อาหารและสารอาหาร

ครผู ูส้ อน
นายจาลอง นวลศรี

วชิ า
วทิ ยาศาสตร์ ระดบั ชัน้ ประถมศึกษาปที ่ี 6

โรงเรยี นวดั ลฏั ฐวิ นาราม
สพป.ภูเก็ต

อาหารและสารอาหาร

อาหาร (food) คอื สง่ิ ที่เรารบั ประทานไดโ้ ดยปลอดภยั และให้
สารอาหารตา่ ง ๆ ท่เี ป็นประโยชน์ตอ่ รา่ งกาย ในประเทศไทยมัก
จาแนกเปน็ 5 หมู่ หรอื 5 กล่มุ เพอื่ เปน็ แนวทางให้คนไทยบริโภค
อาหารทห่ี ลากหลายและครบสว่ น อาหาร 5 หมู่ ได้แก่

หมทู่ ่ี 1 ไดแ้ ก่ ขา้ ว แปง้ นา้ ตาล เผอื ก มัน

หมทู่ ่ี 2 ได้แก่ เนอื้ สัตว์ นม ถัว่ ไข่

หมูท่ ี่ 3 ไดแ้ ก่ ไขมนั และนา้ มนั

หมทู่ ่ี 4 ไดแ้ ก่ ผัก

หมทู่ ่ี 5 ได้แก่ ผลไม้

สารที่เปน็ องค์ประกอบในอาหาร เรยี กวา่ สารอาหาร (nutrient) เป็น
สารทรี่ ่างกายสามารถใชป้ ระโยชนใ์ นการดารงชีวติ จาแนกตาม
องค์ประกอบทางเคมเี ปน็ 6 ประเภท คือ คารโ์ บไฮเดรต โปรตนี ลิพดิ
วติ ามนิ แรธ่ าตุ และนา้

คาร์โบไฮเดรต (carbohydrate) เป็นสารอาหารหลกั ทีใ่ หพ้ ลงั งานแก่
ร่างกาย ส่วนใหญข่ องคารโ์ บไฮเดรตทีม่ นษุ ยไ์ ด้รับมาจากอาหาร
จาพวกนา้ ตาลและแปง้ ซง่ึ มีมากในธญั พืช ถั่ว และผกั ผลไม้
คารโ์ บไฮเดรตประกอบด้วยธาตคุ ารบ์ อน ไฮโดรเจนและออกซเิ จน จบั
ตัวกนั เปน็ นา้ ตาลโมเลกลุ เดย่ี ว น้าตาลโมเลกลุ คู่ และคารโ์ บไฮเดรต
โมเลกลุ ใหญ่ การตรวจสอบนา้ ตาลโมเลกลุ เดี่ยวใชส้ ารละลายเบเน
ดิกตส์ ว่ นการตรวจสอบคารโ์ บไฮเดรตโมเลกุลใหญพ่ วกแปง้ ใช้
สารละลายไอโอดนี

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/

โปรตีน (protein) เป็นสว่ นประกอบสำคัญของอวัยวะและเซลลท์ ุกเซลล์
ช่วยสร้ำงเสรมิ กำรเจรญิ เตบิ โตและซอ่ มแซมเซลล์ และเป็นสำรอำหำรที่
ให้พลงั งำน โปรตนี มีบทบำทสำคัญโดยเปน็ เอนไซม์ ฮอร์โมน
แอนตบิ อดี อำหำรทีพ่ บโปรตีนมำกได้แก่ เนอื้ สตั ว์ ไข่ นมและถัว่
โปรตนี ประกอบดว้ ยธำตคุ ำร์บอน ไฮโดรเจน ออกซิเจน และไนโตรเจน
เปน็ ธำตุหลกั จับกนั เป็นกรดอะมโิ น ซง่ึ เปน็ หนว่ ยท่ีเล็กทสี่ ดุ ของโปรตนี
กรดอะมโิ นหลำยโมเลกุล จบั กนั เปน็ โปรตีนทมี่ โี มเลกุลใหญ่ขึน้

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/

ลิพดิ (lipid) เปน็ สำรอำหำรที่มสี มบตั ไิ ม่รวมตัวกบั น้ำ ใหพ้ ลังงำนสูง ช่วย
ในกำรดดู ซมึ วติ ำมนิ บำงชนดิ ในรำ่ งกำยพบใตผ้ ิวหนัง และรอบอวยั วะ
ภำยในตำ่ งๆ ลิพดิ มีหลำยประเภท เชน่ ไขมนั (fat) นำ้ มนั (oil) คอเลสเทอ
รอล (cholesterol) เป็นตน้ ลพิ ดิ ในอำหำรมกั เปน็ สำรประกอบประเภทเอ
สเตอร์ เชน่ ไตรกลเี ซอไรด์ (triglyceride) ประกอบด้วยกลเี ซอรอลและ
กรดไขมนั กรดไขมนั ประกอบดว้ ยธำตคุ ำร์บอนและไฮโดรเจน

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/

วิตำมิน (vitamin) เปน็ สำรอนิ ทรียท์ ่ีมคี วำมสำคัญตอ่ กำรทำงำนของระบบ
ต่ำงๆ รำ่ ยกำยตอ้ งกำรปรมิ ำณไมม่ ำก แตเ่ มอื่ ขำดวติ ำมนิ จะสง่ ผลให้เกดิ
ภำวะผดิ ปกตเิ นอื่ งจำกควำมบกพร่องของกระบวนกำรเคมใี นรำ่ งกำย
แหลง่ ท่ีพบ ควำมสำคัญ ตลอดจนผลจำกกำรขำดวิตำมนิ ชนดิ ตำ่ งๆ
ศกึ ษำไดจ้ ำกตำรำงตอ่ ไปน้ี

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/

ตาราง แสดงแหล่งอาหาร ความสาคญั และผลจากการขาดวติ ามนิ ชนดิ ตา่ งๆ

วิตามนิ แหลง่ อาหาร ความสาคญั ผลจากการขาด

ละลำยในลพิ ดิ

เดก็ ไม่

ตับ น้ำมันตับปลำ ไข่ นม เจริญเตบิ โต
เนย ผกั และผลไม้ท่ีมีสเี ขียว
เรตนิ อล ช่วยในกำรเจริญเตบิ โต ผิวหนงั แหง้
(A) และเหลือง บำรุงสำยตำ หยำบ

มองไมเ่ ห็นในท่ี

สลวั

แคลซเิ ฟอรอล นม เนย ไข่ ตบั จำเป็นในกำรสร้ำงกระดกู และ
ฟนั ชว่ ยเพ่ิมอัตรำกำรดดู ซมึ โรคกระดูกออ่ น
(D) นำ้ มนั ตบั ปลำ
แคลเซยี มและฟอสฟอรสั

แอลฟำ โทโคเฟ ผกั สีเขียว น้ำมนั จำกพืช เช่น ทำให้เม็ดเลอื ดแดงแข็งแรง โรคโลหิตจำง
อรอล หญงิ มีครรภ์
นำ้ มนั รำ น้ำมนั ถวั่ เหลือง และไมเ่ ปน็ หมนั อำจทำใหแ้ ท้ง
(E) ได้ ผ้ชู ำยอำจ

เป็นหมนั

แอลฟำ ฟิลโลควิ เลอื ดแข็งตัวช้ำ
กวำ่ ปกติ
โนน ผกั สเี ขยี ว ตับ ช่วยในกำรแขง็ ตัวของเลอื ด

(K)

ละลำยในนำ้

ไทอำมนี ข้ำวซอ้ มมือหรอื ขำ้ วกลอ้ ง ช่วยบำรงุ ระบบประสำท โรคเหนบ็ ชำ

(B1) เนื้อสตั ว์ ตับ ถั่ว ไข่ และกำรทำงำนของหวั ใจ เบื่ออำหำร
ออ่ นเพลยี

โรค
ช่วยใหก้ ำรเจริญเติบโตเปน็ ไป ปำกนกกระจอก
ไรโบเฟลวิน อย่ำงปกติ ทำให้
(B2) ตบั ไข่ ถั่ว นม ยีสต์ ผิวหนำ้ ลนิ้ ตำมสี ุขภำพ ผวิ หนงั แห้ง

ดี แข็งแรง และแตก ลนิ้

อกั เสบ

เบอ่ื

ไนอำซนิ ชว่ ยในกำรทำงำนของระบบ อำหำร อ่อนเพ
เนื้อสัตว์ ตบั ถวั่ ขำ้ วซ้อมมือ ประสำท กระเพำะอำหำร ลยี ผิวหนัง

(B3) หรือข้ำวกล้อง ยีสต์ ลำไส้ จำเป็นสำหรบั สุขภำพ เปน็ ผน่ื
ของผวิ หนงั ลนิ้ แดง ต่อมำสีจะ

คลำ้

วติ ามนิ แหล่งอาหาร ความสาคัญ ผลจากการขาด

หยำบ และ
อักเสบเมือ่ ถกู

แสงแดด

เบื่ออำหำร

ไพริดอกซิน เนอ้ื สตั ว์ ตบั ผัก ถวั่ ชว่ ยกำรทำงำนของ ผิวหนงั เปน็
(B6) ระบบย่อยอำหำร แผล

มอี ำกำรทำง

ประสำท

จำเปน็ สำหรับกำรสร้ำง
เมด็ เลือดแดง ช่วยใหก้ ำร โรคโลหิต
ไซยำโนโคบำลำมิน ตบั ไข่ เนือ้ ปลำ เจริญ จำง ประสำท

(B12) เส่ือม
เตบิ โตในเดก็ เปน็ ไปตำมปกติ

โรคเลอื ดออก

กรดแอสคอร์บกิ ผลไม้และผักตำ่ งๆ เช่น ทำใหห้ ลอดเลอื ดแข็งแรง ตำมไรฟนั
(C) มะขำมป้อม ผลไมจ้ ำพวกสม้ ชว่ ยรกั ษำสขุ ภำพ
มะละกอ ฝร่งั กลว้ ยน้ำว้ำ ของฟันและเหงือก หลอดเลือด
มะเขือเทศ คะน้ำ กะหล่ำปลี ฝอยเปรำะ

เป็นหวดั งำ่ ย

แร่ธำตุ (mineral) เปน็ สำรอนนิ ทรยี ท์ รี่ ่ำงกำยจำเป็นตอ้ งมอี ยู่ในระดบั ที่
เหมำะสมจึงจะสำมำรถทำงำนได้ แรธ่ ำตุยงั เปน็ สว่ นประกอบของสำร
หลำยชนิดที่มคี วำมสำคัญตอ่ กำรทำหนำ้ ที่ของเซลล์และอวัยวะ แร่ธำตุ
แต่ละชนดิ มีควำมจำเป็นต่อกำรทำงำนของรำ่ งกำยแตกต่ำงกนั และมอี ยู่
ในแหลง่ อำหำรตำ่ งชนดิ กัน ดงั แสดงในตำรำงต่อไปน้ี

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/

ตาราง แสดงแหลง่ อาหาร ความสาคญั และผลของการขาดแร่ธาตบุ างชนิด

แร่ธาตุ แหล่งอาหาร ความสาคัญ ผลจากการขาด

นม เน้อื ไข่ ผักสีเขียว เปน็ สว่ นประกอบทสี่ ำคัญของ
เขม้ กระดกู และฟนั ช่วยในกำร
เด็กเจรญิ เตบิ โตไมเ่ ตม็ ท่ี ใน
แคลเซยี ม สตั วท์ ่กี ินทง้ั เปลือก แขง็ ตัวของเลือด ชว่ ยในกำร หญิงมีครรภ์จะทำให้ฟันผุ
และกระดกู เช่น กงุ้ ทำงำนของประสำทและ
กล้ำมเน้อื
แหง้ ปลำ

นม เน้อื สัตว์ ไข่ ถ่วั ชว่ ยในกำรสรำ้ งกระดกู และฟัน อ่อนเพลยี

ฟอสฟอรัส ผักบำงชนดิ เชน่ เห็ด กำรดูดซึมคำร์โบไฮเดรต กระดกู เปรำะและแตกง่ำย

มะเขอื เทศ กำรสร้ำงเซลลป์ ระสำท

เป็นส่วนประกอบของสำร

ฟลอู อรนี ชำ อำหำรทะเล เคลือบฟนั ทำให้กระดกู และ ฟนั ผงุ ำ่ ย

ฟนั แข็งแรง ปอ้ งกนั ฟันผุ

แมกนเี ซียม อำหำรทะเล เป็นสว่ นประกอบของเลือด และ เกิดควำมผดิ ปกตขิ องระบบ
กระดกู ชว่ ยในกำรทำงำนของ
ถวั่ นม ผักสเี ขียว ระบบประสำทและกล้ำมเนอ้ื ประสำทและกลำ้ มเนอ้ื

โซเดียม ควบคมุ ปริมำณน้ำในเซลล์ เกดิ อำกำรคล่นื ไส้
เกลือแกง ไข่ นม
ให้คงที่ เบ่อื อำหำร ควำมดันเลอื ดต่ำ

เหล็ก ตับ เนอื้ สัตว์ ถ่ัว ไข่ เป็นส่วนประกอบของเอนไซม์
บำงชนิดและฮโี มโกลบนิ โลหติ จำง อ่อนเพลยี
ผกั สเี ขียว
ในเมด็ เลอื ดแดง

ไอโอดีน อำหำรทะเล เกลือ เป็นสว่ นประกอบของฮอร์โมน ในเดก็ ทำให้สตปิ ญั ญำ
สมุทร ไทรอกซนิ ซ่ึงผลิตจำก เสื่อม รำ่ งกำยแคระแกรน ใน
ตอ่ มไทรอยด์
เกลอื เสรมิ ไอโอดนี ผู้ใหญ่
จะทำใหเ้ ป็นโรคคอพอก

นา้ (water) เป็นสารอาหารทีเ่ ปน็ ส่วนประกอบของเซลลท์ กุ เซลลใ์ น
ร่างกาย ชว่ ยในการนาของเสยี ออกจากรา่ งกายและชว่ ยในการควบคุม
อณุ หภมู ิ ร่างกายไดร้ บั น้าโดยการดม่ื นา้ และจากอาหาร

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/
ในอำหำรแต่ละชนิดอำจมีสำรอำหำรองค์ประกอบหลำยอย่ำง ยกตวั อย่ำงเชน่ ข้ำว มี
คำรโ์ บไฮเดรตเปน็ ส่วนประกอบหลกั แต่กม็ ที งั้ โปรตนี ลิพดิ วิตำมนิ แรธ่ ำตุ และน้ำอยดู่ ว้ ยใน
ปริมำณเล็กนอ้ ย ทั้งนอ้ี ำหำรต่ำงชนิดกนั จะมสี ่วนประกอบของสำรอำหำรตำ่ งกนั ท้ังชนิดและ
ปริมำณ
ที่มำ http://secondsci.ipst.ac.th/
ภำพประกอบจำก https://pixabay.com/th/