ก คำนำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์(E-book) เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบการสอนรายวิชา PR 64604 สื่อ แหล่งเรียนรู้และนวัตกรรมสำหรับครูประถมศึกษา จัดอยู่ในกลุ่มวิชาชีพครู ตามหลักสูตรมหาวิทยาลัยราชภัฏ หมู่บ้านจอมบึง .พุทธศักราช 2564 เปิดสอนสำหรับนักศึกษาระดับปริญญาตรี เนื้อหาของหนังสืออิเล็กทรอนิกส์(E-book) เล่มนี้ประกอบไปด้วย เนื้อหาดังต่อไปนี้การผลิตสื่อ การเรียนการสอน หลักการผลิตสื่อการเรียนการสอนการผลิตสื่อแต่ละประเภท การผลิตสื่อแต่ละหมวดวิชา การใช้สื่อการเรียนการสอน วัตถุประสงค์ของการใช้สื่อการเรียนการสอน บทบาทของการใช้สื่อการเรียนการ สอน เทคนิคการใช้สื่อการเรียนการสอน หลักเกณฑ์ในการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน หลักการเลือกใช้สื่อ การเรียนการสอน ขั้นตอนการใช้สื่อ ตัวอย่างการใช้สื่อการเรียนการสอน การเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน และแนวทางการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน 11 มิถุนายน 2566
ข สารบัญ เรื่อง หน้า คำนำ ก สารบัญ ข สารบัญภาพ ค บทที่3 การผลิตสื่อการเรียนสอน การใช้สื่อการเรียนการสอน และการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน - การผลิตสื่อการเรียนการสอน 1 - หลักการผลิตสื่อการเรียนการสอน 1 - การผลิตสื่อแต่ละประเภท 1 - การผลิตสื่อแต่ละหมวดวิชา 7 - การใช้สื่อการเรียนการสอน 10 - วัตถุประสงค์ของการใช้สื่อการเรียนการสอน 11 - บทบาทของสื่อการเรียนการสอน 12 - เทคนิคการใช้สื่อการเรียนการสอน 12 - หลักเกณฑ์ในการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน 13 - หลักการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน 18 - ขั้นตอนการใช้สื่อ 18 - ตัวอย่างการใช้สื่อการรียนการสอน 19 - แนวทางการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน 20 - บทสรุป 21 - คำถามทบทวน 22 บรรณานุกรม ง
ค สารบัญภาพ ภาพประกอบที่ หน้า 1.ตัวอย่างการใช้สื่อการเรียนการสอน 19 2.การลงใช้สื่อการเรียนการสอนกับผู้เรียน 19 3.การมีส่วนร่วมในการใช้สื่อการเรียนการสอนของครูและผู้เรียน 20
1 บทที่3 การผลิตสื่อ การใช้สื่อ และการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน หลักการผลิตสื่อการเรียนการสอน หลักการผลิตสื่อการสอนต่าง ๆ ได้มีผู้คิดค้นหลักการหรือระบบการสอนขึ้นหลายหลักการ ดังนี้ 1. ต้องออกแบบให้ตรงกับจุดมุ่งหมาย เหมาะสมกับผู้เรียน 2. ผลิตโดยคำนึงถึงประโยชน์ที่จะนำไปใช้งาน 3. สามารถนำไปใช้ได้ง่าย วิธีการใช้ไม่ยุ่งยาก มีคู่มือประกอบการใช้งาน 4. การสื่อบางประเภทไม่จำเป็นต้องแสดงรายละเอียดมากนัก 5. คำนึงถึงความประหยัดทั้งงบประมาณและเวลาให้เหมาะสม การผลิตสื่อแต่ละประเภท 1. การประดิษฐ์ตัวอักษร การผลิตสื่อจะขาดเสียมิได้เลยคือ การประดิษฐ์ตัวอักษร ไม่ว่าจะใช้ประกอบในการจัดทำบัตรคำ ป้าย นิเทศ ป้ายโฆษณา การเขียนเพื่อประกอบเป็นคำบรรยายต่างๆ ถือได้ว่าเป็นเรื่องพื้นฐานที่จำเป็นสำหรับครู ธุรกิจการประดิษฐ์ตัวอักษรอย่างเหมาะสมจะช่วยดึงดูดความสนใจของผู้เรียน ทั้งนี้ตัวอักษรที่ประดิษฐ์ต้องมี ขนาดพอเหมาะกับระยะในการเรียนรู้ ชัดเจน อ่านง่าย • หลักในการประดิษฐ์ตัวอักษร 1. การเลือกแบบ หรือลักษณะของตัวอักษรที่จะเขียน หัวเรื่อง หรือใจความสำคัญควรจะมีการเน้น รูปแบบ ขนาดที่แตกต่างจากข้อความธรรมดา 2. ขนาดของตัวอักษร ควรสัมพันธ์กับระยะความห่างจากตัวอักษร เช่น ผู้อ่านอยู่ห่าง 4.8 เมตร ตัวอักษรควรจะมีขนาด 1.2 เซนติเมตร
2 3. ช่องไฟ ต้องคำนึงถึงช่องไฟ เพื่อความสวยงาม ดูเป็นระเบียบ อาจใช้การประมาณด้วยสายตา หรือถือหลักช่องไฟระหว่างตัวอักษรเป็น 1 ใน 3 หรือ 2 ใน 3 ส่วนของตัวอักษร ทั้งนี้ก่อนที่จะ ประดิษฐ์ตัวอักษร ควรนับจำนวนตัวอักษรเสียก่อน จากนั้นก็หาจุดศูนย์กลาง แล้วจึงลงมือร่าง • ประเภทของการประดิษฐ์ตัวอักษร 1. การประดิษฐ์อักษรด้วยมือ เช่น ปากกา ดินสอน ปากกาสปีดบอล พู่กัน ชอล์ก ปากกาเมจิ เป็นต้น 2. การประดิษฐ์อักษรด้วยเครื่อง เช่น เครื่องพิมพ์ดีด คอมพิวเตอร์ ตัวอักษรแบบฉลุ ตัวอักษร แบบฝน เป็นต้น • วิธีการประดิษฐ์ตัวอักษรด้วยมือ 1. กำหนดจุดสองจุดเป็นส่วนสูงของตัวอักษร แล้วใช้ไม้ฉากลากเส้นขนานผ่านทั้ง 2 จุดนั้น 2. ลากเส้นคู่ขนานกันทั้งด้านบนและล่าง เพื่อเป็นขนาดของหัวตัวอักษร 3. แบ่งช่องออกเป็น 4 ส่วนเท่าๆกัน 4. ใช้เขียนตัวอักษรเพียง 3 ส่วน อีก 1 ส่วน เป็นช่องไฟและกำหนดความหนาของอักษรเป็น 1 ใน 3 ส่วนของขนาดตัวอักษร • วิธีการประดิษฐ์ตัวอักษรแบบฉลุ 1. ร่างแบบตัวอักษรลงบนกระดาษ 2. แล้วจึงตัดโดยใช้ใบมีดคมๆ เอาตัวอักษรออกมา 3. นำตัวอักษรแบบฉลุมาวางบนกระดาษ หรือแผ่นป้ายที่ต้องการ 4. แล้วระบายลงในร่องด้วยหมึก, ใช้การพ่นสีผ่านตัวอักษรแบบฉลุ
3 2. บัตรคำ บัตรคำเป็นสื่อวัสดุที่ทำด้วยกระดาษแข็งให้เป็นบัตรรูปสี่เหลี่ยมที่มีขนาดต่างๆกัน บัตรคำมักจะเขียน เป็นคำๆ หรือเป็นประโยค โดยอาจจะมีรูปประกอบด้วยก็ได้ ตัวอักษรที่เขียนบนบัตรควรจะคำนึงถึงสีและ ความเหมาะสมด้วย • การผลิตบัตรคำ 1. ตัดกระดาษแข็งให้เป็นบัตรสี่เหลี่ยมตามขนาดและจำนวนที่ต้องการ 2. เขียนตัวอักษรที่ต้องการลงบนบัตรตามความเหมาะสม โดยอาจจะมีรูปภาพประกอบมาปะ บนบัตรคำ 3. เมื่อเขียนเสร็จแล้วควรทิ้งไว้ให้แห้ง การเก็บบัตรคำ เพื่อความเรียบร้อย สะดวกในการนำ ออกมาใช้งาน ควรเก็บเป็นหมวดหมู่ โดยอาจจะเก็บในกล่องลิ้นชัก ตู้เก็บอุปกรณ์ 3. การผนึกภาพ การผนึกภาพ คือ การเก็บรักษาวัสดุการสอนที่เป็นกระดาษที่ฉีกขาดง่าย โดยการผนึกเข้ากับวัสดุที่ แข็งกว่า เช่น ผ้า กระดาษหนา ซึ่งจะช่วยให้ใช้ได้นาน วัสดุที่จะผนึก คือ ภาพจากนิตยสาร หนังสือพิมพ์ ใบปลิว โปสเตอร์ ซึ่งอาจจะเป็นรูปภาพพิมพ์ กระดาษหยาบๆ หรือเป็นภาพลายวาด หรือพิมพ์ ภาพถ่าย อาจจะเป็นภาพสี หรือขาวดำ วัสดุที่รองผนึกได้ ควรเป็นกระดาษแข็ง ซึ่งมีความแข็งปานกลาง มีน้ำหนักเบาและราคาไม่แพง วัสดุอีกอย่างคือ ผ้า ทำให้ง่ายต่อ การพับ งอ ดังนั้นการเลือกใช้วัสดุขึ้นอยู่กับจุดมุ่งหมายในการใช้งาน ประเภทของการผนึกภาพ 1. การผนึกแบบธรรมดา เป็นการผนึกด้วยกาวยางน้ำ แป้งเปียก กาวลาเท็กซ์ เป็นต้น 2. การผนึกแบบใช้ความร้อนช่วย เช่น การผนึกโดยใช้แผ่นเยื่อผนึกแห้ง • วิธีการผนึกด้วยกาวลาเท็กซ์ 1. นำกระดานที่มีขนาดพอเหมาะกับภาพที่ต้องการจะผนึก 2. นำภาพที่ต้องการไปแช่น้ำให้ทั่วทั้งภาพประมาณ 10 นาที หรือจนน้ำซึมเข้าทั่วทั้งภาพ 3.ทากาวลาเท็กซ์บนกระดาน
4 4. วางภาพบนกระดานทำให้เรียบ อาจจะใช้ขวดน้ำเกลี้ยงบนภาพให้เรียบ 5. ทากาวบนภาพให้ทั่วอีกครั้ง และทิ้งไว้ให้แห้ง • วิธีการใช้แผ่นเยื่อผนึกแห้ง 1. วางภาพไว้ระหว่างแผ่นเยื่อผนึกแห้ง 2. ใช้กระดาษสะอาดปิดด้านบนของรูปภาพ แล้วสอดรูปภาพและกระดาษรองดังกล่าวเข้าไปใน เครื่องอัดภาพ ประมาณ 1 นาที ที่อุณหภูมิความร้อน 225 องศา 3. ได้ภาพผนึกแห้งที่ต้องการ 4. สมุดลำดับภาพ สมุดลำดับภาพ เป็นสมุดรวบรวมภาพเป็นชุด แสดงเรื่องใดเรื่องหนึ่งที่มีเนื้อหาติดต่อกันตามลำดับ อาจเป็นนิทาน เรื่องสั้นสำหรับเด็ก หรือเนื้อหาที่เป็นลำดับขั้นตอน เช่น วิธีการเข้าสู่ระบบอินเตอร์เน็ต, ขั้นตอนในการเข้าพบลูกค้า เป็นต้น สมุดลำดับภาพ อาจใช้การผนึกภาพ หรือเขียนลงบนกระดาษ , ผ้าก็ได้ วิธีการใช้รูปภาพผนึกลงบนกระดาษหรือผ้า 1. พิจารณาเนื้อหาว่าจุดไหนเป็นจุดสำคัญของเรื่อง ควรเสนอเป็นภาพ 2. รวบรวมภาพ แยกหมวดหมู่ของภาพให้เข้ากับเนื้อหาที่วางไว้ 3. เขียนหมายเลขตามลำดับภาพ เพื่อกันภาพสลับกัน 4. ผนึกภาพบนกระดาษ หรือผ้า ถ้ามีคำอธิบายใต้ภาพ ก่อนผนึกควรคำนึงถึงเนื้อที่ข้างล่างของ ภาพไว้สำหรับคำบรรยาย 5. เขียนคำบรรยายใต้ภาพด้วยภาษาที่ง่าย กะทัดรัดได้ใจความ 6. ตรวจดูควรเรียบร้อย และการลำดับภาพก่อนเข้าเล่ม 5. การขยายภาพ การขยายภาพจะช่วยทำให้ภาพที่ต้องการซึ่งมีขนาดเล็กให้ใหญ่ขึ้น เพื่อนำไปใช้ในการสอน หรือจัด แสดงได้ง่ายขึ้น การขยายภาพยังทำให้เห็นส่วนประกอบของภาพได้ชัดเจนยิ่งขึ้น
5 • ประเภทของการขยายภาพ 1. การใช้เครื่องมือขยายภาพ เช่น เครื่องฉายภาพข้ามศีรษะ, เครื่องขยายภาพแผนที่, เครื่อง ฉายสไลด์ เป็นต้น 2. การขยายภาพแบบตาราง • วิธีการขยายภาพโดยใช้เครื่องฉายข้ามศีรษะ 1. วางกระดาษวาดเขียนติดกับผนังโดยใช้สก๊อตเทป 2. เปิดสวิทซ์เครื่องฉาย แล้ววางแผ่นโปร่งใส 3. ปรับขนาดและความคมชัดของภาพ 4. เมื่อภาพคมชัดดีแล้ว ลงมือร่างภาพตามต้องการ • วิธีการขยายภาพโดยวิธีเขียนตาราง 1. ตีกรอบสี่เหลี่ยมรอบภาพ อาจเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือสี่เหลี่ยมผืนผ้าก็ได้ แล้วแต่ความ เหมาะสมของภาพ 2. แบ่งด้านทุกด้านออกเป็นส่วนๆส่วนละเท่าๆกัน พร้อมทั้งเขียนหมายเลขกำกับจากน้อยไปหา มาก ด้านตรงข้ามจะมีหมายเลขตรงกัน ลากเส้นระหว่างจุดของด้านตรง จะได้ตารางออกมา 3. นำกระดาษวาดเขียนมาตีกรอบสี่เหลี่ยม ทำเหมือนข้อ 2 แต่การแบ่งส่วนของแต่ละด้านต้องมี ขนาดใหญ่กว่าเดิม 4. ใช้ดินสอวาดภาพบนกระดาษเบาๆ สังเกตเส้นของภาพเดิมว่ามีความสัมพันธ์กับเส้นตาราง อย่างไร หมายเลขที่กำกับจุดและเส้นจะเป็นเครื่องช่วยในการวาดรูปให้ถูกตำแหน่ง 5. แต่งเติมเส้นให้ชัดเจนด้วยหมึก หรือสีตามความต้องการ
6 6. แผนภูมิ แผนภูมิแสดงความสัมพันธ์ของข้อเท็จจริง หรือแนวความคิดต่างๆ เป็นการแสดงเปรียบเทียบ แสดง พัฒนาการของขบวนการ แสดงโครงสร้างขององค์กร ซึ่งจะทำให้สามารถเข้าใจได้ง่าย โดยทำเป็นแผ่นภาพซึ่ง ประกอบด้วยรูปภาพ สัญลักษณ์ต่างๆและตัวหนังสือ แผนภูมิมีหลายประเภทเช่น แผนภูมิต้นไม้ แผนภูมิแบบต่อเนื่อง แผนภูมิแบบเปรียบเทียบ แผนภูมิ แบบองค์กร แผนภูมิอธิบายภาพ แผนภูมิแบบวิวัฒนาการ แผนภูมิแบบตาราง การผลิตแผนภูมิสามารถใช้การ วาด หรือใช้เครื่องคอมพิวเตอร์ในการสร้างก็ได้ 7. แผนสถิติ แผนสถิติใช้เสนอข้อมูลที่เป็นจำนวนเลข แผนสถิติจะแสดงให้เห็นความสัมพันธ์ของข้อมูล เช่น แนวโน้ม ความเปลี่ยนแปลง การเปรียบเทียบ การแสดงข้อมูลในรูปแบบของสถิติจะทำให้ ผู้เรียนสามารถ เข้าใจได้รวดเร็วและน่าสนใจ แผนสถิติมีหลายประเภท เช่น แผนสถิติแบบพื้นที่ แผนสถิติแบบแท่ง แผนสถิติแบบรูปภาพ แผนสถิติ แบบวงกลมและแผนสถิติแบบเส้น การใช้แผนสถิติขึ้นอยู่กับความเหมาะสมกับเนื้อหา ซึ่งควรศึกษาข้อดี – ข้อเสียเพื่อเลือกใช้ให้ถูกต้อง การผลิตแผนสถิติสามารถใช้การวาดภาพ ปะกระดาษสี หรือใช้เครื่อง คอมพิวเตอร์ช่วยสร้างก็ได้ 8. ภาพโปร่งใส ภาพโปร่งใส เป็นแผนสไลด์ขนาดใหญ่ใช้กับเครื่องฉายภาพข้ามศีรษะ สามารถใช้ได้กับทุกกลุ่มวัย ภาพโปร่งใสสามารถแสดงความคิดรวบยอด ขบวนการ ข้อเท็จจริง หัวข้อได้ ทั้งนี้ในระดับวัยเด็ก สามารถสร้าง แผนโปร่งใสเคลื่อนไหว เพื่อดึงดูดความสนใจได้อีกด้วย • การผลิตแผ่นโปร่งใสเคลื่อนไหว 1. ทำขอบติดแผ่นโปร่งใส 2. วาดภาพ หรือข้อความที่ต้องการลงบนแผ่นโปร่งใส 3. ตัดกระดาษแข็งให้พอดีกับคำที่ต้องการจะปิดไว้ แล้วติดกระดาษแข็งกับกรอบของแผ่นโปร่งใส ด้วยสก๊อตเทปทั้งนี้แผ่นโปร่งใสยังสามารถนำไปผลิตได้อีกหลายรูปแบบ เช่น สามารถดึงขึ้นลง ได้ หรือตัดแผ่นโปร่งใสเป็นรูปคนใช้ในการเล่าเรื่อง สนทนาก็ได้
7 9. สื่ออิเล็กทรอนิกส์. 1. กำหนดเรื่องที่ต้องการจะผลิต ควรจะเป็นเรื่องที่มีความถนัด ความเข้าใจ และมีความน่าสนใจ 2. ศึกษาและรวบรวมข้อมูล รวบรวมข้อมูลที่หลากหลายโดยที่ข้อมูลควรจะต้องมีความทันสมัย นอกจากรวบรวมข้อมูลแล้วก็ยังต้องมีการกำหนดหัวข้อเรื่องที่จะจัดทำ และต้องศึกษากลุ่ม ผู้เรียน 3. กำหนดขอบเขตของงานก่อนว่าต้องการจะนำเสนอเนื้อหาให้เป็นไปในลักษณะใด ครอบคลุม เนื้อหามากน้อยเพียงใด 4. กำหนดรูปแบบ วางโครงสร้างของสื่อว่าต้องการให้มีส่วนประกอบอะไรบ้าง เช่น ส่วนของเนื้อหา แบบทดสอบและเกมการศึกษา เป็นต้น เน้นที่เนื้อหาหรือรูปภาพให้เหมาะสมกับผู้เรียนและ สามารถดึงดูดความสนใจ 5. จัดทำStory board เป็นการร่างโครงสร้างของการจัดทำสื่อทั้งหมด กำหนดการเชื่อมโยงแต่ละ หน้าเข้าด้วยกัน การทำStory board ก่อนจะทให้สะดวกในการผลิต 6. จัดทำสื่อโดยเลือกโปรแกรมที่มีความสามารถในการจัดทำตามเนื้อหาใน Story board ที่ได้วาง โครงสร้างไว้ เพราะแต่ละโปรแกรมจะมีข้อจำกัดที่แตกต่างกันออกไป จึงควรเลือกให้เหมาะสม กับความต้องการและความสามารถของโปรแกรม การผลิตสื่อแต่ละหมวดวิชา การผลิตสื่อการสอนเป็นรายหมวดวิชาแตกต่างกันไปตามธรรมชาติ และลักษณะเนื้อหาของหมวดวิชา ต่างๆ ต่อไปนี้จะเสนอแนวการผลิตสื่อการสอนพอเป็นพื้นฐานเพียงบางหมวดวิชา • แนวทางผลิตและเลือกสื่อการสอนหมวดวิชาภาษาไทย/ภาษาอังกฤษ โดยที่ภาษาไทย/ภาษาอังกฤษเป็นวิชาทักษะ การใช้สื่อการสอนทั้งสองวิชาต้องคำนึงถึงหลักบูรณา การสื่อที่จะช่วยให้ผู้เรียนได้มีพัฒนาการทางการใช้ภาษาทั้ง 4 ทักษะ ได้แก่ การฟัง การพูด การอ่านและการ เขียน
8 การผลิตสื่อการสอนวิชาภาษาไทย/อังกฤษ มีแนวดังนี้ 1. ควรผลิตและเลือกสื่อที่จะเอื้อต่อลำดับขั้นของการพัฒนาทักษะทางภาษาทั้ง 4 ด้านควรเน้นการใช้สื่อที่จะ ให้ผู้เรียนได้รับประสบการณ์ตรงจากการฝึกปฏิบัติทั้งที่เป็นสถานการณ์จริง คือ การได้ฟัง พูดอ่านและเขียน จริง หรือในสถานการณ์จำลองที่มีสื่อโสตทัศน์ เช่น เครื่องบันทึกเสียงเข้าช่วย 2. ควรผลิตและเลือกสื่อที่ครอบคลุมสื่อประเภทวัสดุประเภทของจริงที่พบหาได้ในชีวิตประจำวัน และสื่อ สิ่งพิมพ์ เช่น แบบเรียน ภาพชุด บัตรคำต่างๆ 3. ควรผลิตและเลือกสื่อประเภทอุปกรณ์ที่ช่วยนักเรียนให้ได้ฝึกทักษะทางภาษา เช่น เครื่องฝึกผสมคำหรือ ผสมประโยค เครื่องบันทึกเสียง สำหรับฝึกการออกเสียง เป็นต้น 4. ควรจัดให้มีสื่อประเภทวิธีการ เช่น การสนทนา โต้ตอบระหว่างครูกับผู้เรียน และผู้เรียนกับผู้เรียน การเล่น แสดงบทบาทการเล่นละคร และการเล่นเกม ฝึกทักษะต่างๆ • แนวทางการผลิตและเลือกสื่อการสอนหมวดวิชาคณิตศาสตร์ วิชาคณิตศาสตร์ เป็นทักษะเชิงสติปัญญาที่ต้องใช้กระบวนการทางสติปัญญาสูงกว่าทักษะ ทางกาย อื่นๆ เนื้อหาสาระทางคณิตศาสตร์เป็นประสบการณ์นามธรรม สิ่งที่ผู้เรียนได้พบเห็นส่วนใหญ่เป็นสัญลักษณ์ แทนจำนวน ผู้เรียนที่มีประสบการณ์น้อยจะมีปัญหาด้านนามธรรม การพัฒนาสื่อการเรียนการสอน คณิตศาสตร์ จึงมุ่งไปที่การสร้างสภาพการณ์และประสบการณ์รูปธรรม เพื่อช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจประสบการณ์ นามธรรมดีขึ้น สื่อการสอนคณิตศาสตร์ จึงมีตั้งแต่วัสดุที่ใช้แทนจำนวนไปจนถึงสื่อที่สามารถแสดงให้เห็น กระบวนการทางคณิตศาสตร์ชั้นสูง เช่น แสดงการเกิดสมการทางคณิตศาสตร์ต่างๆ ในรูปของภาพยนตร์หรือ เทปโทรทัศน์ เป็นต้น การผลิตและเลือกสื่อการสอนวิชาคณิตศาสตร์มีแนวคิดดังนี้ 1. ต้องผลิตสื่อตามเนื้อหาที่ผ่านการวิเคราะห์แล้ว โดยกำหนดเป็นหน่วยที่แยกย่อยลงไปจนถึงหนึ่งหน่วยต่อ การสอน 1 ครั้ง 2. ควรผลิตและเลือกสื่อการสอนในลักษณะที่มีสื่อมาประกอบกันเป็นชุดการสอน 1 ชุด สำหรับการสอน 1 ครั้ง โดยมีชุดอุปกรณ์หรือ "KIT" ประกอบด้วย 3. ต้องตระหนักอยู่เสมอว่า การสอนคณิตศาสตร์ทำไม่ได้เพียงด้วยการพูดให้ฟัง ดังนั้นจึงควรผลิตและใช้สื่อ การสอนในทุกโอกาสที่จะทำได้ 4. การผลิตและเลือกสื่อการสอน ควรคำนึงถึงธรรมชาติของสื่อในการที่จะช่วยสร้างประสบการณ์ รูปธรรมให้ ผู้เรียนมากที่สุด ทั้งที่เป็นสื่อที่สามารถหาได้ในท้องถิ่น เช่น เมล็ดพืช ก้อนกรวด ก้อนหิน ฯลฯ และสื่อที่มี
9 ผู้ผลิตจำหน่าย เช่น ไม้บล๊อค หรือภาพยนตร์ที่แสดงให้เห็นการเกิดรูปทรงต่างๆ โดยเทคนิคการสร้าง ภาพเคลื่อนไหวเข้าช่วย 5. การเรียนคณิตศาสตร์ขึ้นอยู่กับการฝึกฝน การฝึกฝนแก้ปัญหาทางคณิตศาสตร์ จึงเป็นกิจกรรมที่ต้องบูรณา การเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของการผลิตสื่อการสอนคณิตศาสตร์ 6. ก่อนผลิตและเลือกสื่อการสอนคณิตศาสตร์ ครูควรได้ศึกษาวิธีการจากระบบสื่อการสอนคณิตศาสตร์ที่มีผู้ คิดขึ้นแล้ว เพื่อเป็นแนวทางในการผลิตสื่อ • แนวการผลิตและเลือกสื่อการเรียนการสอนหมวดวิชาวิทยาศาสตร์ วิทยาศาสตร์เป็นวิชาที่ว่าด้วยธรรมชาติ สิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติปรากฏการณ์ตามธรรมชาติและการ นำทฤษฎีหรือหลักการมาใช้ให้เกิดประโยชน์ หรืออีกนัยหนึ่งวิทยาศาสตร์เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นรอบตัวมนุษย์ การ สอนวิทยาศาสตร์จึงสามารถใช้ธรรมชาติเป็นสื่อการสอนได้ดีที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งการได้ทดลองปฏิบัติให้ เกิดประสบการณ์ตรงด้วยตนเอง การผลิตและเลือกสื่อการสอนวิชาวิทยาศาสตร์มีแนวคิด ดังนี้ 1. อุปกรณ์การสอนวิทยาศาสตร์ครอบคลุมวัสดุอุปกรณ์ และวิธีการที่สามารถจัดหาและผลิตขึ้นมาได้เองใน ท้องถิ่นและที่มีผู้ผลิตจำหน่ายครูจึงควรพิจารณาผลิตและเลือกสื่อการสอนที่เหมาะสม 2. ควรถือว่ากิจกรรมภาคปฏิบัติ เช่น การทดลองในห้องปฏิบัติการเป็นสื่อการสอนสำคัญที่ครูควรจัดให้แก่ นักเรียน มิใช่การสอนวิทยาศาสตร์เพียงด้วยการพูดให้ฟัง หรือให้นักเรียนจดตามกระดานดำ 3. อุปกรณ์การทดลองบางอย่างครูสามารถผลิตสื่อทดแทนขึ้นใช้เองได้แต่อุปกรณ์บางอย่างและสารเคมีบาง ประเภท ทางโรงเรียนควรต้องหางบประมาณซื้อหามาไว้ในห้องปฏิบัติการวิทยาศาสตร์ • แนวการผลิตและเลือกสื่อการสอนวิชาสังคมศึกษา สังคมศึกษาเป็นวิชาที่ว่าด้วยมนุษย์และความสัมพันธ์ของมนุษย์กับสมาชิกอื่นในสังคม ตัวผู้เรียนโรงเรียนและ ชุมชน จึงเป็นสื่อการสอนวิชาสังคมศึกษาที่ครูสามารถจะนำมาใช้ได้เสมอ การผลิตและเลือกสื่อการสอนหมวด วิชาสังคมศึกษามีข้อคิดดังนี้ 1. ควรผลิตและเลือกสื่อการสอนสังคมศึกษาที่ครอบคลุมทั้งวัสดุ อุปกรณ์และวิธีการสื่อที่ผลิตและเลือกหาได้ ง่าย คือ ภาพชุดต่างๆ 2. ควรจัดให้สื่อประเภทวิธีการ ได้แก่กิจกรรมต่างๆ เช่น การแสดงบทบาทสมมติ การเล่นเกม และกิจกรรม กลุ่มสัมพันธ์ เป็นต้น
10 3. ครูควรถือว่าการสอนสังคมศึกษา ไม่ควรจำกัดเพียงแต่ในห้องเรียนเท่านั้น แต่ควรถือว่ากิจกรรมนอก ห้องเรียนและกิจกรรมในชุมชนเป็นสื่อการสอนสังคมศึกษาที่มีประสิทธิภาพสูง และทำให้การเรียนวิชาสังคม ศึกษาสนุกสนานประสิทธิภาพสูง และทำให้การเรียนวิชาสังคมศึกษาสนุกสนาน 4. การสอนสังคมศึกษาด้วยการพูดให้ฟังหรือบอกให้จด เป็นเรื่องที่น่าเบื่อหน่าย ครูจึงควรจัดกิจกรรมให้ ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติมากกว่าการฟังจากครูฝ่ายเดียว ครูจึงควรจัดหาสื่อการสอนที่จะช่วยจัดสภาพการณ์ให้ นักเรียนได้ฝึกฝนมากกว่าเรียนจากการฟัง การใช้สื่อการเรียนการสอน ปัจจุบันสื่อการเรียนการสอนมีอยู่หลากหลายรูปแบบหลากหลายประเภท การเลือกสื่อการเรียน การสอนจึงมีความสำคัญมากต่อกระบวนการเรียนการสอน ในการตัดสินใจเลือกใช้สื่อการสอนต้องพิจารณาถึง ปัจจัยหลายๆ อย่างร่วมกัน ผู้ใช้สื่อไม่ควรยกเอาความสะดวก ความถนัด หรือความพอใจส่วนตัวเป็นปัจจัย สำคัญในการเลือกสื่อการสอน เพราะอาจเกิดผลเสียต่อกระบวนการเรียนการสอนได้ Romiszowski (1999) ได้เสนอแนวทางอย่างง่ายในการพิจารณาเลือกใช้สื่อการสอนไว้ว่า ในการเลือกสื่อการ สอนนั้นมีปัจจัยหลายอย่างที่มีผลต่อการเลือกสื่อที่จำเป็นต้องนำมาพิจารณา ปัจจัยเหล่านั้น ได้แก่ 1. วิธีการสอน (Instructional Method) การเลือกวิธีการสอนเป็นปัจจัยแรกที่ควบคุมการเลือกสื่อ หรืออย่าง น้อยที่สุดก็เป็นสิ่งที่จำกัดทางเลือกของการใช้สื่อการสอนในการนำเสนอ เช่น ถ้าเลือกใช้วิธีการสอนแบบ อภิปรายกลุ่ม (Group Discussion) เพื่อแบ่งปันประสบการณ์ซึ่งกันและกันระหว่าง 2. งานการเรียนรู้ (Learning Task) สิ่งที่มีอิทธิพลต่อทางเลือกในการเลือกสื่อการสอนอีกประการหนึ่งคือ งาน การเรียนรู้สำหรับผู้เรียน เพราะสิ่งนี้จะเป็นสิ่งที่จำกัดหรือควบคุมการเลือกวิธีการสอน ตัวอย่างเช่น การ ฝึกอบรมผู้ตรวจการ หรือทักษะการบริหารงาน 3. ลักษณะของผู้เรียน (Learner Characteristics) ลักษณะพิเศษเฉพาะของผู้เรียนก็เป็นปัจจัยหนึ่งที่มีอิทธิพล โดยตรงต่อการเลือกสื่อการสอน ตัวอย่างเช่น การสอนผู้เรียนที่เรียนรู้ได้ช้า โดยการใช้หนังสือหรือเอกสารเป็น สื่อการสอน จะเป็นสิ่งที่ยิ่งทำให้เกิดปัญหาอื่นๆ ตามมาในกระบวนการเรียนการสอน ผู้เรียนกลุ่มนี้ควรเรียนรู้ จากสื่ออื่นๆ ที่ทำการรับรู้และเรียนรู้ได้ง่ายกว่านั้น 4. ข้อจำกัดในทางปฏิบัติ (Practical Constrain) ข้อจำกัดในทางปฏิบัติในที่นี้หมายถึง ข้อจำกัดทั้งทางด้าน การจัดการ และทางด้านเศรษฐศาสตร์ ซึ่งเป็นปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อทางเลือกในการเลือกใช้วิธีการสอนและสื่อ การสอน เช่น สถานที่ใช้สื่อการสอน สิ่งอำนวยความสะดวก ขนาดพื้นที่ งบประมาณ เป็นต้น
11 5. ผู้สอนหรือครู (Teacher) สื่อการสอนแต่ละชนิดไม่ว่าจะมีข้อดีอย่างไร แต่อาจไม่ถูกนำไปใช้เพียงเพราะ ผู้สอนไม่มีทักษะในการใช้สื่อนั้นๆ นอกจากประเด็นในเรื่องทักษะของผู้สอนแล้ว ประเด็นในเรื่องทัศนคติของ ผู้สอนก็เป็นสิ่งที่มีอิทธิพลต่อการเลือกสื่อการสอนเช่นกัน เนื่องจากสื่อการเรียนการสอนเป็นตัวกลางนำความรู้ในกระบวนการสื่อความหมายระหว่างผู้สอนกับผู้เรียน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการเรียนการสอน ประกอบกับหลาย ๆ ส่วนดังนี้ วัตถุประสงค์ของการใช้สื่อการเรียนการสอน เฉลิม มลิลา (2526: 118) กล่าวถึง วัตถุประสงค์ของการใช้สื่อการสอน ดังนี้ 1. เพื่อให้ประสบการณ์ตรง (Direct Experience) และเป็นจริงแก่นักเรียน 2. เพื่อให้นักเรียนได้โดยง่าย และสะดวกขึ้น 3. เพื่อเร้านักเรียนให้มีความสนใจในบทเรียนอย่างต่อเนื่องตามขั้นตอน และตลอดเวลา 4. เพื่อให้นักเรียนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนการสอน 5. เพื่อให้นักเรียนเกิดทักษะความสามารถเนื่องจากไดเรียนรู้ด้วยการลงมือทดลองและฝึกปฏิบัติ (Learning by doing) 6. เพื่อให้นักเรียนกล้าแสดงออกทางความคิด และการแสดงบทบาทอย่างสมควรและโดยสมเหตุสมผล ตามแนวทางที่ดีและเป็นที่พึงประสงค์ของสังคม 7. เพื่อให้นักเรียนเกิดความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ 8. เพื่อสร้างบรรยากาศที่ดีในการเรียนการสอน 9. เพื่อสร้างปฏิสัมพันธ์ที่ดี (interaction) ระหว่างนักเรียนครู 10. เพื่อให้ประหยัดเวลา วัสดุ อุปกรณ์ ค่าใช้จ่าย และบุคลากร ในขณะเดียวกัน ทำให้นักเรียนจำนวน มากเกิดการเรียนรู้อย่างคุ้มค่า ภายใต้สถานการณ์ที่ดีและได้มาตรฐานอย่างเดียวกัน
12 บทบาทของสื่อการเรียนการสอน สื่อการเรียนการสอนเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนการสอนในแต่ละคาบทั้งนี้เพราะสื่อการเรียน การสอนมีคุณค่าและประโยชน์ต่อการเรียนการสอนในหลายๆ ด้านด้วยกัน คือ 1. ช่วยให้ครูกระตุ้นให้นักเรียนเกิดการตอบสนองตามที่คาดหวัง จะให้เกิดในตัวนักเรียน 2. ช่วยให้ครูจัดประสบการณ์ให้ นักเรียนได้หลายรูปแบบเช่น ใช้เทปเสียง วีดีทัศน์ การสาธิต หรือ คอมพิวเตอร์ช่วยสอน เป็นต้น 3. ช่วยครูในการเพิ่มพูนประสบการณ์ ความรู้ให้แก่นักเรียน เช่น ทำรายการโทรทัศน์ รายการวิทยุ สไลด์ มา ให้เด็กชม 4. ช่วยครูจำลองของแทนของจริงที่ไม่สามารถนำมาให้ดูได้ เช่นการเดินทางของดวงจันทร์หมุนรอบโลก ลูกโลก 5. ช่วยครูสื่อความหมายกับนักเรียนได้ดีขึ้น จากบทบาททั้ง 5 ข้อ สามารถนำมาพิจารณาในกระบวนการเรียนการสอน ได้ดังนี้ วิธีแรก ครูใช้สื่อในการเรียนการสอนโดยยึดวัตถุประสงค์ เนื้อหา และกิจกรรมเสนอให้นักเรียนดูโดยตรง เช่น การใช้ บทเรียนสำเร็จรูป ชุดรูปภาพ วิธีที่สอง ครูใช้สื่อเป็นองค์ประกอบอยู่ในกระบวนการเรียนการสอน โดยครูและสื่อจะต้องเข้าไปสัมพันธ์กับ วัตถุประสงค์ เนื้อหา กิจกรรมและตัวนักเรียน เช่น การใช้วีดีทัศน์เป็นสื่ออันหนึ่งในการเรียนการสอน เมื่อชมวี ดีทัศน์แล้ว มีกิจกรรมอื่นตามมา เช่น มีใบงาน ให้อภิปราย ตอบคำถาม สรุป เป็นต้น ในการเรียนการสอนแต่ละครั้ง ครูควรพิจารณาเลือกใช้สื่อการเรียนการสอนให้เหมาะสมกับเรื่องที่จะสอน ซึ่ง จะช่วยให้ผู้เรียนสนใจ สนุกสนาน และบรรลุวัตถุประสงค์ เทคนิคการใช้สื่อการเรียนการสอน การใช้สื่อการเรียนการสอน ย่อมจะมีเทคนิคที่แตกต่างกันไปตามเงื่อนไขต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ลักษณะและคุณสมบัติของสื่อแต่ละประเภท กลุ่มผู้เรียน ผู้สอน สถานที่ ความพร้อมของอุปกรณ์และเครื่องมือ ประกอบตลอดจนสภาพแวดล้อมต่าง ๆ เป็นต้น แต่หลักการสำคัญที่จะต้องคำนึงถึงอยู่เสมอก็คือ “เงื่อนไข
13 การเรียนรู้” ดังต่อไปนี้ 1. ไม่มีวิธีการสอนหรือวัสดุประกอบการสอนชนิดใด ที่จะสามารถใช้กับผู้เรียนและบทเรียนทั่วไปได้ วิธีสอนและวัสดุประกอบการสอนแต่ละประเภทย่อมมีจุดมุ่งหมายเฉพาะของมันเอง 2. ในบทเรียนหนึ่ง ๆ ไม่ควรใช้สื่อการเรียนการสอนมากเกินไป ควรใช้เพียงแต่เท่าที่จำเป็นเท่านั้น ในบางครั้งก็ไม่ควรใช้สื่ออย่างเดียวตลอด 3. สื่อการเรียนการสอนที่ใช้ควรจะต้องสอดคล้องกับบทเรียนและกระบวนการเรียนการสอน 4. สื่อการเรียนการสอนควรสร้างให้เกิดโอกาสที่ผู้เรียนได้มีส่วนร่วมในการเตรียมและการใช้ อันก่อให้เกิดประสบการณ์การเรียนรู้ที่ไม่ลืมง่าย 5. ก่อนใช้สื่อการเรียนการสอน ผู้สอนควรทดลองใช้ก่อนเพื่อความแน่ใจว่าจะใช้ได้ถูกต้อง และ มีประสิทธิภาพนอกจากนั้นยังต้องจัดเตรียมอุปกรณ์และเครื่องมือประกอบให้พร้อมทุกอย่าง หลักเกณฑ์ในการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน • เลือกสื่อให้สอดคล้องกับวัตถุประสงค์การสอน วัตถุประสงค์การสอนจะเป็นตัวกำหนดให้ทราบว่าจะให้ผู้เรียนทำไร เรียนรู้อะไร วิธีการนี้ต้อง กระทำภายใต้สถานการณ์ใดและต้องมีปริมาณหรือคุณภาพอย่างไรบ้าง การใช้วัตถุประสงค์การสอนเป็น แนวทางในการพิจารณาเลือกสื่อ ทำให้สามารถเลือกสื่อได้อย่างมีความหมายต่อกระบวนการเรียนรู้ เพราะ วัตถุประสงค์การสอนที่มีความชัดเจนย่อมรับประกันได้ว่า สิ่งเร้าที่เสนอโดยสื่อที่เลือกใช้จะเหมาะสมกับ วัตถุประสงค์การสอน เช่น กำหนดวัตถุประสงค์ให้นักเรียนได้เรียนรู้และสามารถแยกหลักฐานทาง ประวัติศาสตร์ได้ว่า หลักฐานใดเชื่อถือได้หรือเชื่อถือไม่ได้เป็นรายบุคคล ในการเลือกใช้สื่อสำหรับกรณีนี้ ควรเป็นสื่อสิ่งพิมพ์หรือหนังสือ ในกรณีที่ต้องการให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ กำหนดให้ผู้เรียนสามารถแยก ประเภทวัสดุที่ใช้ทำเครื่องปั้นดินเผา เช่น แยกประเภทของดิน ทราย และโคลนได้ โดยเลือกสื่อที่นักเรียน ต้องใช้ประสาทสัมผัสหลายอย่างคือ การใช้ประสบการณ์ตรงโดยใช้ของจริงได้แก่ ตัวอย่างของดิน ทราย และโคลน เป็นต้น บางครั้งอาจเลือกสื่อโดยพิจารณาจากวัตถุประสงค์ทางด้านความรู้ความเข้าใจ ทักษะและเจตคติ โดยต้องคำนึงถึงว่า ในด้านความรู้นั้น สื่อชนิดหนึ่งใช้ให้เกิดความรู้ความเข้าใจเหมาะสมกับเนื้อหาหนึ่ง ๆ
14 เท่านั้น การเรียนรู้หรือการฝึกทักษะบางอย่างอาจต้องใช้ภาพเคลื่อนไหวจึงจะเข้าใจเนื้อหาได้ดี ดังนั้น ภาพยนตร์และของจริงจึงเป็นสื่อที่ควรพิจารณาในด้านทักษะทางสังคมที่ต้องการสร้างปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน ระหว่างผู้เรียนกับครู หรือระหว่างผู้เรียนกับชุมชน โดยต้องเลือกสื่อที่สนองปฏิสัมพันธ์ระหว่างบุคคลมากกว่า สื่อที่เป็นสัญลักษณ์หรือเป็นภาษาเขียน เช่น ใช้ภาพยนตร์ หรือรูปภาพจะดีกว่าหนังสือหรือสิ่งพิมพ์ โดยเฉพาะในระยะเริ่มต้นการเรียนรู้หรือการฝึกปฏิบัติ • เลือกสื่อที่เหมาะสมกับลักษณะผู้เรียน การพิจารณาหลักการเลือกสื่ออีกประการหนึ่ง คือ จะต้องเลือกสื่อให้เหมาะสมกับลักษณะผู้เรียน ซึ่งมีความแตกต่างกัน 4 ประการ คือ 2.1 สภาพทั่วไป ได้แก่ อายุ เพศ 2.2 สภาพทางการศึกษา ได้แก่ การใช้ภาษา วิธีการเรียนประสบการณ์เดิม ทักษะ 2.3 สภาพทางสังคม ได้แก่ วัฒนธรรม พื้นฐานทางครอบครัว อาชีพ สภาพทางเศรษฐกิจ 2.4 สภาพทางจิตใจ ได้แก่ ความเชื่อ ค่านิยม ทัศนคติ ความสนใจ ผู้เรียนที่มีระดับสติปัญญาแตกต่างกันจะมีความสามารถในการเรียนได้เร็ว-ช้าต่างกัน แปล ความหมายหรือรับรู้ในเรื่องต่าง ๆ ได้ต่างกัน อายุ พื้นฐานทางสังคม และวัฒนธรรมที่แตกต่างกันก็ต้องใช้สื่อ ในการเรียนการสอนแตกต่างกันด้วย ครูต้องเลือกสื่อให้สนองความต้องการของผู้เรียนเป็นรายบุคคล ให้เขา ได้เรียนตามความสามารถและความพร้อม ผู้เรียนบางคนต้องการมีปฏิสัมพันธ์กับเพื่อน ไม่เหมาะสมที่จะใช้สื่อบทเรียนโปรแกรม หรือ การศึกษาเป็นรายบุคคล แต่ควรจัดให้เรียนและใช้สื่อแบบเป็นกลุ่มย่อยหรือกลุ่มใหญ่จึงจะเหมาะสม ผู้เรียน บางคนชอบเรียนและเรียนได้ดีจากสื่อสิ่งพิมพ์ ในขณะที่บางคนชอบเรียนจากเครื่องบันทึกเสียง และบางคน ชอบเรียนจากของจริง ผู้เรียนบางคนต้องทำงานแต่ละสาขาด้วยแนวทางกายภาพเพื่อสร้างความคิดรวบยอด แต่บางคนเนื่องจากว่ามี ความแตกต่างในด้านประสบการณ์และมีปัญหาในด้านทัศนคติ ก็อาจจะเรียนความคิดรวบยอดจากข้อสนเทศ หรือข่าวสารที่เป็นภาษา เป็นการไม่ถูกต้องที่จะคาดหวังว่าผู้เรียนที่มีทักษะทางภาษาน้อยจะเรียนรู้ความคิด รวบยอดที่มีเนื้อหาเป็นแต่ภาษาล้วน ๆ หรือมีภาพเพียงเล็กน้อย การเลือกให้เหมาะสมกับระดับสติปัญญาของผู้เรียนนั้นมีแนวทางที่น่าสนใจ ดังนี้
15 1. บุคคลที่มีความสามารถทางสติปัญญาสูง ย่อมได้รับประโยชน์จากการเสนอสื่อที่ให้การรับรู้ สลับซับซ้อน มีข้อสนเทศมาก มีภาพเคลื่อนไหว และสื่อประสมได้มากกว่าผู้ที่มีสติปัญญา ต่ำกว่า 2. บุคคลที่มีความสามารถทางสติปัญญาต่ำกว่าย่อมได้รับประโยชน์มากกว่าผู้มีสติปัญญาสูง กว่า ถ้าการจัดระบบการจัดดำเนินการดี (ใช้วิธีเสนอเค้าโครงล่วงหน้า) จัดกระบวนการ เสริมแรงและ แรงจูงใจได้ดี และติดตามด้วยสื่อที่เหมาะสม 3. บุคคลที่มีความสามารถทางสติปัญญาต่ำกว่าย่อมได้รับประโยชน์มากกว่าบุคคลที่มี สติปัญญาสูงกว่า ถ้ามีกระบวนการการกำกับความสนใจ ความตั้งใจเรียนที่ดี 4. ผู้เรียนที่มีความสามารถทางสติปัญญาสูงกว่าจะได้รับประโยชน์มากกว่าผู้เรียนที่มีระดับ สติปัญญาต่ำกว่า ถ้าได้มีการฝึกปฏิบัติซ้ำบ่อย ๆ • เลือกสื่อโดยพิจารณาประสิทธิภาพของสื่อ ตามหลักการนี้จะต้องอาศัยความรู้ความเข้าใจองค์ประกอบของสื่อชนิดต่าง ๆ แต่ละชนิดและการ เสนอสื่อชนิดนั้น ๆ ว่ามีลักษณะเช่นไร มีคุณสมบัติอย่างไร เป็นการพิจารณาสื่อตามคุณลักษณะของสื่อและ การรับรู้ของบุคคล คำกล่าวที่ว่า “สื่อแต่ละชนิดเราสามารถนำมาใช้ให้เกิดผลดีที่สุดในการสอนได้นั้นก็ต่อเมื่อ เราเข้าใจองค์ประกอบหรือหน้าที่ของสื่อแต่ละชนิดเป็นอย่างดี” เนื่องจากสื่อแต่ละชนิดมีคุณค่ามีประโยชน์ใช้ สอย มีศักยภาพหรือพลังแฝงอยู่ในตัว ซึ่งเป็นคุณสมบัติของสื่อแต่ละชนิด พลังแฝงหรือคุณสมบัติของสื่อ เราสามารถใช้ให้เป็นประโยชน์และมีประสิทธิภาพ เมื่อสื่อชนิดนั้นได้รับการเลือกใช้ได้อย่างถูกต้องเหมาะสม • การเลือกสื่อโดยใช้หลักความเหมาะสม การเลือกสื่อวิธีนี้จะเริ่มต้นจากการทำความเข้าใจว่าจะสอนอะไร ผู้เรียน จะต้องทำกิจกรรมการ เรียนรู้อย่างไรบ้าง เช่น จะต้องดู ฟัง อ่าน อภิปราย หรือฝึกปฏิบัติอะไรบ้าง จึงจะบรรลุวัตถุประสงค์การ เรียนการสอน ดังนั้นจึงต้องเลือกสื่อที่เหมาะสมกับความจำเป็น เช่น นักเรียนต้องการที่จะทราบข้อผลิต พลาดในการพูดปาฐกถาของตนเองเพื่อการปรับปรุงแก้ไขให้ดียิ่งขึ้น ควรใช้แถบบันทึกเสียง ถ้าโรงเรียนมี กล้องถ่ายภาพวีดีทัศน์ใช้ ก็ควรเลือกใช้วิธีบันทึกภาพวีดีทัศน์ เพราะผู้เรียนจะได้ทบทวนปรับปรุงบุคลิกภาพ หรือแก้ไขข้อบกพร่องในด้านอื่น ๆ ได้ • การเลือกสื่อโดยคำนึงถึงความถูกต้องเที่ยงตรง สื่อที่เลือกนั้นจะต้องมีเนื้อหาถูกต้อง เที่ยงตรง เข้าใจง่าย ไม่ซับซ้อนเกินไป มีความทันสมัย อยู่ ในเกณฑ์มาตรฐาน เช่น 90/90 ความคิดรวบยอด การสรุป ค่านิยม และตัวแบบจะต้องถูกต้อง
16 • การเลือกสื่อโดยยึดหลักคุณภาพ สื่อที่ใช้จะต้องมีคุณภาพดี เทคนิคการจัดทำดี มีระบบการจัดทำดี มีความประณีต มีความชัด ของภาพและเสียงหรือข้อความ ตัวอักษร รูปภาพ เป็นต้น นอกจากนี้ควรเลือกสื่อที่มีคุณค่าทางการเรียนรู้ มากกว่าสื่อที่จัดทำอย่างสวยงาม แต่ไม่มีคุณค่าทางการเรียนรู้ • การเลือกสื่อโดยยึดหลักความเหมาะสมกับราคาค่าใช้จ่ายและความพยายาม ครูจะต้องเลือกสื่อที่อยู่ในฐานะที่จะจัดหาได้ จัดทำได้ จัดซื้อได้ หรือขอยืมได้ เปรียบเทียบคุณค่า ของสื่อกับประโยชน์ที่ได้คุ้มกับราคา คุ้มกับการลงทุนและความพยายาม เช่น การใช้ภาพยนตร์หรือวีดิทัศน์ ที่ทางโรงเรียนไม่มี จะต้องขอยืมจากสถานบันอื่นหรือจัดทำขึ้นเอง ถ้าเนื้อหานั้นมีประโยชน์ใช้สอยคุ้มค่าก็น่า ลงทุน ถ้าไม่คุ้มค่าก็ไม่ควรจัดทำ ควรเลือกสื่อชนิดอื่นแทน สื่อประเภทสถานการณ์จำลอง เกมทางการ ศึกษาที่เลือกใช้ต้องพิจารณาว่า สื่อนั้นนำเสนอเนื้อหาตรงกับวัตถุประสงค์การสอน ใช้แล้วนักเรียนได้แนวคิด ในการแก้ปัญหา ก็สมควรพิจารณาจัดซื้อจัดหารือผลิตขึ้น โดยพิจารณาการลงทุน การสนับสนุนทางการเงิน เครื่องมือผลิต ผู้ผลิตที่จะจัดทำเพียงพอหรือไม่ หรือมีความรู้ความชำนาญเพียงพอหรือไม่ • การเลือกสื่อโดยยึดหลักการพิจารณาใช้สื่อประสม สื่อบางชนิดแม้ว่าจะเหมาะสมกับวัตถุประสงค์การสอน แต่ถ้าใช้ตามลำพังอาจทำให้บทเรียนน่า เบื่อ หรือไม่ได้ผลดีเท่าที่ควร การใช้สื่อหลายชนิดหรือสื่อประสมต้องมั่นใจว่าสื่อที่ใช้นั้นจะต้องไม่คาดหวังว่า นักเรียนจะแสดงปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งเร้า 2 สิ่งที่เข้ากันไม่ได้ในเวลาเดียวกัน ตัวอย่างเช่น จะให้ผู้เรียน ใช้เครื่องมือ ในขณะเดียวกันให้เขาอ่านหนังสือเพื่อให้รู้วิธีใช้เครื่องมือก่อน นั้นย่อมไม่เหมาะสม ในกรณีนี้ ควรใช้แถบบันทึกเสียงเพียงอย่างเดียวจะเหมาะสมกว่า และในการจัดลำดับการใช้สื่อนั้นต้องมีหลักประกันใน การเปลี่ยนสื่อจากชนิดหนึ่งไปเป็นอีกชนิดหนึ่งได้อย่างเหมาะสม กล่าวคือ ต้องมีความนิ่มนวล รวดเร็ว แต่ไม่ ถี่เกินไป การเลือกสื่อการสอนจะทำได้ไม่ดี ถ้าไม่เข้าใจหลักการใช้สื่อในประเด็นนี้ต้องพิจารณาว่า จะใช้สื่อ นั้นกับการสอนจริงได้อย่างไร ซึ่งมีหลักการดังนี้ คือ 1. ในการถ่ายโอนความรู้จากสภาพการณ์เรียนนำมาใช้ปฏิบัติจริง จะเกิดผลดีได้ถ้าเนื้อหาและ กระบวนการของสื่อได้เสนอสิ่งเร้าตรงกับพฤติกรรมที่กำหนดไว้ ตัวอย่างเช่น ถ้ากำหนดวัตถุประสงค์การสอน ไว้ว่า ผู้เรียนสามารถต่อฟิล์มภาพยนตร์จนสามารถใช้การได้ ถ้าครูใช้ภาพยนตร์เรื่องการตัดต่อฟิล์ม ภาพยนตร์ เรื่องนี้จะใช้ได้เหมาะสม เพราะภาพยนตร์เรื่องนี้สาธิตให้เห็นกระบวนการตัดต่อฟิล์มเป็นขั้นตอน แล้วให้ผู้เรียนฝึกปฏิบัติตาม การสาธิตที่ทำให้ผู้เรียนได้เห็นกระบวนการทีละขั้นตอนนี้ ทำให้ผู้เรียนเกิดการ เรียนรู้ สามารถนำความรู้และสามารถถ่ายโอนมาฝึกปฏิบัติต่อฟิล์มภาพยนตร์ได้ด้วยตนเอง อนึ่งในการ
17 ทำงานบางอย่าง ผู้เรียนจำต้องได้เห็นวัตถุสิ่งของหรือเหตุการณ์จึงจะทำให้ผู้เรียนกระทำพฤติกรรมได้ผลดี ตัวอย่างเช่น นักเรียนจะสามารถใช้เครื่องบันทึกเสียงได้ นักเรียนจะต้องได้เห็นเครื่องบันทึกเสียง 2. การเรียนรู้เกี่ยวกับความจริงหรือความคิดรวบยอดที่เป็นนามธรรมจะเรียนได้ผลดี ถ้าใช้สื่อที่ เหมาะสมกับความจริงหรือความคิดรวบยอดนั้น การใช้สื่อทัศนวัสดุที่มีรูปแบบเป็นรูปธรรม มีลักษณะเฉพาะ มีโครงสร้างที่ดี จะใช้ได้ผลดีกว่าสื่อที่เป็นตัวอักษรหรือสัญลักษณ์ เช่น การสอนภาษาต่างประเทศ ถ้าใช้ ภาพบ้าน สุนัข ต้นไม้ จะทำให้เรียนคำนามเหล่านี้ได้ดีกว่าภาษาเขียน 3. สื่อที่ใช้เป็นตัวอย่างของความคิดรวบยอดที่จะเรียนนั้น ควรจะเป็นสื่อที่ช่วยในกระบวนการเรียน ด้วย เช่น ครูต้องการสอนความคิดรวบยอดเกี่ยวกับส่วนรวมทั้งหมดเท่ากับผลบวกของส่วนย่อย ถ้าครูใช้ฝรั่ง ผ่าเป็นชิ้น ๆ ประมาณ 4 ชิ้น หรือใช้กระดาษตัดเป็นแผ่น 2-3 แผ่น ก็จะเหมาะกับวัตถุประสงค์การสอน และกระบวนการสอนได้เป็นอย่างดี อีกทั้งยังช่วยในกระบวนการสอนให้เข้าใจบทเรียนได้ง่ายขึ้น 4. สื่อที่นำเสนอเนื้อหาที่มีหลายความคิดรวบยอด มีข้อเท็จจริง ข้อสนเทศมาก ควรจะมีเครื่องชี้นำ ให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างภาพกับข้อความ ส่วนมากจะเป็นสื่อสิ่งพิมพ์ ซึ่งมีข้อความบรรยายและมี ภาพประกอบ ถ้าหากจะเลือกภาพมาช่วยประกอบข้อความด้วย จะทำให้เข้าใจบทเรียนดีขึ้น หรือถ้า ต้องการใช้การเรียนการสอนแบบการอภิปรายแก้ปัญหา ก็ไม่จำเป็นต้องใช้ภาพประกอบ แต่ต้องแนะนำ แหล่งที่สามารถหาคำตอบไว้ให้ด้วย 5. ในการสอนเกี่ยวข้องกับข้อเท็จจริงที่เป็นคำพูด หรือคำศัพท์หรือความคิดรวบยอดซึ่งเป็นนามธรรม นั้น ผู้สอนควรจะเลือกใช้สื่อที่สามารถนำเสนอข้อเท็จจริงหรือความคิดรวบยอดอันเป็นนามธรรมในรูปแบบสิ่ง ชี้นำที่มีประสิทธิภาพ เช่น ใช้แผนที่ภูมิศาสตร์กายภาพ โดยพิจารณาจากสีที่ใช้แทนพื้นที่ต่าง ๆ ถูกต้องตาม หลักการหรือไม่ เช่น ใช้สีน้ำตาลแทนพื้นที่ภูเขาหรือสีเขียวแทนพื้นที่ราบ เป็นต้น 6. หลักการเลือกใช้สื่อที่ช่วยสร้างความสนใจตลอดเวลาโดยเลือกใช้สื่อหลายชนิดในเรื่องเดียวกันหรือ ตัวอย่างเดียวกัน เช่น ให้ดูภาพกับสไลด์ หรือสไลด์กับวีดีทัศน์ หรือต้องการเน้นความคิดรวบยอดและ ทัศนคติบางอย่างควรทำบ่อย ๆ ฉายซ้ำ ๆ แต่เปลี่ยนตัวอย่าง หรือรูปแบบของสื่อ หรือเทคนิคการนำเสนอ สื่อและเทคนิคการถ่ายทำ เช่น ให้ดูตัวอย่างหลาย ๆ ตัวอย่าง โดยที่ในแต่ละตัวอย่างอาจนำเสนอในรูปแบบ ภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว ภาพช้า ภาพวาด หรือตัดฉากเร็วจากฉากหนึ่งไปยังฉากหนึ่งเพื่อไม่ให้คนดูเบื่อ หรืออาจจะเปลี่ยนบรรยากาศภายในเนื้อหาของสื่อ และเทคนิคการนำเสนอ เช่น จากช้าเป็นเร็ว เนื้อหาใด ที่ผู้เรียนเข้าใจแล้วตัดออกไปบ้าง สร้างบรรยากาศชักชวนให้ผู้เรียนอยากร่วมลงมือปฏิบัติด้วย เป็นต้น
18 หลักการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน 1. เตรียมตัวผู้สอน เป็นการเตรียมความพร้อมของตัวผู้สอนในการใช้สื่อการสอน โดยการทำความเข้าใจใน เนื้อหาที่มีในสื่อ ขั้นตอน และวิธีการใช้สื่อ เป็นต้น 2. เตรียมจัดสภาพแวดล้อม เช่น สถานที่ ห้องเรียน ห้อง Lab วัสดุอุปกรณ์ เครื่องไม้เครื่องมือ และสิ่งอำนวย ความสะดวกต่างๆ 3. เตรียมตัวผู้เรียน เพื่อให้มีความพร้อมที่จะเรียน อาจมีการทดสอบ มีการอธิบายวิธีการใช้สื่อ อุปกรณ์ เครื่องมือต่างๆบอกวัตถุประสงค์ แนะนำหรือให้ความคิดรวบยอดของเนื้อหาในสื่อนั้นๆ เป็นต้น 4. การใช้สื่อให้เหมาะกับขั้นตอนและวิธีการ ตามที่ได้เตรียมไว้แล้ว และควบคุมการนำเสนอสื่อ เพื่อให้การ เรียนการสอนเป็นไปอย่างราบรื่น 5. การติดตามผล ( Follow Up ) หลังจากการใช้สื่อการสอนแล้ว ควรมีการติดตามผลเพื่อเป็นการทดสอบว่า ผู้เรียนเข้าใจบทเรียน และเรียนรู้ จากสื่อที่นำเสนอไปนั้นอย่างถูกต้องหรือไม่ เช่น การให้ผู้เรียนตอบคำถาม อภิปราย ทำรายงาน เป็นต้น เพื่อผู้สอนจะได้ทราบจุดบกพร่อง สามารถ นำมาแก้ไขปรับปรุงสำหรับการสอน ในครั้งต่อไป ขั้นตอนการใช้สื่อการสอน การใช้สื่อการสอนนั้นอาจจะใช้เฉพาะขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งของการสอน หรือจะใช้ทุกขั้นตอนก็ได้ ดังนี้ 1. ขั้นนำเข้าสู่บทเรียน เพื่อกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความสนใจในเนื้อหาที่กำลังจะเรียนนั้น สื่อที่ใช้ในขั้นนี้จึงเป็น สื่อที่แสดงเนื้อหากว้างๆ หรือเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับการเรียนในครั้งก่อน ยังมิใช่สื่อที่เน้นเนื้อหาเจาะลึกอย่าง แท้จริง และควรเป็นสื่อที่ง่ายต่อการนำเสนอในระยะเวลาอันสั้น เช่น ภาพ บัตรคำ เป็นต้น 2. ขั้นดำเนินการสอนหรือประกอบกิจกรรมการเรียน เป็นขั้นที่จะให้ความรู้ เนื้อหาอย่างละเอียดเพื่อสนอง วัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ ผู้สอนควรเลือกสื่อให้ตรงกับเนื้อหา และวิธีการสอน ต้องมีการจัดลำดับขั้นตอนการใช้สื่อ ให้เหมาะและสอดคล้องกับกิจกรรมการเรียน การใช้สื่อในขั้นนี้ จะต้องเป็นสื่อที่เสนอความรู้อย่างละเอียด ถูกต้องและชัดเจนแก่ผู้เรียน เช่น สไลด์ แผนภูมิ วีดีทัศน์ เป็นต้น
19 3. ขั้นวิเคราะห์และฝึกปฏิบัติ เป็นการเพิ่มพูนประสบการณ์ตรงแก่ ผู้เรียน เพื่อให้ผู้เรียนได้ทดลองนำความรู้ที่ เรียนมาแล้วไปใช้แก้ปัญหาในขั้นฝึกหัด โดยการลงมือ ฝึกปฏิบัติเอง สื่อในขั้นนี้จึงเป็นสื่อที่เป็นประเด็นปัญหา ให้ผู้เรียนได้ขบคิด โดยผู้เรียนเป็นผู้ใช้สื่อเองมากที่สุด เช่น ภาพ บัตรปัญหา สมุดแบบฝึกหัด เป็นต้น 4. ขั้นสรุปบทเรียน เป็นการย้ำเนื้อหาบทเรียนให้ผู้เรียนมีความเข้าใจ ที่ถูกต้อง และตรงตามวัตถุประสงค์ที่ตั้ง ไว้ ขั้นสรุปควรใช้เวลาเพียงสั้นๆ สื่อที่สรุปจึงควร ครอบคลุมเนื้อหาสำคัญทั้งหมด เช่น แผนภูมิ แผ่นโปร่งใส เป็นต้น 5. ขั้นประเมินผู้เรียน เป็นการทดสอบว่าผู้เรียนเข้าใจในสิ่งที่เรียนไปถูกต้องมากน้อยเพียงใด และบรรลุตาม วัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้หรือไม่ สื่อในขั้นการประเมินนี้มักจะเป็นคำถามจากเนื้อหาบทเรียนโดยอาจมีภาพ ประกอบด้วยก็ได้ ตัวอย่างการใช้สื่อการเรียนการสอน ภาพประกอบที่ 1 ตัวอย่างการใช้สื่อการเรียนการสอน ภาพประกอบที่ 2 การลงใช้สื่อการเรียนการสอนกับผู้เรียน
20 ภาพประกอบที่ 3 การมีส่วนร่วมในการใช้สื่อการเรียนการสอนของครูและผู้เรียน แนวทางการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน เนื่องจากสื่อการสอนมีหลายแบบหลายชนิด แตกต่างกันทั้งในด้านขนาด รูปร่าง และความแข็งแรง ทนทาน ดังนั้น จึงออกจะยุ่งยากลำบากในการเก็บรักษา แต่อย่างไรก็ตาม สื่อการสอนที่เป็นสื่อสำเร็จรูปและ สามารถจัดเข้าพวกแบ่งเป็นหมวดหมู่ได้ ควรปฏิบัติดังนี้ 1. จัดให้มีระบบโดยจัดเรียงลำดับให้ง่ายต่อการใช้และทำความเข้าใจ 2. ควรจัดทำชั้น ตู้ ลิ้นชัก ฯลฯ เก็บรักษา โดยใช้วัสดุในท้องถิ่นให้มากที่สุด 3. จัดระบบการใช้ให้ประหยัดพื้นที่ให้มากที่สุด 4. สภาพแวดล้อมในการเก็บรักษาควรดีพอสมควร คือปราศจากฝุ่น ความชื้นและอุณหภูมิพอเหมาะ เป็นต้น หมายเลขทะเบียนหรือเลขหมวดหมู่ควรติดไว้ที่ตัวสื่อให้มองเห็นได้ง่าย ถ้าสื่ออยู่ในกล่อง ก็ควรติด หมายเลขทะเบียนไว้ด้านนอกให้มองเห็นได้ชัดเจน 5. หมั่นตรวจซ่อมบำรุงรักษาอยู่เสมอ ปรับปรุง ซ่อมแซมส่วนชำรุด 6. ตรวจดูแลรักษาสื่อให้อยู่ในสภาพพร้อมจะใช้งานได้ตลอดเวลา 7. ทำความสะอาด ดูแลเรื่องความชื้น อุณหภูมิของอากาศตามความเหมาะสมของสื่อแต่ละประเภท นอกจากนี้ควรปฏิบัติตามคำแนะนำในการเก็บรักษาสื่อการศึกษาแต่ละประเภทให้เหมาะสมตามชนิดของสื่อ โดยเฉพาะสื่อประเภทฟิล์มและเทป (โดยเฉพาะแถบวีดิทัศน์) ควรเอาใจใส่ในการบำรุงรักษาเป็นพิเศษ การ บำรุงรักษาสื่อการสอนประเภทเครื่องมือ เพื่อให้สามารถใช้เครื่องมือได้ยาวนาน นอกจากจะใช้ได้อย่าง ถูกต้องและเหมาะสมแล้ว การเก็บและการบำรุงรักษาเครื่องมือที่ถูกวิธีก็มีส่วนทำให้อายุการใช้งานของ เครื่องมือนี้ยาวนานได้ด้วย ดังนั้น ผู้ใช้ควรอ่านคู่มือการใช้เครื่องมือนั้น ๆ ให้เข้าใจและปฏิบัติตามโดย เคร่งครัด
21 บทสรุป การใช้สื่อการเรียนการสอน และการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอน สื่อการเรียนการสอน มีความจำเป็นอย่างยิ่งในการส่งเสริมการเรียนการสอนระหว่างผู้เรียนและผู้สอน สื่อการ สอนแต่ละชนิดจะมีคุณสมบัติพิเศษมีคุณค่าในตัวของมันเองในการเก็บ และแสดงความหมายที่เหมาะสมกับ เนื้อหาทั้งยังมีเทคนิควิธีการใช้อย่างมีระบบ ดังนั้น ผู้ใช้จึงควรศึกษาด้านการผลิตสื่อการเรียนการสอน การใช้ สื่อการสอน ประกอบไปด้วย หลักการใช้สื่อ หลักการเลือกใช้สื่อ รวมถึงควรศึกษาถึงกระบวนการเก็บรักษาสื่อ การเรียนการสอนเพื่อให้สื่อการสอนมีประสิทธิภาพ โดยการผลิตสื่อการเรียนการสอน ต้องออกแบบให้ตรงกับจุดมุ่งหมาย เหมาะสมกับผู้เรียน ผลิตโดย คำนึงถึงประโยชน์ที่จะนำไปใช้งาน สามารถนำไปใช้ได้ง่าย วิธีการใช้ไม่ยุ่งยาก มีคู่มือประกอบการใช้งาน การ สื่อบางประเภทไม่จำเป็นต้องแสดงรายละเอียดมากนัก และคำนึงถึงความประหยัดทั้งงบประมาณและเวลาให้ เหมาะสม ส่วนการใช้สื่อการเรียนการสอน ซึ่งปัจจุบันสื่อการเรียนการสอนมีอยู่หลากหลายรูปแบบหลากหลายประเภท การเลือกสื่อการเรียนการสอนจึงมีความสำคัญมากต่อกระบวนการเรียนการสอน ในการตัดสินใจเลือกใช้สื่อ การสอนต้องพิจารณาถึงปัจจัยหลายๆ อย่างร่วมกัน ผู้ใช้สื่อไม่ควรยกเอาความสะดวก ความถนัด หรือความ พอใจส่วนตัวเป็นปัจจัยสำคัญในการเลือกสื่อการสอน เพราะอาจเกิดผลเสียต่อกระบวนการเรียนการสอน โดย หลักเกณฑ์ในการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน คือ เลือกสื่อให้สอดคล้องกับวัตถุประสงค์การสอนเลือกสื่อที่ เหมาะสมกับลักษณะผู้เรียน การเลือกสื่อโดยใช้หลักความเหมาะสม เป็นต้น สำหรับการเก็บรักษาสื่อการเรียนการสอนที่มีหลายแบบหลายชนิด แตกต่างกันทั้งในด้านขนาด รูปร่าง และความแข็งแรงทนทาน ดังนั้น จึงออกจะยุ่งยากลำบากในการเก็บรักษา แต่อย่างไรก็ตาม สื่อการ สอนที่เป็นสื่อสำเร็จรูปและสามารถจัดเข้าพวกแบ่งเป็นหมวดหมู่ได้ ควรจัดให้มีระบบโดยจัดเรียงลำดับให้ง่าย ต่อการใช้และทำความเข้าใจ ควรจัดทำชั้น ตู้ ลิ้นชัก ฯลฯ จัดสภาพแวดล้อมในการเก็บรักษาควรดีพอสมควร คือปราศจากฝุ่น ความชื้นและอุณหภูมิพอเหมาะ เป็นต้น ตรวจดูแลรักษาสื่อให้อยู่ในสภาพพร้อมจะใช้งานได้ ตลอดเวลา และทำความสะอาด สม่ำเสมอ หากปฏิบัติตามนี้จะสามารถยืดอายุการใช้งานสื่อการเรียนการสอน และใช้สื่อได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
22 คำถามทบทวน 1.จงบอกประโยชน์ของการผลิตสื่อการเรียนการสอนมาพอสังเขป 2.วัสดุอุปกรณ์ในการผนึกภาพประกอบไปด้วยอะไรบ้าง 3.จงบอกแนวทางการรักษาสื่อการเรียนการสอนมาอย่างน้อย 5 ข้อ 4.นักศึกษามีแนวทางในการเลือกสื่อการเรียนการสอนอย่างไร 5.Romiszowski(1999) ได้เสนอแนวทางอะไรบ้างในการเลือกใช้สื่อการเรียนการสอน
จ บรรณานุกรม ธนรัชฏ์ ศิริสวัสดิ์. (2549). มนุษยสัมพันธ์และการทำงานเป็นทีม. ในประมวลสาระชุดวิชาประสบการณ์ วิชาชีพมหาบัณฑิตหลักสูตรและการสอน (หน่วยที่ 6) นนทบุรี สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. นรรัชต์ ฝันเชียร.(2561). ครูในศตวรรษที่ 21 ต้องมีคุณลักษณะอย่างไร. [ระบบออนไลน์].แหล่งที่มา https://www.trueplookpanya.com/. (26 ธันวาคม 2562). แนวโน้มในอนาคตเกี่ยวกับนวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศกับการศึกษาหรือการเรียนการสอน. [ระบบ ออนไลน์].แหล่งที่มา http://seagramiiz11.blogspot.com. (23 ธันวาคม 2562). ประเวศ วะสี. (2560). ประเทศไทย ๕,๐. (พิมพ์ครั้งที่ 1). เอกสารประกอบการปาฐกถาพิเศษในงานมหกรรม สมุนไพรแห่งชาติ และการประชุมวิชาการประจำปีการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ ทางเลือกแห่งชาติ ครั้งที่ 14. นนทบุรี: กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข. พิณสุดา สิริธรังศรี. (2552). ภาพการศึกษาไทยในอนาคต 10-20 ปี. กรุงเทพฯ : สำนักนโยบายและแผนการ ศึกษา สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา.