetin) สารกลุ่มแคโรที
นอยด์ (carotenoids) วิตามินซี (Vitamin C) สารกลุ่ม 3-คีโทสเตียรอยด์ (3-ketosteroids) สารกลุ่มไทร
เทอร์พนี อยด์ (triterpenoids) สารกลุ่มแทนนิน (Tannins) และแคลเซยี มออกซาเลท (Calcium oxalate)

Calcium oxalateQuercetin

-3-

คุณประโยชน์ของเพชรสังฆาต

ใชเ้ ปน็ ยารักษาโรคริดสดี วงทวาร โดยแคปซูลเพชรสังฆาตสามารถใช้ทดแทนยาดาฟลอนในการรกั ษา
โรคริดสดี วงทวารได้เป็นอยา่ งดี

หมอยาพื้นบ้านใช้สมุนไพรเพชรสังฆาตในการรักษากระดูกหกั จึงมีชื่อเรียกบ่งบอกสรรพคุณดงั กล่าว
หลายช่ือ เชน่ รอ้ ยขอ้ ขันขอ้ ต่อกระดกู

ใช้ยาเพชรสังฆาตมีประสิทธิภาพในการลดการเกิดเลือดออก ลดอาการปวดและลดการเกิดหลอด
เลือดขอดที่ย่ืนออกมาไดไ้ ม่แตกต่างกับยาแผนปจั จุบัน และสามารถลดอาการปวด อักเสบและขนาด
ของหลอดเลือดขอดได้

ซึ่งมฤี ทธิช์ ว่ ยเพิ่มความแขง็ แรงของหลอดเลอื ดดา (venotonic) ทาให้หลอดเลือดไม่เปราะแตกง่าย

ใชเ้ ถาเพชรสังฆาตค้ันเอานา้ ามาด่มื แกโ้ รคลักปิดลักเปดิ หรอื โรคเลือดออกตามไรฟันได้

ใชล้ ดนา้ หนักได้ เน่อื งจากมีเส้นใย ทาให้ลดเนอ้ื ท่ีของกระเพาะอาหาร ทาให้อ่ิมเร็วขนึ้ และมีผลยับยั้ง
เอนไซม์ทีย่อยแป้ง น้าตาล และไขมัน (alpha amylase, glucosidase and lipase) ทาให้ลดการ
ดูดซึมพวกแปง้ น้าตาล ไขมนั และยงั มีผลเพิ่มระดบั ซโี รโทนิน ทาให้รา่ งกายรสู้ กึ อิ่ม

การขยายพันธุ์เพชรสงั ฆาต

เพชรสังฆาตนิยมขยายพนั ธุ์โดยวิธปี ักชา โดยมีวิธีการคือ คัดเลือกเถาที่มลี กั ษณะเหมาะสม คือเถาท่ีมี
ลกั ษณะก่ึงแก่กึ่งอ่อน นามาตัดเป็นทอ่ นให้แตล่ ะท่อนมีข้อติดอยู่จานวน 2 ข้อ แล้วทาการปักชาทอ่ นพันธุ์โดย
ใชข้ อ้ ทางด้านโคนของเถาฝังลงดนิ แลว้ กลบให้แน่นรดนา้ ให้ชมุ่ และควรจัดวางถุงกาล้าไมท้ ี่ปักชาไวใ้ นท่ีร่ม ใน
ส่วนของขอ้ ท่เี หลืออยดู่ ้านบนจะเปน็ บรเิ วณที่แตกใบใหม่ เพอ่ื เจริญเป็นเถาต่อไป

การแปรรปู เพชรสังฆาตเบ้ืองตน้
ตดั เถาเพชรสังฆาต เหลือโคนไว้ แล้วตัดเถาเหลือเป็นท่อนๆ นามาหั่นให้ละเอียด แล้วน้าไปตากแดด

ทันทีประมาณ 4-5 วัน จนแห้ง แล้วนาไปอบอีกคร้ังจนแห้งสนทิ แล้วนาเกบ็ ไว้ในบรรจภุ ัณฑ์ เก็บในห้องท่ีมี

อณุ หภมู ปิ กติ เพ่ือจาหนา่ ย หรอื บรรจุแคปซลู หรืออัดเม็ดต่อไป

ตัวอยา่ งการแปรรปู และพัฒนาผลติ ภัณฑจ์ ากตะไคร้

ยาแคปซลู เพชรสังฆาต เพชรสงั ฆาตบดผง

-4-
เอกสารอา้ งอิง

กาญจนา จันทร์สิงห์. (2563). เพชรสังฆาต. ฐานข้อมูลท้องถิ่น จังหวัดกาแพงเพชร-ตาก, สานักวิทยบริการ
และเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั กาแพงเพชร.

ดร.ภญ.ผกากรอง ขวัญข้าว. (ม.ป.ป.). การใช้ยาจากสมุนไพรในโรงพยาบาล. ศูนย์หลักฐานเชิงประจักษ์ด้าน
การแพทยแ์ ผนไทยและสมุนไพร โรงพยาบาลเจา้ พระยาอภยั ภเู บศร

วิระพล ภิมาลย์, วนิดา ไทรชมภู, บรรลือ สังข์ทอง และกฤษณี สระมุณี. (2014). การทบทวนวรรณกรรม

อย่างเป็นระบบและการวิเคราะห์อภิมานประสิทธิภาพในการรักษาริดสีดวงทวารหนักของ
เพชรสังฆาต. วารสารเภสัชศาสตร์อีสาน ปที ี่ 10: 3, 403-418.

http://www.phargarden.com/main.php?action=viewpage&pid=61
http://lib1.dss.go.th/newbsti3/index.php/en/search-form/1416-2020-01-10-06-50-53
http://km.fsh.mi.th/wp-content/uploads/2014/11/005.pdf

https://abdul.dtam.moph.go.th/thaiherbs/herb_pdf/0079.pdf