ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึงความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน โดย นางสาวจารุภัทร สมหวัง นางสาวฐิติกา โยธาฤทธิ์ นางสาวบุญรวี ประวะเสนัง นางสาวภคนันท์ กิจเวชเจริญ นางสาวลลิตา ปู่แตน นางสาวสุตาภัทร ทอนมณี นางสาวอริสา หารินไสล นางสาวทมิตา เมืองลือ นางสาวนภานันท์ อุ่นสิงหา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔/๑ เสนอ คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ โครงงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาภาษาไทยพื้นฐาน ๒ (ท๓๑๑๐๒) โรงเรียนสตรีราชินูทิศ อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี สำนักงานเขตการศึกษามัธยมศึกษาอุดรธานี
ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึงความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน โดย นางสาวจารุภัทร สมหวัง เลขที่ ๔ นางสาวฐิติกา โยธาฤทธิ์ เลขที่ ๕ นางสาวบุญรวี ประวะเสนัง เลขที่ ๗ นางสาวภคนันท์ กิจเวชเจริญ เลขที่ ๙ นางสาวลลิตา ปู่แตน เลขที่ ๑๑ นางสาวสุตาภัทร ทอนมณี เลขที่ ๑๓ นางสาวอริสา หารินไสล เลขที่ ๑๔ นางสาวทมิตา เมืองลือ เลขที่ ๒๙ นางสาวนภานันท์ อุ่นสิงหา เลขที่ ๓๑ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔/๑ เสนอ คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ โครงงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาภาษาไทยพื้นฐาน ๒ (ท๓๑๑๐๒) โรงเรียนสตรีราชินูทิศ อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี สำนักงานเขตการศึกษามัธยมศึกษาอุดรธานี
ก เรื่อง ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึงความเชื่อ และพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน ผู้ศึกษาค้นคว้า ๑. นางสาวจารุภัทร สมหวัง ๒. นางสาวฐิติกา โยธาฤทธิ์ ๓. นางสาวบุญรวี ประวะเสนัง ๔. นางสาวภคนันท์ กิจเวชเจริญ ๕. นางสาวลลิตา ปู่แตน ๖. นางสาวสุตาภัทร ทอนมณี ๗. นางสาวอริสา หารินไสล ๘. นางสาวทมิตา เมืองลือ ๙. นางสาวนภานันท์ อุ่นสิงหา คุณครูที่ปรึกษา คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ ระดับชั้น ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔/๑ ปีการศึกษา ๒๕๖๖ บทคัดย่อ โครงงานฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ วิเคราะห์ และแปลความหมาย เพลง รวมทั้งศึกษาภาพสะท้อนสังคมด้านประเพณีและวัฒนธรรม ศาสนา ความเชื่อที่สอดแทรกในเพลง โดยศึกษาค้นคว้าข้อมูลจากหนังสือและอินเทอร์เน็ต จากเนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช และการศึกษาตำนานพญามหาเศรษฐี มุนีนาคราช พบว่าชาวอีสานจังหวัดอุบลราชธานีได้มีการประกอบพิธีบวงสรวงพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช จากบทเพลงที่กล่าวไว้สะท้อนให้เห็นถึงความเลื่อมใสศรัทธาและการเป็นที่พึ่งทางใจของชาวบ้าน ส่วน เนื้อเพลงมีการใช้วรรณศิลป์ในการประพันธ์ในรูปแบบการเล่นเสียง การเล่นคำเพื่อเพิ่มความสละสลวย ให้เนื้อเพลง การใช้ภาพพจน์ที่หลากหลาย เพื่อให้ผู้ฟังสามารถเข้าใจเนื้อหาได้อย่างชัดเจน และการใช้ ภาษาอีสานซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของชาวอีสาน ภาพสะท้อนสังคม ๓ ด้าน คือ ประเพณีและวัฒนธรรม ศาสนา กล่าวถึงการเดินทางของ พระพุทธเจ้า และความเชื่อซึ่งได้กล่าวถึงพญานาค โชคชะตา และเรื่องฤกษ์งามยามดีต่าง ๆ
ข กิตติกรรมประกาศ โครงงานภาษาไทย เรื่องลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน สามารถสำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดีเนื่องจากความช่วยเหลือ จากคุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ ครูที่ปรึกษาประจำรายวิชาภาษาไทย ที่มีความกรุณาให้คำแนะนำ แนวคิด และให้ความรู้ ตลอดจนปรับปรุงแก้ไขข้อบกพร่องต่าง ๆ ของโครงงานจนทำให้โครงงานฉบับนี้ เสร็จสมบูรณ์ คณะผู้จัดทำจึงขอขอบพระคุณเป็นอย่างสูงไว้ ณ โอกาสนี้ ขอขอบพระคุณเจ้าของผลงานเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ที่ได้สร้างสรรค์ ผลงานเพลงขึ้นมาและช่วยตอบข้อข้องใจในเนื้อเพลงเพื่อให้คณะผู้จัดทำได้ศึกษา วิเคราะห์ เรียบเรียง ข้อมูลที่ปรากฏอยู่ในเนื้อเพลงและนำประโยชน์ไปใช้ในการวิเคราะห์เรื่องอื่น ๆ อีกต่อไป ขอขอบคุณ สมาชิกทุกคนที่คอยให้ความช่วยเหลือในด้านรวบรวมข้อมูลต่าง ๆ ในการจัดทำโครงงาน ท้ายนี้ คณะผู้จัดทำขอขอบพระคุณทุกท่านเป็นอย่างสูงที่ให้ความอนุเคราะห์ช่วยเหลือ สนับสนุน ในการศึกษาโครงงานภาษาไทย เรื่องลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน ในครั้งนี้จนกระทั่งประสบความสำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี คณะผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าโครงงานฉบับนี้จะเป็นประโยชนืต่อการศึกษาค้นคว้าและเป็นประโยชน์ ต่อผู้ที่สนใจในเรื่องนี้ คณะผู้จัดทำ
ค สารบัญ เรื่อง หน้า บทคัดย่อ............................................................................................................................................ก กิตติกรรมประกาศ............................................................................................................................. ข สารบัญ..............................................................................................................................................ค บทที่ ๑ บทนำ...................................................................................................................................๑ ๑.๑ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา........................................................................................... ๑ ๑.๒ วัตถุประสงค์ของโครงงาน.................................................................................................................. ๒ ๑.๓ ขอบเขตของการศึกษา....................................................................................................................... ๒ ๑.๔ นิยามศัพท์เฉพาะ............................................................................................................................... ๒ ๑.๕ ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ................................................................................................................ ๒ บทที่ ๒ เอกสารที่เกี่ยวข้อง...............................................................................................................๓ ๒.๑ ประวัติความเป็นมาของพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช........................................................................ ๓ ๒.๒ การบูชาและขอพรพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช................................................................................ ๔ ๒.๓ เนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช....................................................................... ๔ ๒.๔ ความหมายของเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช.................................................... ๘ บทที่ ๓ วิธีดำเนินงาน.......................................................................................................................๙ ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล............................................................................................................................... ๙ ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล.............................................................................................................................. ๙ ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผลและเสนอแนะ................................................................................................... ๙ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน......................................................................................................... ๙ บทที่ ๔ ผลการวิเคราะห์ข้อมูล........................................................................................................๑๐ ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช.......................................๑๐ ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลง...........................................................................๑๖
ง สารบัญ เรื่อง หน้า บทที่ ๕ สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ....................................................................................๑๘ ๕.๑ สรุปผล..............................................................................................................................................๑๘ ๕.๒ อภิปรายผล.......................................................................................................................................๑๘ ๕.๓ ข้อเสนอแนะ.....................................................................................................................................๑๙ บรรณานุกรม ..................................................................................................................................๒๐ ภาคผนวก.......................................................................................................................................๒๑ ภาคผนวกก ภาพการดำเนินงาน............................................................................................................๒๒ ภาคผนวกข ประวัติผู้จัดทำ....................................................................................................................๒๖
๑ บทที่ ๑ บทนำ ๑.๑ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา พญานาค มีต้นกำเนิดมาจากประเทศอินเดียแห่งชมพูทวีป ลักษณะของพญานาคตามความเชื่อ ในแต่ละภูมิภาคจะมีความแตกต่างกันออกไป แต่โดยทั่วไปแล้วพื้นฐานของพญานาคจะมีลักษณะเป็น งูใหญ่ที่มีหงอนสีทองและมีตาสีแดง มีเกล็ดตามลำตัวเหมือนปลาและมีหลากหลายสีที่แตกต่างกันออกไป ตามบารมี พญานาคจัดอยู่ในตระกูลเดียวกับนาค ซึ่งจะมีเศียรเดียว แต่หากอยู่ในตระกูลที่สูงขึ้นไปนั้นจะมี สามเศียร ห้าเศียร เจ็ดเศียรไปจนถึงเก้าเศียร ซึ่งได้สืบเชื้อสายมาจากพญาเศษะนาคราช ความเชื่อของวัฒนธรรมร่วมไทย - ลาว มีการนับถือพญานาคในลักษณะเป็นเทพแห่งน้ำ พร้อมทั้งเชื่อว่าในแม่น้ำโขงมีพญานาคอาศัยอยู่ พญานาคสามารถแบ่งออกเป็น ๔ ตระกูลใหญ่ ได้แก่ ตระกูลวิรูปักษ์ พญานาคตระกูลสีทอง ตระกูลเอราปะถะ พญานาคตระกูลสีเขียว ตระกูลฉัพพยาปุตตะ พญานาคตระกูลสีรุ้ง สุดท้ายคือตระกูลกัณหาโคตมะ พญานาคตระกูลสีดำ ในจังหวัดอุบลราชธานีมีตำนานพญานาคตระกูลเอราปะถะที่เป็นที่กล่าวขานและมีผู้คนนับถือ ศรัทธา นามว่า “พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช” โดยชาวบ้านอำเภอเขมราฐได้มีการค้นพบถ้ำเก่าแก่ที่มี มาก่อนการก่อตั้งหมู่บ้านห้วยยางจึงเชื่อว่าเป็นถ้ำจำศีลของพญานาคราช และจากคำบอกเล่าของ พระธุดงค์ที่มาจำพรรษาที่ถ้ำได้เล่าว่า ถ้ำแห่งนี้มีปู่พญานาคจำศีลเป็นพญานาคโพธิสัตว์บำเพ็ญเพียร มีนามว่า พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ซึ่งแต่ก่อนเคยอยู่ใต้ปราสาทเฮือนหินตรงข้ามอำเภอชานุมาน ก่อนที่จะมาเป็นพระโพธิสัตว์ท่านเคยเป็นเสนาบดีกระทรวงการคลัง จนวันหนึ่งท่านได้ไปถวายการต้อนรับ พระพุทธเจ้าพร้อมคณะสงฆ์เสด็จมาภูกำพร้า ธาตุพนม ธาตุอิงฮัง และธาตุโพ่น ท่านได้ฟังธรรมและได้เห็น บารมีพระพุทธเจ้าฉัพพรรณรังสีจึงปรารถนาตั้งอธิษฐานบำเพ็ญเพียรพุทธบารมีโดยเลือกถ้ำน้ำลอดซึ่ง รู้จักกันในชื่อถ้ำนาคาที่เป็นเส้นแบ่งเขตอาณาจักรล้านช้างและอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์เพราะมีความ เงียบสงบ ไม่ไกลจากลำโขงมาก อีกทั้งยังมีนางนาคี ๒ นาง คอยเฝ้าคอยปรนนิบัติและเฝ้าปากถ้ำ เพื่อไม่ให้ใครมารบกวนขณะองค์ปู่จำศีลในถ้ำ ซึ่งทั้งสองนางมีชื่อว่า นางอุบลวรรณาและนางกิสมาส ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชเป็นบทเพลงที่แต่งขึ้นเพื่อบอกเล่าประวัติของ พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชและความเป็นมาของถ้ำนาคาที่ได้กล่าวมาข้างต้น และในเนื้อหาเพลงสะท้อน ถึงความเชื่อและพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน รวมทั้งมีความงดงามทางวรรณศิลป์ในการประพันธ์
๒ ด้วยเหตุนี้คณะผู้จัดทำได้เล็งเห็นถึงคุณค่าทางวรรณศิลป์ที่มีภาษาถิ่นอีสานสอดแทรกและ ความเชื่อต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในบทเพลงจึงมีความประสงค์ที่จะนำบทเพลงนี้มาศึกษาและถ่ายทอดคุณค่าที่ เปรียบเสมือนมรดกของชาวอีสานให้ผู้ที่มีความสนใจในเรื่องเดียวกันได้ศึกษาเพื่อเผยแพร่และสืบสาน มรดกของชาวอีสานให้คงอยู่สืบไป ๑.๒ วัตถุประสงค์ของโครงงาน ๑.๒.๑ เพื่อศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๑.๒.๒ เพื่อศึกษาประเพณี วัฒนธรรม และความเชื่อที่สอดแทรกในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๑.๒.๓ เพื่อศึกษา วิเคราะห์ และแปลความหมายของคำภาษาถิ่นอีสาน ๑.๓ ขอบเขตของการศึกษา ๑.๓.๑ เพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๑.๔ นิยามศัพท์เฉพาะ ๑.๔.๑ ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช หมายถึง บทเพลงที่บูชาและระลึกถึง พระคุณของพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๑.๔.๒ ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน หมายถึง สิ่งที่ชาวอีสานนับถือกันมาแต่ โบราณ โดยความเชื่อ คือ ความศรัทธา ความเลื่อมใสในสิ่งที่นับถือ ตัวอย่างเช่น พญานาค และเมื่อมี การนับถือผู้คนก็มักจะกราบไหว้เคารพบูชาจนเกิดเป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคลแก่ ตนเอง ๑.๕ ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ๑.๕.๑ ได้ทราบคุณค่าด้านวรรณศิลป์ในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๑.๕.๒ ได้เรียนรู้เกี่ยวกับประเพณี วัฒนธรรม และความเชื่อที่สอดแทรกในเพลง ๑.๕.๓ ได้รู้จักความหมายของคำภาษาถิ่นอีสานในเพลง
๓ บทที่ ๒ เอกสารที่เกี่ยวข้อง ในบทนี้ คณะผู้จัดทำได้รวบรวมแนวคิดที่ใช้ศึกษา ตลอดจนงานและบทความที่ศึกษาประเด็น ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการทำโครงงานครั้งนี้ จากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องพบว่ามีหลายประเด็นที่ น่าสนใจควรที่จะศึกษาค้นคว้าต่อ และนำไปประยุกต์ใช้ในการศึกษาวิเคราะห์องค์ประกอบของเพลง ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ดังนี้ ๒.๑ ประวัติความเป็นมาของพญามหาเศรษบีมุนีนาคราช ๒.๒ การบูชา บวงสรวง และขอพรพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๒.๓ เนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๒.๔ ความหมายของเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๒.๑ ประวัติความเป็นมาของพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช “วัดอุทยานธรรมหนองบัวแดง” อำเภอเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี ได้ขึ้นชื่อว่าเป็นถ้ำนาคาและ ถ้ำปู่พญานาคจำศีล มีเนื้อที่รอบวัดประมาณ ๕๐ ไร่ แต่ใช้งานได้ ๑๕ ไร่ ตามคำอนุญาตของกรมป่าไม้ สถานที่แห่งนี้มีการสร้างองค์ปู่พญานาคนามว่า “พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช” ท่านไม่ใช่พญานาคกษัตริย์ หรือพญานาคนักรบ แต่ท่านเป็นพญานาคจำศีลบำเพ็ญโพธิสัตว์ ตามคำบอกเล่าแต่โบราณของพระธุดงค์ ที่ท่านเคยมาจำพรรษา ณ ที่แห่งนี้ กล่าวว่า ถ้ำนาคาคือถ้ำดั้งเดิมตั้งแต่สมัยก่อตั้งบ้านเมือง ถ้ำนี้มีปู่ พญานาคจำศีลเป็นพญานาคโพธิสัตว์บำเพ็ญเพียรมีนามว่าพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ซึ่งแต่ก่อนอาศัย อยู่ที่วังใต้ปราสาทเฮือนหินตรงข้ามอำเภอไชยนุมาน ก่อนที่จะมาเป็นพระโพธิสัตว์ท่านเคยเป็นเสนาบดี กระทรวงการคลังที่ดูแลคลังสมบัติ จนวันหนึ่งท่านได้ไปทำการถวายการต้อนรับพระพุทธเจ้าพร้อมคณะ พระสงฆ์เสด็จมาภูกำพร้า ธาตุพนม ธาตุอิงฮัง และธาตุโพ่น ท่านได้ฟังธรรมและได้เห็นบารมีพระพุทธเจ้า ฉัพพรรณรังสี จึงปรารถนาตั้งสัจจะอธิษฐานบำเพ็ญเพียร โดยเลือกถ้ำนาคาแห่งนี้ที่เป็นเส้นแบ่งอาณาจักร ล้านช้างและอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์เป็นที่จำศีล เพราะมีความสงบ ไม่ไกลจากลำโขงมาก อีกทั้งยังมีนาง นาคี ๒ นาง คอยเฝ้าปรนนิบัติและเฝ้าปากถ้ำเพื่อไม่ให้ใครมารบกวนองค์ปู่ขณะจำศีลในถ้ำ ซึ่งทั้งสองนาง มีชื่อว่า นางอุบลวรรณาและนางกิสมาส
๔ นอกจากนี้ยังมีคนเฒ่าคนแก่ล่ำลือว่าเคยเห็นงูใหญ่ หรือภาษาอีสานเรียกว่า งูซวง โดยกล่าวว่ามี คนในหมู่บ้านมาตกปลาอยู่หน้าถ้ำและเผลอไปสบประมาทท่านพญานาคราช และเมื่อสาดไฟฉายเข้ามาใน ถ้ำก็พบเห็นงูตาเท่าไข่ห่าน จึงทิ้งเบ็ดตกปลาแล้ววิ่งกลับบ้านไปบอกชาวบ้าน ตั้งแต่นั้นมาจึงไม่มีใครกล้า เข้าใกล้บริเวณถ้ำนาคาจนต้นไม้ขึ้นรกทึบปิดปากถ้ำ ๒.๒ การบูชาและขอพรพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช การบูชาและขอพรพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชสามารถทำได้ด้วยการท่องคาถาบูชา ดังนี้ คำบูชาพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช (ปู่บุญโฮม) ตั้งนะโม ๓ จบ มหาเศรษฐีมุนีนาโค โอม นะโม มหาลาภะ เรียกทรัพย์ ทรัพย์ไหลมา เรียกลาภ เกิดขึ้นทันตา เรียกยศฐา เลื่อนขึ้นเร็วไว ทุกข์ โศก โรค ภัย พินาศดับไปด้วย นะโมพุทธายะ ๆ เมื่อท่องจบแล้วให้ไปที่อุโมงค์ผ้าแดงเพื่อเขียนชื่อและคำอธิษฐานขอพรของตนเอง เพราะเชื่อกันว่าหากได้ ฝากชื่อและคำอธิษฐานขอพรแก่เจ้าปู่นาคา คำขอนั้นจะประสบผลสำเร็จ ๒.๓ เนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บัดนี้ สิยอน้อม ธูปเทียนหอม พร้อมมาลา ถวยบูชา สักกาน้อม แต่งดีดา พร่ำพร้อม ยอน้อมขึ้นเกศา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ผู้องอาจบารมีฤกดิ ถีมงคลแสน ทั่วสถานถิ่นแคว้น ศรัทธาท่านพ่อพญา ว่าแล้ววอนพรแก้วทุกสิ่ง งามยลยิ่งปรารถนา ขอบูชาสมมาถวย ยอพระกรมิ่งม้วย ถวยน้อมข้าสิว่า //ดนตรี//
๕ สิทธิ พระพร ประนมกรกวยเถิ่ง นบนิ้วยั้งเกิ่ง กวมเกษเกศา บารมีล้วน มวลฝูงข้าสิได้ว่า ฤทธีเดชแก่กล้า ภัยฮ้ายผ่ายหนี พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ปกก้ำเบื้องบาท ใต้ผืนบาดาล ทุกข์โศกสิ้น ภัยฮ้อนพ้นผ่าน สุขขี ล้วนสำราญ มานานล้ำ แต่…เหิง อ่อน ๆ แก้มเจ้าว่าอ่อน ๆ ข้าได้ลอนว่ามายาม จั่งแม่นบุญเอาเหลือล้น บัดนี้ ข้าขอพรรณาบั้น ตามตำนานประวัติเล่า เว้าออกมาดอก กล่าวชี้ กล่าวชี้ คราวนี้ให้ค่อยฟัง ครั้งก่อนพระธุดงค์เพิ่น เคยเว้ามีนาคาเพิ่นมาอยู่ ฮักษาคำว่า หน่วยแก้ว หน่วยแก้ว อยู่ภายพื้นแม่นที//ดนตรี// ท่านเอ้ยเดิมที่มีวิมานก้ำ ใต้ปราสาทว่าเมืองหิน ถิ่นเมืองไซพูทอง อยู่ทางเมืองลาวพุ้น แม่นว่าอาณาจักรในแคว้น แดนดินกว้างใหญ่ ไผกะยอว่ายกย้อง ยกย้องบ่มีหม่องว่าเล่าลืม//ดนตรี// สมแม้น เกิดศรัทธานำท่าน พระโคดมผู้ยิ่งใหญ่ บารมี ระลึก ระลึกได้คราวนั้นเพิ่นผ่านมา ก้ำถิ่นอยู่แดนภูกำพร้า ธาตุพนมนั้นเด้อท่าน อุปัฏฐากดอกพร่ำพร้อม อีกนำท่านเหล่าพระสงฆ์ ฮอดเมื่อเพิ่นเสด็จคืนยั้ง ทางนครก้ำฝ่าย ส่วนพญานาคาไท้ นาคาไท้สัจจะหมั่นอธิฐาน บั่นบ่อน ที่สงบอาศัยซ้น เนาในแดนจำศีลอยู่ บำเพ็ญเพียรแก่กล้า ผลายู้อยู่คุยาม ในวัง มีน้ำไหลบ่มีสิ้น สุขฮ่มเย็นบ่มีหร่า
๖ ถ้ำน้ำลอดยอดห้วยยาง เป็นสถานถิ่นก้ำ นาคาเจ้าเพิ่นแสวง เพิ่นแสวง นาคาเจ้าเพิ่นแสวง//ดนตรี// บุญผลาสมภาร องค์โพธิญาณเลิศล้วนทั่วคณา พญามหาเศรษฐี มุนีนาคราช บารมีองอาจทั่วด้านดินแดน เขตแคว้นอยู่สุขฮ่มเย็น เภทภัยลำเข็ญห่างหายฮุ่งเอือง เรืองรองผ่องพิสุทธิ์งามไสว บารมีกว้างไกลปกภัยฮ่มเย็น บำเพ็ญสร้าง จำศีลภาวนา เลิศล้ำโสภาผองข้านบถวย ด้วยจิตใจแผ้วพลาน วังบาดาลก้ำถิ่นแดนใหญ่ หนทางห้าสายทางสีไปเมืองนาค นาคีผู้อุปฐานสองนางเนาอยู่ สิริโฉมงดงามผิวพรรณ ชื่อนางอุบลวรรณเครื่องเอ้ทรงคนลาว เนาเคียงคู่นางคันธะมาส กิริยางามสะอาดเอ้ทรงเครื่องขอม จอมนาคี ผู้คอยฮักษา ปากถ้ำเมืองนาคาบาดาลคุ้มภัย เหล่าผองข้าสินบถวย งามยิ่งย้วยอวยพวงสุมาลี ฤกษ์ดิถี สวัสดีมงคล ศุภฤกษ์ ล้ำยลมวลคนศรัทธา ปรารถนาผลายู้ส่ง คุ้มภัยดำรงเงินทองไหลหลั่ง สมดังฤทัยใจหมาย ดลบรรดาลพรชัยใสงามตามดิถี วาระนี้ ลูกหลานวันทา ตกแต่งดีดางามยิ่งดั่งสมร//ดนตรี// ปวงข้าวันทาประนบน้อม องค์เอกจอมนาคราบารมี ปกเกษีปกก้ำเกศา ผองมวลข้าศรัทธาผู้เป็นใหญ่ ถิ่นสถานพิภพแดนไกล ยอยกใส่เกิ่งก้ำกวมกะหม่อม บายศรี มาลาพร้ำพร้อม แต่งนอบน้อมถวยปู่บุญโฮม เลิศล้วนเพริศแพร้วงามโฉม ศรัทธาองค์ ปรารถนาพรชัย องค์นาคาตระกูลเอราปะถะ กายโสภาเขียวงามตรึงใจ
๗ ธูปเทียนหอมอบอวลนวลใน ซื่นพระทัยใจงามยิ่งล้วน ข้าสิยอหมากพลูพันมวล บุญนำซ้วนค้ำซูบูชา ศรีๆ สวัสดี วันทา ผืนภูษาสีงามนำถวย นบยั้งบังคีงอวยซวย ซื่นซมด้วยเห็นแล้วงามตา น้ำหอมแต่งแต้มดีดา น้อมบูชานาคาคุ้มภัย ฮักษาผองข้าทั้งหลาย อยู่สุขกายโภยภัยอย่าราวี//ดนตรี// วาบัดนี้ ศรีๆ มงคลเลิศล้ำ ปวงข้ายอถวยนำ วันทานบน้อมโอบอ้อมอารี บารมี มากยิ่งทุกสิ่งทั้งหลาย ปกป้องโภยภัยกุมกาย เขตกว้างกวมก้ำค้ำเผิ่ง ใสเลิง ๆ คือน้ำ ชะโลมฮ่มเย็น โภยภัยลำเค็ญห่างหายกาย ล้วนมวลข้าสุขซื่น ต่างยื่นมาลา ขอถวยสมมาบูชา นาคานาคใหญ่ ให้ผู้ข้าทั้งหลายซ่นเผิ่ง บารมี กวมกั้งยังเถิง ยกยอทูลเทอญค้ำเผิ่งอุ้มซู สาธุยอสาธุยอตั้งหมาย ตั้งหมายถวายยอยื่น เงินคำเป็นแสน เป็นหมื่น อุดมราบรื่นลูกหลานสมพร//ดนตรี//
๘ ๒.๔ ความหมายของเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บัดนี้จะยกย่องสรรเสริญพร้อมธูปเทียนหอมและมาลัยถวายบูชา จัดเตรียมแต่งไว้เรียบร้อย จากนั้นยกมือไหว้เหนือศีรษะเพื่อสักการะพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ผู้มีอำนาจบารมีทั่วสถานถิ่นแคว้น ว่าแล้วก็ขอพรให้สมปรารถนาทุกสิ่ง ท่านพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชมีฤทธิ์เดชมาก ท่านปกครองเมืองบาดาล ทำให้ทุกข์โศก และภัยร้ายต่าง ๆ หายไป จนทั้งเมืองมีความสุขมาช้านาน ต่อไปนี้จะกล่าวถึงประวัติของพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช เมื่อก่อนพระธุดงค์ท่านเคยกล่าวว่า มีนาคามาอาศัยอยู่ใต้พื้นแม่น้ำ ซึ่งแต่ก่อนท่านเคยอยู่ที่ปราสาทเมืองหินเมืองไซพูทองทางฝั่งเมืองลาว เป็นที่ยกย่องสรรเสริญของผู้คน จนวันหนึ่งท่านได้ไปต้อนรับพระพุทธเจ้าพร้อมคณะสงฆ์ที่ผ่านมา แดนภูกำพร้าและธาตุพนม แล้วจึงตั้งอธิษฐานบำเพ็ญเพียร โดยเลือกถ้ำน้ำลอดยอดห้วยยางเป็นที่จำศีล เพราะมีความสงบและมีน้ำไหลตลอดเวลา เมื่อบรรลุธรรมบารมีของท่านได้แผ่ไปทั่วดินแดน ทำให้บ้านเมืองสงบสุขและไม่มีภัยร้าย จนบ้านเมืองเริ่มเจริญขึ้นเรื่อย ๆ ส่วนด้านเมืองบาดาลสามารถ เดินทางเข้าไปขอพรโดยผ่านแม่น้ำทั้ง ๕ สาย ซึ่งมีนางอุบลวรรณนาและนางคันธะมาสคอยดูแล ปากถ้ำนาคา ส่วนมากผู้คนที่เข้ามามักจะขอเรื่องเงินทอง ณ บัดนี้พวกเราทั้งหลายขอประนมมือไหว้พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชที่ทุกคนศรัทธาด้วย การยกมือขึ้นไหว้เหนือศีรษะพร้อมกับบายศรีและพวงมาลัยเพื่อถวายปู่บุญโฮม ผู้ซึ่งเป็นพญานาค ตระกูลเอราปะถะ ให้ปกปักรักษาผองเราให้พ้นจากอันตรายทั้งปวงและขอให้เงินทองไหลมาเทมา ตลอดจนรุ่นลูกรุ่นหลานของเราเทอญ
๙ บทที่ ๓ วิธีการดำเนินงาน ในการศึกษาค้นคว้าโครงงานเรื่อง ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลง ที่สะท้อนถึงความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน คณะผู้จัดทำได้ดำเนินตามขั้นตอนต่อไปนี้ ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผล และเสนอแนะ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล ๓.๑.๑ รวบรวมและศึกษาข้อมูลเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๓.๑.๒ รวบรวมและศึกษาเอกสารที่เกี่ยวกับเนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล ศึกษาและวิเคราะห์เนื้อเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราชในด้านต่าง ๆ ดังนี้ ๓.๒.๑ วิเคราะห์คุณค่าทางวรรณศิลป์จากเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๓.๒.๒ วิเคราะห์ภาพสะท้อนสังคมจากเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผล และเสนอแนะ ๓.๓.๑ สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน ลำดับที่ รายการปฏิบัติ วัน/เดือน/ปี สถานที่ หมายเหตุ ๑ ประชุมสมาชิกในกลุ่ม ๑๓/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๒ วางแผนการปฏิบัติงาน ๑๓/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๓ รวบรวมและศึกษาข้อมูล ๑๕/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๔ ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูล ๒๘/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๕ สรุปและอภิปรายผล ๓๐/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๖ นำเสนอโครงงาน ๑๔/๑๒/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๑๐ บทที่ ๔ ผลการวิเคราะห์ข้อมูล การศึกษาโครงงานเรื่อง ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน จะวิเคราะห์วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช และภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช โดยศึกษาตามรายละเอียดดังนี้ ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช มีดังนี้ ๔.๑.๑ การเล่นเสียง ๔.๑.๒ การเล่นคำ ๔.๑.๓ การใช้ภาพพจน์ ๔.๑.๔ การใช้ภาษาอีสาน ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๔.๒.๑ ภาพสะท้อนสังคมด้านประเพณีและวัฒนธรรม ๔.๒.๒ ภาพสะท้อนสังคมด้านศาสนา ๔.๒.๓ ภาพสะท้อนสังคมด้านความเชื่อ ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ๔.๑.๑ การเล่นเสียง ตัวอย่างที่ ๑ บัดนี้ สิยอน้อม ธูปเทียนหอม พร้อมมาลา จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นเสียงสระ ซึ่งผู้แต่งได้นำสระเสียงเดียวกัน มาใส่โดย บัดนี้ สิยอน้อม ธูปเทียนหอม พร้อมมาลา เป็นการเล่นเสียงสระออ ทำให้เกิดความไพเราะ คล้องจองกัน ตัวอย่างที่ ๒ ถวยบูชา สักกาน้อม แต่งดีดา พร่ำพร้อม จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย ถวยบูชา สักกาน้อม แต่งดีดา พร่ำพร้อม เป็นการเล่นเสียงพยัญชนะ /ด/ และเสียงพยัญชนะ /พ/ ทำให้เกิดความไพเราะในเนื้อเพลง
๑๑ ตัวอย่างที่ ๓ ว่าแล้ววอนพรแก้วทุกสิ่ง งามยลยิ่งปรารถนา จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นเสียงสระ ซึ่งผู้แต่งได้นำสระเสียงเดียวกัน มาใส่โดย ว่าแล้ววอนพรแก้วทุกสิ่ง งามยลยิ่งปรารถนา เป็นการเล่นเสียงสระออ และเสียงสระแอ ตัวอย่างที่ ๔ สิทธิ พระพร ประนมกรกวยเถิ่ง นบนิ้วยั้งเกิ่ง กวมเกษเกศา จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย สิทธิ พระพร ประนมกรกวยเถิ่ง นบนิ้วยั้งเกิ่ง กวมเกษเกศา เป็นการเล่นเสียง พยัญชนะ /ก/ ทำให้เกิดความไพเราะในเนื้อเพลง ตัวอย่างที่ ๕ พญามหาเศรษฐี มุนีนาคราช บารมีองอาจทั่วด้านดินแดน จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย พญามหาเศรษฐี มุนีนาคราช บารมีองอาจทั่วด้านดินแดน เป็นการเล่นเสียง พยัญชนะ /ด/ ตัวอย่างที่ ๖ เขตแคว้นอยู่สุขฮ่มเย็น เภทภัยลำเข็ญห่างหายฮุ่งเอือง จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย เขตแคว้นอยู่สุขฮ่มเย็น เภทภัยลำเข็ญห่างหายฮุ่งเอือง เป็นการเล่นเสียงพยัญชนะ /ห/ ตัวอย่างที่ ๗ เหล่าผองข้าสินบถวย งามยิ่งย้วยอวยพวงสุมาลี จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นเสียงสระ ซึ่งผู้แต่งได้นำสระเสียงเดียวกัน มาใส่โดย เหล่าผองข้าสินบถวย งามยิ่งย้วยอวยพวงสุมาลีเป็นการเล่นเสียงสระอัว และผู้แต่ง ยังมีความคิดสร้างสรรค์โดยการเล่นเสียงพยัญชนะ /ย/ ในคำว่ายิ่งย้วย ตัวอย่างที่ ๘ ปกเกษีปกก้ำเกศา ผองมวลข้าศรัทธาผู้เป็นใหญ่ ถิ่นสถานพิภพแดนไกล ยอยกใส่เกิ่งก้ำกวมกะหม่อม จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย ปกเกษีปกก้ำเกศา ผองมวลข้าศรัทธาผู้เป็นใหญ่ถิ่นสถานพิภพแดนไกล ยอยกใส่เกิ่งก้ำกวมกะหม่อม เป็นการเล่นเสียงพยัญชนะ /ก/
๑๒ ตัวอย่างที่ ๙ เลิศล้วนเพริศแพร้วงามโฉม ศรัทธาองค์ ปรารถนาพรชัย จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย เลิศล้วนเพริศแพร้วงามโฉม ศรัทธาองค์ ปรารถนาพรชัย เป็นการเล่นเสียง พยัญชนะ /ล/ และเสียงพยัญชนะ /พ/ ตัวอย่างที่ ๑๐ ปวงข้ายอถวยนำ วันทานบน้อมโอบอ้อมอารี จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย ปวงข้ายอถวยนำ วันทานบน้อมโอบอ้อมอารีเป็นการเล่นเสียงพยัญชนะ /อ/ ตัวอย่างที่ ๑๑ ปกป้องโภยภัยกุมกาย เขตกว้างกวมก้ำค้ำเผิ่ง จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นพยัญชนะ ซึ่งผู้แต่งได้นำพยัญชนะ เสียงเดียวกันมาใส่โดย ปกป้องโภยภัยกุมกาย เขตกว้างกวมก้ำค้ำเผิ่ง เป็นการเล่นเสียงพยัญชนะ /ก/ ๔.๑.๒ การเล่นคำ ตัวอย่างที่ ๑๒ เว้าออกมาดอก กล่าวชี้ กล่าวชี้คราวนี้ให้ค่อยฟัง ครั้งก่อนพระธุดงค์เพิ่น เคยเว้ามีนาคาเพิ่นมาอยู่ ฮักษาคำว่า หน่วยแก้ว หน่วยแก้ว อยู่ภายพื้นแม่นที จากตัวอย่างข้างต้น ในเนื้อเพลงเป็นการเล่นคำซ้ำโดยการนำคำว่า กล่าวชี้ และหน่วยแก้ว มาใช้ซ้ำกันเพื่อย้ำความหมาย ตัวอย่างที่ ๑๓ สิริโฉมงดงามผิวพรรณ ชื่อนางอุบลวรรณเครื่องเอ้ทรงคนลาว จากตัวอย่างข้างต้น เป็นการเล่นคำพ้องความหมายโดยคำว่า สิริโฉม งดงาม มีความหมายว่า สวย ซึ่งเป็นความหมายเดียวกัน ตัวอย่างที่ ๑๔ ขอถวยสมมาบูชา นาคานาคใหญ่ จากตัวอย่างข้างต้น เป็นการเล่นคำพ้องความหมายโดยคำว่า นาคา นาค มีความหมายว่า งูใหญ่มีหงอน ซึ่งเป็นความหมายเดียวกัน
๑๓ ๔.๑.๓ การใช้ภาพพจน์ ตัวอย่างที่ ๑๕ ยอน้อมขึ้นเกศา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ผู้องอาจบารมีฤกดิ ถีมงคลแสน ทั่วสถานถิ่นแคว้น ศรัทธาท่านพ่อพญา จากตัวอย่างข้างต้น ผู้แต่งใช้ภาพพจน์แบบอติพจน์ โดยกล่าวว่าพญามหาเศรษฐี มุนีนาคราชเป็นผู้มีบารมีมาก จนผู้จนทั่วทุกที่ศรัทธาในตัวท่าน ซึ่งเป็นการกล่าวเกินจริงเพื่อเน้นย้ำ ถึงความยิ่งใหญ่เกรียงไกรของท่าน ตัวอย่างที่ ๑๖ สมแม้น เกิดศรัทธานำท่าน พระโคดมผู้ยิ่งใหญ่ จากตัวอย่างข้างต้น ผู้แต่งใช้ภาพพจน์แบบนามนัย โดยใช้จุดเด่นเรียกแทนสิ่งนั้นทั้งหมด ในที่นี้ พระโคดมผู้ยิ่งใหญ่ หมายถึง พระพุทธเจ้า เพราะโคดม คือ วงศ์ตระกูลของพระพุทธเจ้า ตัวอย่างที่ ๑๗ วาระนี้ ลูกหลานวันทา ตกแต่งดีดางามยิ่งดั่งสมร จากตัวอย่างข้างต้น ผู้แต่งใช้คำว่า ดั่ง ซึ่งเป็นภาพพจน์แบบอุปมา ใช้เปรียบสิ่งหนึ่ง เสมือนอีกสิ่งหนึ่ง โดยเปรียบการตกแต่งสำหรับพิธีบูชาว่างามเหมือนนางงามซึ่งเป็นที่รัก ๔.๑.๔ การใช้ภาษาอีสาน ตัวอย่างคำที่ปรากฏในบทเพลง ๖๖ คำ ดังนี้ ลำดับที่ คำศัพท์ ความหมาย ๑ สิ จะ ๒ ถวย ถวาย ๓ ยล มองดู ๔ เถิ่ง ด้านบน ๕ เกิ่ง เท่ากัน , เสมอ ๖ กวม สวม , ครอบ ๗ ม้วย ตาย , สิ้นสุด , วางวาย ๘ ฮ้าย ร้าย , ว่า ๙ ฮ้อน ร้อน ๑๐ เหิง นาน , ช้า
๑๔ ลำดับที่ คำศัพท์ ความหมาย ๑๑ ยาม เยี่ยมเยือน ๑๒ จั่งแม่น ช่าง...เสียจริง ๑๓ เว้า พูด ๑๔ เพิ่น เขา ๑๕ ฮักษา รักษา ๑๖ พุ้น นู้น , โน้น ๑๗ ไผ ใคร ๑๘ กะ ก็ ๑๙ หม่อง ที่ , ถิ่น , สถานที่ ๒๐ ฮอด ถึง ๒๑ เนา อยู่ ๒๒ คุยาม ทุกเวลา , ตลอดเวลา ๒๓ บ่ ไม่ ๒๔ ฮ่ม ร่ม ๒๕ บุญผลา โชคชะตา , พรหมลิขิต ๒๖ ลำเข็ญ ลำเค็ญ , ลำบาก ๒๗ ฮุ่งเฮือง รุ่งเรือง ๒๘ ซื่นซม ชื่นชม ๒๙ ภูษา เครื่องนุ่งห่ม , ผ้าทรง ๓๐ แต้ม ป้าย ๓๑ ดีดา เสร็จเรียบร้อย ๓๒ ดิถี วันตามจันทรคติ ๓๓ สมมา ขอขมา , ขอขมาลาโทษ ๓๔ ว่า กล่าว , พูด ๓๕ กวย ตะกร้าที่สานด้วยไม้ไผ่ตาห่าง ๆ ๓๖ นบ ไหว้ , นอบน้อม ๓๗ ยั้ง หยุดไหว้
๑๕ ลำดับที่ คำศัพท์ ความหมาย ๓๘ ก้ำ เบื้อง , ข้าง , ทิศ , ฝ่าย ๓๙ เจ้า คุณ , เธอ ๔๐ ลอน นึก , คิด ๔๑ บั้น ตอน ๔๒ ดอก หรอก ๔๓ หน่วยแก้ว ลูกแก้ว ๔๔ วิมาน ที่ประทับของเทวดา ๔๕ โพ่น นู่น , นั่น , โน่น ๔๖ ย้อง ยกย่อง ๔๗ แม้น แม้ว่า ๔๘ นำ ตาม , ด้วย ๔๙ เด้อ นะ ๕๐ ซ้น ซ่อน ๕๑ ยู้ ดัน , ผลัก ๕๒ แผ้ว ถาก ๕๓ ซื่นพระทัย ชื่นใจ ๕๔ ซ้วน ตัก ๕๕ ค้ำซู ค้ำชู ๕๖ คีง ร่างกาย ๕๗ เลิง ที่กว้างใหญ่แต่ไม่ลึก ๕๘ สุขซื่น สุขใจ ๕๙ อุ้มซู อุ้มชู ๖๐ แม่น ใช่ ๖๑ บ่อน สถานที่ที่ผู้คนมาชุมนุมกันเพื่อการบางอย่าง ๖๒ ฮ่อม ล้อม ๖๓ คือ เหมือน ๖๔ ไซพูทอง ไชพูทอง
๑๖ ลำดับที่ คำศัพท์ ความหมาย ๖๕ เผิ่ง ผึ้ง ๖๖ เถิง ถึง ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลง ๔.๒.๑ ภาพสะท้อนสังคมด้านประเพณีและวัฒนธรรม ตัวอย่างที่ ๑๘ บัดนี้ สิยอน้อม ธูปเทียนหอม พร้อมมาลา ถวยบูชา สักกาน้อม แต่งดีดา พร่ำพร้อม ยอน้อมขึ้นเกศา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ทั่วสถานถิ่นแคว้น ศรัทธาท่านพ่อพญา ว่าแล้ววอนพรแก้วทุกสิ่ง งามยลยิ่งปรารถนา จากตัวอย่างข้างต้น ได้มีการกล่าวถึงพิธีบวงสรวงองค์พญานาคราชซึ่งเป็นพิธี อันศักดิ์สิทธิ์ที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน โดยจัดขึ้นเพื่อแสดงความเคารพบูชาพญานาคให้ช่วยปกปักษ์ คุ้มครอง และปัดเป่าภัยร้ายทั้งปวง พร้อมทั้งประทานพรให้แก่ผู้ที่นับถือพระองค์ท่าน ๔.๒.๒ ภาพสะท้อนสังคมด้านศาสนา ตัวอย่างที่ ๑๙ สมแม้น เกิดศรัทธานำท่าน พระโคดมผู้ยิ่งใหญ่ บารมี ระลึก ระลึกได้คราวนั้นเพิ่นผ่านมา ก้ำถิ่นอยู่ แดนภูกำพร้า ธาตุพนมนั้นเด้อท่าน อุปัฏฐากดอกพร่ำพร้อม อีกนำท่านเหล่าพระสงฆ์ จากตัวอย่างข้างต้น ได้กล่าวถึงการเดินทางของพระพุทธเจ้าพร้อมคณะสงฆ์ที่เสด็จ ไปประทับพักแรมที่ภูกำพร้า จังหวัดนครพนม ตั้งแต่สมัยโบราณกาล ๔.๒.๓ ภาพสะท้อนสังคมด้านความเชื่อ ตัวอย่างที่ ๒๐ พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ปกก้ำเบื้องบาท ใต้ผืนบาดาล ทุกข์โศกสิ้น ภัยฮ้อนพ้นผ่าน สุขขี ล้วนสำราญ มานานล้ำ แต่…เหิง จากตัวอย่างข้างต้น เป็นการสะท้อนความเชื่อเรื่องพญานาคของชาวอีสาน โดยชาวอีสานเชื่อว่าพญานาคอาศัยอยู่โลกใต้บาดาล และเป็นสิ่งที่ค่อยปัดเป่าภัยอันตรายให้มนุษย์ที่อาศัย อยู่บนโลกมาแต่ช้านาน
๑๗ ตัวอย่างที่ ๒๑ บุญผลาสมภาร องค์โพธิญาณเลิศล้วนทั่วคณา จากตัวอย่างข้างต้น คำว่าบุญผลาสมภารหมายถึงโชคชะตาและบุญที่สะสมไว้ เป็นการสะท้อนถึงความเชื่อเรื่องชะตาชีวิตที่ถูกลิขิตไว้ และบุญที่เคยทำในชาติก่อน ตัวอย่างที่ ๒๒ หนทางห้าสายทางสิไปเมืองนาค นาคีผู้อุปฐานสองนางเนาอยู่ จากตัวอย่างข้างต้น คำว่าหนทางห้าสายทางหมายถึงแม่น้ำทั้ง ๕ ได้แก่ แม่น้ำคงคา แม่น้ำยมุนา แม่น้ำอจิรวดี แม่น้ำสรภู และแม่น้ำมหิที่เป็นทางไปสู่เมืองของพญานาค เป็นการสะท้อน ถึงความเชื่อเรื่องทางเชื่อมระหว่างโลกมนุษย์และโลกบาดาล ตัวอย่างที่ ๒๓ ฤกษ์ดิถี สวัสดีมงคล ศุภฤกษ์ ล้ำยลมวลคนศรัทธา จากตัวอย่างข้างต้น เป็นการสะท้อนถึงความเชื่อเรื่องฤกษ์งามยามดี หากเลือกฤกษ์ ที่เป็นมงคลก็จะนำความเป็นสิริมงคลมาให้ และสิ่งที่ทำอยู่ก็จะประสบผลสำเร็จ
๑๘ บทที่ ๕ สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ การศึกษาโครงงานเรื่องลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน จากเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช โดยมีจุดประสงค์เพื่อศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ และภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่สอดแทรก ในเนื้อหาเพลง สามารถสรุปผล อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ ดังนี้ ๕.๑ สรุปผล โครงงานเรื่องลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึงความเชื่อ และพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน สามารถสรุปได้ดังนี้วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ได้แก่ การเล่นเสียง การเล่นคำ การใช้ภาพพจน์ และการใช้ภาษาอีสาน ส่วนภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช ได้แก่ ภาพสะท้อนสังคมด้านประเพณีและวัฒนธรรม ภาพสะท้อนสังคมด้านศาสนา และภาพสะท้อน สังคมด้านความเชื่อ ๕.๒ อภิปรายผล จากการศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์และภาพสะท้อนสังคมในบทเพลงลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช พบว่าในด้านคุณค่าวรรณศิลป์ซึ่งสอดแทรกอยู่ในบทเพลงปรากฏในรูปแบบ การเล่นเสียง การเล่นคำ การใช้ภาพพจน์ และการใช้ภาษาอีสาน การเล่นเสียงและการเล่นคำปรากฏอยู่ในเนื้อเพลงหลายท่อน เพื่อให้เนื้อเพลงมีภาษาสละสลวย เกิดความไพเราะเสนาะหูยิ่งขึ้น ส่วนการใช้ภาพพจน์ ผู้แต่งมีการใช้ภาพพจน์ที่หลากหลาย ทั้งแบบอติพจน์สื่อถึงความยิ่งใหญ่เกรียงไกรของพญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช นามนัยแสดงถึงลักษณะเด่น ของพระพุทธเจ้า และอุปมาเปรียบเทียบสิ่งหนึ่งกับอีกสิ่งหนึ่ง เพื่อให้ผู้ฟังจินตนาการสิ่งที่ผู้แต่งจะสื่อ ได้อย่างชัดเจน เช่น วาระนี้ ลูกหลานวันทา ตกแต่งดีดางามยิ่งดั่งสมร เป็นการเปรียบการตกแต่งสำหรับ พิธีบูชาว่างามเหมือนนางงามซึ่งเป็นที่รัก การใช้ภาษาอีสาน เนื่องจากผู้แต่งเป็นชาวอีสานและเนื้อเพลง กล่าวถึงประเพณีของชาวอีสาน ทำให้พบคำศัพท์ที่แปลกใหม่และไม่เคยเจอ เพื่อให้เข้าถึงความเป็นอีสาน มากขึ้น เช่น ถวย กวม กวย ซ้น
๑๙ ภาพสะท้อนสังคมคณะผู้จัดทำพบว่ามีทั้งหมด ๓ ด้าน คือ ด้านประเพณีและวัฒนธรรม ซึ่งได้กล่าวถึงพิธีบวงสรวงพญานาคอันศักดิ์สิทธิ์ที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน ด้านศาสนากล่าวถึง การเดินทางของพระพุทธเจ้าพร้อมคณะสงฆ์ที่เสด็จไปประทับพักแรมที่ภูกำพร้า จังหวังนครพนม และด้านความเชื่อ มีการกล่าวถึงความเชื่อเรื่องการขอพรจากพญานาค เชื่อว่าพญานาคเป็นสิ่งที่คอย ปัดเป่าภัยอันตรายทั้งปวงให้มนุษย์และมีทางเชื่อมระหว่างโลกมนุษย์กับโลกบาดาล นอกจากนี้ยังมีเรื่อง โชคชะตา บุญที่สะสมไว้แต่ชาติก่อน และฤกษ์งามยามดีเวลาประกอบพิธีต่าง ๆ ๕.๓ ข้อเสนอแนะ จากการศึกษาโครงงานเรื่องลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บทเพลงที่สะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของชาวอีสาน พบข้อเสนอแนะดังนี้ ๕.๓.๑ ควรศึกษาหาความรู้เพิ่มเติมให้หลากหลายจากคนในท้องถิ่น ๕.๓.๒ ในการทำโครงงานครั้งหน้าควรไปร่วมพิธีเพื่อให้ทราบข้อมูล ๕.๓.๓ ควรศึกษาคำศัพท์และความหมายเพื่อเลือกใช้คำได้อย่างถูกต้องและสละสลวย
๒๐ บรรณานุกรม กรณ์มงคล. (๒๐ มีนาคม ๒๕๕๖). ตำนานและประวัติองค์เทพเทวา. Korn by Korn. http://kornbykorn.blogspot.com/2013/03/blog-post_20.html โชติ ศรีสุวรรณ และเกริก ท่วมกลาง. (๒๕๖๐). ตำนานพญานาคและคำชะโนด ปากทางสู่เมืองบาดาล. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพมหานคร : สถาพรบุ๊คส์ เต้ย ยุทธนา. (๑ ตุลาคม ๒๕๖๕). ลายนาคะบูชา พญามหาเศรษฐีมุนีนาคราช บ.ห้วยยาง อ.เขมราฐ จ.อุบลราชธานี. YouTube. https://youtu.be/w1s7rGZMKKM?si=4Y1_NX0ls-J4lNt5 หนึ่งนาคา. (๒๑ มีนาคม ๒๕๖๔). ถ้ำนาคา เขมราษฎร์ธานี วัดอุทยานธรรมหนองบัวแดง. YouTube. https://youtu.be/GU1CJHFpysM วัดอุทยานธรรมหนองบัวแดง. (๒ ตุลาคม ๒๕๖๓). ถ้ำนาคา เขมราฐ จ.อุบลราชธานี. Facebook. https://m.facebook.com/media/set/ แสงธรรม. (๒๓ กันยายน ๒๕๕๘). ตำนานพญานาคทั่วไป. วัดเขาไกรลาศ. http://www.watkaokrailas.com/index.php?mo=3&art=642946 อ้ายฉิง. (๓ มีนาคม ๒๕๖๖). รีวิวเที่ยว “ถ้ำนาคา” ไหว้ขอพรพญามหาเศรษฐี มุนีนาคราช ณ วัดอุทยานธรรมหนองบัวแดง แก่งช้างหมอบ อ.เขมราฐ จ.อุบลราชธานี ที่เที่ยวอุบล ฯ น่าไปเยือน. TrueID. https://travel.trueid.net/detail/PboE8POEVOVp Administrator. (๒๑ กันยายน ๒๕๖๕). “พญานาค” ตามความเชื่อในศาสนาพุทธและศาสนา พราหมณ์และตามรอยความเชื่อ ๓ สถานที่แห่งความศรัทธาของคนต่อพญานาคในไทย. Museum Siam. https://www.museumsiam.org/ PpsFoam. (๑๑ ตุลาคม ๒๕๖๕). ย้อนตำนาน “พญานาค” ความเชื่อ พลังแห่งศรัทธาลุ่มน้ำโขง. ไทยรัฐ ออนไลน์. https://www.thairath.co.th/news/society/2523590
๒๑ ภาคผนวก ภาคผนวก ก ภาพการดำเนินงาน ภาคผนวก ข ประวัติผู้จัดทำ
๒๒ ภาคผนวก ก ภาพการดำเนินงาน
๒๓ ภาพที่ ๑ : ประชุมวางแผนการปฏิบัติงาน ภาพที่ ๒ : ประชุมวางแผนการปฏิบัติงาน
๒๔ ภาพที่ ๓ : ขอคำแนะนำจากครูผู้สอน ภาพที่ ๔ : ขอคำแนะนำจากครูผู้สอน
๒๕ ภาพที่ ๕ : สมาชิกในกลุ่มร่วมกันปรึกษาโครงงาน ภาพที่ ๖ : สมาชิกในกลุ่มร่วมกันปรึกษาโครงงานผ่านระบบ MEET
๒๖ ภาคผนวก ข ประวัติผู้จัด
๒๗ ชื่อ-สกุล : นางสาวจารุภัทร สมหวัง ชื่อเล่น : ไออุ่น ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๔ วันเกิด : ๑๙ มิถุนายน ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๕๕ หมู่ที่ ๗ ตำบลสีออ อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนน้ำตาลอนุสรณ์ประถมศึกษาปีที่ ๑-๔ ศึกษาที่โรงเรียนบ้านหนองแดง ประถมศึกษาปีที่ ๕-๖ ศึกษาที่โรงเรียน มหาไถ่ศึกษากุมภวาปี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ชื่อ-สกุล : นางสาวฐิติกา โยธาฤทธิ์ ชื่อเล่น : ไอเดียร์ ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๕ วันเกิด : ๒๐ กันยายน ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๔ หมู่ที่ ๙ ตำบลเชียงแหว อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนพรหมนิมิตรศึกษาเวินเฮ้าอุปถัมภ์ ประถมศึกษาปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียน มหาไถ่ศึกษากุมภวาปี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๒๘ ชื่อ-สกุล : นางสาวบุญรวี ประวะเสนัง ชื่อเล่น : สายป่าน ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๗ วันเกิด : ๕ กุมภาพันธ์๒๕๕๑ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๔๓๗ หมู่ที่ ๕ ตำบลบ้านเลื่อม อำเภอเมือง จังหวัด อุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนอุดรคริสเตียนวิทยา ประถมศึกษา ปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนอุดรคริสเตียน วิทยา ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ชื่อ-สกุล : นางสาวภคนันท์ กิจเวชเจริญ ชื่อเล่น : ยินดี ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๙ วันเกิด : ๗ ธันวาคม ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๖๑๐/๖ หมู่ที่ ๔ ถนนอุดร-กุดจับ ตำบลบ้านเลื่อม อำเภอ เมือง จังหวัดอุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนมารีย์พิทักษ์อุดรธานีประถมศึกษา ปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนมารีย์พิทักษ์ อุดรธานี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๒๙ ชื่อ-สกุล : นางสาวลลิตา ปู่แตน ชื่อเล่น : ฟ้า ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๑๑ วันเกิด : ๒๔ ตุลาคม ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๔๑ หมู่ที่ ๑๕ ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมือง จังหวัด อุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนอนุบาลค่ายประจักษ์ศิลปาคม ประถมศึกษาปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนมา รีย์พิทักษ์อุดรธานี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ชื่อ-สกุล : นางสาวสุตาภัทร ทอนมณี ชื่อเล่น : นุ้ย ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๑๓ วันเกิด : ๒๐ ตุลาคม ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๖๔๐/๑๔๔ หมู่ที่ ๔ ตำบลบ้านเลื่อม อำเภอเมือง จังหวัด อุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนอุดรคริสเตียนวิทยา ประถมศึกษา ปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนอนุบาลอุดรธานี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๓๐ ชื่อ-สกุล : นางสาวอริสา หารินไสล ชื่อเล่น : โฟกัส ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๑๔ วันเกิด : ๑๐ กันยายน ๒๕๕๐ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๖๘ หมู่ที่ ๔ ตำบลนาพู่อำเภอเพ็ญ จังหวัดอุดรธานี ๔๑๑๕๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนอนุบาลอุดรธานีประถมศึกษา ปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนอนุบาลอุดรธานี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ชื่อ-สกุล : นางสาวทมิตา เมืองลือ ชื่อเล่น : พีค ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๒๙ วันเกิด : ๒๗ กรกฎาคม ๒๕๕๑ สถานที่เกิด : จังหวัดอุดรธานี ที่อยู่ปัจจุบัน : ๑๒๔/๘ หมู่ที่ ๙ ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมือง จังหวัด อุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ โรงเรียนอาภาพัชรอุดรธานีประถมศึกษา ปีที่ ๑-๖ ศึกษาที่โรงเรียนมารีย์พิทักษ์ อุดรธานี ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๓๑ ชื่อ-สกุล : นางสาวนภานันท์ อุ่นสิงหา ชื่อเล่น : มุมิ ชั้น : ม.๔/๑ เลขที่ : ๓๑ วันเกิด : ๑๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๑ สถานที่เกิด : จังหวัดระยอง ที่อยู่ปัจจุบัน : ๕๕๙ หมู่ที่ ๔ ตำบลบ้านจั่น อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี ๔๑๐๐๐ ประวัติการศึกษา : อนุบาล ๑–๓ ศึกษาที่ SISB School ประถมศึกษาปีที่ ๑-๖ ศึกษา ที่โรงเรียนอนุบาลชลบุรีมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ ศึกษาที่โรงเรียนประจักษ์ศิลปาคาร ปัจจุบันศึกษาอยู่ที่ : โรงเรียนสตรีราชินูทิศ
๓๒
๓๓