สารฮักฮูปหงส์

สารฮักฮูปหงส์ บทเพลงที่สะท้อนเรื่องราวความรักและตำนานอุสา-บารส โดย นางสาวณิชนันท์ ปากดีหวาน นางสาวกมลกานต์ อุเทนสุต นางสาวกฤษติกา สุขแสนศรี นางสาวชนิษฐา ศรีบานเย็น นางสาวธัญวรัตม์ ชำนาญพงษ์ นางสาวปรียาวดี มาวิเศษ นางสาวณิชาภัทร โพธิ์อ่อน นางสาวศิริน จันทร์แก้ว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔/๔ เสนอ คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ โครงงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาภาษาไทยพื้นฐาน ๒ (ท๓๑๑๐๒) โรงเรียนสตรีราชินูทิศ อําเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาอุดรธานี

สารฮักฮูปหงส์ บทเพลงที่สะท้อนเรื่องราวความรักและตำนานอุสา-บารส โดย นางสาวณิชนันท์ ปากดีหวาน เลขที่๑๔ นางสาวกมลกานต์ อุเทนสุต เลขที่๑๗ นางสาวกฤษติกา สุขแสนศรี เลขที่๑๘ นางสาวชนิษฐา ศรีบานเย็น เลขที่๑๙ นางสาวธัญวรัตม์ ชำนาญพงษ์ เลขที่๒๐ นางสาวปรียาวดี มาวิเศษ เลขที่๒๑ นางสาวณิชาภัทร โพธิ์อ่อน เลขที่๒๘ นางสาวศิริน จันทร์แก้ว เลขที่๓๕ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔/๔ เสนอ คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ โครงงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาภาษาไทยพื้นฐาน ๒ (ท๓๑๑๐๒) โรงเรียนสตรีราชินูทิศ อําเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาอุดรธานี

ก เรื่อง สารฮักฮูปหงส์ ผู้ศึกษาค้นคว้า นางสาวณิชนันท์ ปากดีหวาน นางสาวกมลกานต์ อุเทนสุต นางสาวกฤษติกา สุขแสนศรี นางสาวชนิษฐา ศรีบานเย็น นางสาวธัญวรัตม์ ชำนาญพงษ์ นางสาวปรียาวดี มาวิเศษ นางสาวณิชาภัทร โพธิ์อ่อน นางสาวศิริน จันทร์แก้ว ครูที่ปรึกษา คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ ระดับชั้น ชั้นมัธยมศึกษาปีที่๔/๔ ปีการศึกษา ๒๕๖๖ บทคัดย่อ จากการศึกษาโครงงานเรื่องสารฮักฮูปหงส์ มีวัติถุประสงค์เพื่อการศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ และศึกษาด้านภาพสะท้อนสังคมในเพลงสารฮักฮูปหงส์ จัดทำขึ้นตามความสนใจของคณะผู้จัดทำและ ครูผู้สอนได้จัดทำตามขั้นตอนการดำเนินงานที่ได้วางแผนไว้โดยศึกษาค้นคว้าหาข้อมูลจากหนังสือและ อินเทอร์เน็ต ผลการศึกษาโดยการทำโครงงานวิชาภาษาไทยในครั้งนี้ พบว่าสารฮักฮูปหงส์ปรากฏ วรรณศิลป์ได้แก่ การเล่นเสียง การใช้คำ การใช้ภาพพจน์ การใช้ศัพท์ และภาพสะท้อนสังคมที่ปรากฏ ในสารฮักฮูปหงส์ได้แก่ ภาพสะท้อนด้านความเชื่อและภาพสะท้อนด้านพิธีกรรม

ข กิตติกรรมประกาศ ในการศึกษาโครงงานสารฮักฮูปหงส์วรรณกรรมเพลงเรื่องราวความรักและตำนานอุสา-บารส กลุ่มข้าพเจ้าขอขอบพระคุณ คุณครูอานุภาพ รณเรืองฤทธิ์ที่ได้ให้ความอนุเคราะห์คอยให้คำปรึกษา ให้ความสะดวกในการศึกษา และข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางในการศึกษาเกี่ยวกับเรื่องนี้ ขอบคุณเพื่อนในกลุ่มทุกคนที่ให้ความช่วยเหลือและคอยสามัคคีให้ความร่วมมือ และมีส่วน ร่วมในการทำโครงงาน ตลอดจนคำแนะนำที่เป็นประโยชน์ในการศึกษา ขอบคุณอนิเมะเรื่องลูกน้องขี้ ระแวงx บอสสุดซื่อ วง kiss of life ที่เป็นกำลังใจในการทำโครงงาน ขอบคุณยาดมตราหงส์ไทยที่ ทำให้มีชีวิตต่อเพื่อทำโครงงาน และขอขอบคุณพื้นที่ความจำในโทรศัพท์ของสมาชิกในกลุ่ม ที่ยัง สามารถมีพื้นที่ความจำในการแก้ไขไฟล์หรือข้อมูลต่างๆ ขอขอบคุณขนมที่เป็นกำลังใจในการทำ โครงงาน ที่ทำให้ไม่รู้สึกมีความหิวในระหว่างจัดทำโครงงาน คณะผู้จัดทำขอขอบพระคุณทุกท่านอย่างสูงที่ให้การสนับสนุนเอื้อเฟื้อและให้ความอนุเคราะห์ ช่วยเหลือจนกระทั่งการศึกษาโครงงานสารฮักฮูปหงส์วรรณกรรมเพลงเรื่องราวความรักและตำนาน อุสา-บารส ลุล่วงได้ด้วยดี คณะผู้จัดทำ

ค เรื่อง หน้า บทคัดย่อ........................................................................................................................................... ก กิตติกรรมประกาศ............................................................................................................ ข สารบัญ............................................................................................................................ ค บทที่ ๑ บทนำ.................................................................................................................. ๑ ๑.๑ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา............................................................... ๑ ๑.๒จุดประสงค์ของโครงงาน........................................................................................ ๒ ๑.๓ ขอบเขตการศึกษา................................................................................................. ๒ ๑.๔ นิยามคำศัพท์เฉพาะ.............................................................................................. ๒ ๑.๕ ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ.................................................................................... ๒ บทที่ ๒ เอกสารที่เกี่ยวข้อง.............................................................................................. ๓ ๒.๑ ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับวรรณกรรมเรื่องอุษาบารส............................................... ๓ ๒.๒ เนื้อเพลงสารฮักฮูปหงส์......................................................................................... ๓ บทที่ ๓ วิธีการดำเนินงาน................................................................................................ ๖ ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล.................................................................................................. ๖ ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล................................................................................................. ๖ ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผล และเสนอแนะ...................................................................... ๖ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน............................................................................ ๖ บทที่ ๔ ผลการวิเคราะห์ข้อมูล......................................................................................... ๗ ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์............................................................ ๗ ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมด้านความเชื่อ........................................................................... ๙ บทที่ ๕ สรุปผม อภิปราย ข้อเสนอแนะ............................................................................ ๑๑ ๕.๑ สรุปผล.................................................................................................................. ๑๑ ๕.๒ อภิปราย................................................................................................................ ๑๑ ๕.๓ ข้อเสนอแนะ......................................................................................................... ๑๑ บรรณานุกรรม................................................................................................................. ๑๒ ภาคผนวก...................................................................................................................... .. ๑๓ ภาคผนวก ก ภาพการดำเนินงาน................................................................................. ๑๔ ภาคผนวก ข ประวัติผู้จัดทำ......................................................................................... ๑๗ สารบัญ

๑ บทที่ ๑ บทนำ ๑.๑ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา อุษาบารส เป็นวรรณกรรมในดินแดนแถบสยามและดินแดนใกล้เคียงอย่างอาณาจักรอยุธยา ล้านนา ล้านช้างและรัตนโกสินทร์ ซึ่งมีชื่อเรียกแตกต่างกันไป เช่น อาณาจักรอยุธยาและรัตนโกสินทร์ เรียกว่า“อนิรุทธ์” หรือ “อุณรุท” ในเรื่อง อนิรุทธ์คำฉันท์ ในแถบล้านนาเรียก อุสสาบารส และในแถบล้านช้าง(อันรวมถึงดินแดนแถบอีสานในไทย)เรียกว่า อุษาบารสหรืออุสาบารส และพะกึด พะพาน สันนิษฐานว่าได้รับอิทธิพลจากคัมภีร์สันสกฤตของอินเดียโบราณอยู่หลายเล่มโดยเล่มที่สำคัญ คือคัมภีร์ปุราณะ โดยเล่มที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับเรื่องราวของอาบารส เช่น วิษณุปุราณะ ปัทมปุราณะ ศิวปุราณะ ภาควตปุราณะ อัคนิปุราณะ พรหมไววรรตปุราณะ และครุฑปุราณะสำนวณของไทย ไม่ได้นำเนื้อเรื่องจากสำนวนใดสำนวนหนึ่งในฉบับสันสกฤตโดยตรง แต่ได้นำเนื้อหาจากฉบับต่างๆ มาประสมประสานกัน โดยสำนวนที่ใกล้เคียงกับวรรณกรรมสันสกฤตของอินเดียวมากที่สุดคือ อนิรุทธ์คำฉันท์ ส่วนสำนวนล้านนาและสำนวนล้านช้างมีความคล้ายคลึงกันมีความเป้นไปได้ว่าอุสสา บารสในฉบับล้านนาเก่าแก่ที่สุดจากนั้นจึงกระจายตัวไปสู่อยุธยาและล้านช้าง ส่วนอนิรุทธ์คำฉันท์ซึ่ง เป็นวรรณคดีแบบลายลักษณ์อักษรที่เก่าแก่ที่สุดของอาณาจักรอยุธยาเชื่อกันว่ามีการประพันธ์ขึ้นใน สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชคือ ระหว่าง พ.ศ. ๑๙๙๑-๒๐๓๑ ซึ่งเนื้อเรื่องกล่าวถึงกษัตริย์องค์ หนึ่งไม่มีบุตรธิดา ได้ขอบุตรสาวจากฤาษีมาเลี้ยงแต่ไม่ประสงค์ให้นางพบชายอื่นใดและไม่อยากให้นาง มีสามี จนวันหนึ่งนางไปสรงน้ำที่ท่าน้ำได้ทำกระทงเสี่ยงสารลอยน้ำไปโอรสของกษัตริย์อีกเมืองหนึ่ง เก็บได้จึงได้ตามหาตัวจนพบ ทั้งคู่รักใคร่กันจึงแอบลักลอบอยู่ด้วยกันเมื่อพระบิดาทราบจึงกริ้วหวังจะ ประหารพระโอรสแต่เสนาอำมาตย์ห้ามไว้เพราะกลัวจะเกิดสงครามจึงหาทางออกโดยการท้าพนัน สร้างวัดแข่งขันกันโดยเอาพระราชธิดาเป็นเดิมพัน ผู้สร้างเสร็จช้าจะต้องตายฝ่ายโอรสวางแผนวางกล ลวงว่าจะสว่างแล้วให้ฝ่ายตรงข้ามเลิกสร้าง ทำให้ฝ่ายพระบิดาแพ้จึงต้องสิ้นพระชนม์ไปทั้งสองได้ กลับมายังเมืองของฝ่ายชายแต่สนมทั้ง ๔ เคียดแค้นจึงวางแผนให้ทั้งสองต้องแยกจากกันแล้วนางสนม ต่างเข้าไปต่อว่าทุบตีจนขับไล่นางออกจากเมืองท้ายที่สุดนางก็ได้กลับไปเข้าป่าโดยลำพังตามเดิม เมื่อโอรสได้รู้ความจริงจึงตามมาแต่นางป่วยหนักจนตายและพระโอรสก็ตรอมใจตายตามนางไป ในที่สุด เพลงสารฮักฮูปหงส์เป็นบทเพลงที่กล่าวถึงความรักของนางอุสาและคนรัก เรื่องราวความรัก ของทั้งสองที่แสดงความรักผ่านมาลัยรูปหงส์ อีกทั้งบทเพลงนี้ยังสะท้อนให้เป็นถึงความเชื่อเกี่ยวกับ ประเพณีลอยกระทง ด้วยเหตุนี้ทางคณะผู้จัดจำจงสนใจที่จะศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ ประเพณี และความเชื่อที่ ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์และหวงัเป็นอย่างยิ่งว่าจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ที่สนใจนำไปศึกษาค้นขว้า ต่อไป

๒ ๑.๒ วัตถุประสงค์ของโครงงาน ๑.๒.๑ เพื่อศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๑.๒.๒ เพื่อศึกษาภาพสะท้อนสังคมที่ประกฎในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๑.๓ ขอบเขตการศึกษา ๑.๓.๑ เพลงสารฮักฮูปหงส์ ๑.๔ นิยายศัพท์เฉพาะ ๑.๔.๑ สารฮักฮูปหงส์หมายถึง การส่งสารโดยใช้พวงมาลัยเป็นสัญลักษณ์แทนสิ่งที่ต้องการ จะสื่อสาร โดยในเรื่องจะใช้พวงมาลัยรูปหงส์เป็นสื่อกลางในการบอกรักจึงเป็นที่มาของชื่อ สาร ฮักฮูปหงส์ โดยในเพลงสารฮักฮูปหงส์เป็นบทเพลงที่แต่งขึ้นมาเพื่อสะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อเรื่องนาง อุสาและความเชื่อที่มีต่อประเพณีลอยกระทง ๑.๕ ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ๑.๕.๑ ได้ศึกษาคุณค่าด้านวรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๑.๕.๒ ได้ศึกษาภาพสะท้อนสังคมที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์

๓ บทที่ ๒ เอกสารที่เกี่ยวข้อง ในบทนี้คณะผู้จัดทำได้รวบรวมแนวคิดที่ใช้ศึกษาตลอดจนงานและบทความที่ศึกษาประเด็น ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการทำโครงงานครั้งนี้จากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องพบว่ามีหลายประเด็นที่ น่าสนใจควรที่จะศึกษาค้นคว้าต่อ และนำไปประยุกต์ใช้ในการศึกษาวิเคราะห์องค์ประกอบ ของเพลงสารฮักฮูปหงษ์ ดังนี้ ๒.๑ ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับวรรณกรรมเรื่องอุสา-บารส ๒.๒ เนื้อเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๒.๑ ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับวรรณกรรมเรื่องอุสา-บารส ท้าวกงพานเจ้าเมืองพานซึ่งตั้งอยู่บริเวณภูพระบาทได้ไปขอนางอุสาจากฤาษีจันทามาเลี้ยง เป็นราชธิดาบุญธรรม นางอุสาผู้ที่เกิดจากดอกบัวในสระบนเทือกเขาและพระฤาษีจันทาผู้เป็นอาจารย์ ท้าวกงพานได้นำมาเลี้ยงไว้นางอุสามีความงามเป็นเลิศและมีกลิ่นกายหอมกรุ่น ท้าวกงพานจึงหวงแหนมากไม่ยอมยกให้บรรดาเจ้าชายต่างเมืองที่มาสู่ขอ และได้สร้างตำหนัก เป็นหอสูงไว้ให้นางอยู่อาศัยขณะมาเรียนวิชากับฤาษีจันทา วันหนึ่งนางได้ไปเล่นน้ำที่ลำธารใกล้ตำหนัก นางได้เก็บดอกไม้มาร้อยมาลัยรูปหงส์ลอยน้ำไป เพื่อเสี่ยงทายหาคู่มาลัยรูปหงส์ได้ลอยไปจนถึงเมืองปะโคเวียงงัวที่มีท้าวบารสเป็นโอรสของเจ้าเมือง ท้าวบารสออกตามหาเจ้าของมาลัยจนถึงเขตเมืองพาน หินก้อนที่ท้าวบารสผูกม้าไว้ ปัจจุบันเรียกว่าคอกม้าท้าวบารส และหินก้อนที่บริวารผูกม้าไว้เรียกว่า คอกม้าน้อย ท้าวบารสได้พบนางอุสาและลักลอบอยู่กินกันบนหอนางอุสา กระทั่งท้าวกงพานจับได้ จึงออกอุบายให้สร้างวัดแข่งกันคือวัดพ่อตาและวัดลูกเขย หากใครสร้างไม่เสร็จก่อนดาวประกายพฤกษ์ขึ้นจะต้องถูกประหาร พี่เลี้ยงนางอุสาได้ออกอุบาย ให้คนนำโคมไฟไปแขวนที่ยอดไม้ฝ่ายท้าวกงพานจึงเข้าใจผิดคิดว่าดาวประกายพฤกษ์ขึ้นแล้ว จึงยุติการสร้างและเป็นฝ่ายพ่ายแพ้และถูกประหารชีวิต ท้าวบารสจึงพานางอุสากลับไปบ้านเมืองตน แต่ด้วยเหตุท้าวบารสมีชายาเดิมอยู่ก่อนแล้ว วันหนึ่งท้าวบารสออกประพาสป่านางอุสา จึงถูกกลั่นแกล้งจนทนไม่ไหวต้องหนีกลับมาเมืองพานและตรอมใจตายด้วยความเศร้าโศกเสียใจ ฝ่ายท้าวบารสทราบเรื่องก็ติดตามนางอุสามายังเมืองพาน และตรอมใจตายตามนางอุสาไปในที่สุด ๒.๒ เนื้อเพลงสารฮักฮูปหงส์ (แหล่) บัดนี้...หันมาฟังคำต้านสานคำกลอนบอกกล่าว ศรัทราฟังหมู่เจ้าคนิงเตื้องบ่อนมโน มาสิโสจาบั้นนาง อุสาน้อยอ่อน จับเอาตอนนาถหล่ากายาเนื้อผ่องใส ใหญ่เป็นสาวนานได้อยากซ้อนคู่นอนแฝง จั่งตกแต่ง แปงสรรกระทงหงส์ลอยน้ำ ย้อนศรัทราต่อตั้งหวังสาย แนนน้าวจ่อง สันนิวาสนำต้องพะนางหล่า ฮำคะนิง...ก็ข้าเทอญ

๔ (ทำนองเพลง) ดวงมาลางดงามบานเบย หนอกลิ่นหอมเหยโชยเชยตามลม เจ้าอุสานี่หนอชื่นชม ได้เด็ดดอกดอมดมชมมาลากลางไพร นางได้ตั้งศรัทราเจตจำนง นำมาฮ้อยเป็นกระทงดั่งฮูปหงส์ลอยไป งามโสภาปานเทวาปุนแปง ได้มาตกแต้มแต่งว่าแงงงามอำไพ ข้าสิว่าพรรณาจาไป บ่อนบั้นบรรยายฮูปหงส์เจ้าเอ๋ย บัดย่องเงยเจ้าเอ๋ยโสภา ว่าใสแก้วดวงตาดั่งดาราเบื้องบน ปากแหลมปานปิ่นแซมแกมผม บัดคอเชิดชูชมปานพนมตั้งสง่า กระพือปักสะบัดเสียงดังกระฉ่อน ก้องเมืองป่าอัมพรสะออนแสนลือชา หางกนกหนอยกตั้งแอ่นกวย โค้งสะบัดปานมวยผมทวยเทวา งามเล็บดั่งดวงจันทรา เจ้าหงส์..สง่าโสภาเกิ่งสวรรค์ เจ้าส่งเสียงสำเนียงแว่วดัง ประโคมก้องดังระฆังเมื่อได้หังม่วนใจ เจ้าฮูปงามเล่นน้ำเวิงใส ขนเจ้าเกลี้ยงเลียงลายกลีบละไมดั่งดอกบัว สวรรณถอบว่าเรืองรองผ่องงาม สอดส่องแสงแงงนำว่าเลิศล้ำถ้วนทั่ว เคี้ยวคมแหลมบ่มีย่านเกรงกลัว สง่าล้ำสมตัวยัวระยาตย่างเดิน(ทำนองเพลง) หงส์เจ้าเอย เลยละล่อง เจ้างามผิวผ่องล่องกระแสธารา ข้าฝากหัวใจใส่กระทงนี้หนา ส่งคู่กายาจงรำพึงถึงกัน หวังว่าสาย...ใยใจข้า ได้รับสารตราจากอุรารำพัน สายแนนสายรักจงประจักษ์รักกัน สอดสายสัมพันธ์เจ้าจงดั้นด่วนมา

๕ เจ้าหงส์เหิน...เซิ่นเวิ่นว่อน อรชรสะออนโอ้งามตา ขอเจ้านี้ลอยไปไกลหล้า แล้วจงกลับมาพร้อมคู่ชีวาเรา

๖ บทที่ ๓ วิธีดําเนินงาน ในการศึกษาค้นคว้าโครงงานเรื่องเพลง สารฮักฮูปหงส์บทเพลงที่สะท้อน ถึงความเชื่อ และพิธีกรรมของชาวอีสาน คณะผู้จัดทําได้ดําเนินตามขั้นตอนต่อไปนี้ ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผล และเสนอแนะ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน ๓.๑ ขั้นรวบรวมข้อมูล ๓.๑.๑ รวบรวมและศึกษาข้อมูลเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๓.๑.๒ รวบรวมและศึกษาเอกสารที่เกี่ยวกับเนื้อเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๓.๒ ขั้นวิเคราะห์ข้อมูล ศึกษาและวิเคราะห์เนื้อเพลงสารฮักฮูปหงส์ในด้าน ต่าง ๆ ดังนี้ ๓.๒.๑ วิเคราะห์คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์จากเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๓.๒.๒ วิเคราะห์ภาพสะท้อนสังคมจากเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๓.๓ ขั้นสรุป อภิปรายผล และเสนอแนะ ๓.๓.๑ สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ ๓.๔ ตารางแสดงแผนการปฏิบัติงาน ลำดับที่ รายการปฏิบัติ วัน/เดือน/ปี สถานที่ หมายเหตุ ๑ ประชุมสมาชิกในกลุ่ม ๑๓/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๒ วางแผนการปฏิบัติงาน ๑๓/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๓ รวบรวมและศึกษาข้อมูล ๑๕/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๔ ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูล ๒๘/๑๑/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๕ สรุปและอภิปรายผล ๔/๑๒/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ ๖ นำเสนอโครงงาน ๑๕/๑๒/๖๖ โรงเรียนสตรีราชินูทิศ

๗ บทที่ ๔ ผลการวิเคราะห์ข้อมูล การศึกษาโครงงานเรื่องสารฮักฮูปหงส์วรรณกรรมเพลงแห่งความศรัทธาและความเชื่อ ของชาวอีสานจะวิเคราะห์วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์และภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่น อีสานที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ โดยศึกษาตามรายละเอียด ดังนี้ ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์มีดังนี้ ๔.๑.๑ การเล่นเสียง ๔.๑.๒ การเล่นคำ ๔.๑.๓ การใช้ภาพจน์ ๔.๑.๔ การใช้ภาษาอีสาน ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมท้องถิ่นอีสานที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๔.๒.๑ ภาพสะท้อนสังคมด้านความเชื่อ ๔.๒.๒ ภาพสะท้อนสังคมด้านวรรณกรรมท้องถิ่นอุษาบารส ๔.๒.๓ ภาพสะท้อนสังคมด้านศาสนา ๔.๑ วรรณศิลป์ที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ มีดังนี ๔.๑.๑ การเล่นเสียง ตัวอย่างที่ ๑ ดวงมาลางดงามบานเบยหนอกลิ่นหอมเหยโชเชยตามลม เจ้าอุสานี่หนอชื่นชม ได้เด็ดดอกดอมดมชมมาลากลางไพร นางได้ตั้งศรัทธาเจตจำนง จากตัวอย่าง ๑. การเล่นเสียงพยัญชนะ คือ /ห/ /ช/ /ด/ /ม/ /ฮ/ ๒. การเล่นเสียงสระ คือ สระออ สระเอย สระโอะ ตัวอย่างที่ ๒ นำมาฮ้อยเป็นกระทงดั่งฮูปหงส์ลอยไป งามโสภาปานเทวาปุนแปง ได้มาตกแต้มแต่งว่าแงงงงา อำไพข้าสิว่าพรรจนาไป บ่อนบั้นบรรยายฮูปหงส์เจ้าเอ๋ย จากตัวอย่าง ๑. มีการเล่นเสียงพยัญชนะ คือ /ต/ /ง/ /บ/ ๒. มีการเล่นเสียงสระ คือ สระแอ ตัวอย่างที่ ๓ เจ้าหงส์สง่าเกิ่งสวรรค์เจ้าส่งเสียงสำเนียงแว่วดังประโคมก้องดัง ระฆังเมื่อได้หังม่วนใจ เจ้าฮูปงามเล่นน้ำเวิงใส จากตัวอย่าง ๑. มีการเล่นเสียงพยัญชนะ คือ /ส/

๘ ๔.๑.๒ การเล่นคำ ตัวอย่างที่ ๔ บัดย่องเงยเจ้าเอ่ยโสภาว่าใสแก้วดวงตาดั่งดาราเบื้องบนปากแหลม ปานปิ่นแซมแกนผมบัดคอเชิดชูชมปานพนมตั้งสง่ากระพือปีกสะบัดเสียงดัง จากตัวอย่าง ๑. มีการเล่นคำซ้ำที่มีความหมายเดียวกัน ๒. มีการเล่นเสียงที่คำพ้องกัน ๔.๑.๓ การใช้ภาพพจน์ ตัวอย่างที่ ๕ ย่องเงยเจ้าเอ๋ยโสภาว่าใสแก้วดวงตาดั่งดาราเบื้องบนปากแหลมปานปิ่น แซมแกนผม บัดคอเชิดชูชมปานพนมตั้งสง่า จากตัวอย่างข้างต้น “ดวงตาดั่งดาราเบื้องบน ปากแหลมปานปิ่นแซมแกนผม บัดคอเชิดชูชมปานพนมตั้งสง่า”เป็นการแสดงภาพพจน์แบบอุปมา คือเปรียบเทียบว่าสิ่งหนึ่งเหมือนกับสิ่งหนึ่งโดยใช้คำเชื่อมที่มาความหมายเช่นเดียว กับคำว่า เหมือน โดยข้อความข้างต้นหมายถึงดวงตาของหงส์นั้น เปล่งประกายเหมือนกับดวงดาวบนท้องฟ้า ปากหงส์แหลมเหมือนปิ่นปักผม คอนั้นตั้งตรงเหมือนกับภูเขาที่มียอดแหลมคล้ายดอกบัวตูม ตัวอย่างที่ ๖งามเล็บดั่งดวงจันทราเจ้าหงส์สง่าโสภาเกิ่งสวรรค์เจ้าส่งเสียงสำเนียง แว่วดังประโคมก้องดังระฆังเมื่อได้หังม่วนใจ เจ้าฮูปงามเล่นน้ำเวิงใส จากภาพตัวอย่างข้างต้น “งามเล็บดั่งดวงจันทรา เจ้าหงส์สง่าโสภาเกิ่งสวรรค์” เป็นการแสดงภาพพจน์แบบอุปมา คือ เปรียบเทียบว่าสิ่งหนึ่งเหมือนกับสิ่งหนึ่งโดยใช้ คำเชื่อมที่มีความหมายเช่นเดียวกับคำว่า เหมือนโดยกล่าวว่าเล็บฟ้อนที่นางรำยม ใส่กันมีสีเป็นสีเหลืองเปรียบคล้ายดวงจันทร์ เล็บดั่งดวงจันทราจึงหมายถึงเล็บของเธอ สีสวยเหมือนกับพระจันทร์สวยเหมือนหงส์ที่อยู่บนสวรรค์ ตัวอย่างที่ ๗ นำมาฮ้อยเป็นกระทงดั่งฮูปหงส์ลอยไป งามโสภาปานเทวาปุนแปง ได้มาตกแต้มแต่งว่าแงงงามอำไพ จากภาพตัวอย่างข้างต้น “งามโสภาปานเทวาปุนแปง” เป็นการแสดงภาพพจน์แบบอุปมา คือ เปรียบเทียบว่าสิ่งหนึ่งเหมือนกับสิ่งหนึ่ง โดยใช้คำเชื่อมที่มีการความหมายเช่นเดียวกับคำว่า เหมือน โดยจากข้อความหมายถึง กระทงนั้น สวยงามเหมือนนางฟ้านางสวรรค์และเทวดาเป็นคนทำกระทงนั้นขึ้นมา

๙ ๔.๑.๔ การใช้ภาษาอีสาน คำอีสานที่ปรากฏในบทเพลงหลายคำคณะผู้จัดทำขอยกตัวอย่าง ๒๑ คำ ดังนี้ ลำดับที่ คำศัพท์ ความหมาย ๑ ต้าน พูด,เจรจา ๒ โส คุยกัน ๓ จา พูด ๔ บั้น บท ๕ สายแนน คู่ครองที่เคยอยู่กันมาหลายภพชาติ ๖ น้าว เหนี่ยว ดึง ๗ จ่อง เหนี่ยว รั้ง ๘ ฮ่ำคนิง คิดถึง คะนึง ๙ ฮูป รูปร่าง ๑๐ ปุน เปรียบ ประดุจ ๑๑ แซม แทรก ปน ๑๒ แกม แทรก ปน ๑๓ สะออน ชอบใจ พอใจ ๑๔ เกิ่ง เท่า เหมือน ๑๕ ม่วน สนุก ๑๖ เวิง บริเวณ ขอบเขต ๑๗ บ่ ไม่ ๑๘ ย่าน กลัว ๑๙ ดั้น บุก ๒๐ เซิ่น บินร่อน ๒๑ ว่อน เสียงดัง ๔.๒ ภาพสะท้อนสังคมเกี่ยวกับตำนาน อุษาบารส ๔.๒.๑ ภาพสะท้อนสังคมด้านความเชื่อ ตัวอย่างที่ ๘ “นำมาฮ้อยเป็นกระทงดั่งฮูปหงส์ลอยไปงามโสภาปานเทวดาปุนแปง จากข้อความข้างต้นแสดงให้เห็นถึงความเชื่อในเรื่องของเทพเทวดา ตัวอย่างที่ ๙ “ตกแต่งแปงสรรกระทงหงส์ลอยน้ำ ย้อนศรัทธาต่อตั้งหวังสายแนน น้าวจ่อง สันนิวาสนำต้องพะนางหล่า ฮำคะนิง...ก็ข้าเทอญ” จากข้อความข้างต้นสะท้อนให้เห็นความเชื่อเรื่องภพชาติการกลับมาเกิดใหม่เพราะคำว่า “สายแนน” หมายถึง คู่ครองที่อยู่กันมาหลายภพชาติ

๑๐ ตัวอย่างที่ ๑๐ “สันนิวาสนำต้องพะนางหล่า ฮำคะนิง...ก็ข้าเทอญ” จากข้อความข้างต้นสะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อให้เรื่อง บุพสันนิวาส เชื่อว่าบุพเพสันนิวาสจะนำพาคู่ครองที่ดีมาให้ ๔.๒.๒ ภาพสะท้อนสังคมด้านวรรณกรรมท้องถิ่นอุษาบารส ตัวอย่างที่ ๑๑ “เจ้าอุสานี่หนอชื่นชมได้เด็ดดอกดอมดมชมมาลากลางไพรนางได้ตั้ง ศรัทธาเจตจำนงนำมาฮ้อยเป็นกระทงดั่งฮูปหงส์ลอยไป” จากข้อความข้างต้นสะท้อน ให้เห็นถึงพิธีกกรรมการลอยกระทง โดยในเนื้อเรื่อง จะกล่าวถึงนางอุสาได้ไปเล่นน้ำที่ลำธารใกล้ตำหนัก จึงเกิดความคิดว่าลำธารสายนี้คง ไหลผ่านหลายเมือง นางได้เก็บดอกไม้มาร้อยมาลัยเป็นรูปหงส์แล้วทำกระทงลอยน้ำไป เพื่อเสี่ยงทายหาเนื้อคู่และอธิษฐานขอให้กระทงนี้ลอยน้ำไปเมืองที่มีเนื้อคู่ของนาง แล้วดลใจให้รู้ความในใจของนาง

๑๑ บทที่๕ สรุป อภิปราย ข้อเสนอแนะ การศึกษาโครงงานเรื่องสารฮักฮูปหงส์วรรณกรรมเพลงแห่งความเชื่อของชาวภาคอีสานจาก เพลงสารฮักฮูปหงส์โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา คุณค่าด้านวรรณศิลป์ในบทเพลงสารฮักฮูปหงส์และ ศึกษาภาพสะท้อนของสังคมและความเชื่อในเพลง สามารถสรุปผล อภิปรายผลและข้อเสนอแนะ ดังนี้ ๑. สรุปผล จากการศึกษาโครงงานเรื่องสารฮักฮูปหงส์ : วรรณกรรมเพลงที่สะท้อนสังคมความเชื่อ เรื่องตำนานอุษาบารสของภาคอีสานจากเพลงสารฮักฮูปหงส์ สรุปผลได้ว่าในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ปรากฏวรรณศิลป์ได้แก่ การเล่นเสียง การเล่นคำ ภาษาอีสานที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ และภาพสะท้อนสังคมที่ปรากฏในเพลงสารฮักฮูปหงส์ ๒. อภิปรายผล วรรณกรรมเพลงที่สะท้อนสังคมของชาวอีสานจากเพลงสารฮักฮูปหงส์ โดยปรากฏคุณค่าด้าน วรรณศิลป์ในรูปแบบ การเล่นเสียงพยัญชนะ การเล่นเสียงสระ การเล่นคำซ้ำ การเล่นคำพ้อง การใช้ ภาษาอีสานทั้ง ยังมีการกล่าวถึงประเพณีลอยกระทงซึ่งในจัดวันเพ็ญเดือนสิบสองเป็นประเพณีที่ สำคัญอย่างหนึ่งของไทย เพื่ออธิษฐานต่อให้สมหวังเป็นการอนุรักษ์ประเพณีไทย และเป็นความเชื่อว่า เมื่อลอยกระทงนั้น จะถือว่าปัดเป่าสิ่งไม่ดีออกไปจากชีวิต ภาพสะท้อนสังคมที่ปรากฏ ในเพลงสารฮักฮูปหงส์ สะท้อนด้านความเชื่อและด้านพิธีกรรม ๓. ข้อเสนอแนะ ควรศึกษาเปรียบเทียบความรู้จากหนังสือนิทานพื้นบ้านอีสานเรื่อง อุษาบารส ควรศึกษาคำศัพท์ภาษาอีสานที่เลือกได้อย่างถูกต้อง ควรศึกษาตำนานอุษาบารสจากคนในพื้นที่ ควรวางแผนการทำงานให้ละเอียดเพื่อให้ชิ้นงานมีความถูกต้องและสมบูรณ์

๑๒ บรรณานุกรม ทีมงานอีสานร้อยแปด. (๒๑ มีนาคม ๒๕๖๖). คําแปลภาษาอีสานเป็นภาษาไทย. https://esan108.com/dict/#gsc.tab=0 พระเครื่อง พระคุ้มครอง. (๒๖ กันยายน ๒๕๖๓). ประวัติและตํานานนางอุสา-บารส. https://prakumkrong.com/16829/ ระเด่น. (๒๖ พฤษภาคม ๒๕๕๔). ความเป็นมานางอุสา-บารส. https://board.postjung.com/552600 วาสนา ปัตถา. (๒ มีนาคม ๒๕๖๐). โวหารภาพพจน์ในวรรณกรรมเพลงสารฮักฮูปหงส์. https://www.gotoknow.org/posts/624985

๑๓ ภาคผนวก ภาคผนวก ก ภาพการดำเนินงาน ภาคผนวก ข ประวัติผู้จัดทำ

๑๔ ภาคผนวก ก ภาพการดำเนินงาน

๑๕ ภาพสมาชิกในกลุ่มร่วมกันทำโครงงาน

๑๖ ภาพการปรึกษาการทำโครงงานในบทที่ ๔

๑๗ ภาคผนวก ข ประวัติผู้จัดทำ

๑๘ ชื่อ-สกุล: นางสาวณิชนันท์ปากดีหวาน ชื่อเล่น: เป้ย วัน/เดือน/ปีเกิด: วันที่ ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลง เล่นดนตรี ชื่อ-สกุล: นางสาวกมลกานต์ อุเทนสุต ชื่อเล่น: แตงโม วัน/เดือน/ปี เกิด: วันที่ ๙ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลง ชื่อ-สกุล: นางสาวกฤษติกา สุขแสนศรี ชื่อเล่น: บิว วัน/เดือน/ปี เกิด: วันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลง อ่านนิยาย เล่มเกม เล่นคอมพิวเตอร์

๑๙ ชื่อ-สกุล: นางสาวชนิษฐา ศรีบานเย็น ชื่อเล่น: แพนเค้ก วัน/เดือน/ปีเกิด: วันที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลงอ่านนิยาย ชื่อ-สกุล: นางสาวธัญวรัตม์ ชำนาญพงษ์ ชื่อเล่น: ต้นเตย วัน/เดือน/ปี เกิด: วันที่ ๒๖ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลง อ่านนิยาย ชื่อ-สกุล: นางสาวปรียาวดี มาวิเศษ ชื่อเล่น: ขวัญ วัน/เดือน/ปี เกิด: วันที่ ๑๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ งานอดิเรก:

๒๐ ชื่อ-สกุล: นางสาวณิชาภัทร โพธิ์อ่อน ชื่อเล่น:ฟ้าใส วัน/เดือน/ปี เกิด วันที่ ๓๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก : อ่านนิยาย ชื่อ-สกุล: นางสาวศิริน จันทร์แก้ว ชื่อเล่น: โฟกัส วัน/เดือน/ปี เกิด: วันที่ ๕ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๕๐ งานอดิเรก: ฟังเพลง อ่านนิยาย ทำงานบ้าน แต่งนิยาย