MỤC LỤC 0. Các bản vẽ kỹ thuật công trình 1. Lịch sử phát triển của thành phố Hà Nội 2. Việc sử dụng các không gian 3. Trình tự trải nghiệm không gian 4. Câu chuyện về sự thay đổi 5. Câu chuyện về sự thay đổi của nguồn sáng dẫn đến sự thay đổi của việc sử dụng 6. Câu chuyện về kiến trúc sư và người sử dụng 7. Mối liên kết giữa kiến trúc và kiến trúc cảnh quan 8. Câu chuyện liên tưởng 9. Sự tu sửa công trình theo thời gian 10. Mô hình 11. Ký họa 3 10 24 33 41 47 57 65 74 80 93 95
0CÁC BẢN VẼ KỸ THUẬT CÔNG TRÌNH Mặt bằng tổng thể 4
Mặt bằng tầng 1 Mặt bằng tầng 2 Mặt đứng hướng Tây 5 Mặt đứng hướng Đông 6
Mặt đứng hướng Bắc Mặt đứng hướng Nam Mặt cắt A-A Mặt cắt 1-1 7 8
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI 1
QUY HOẠCH PHỐ CỔ HÀ NỘI TỪ TRƯỚC ĐẾN NAY Người Pháp đánh chiếm thành Hà Nội, đánh dấu sự hiện diện của quân đội Pháp tại Hà Nội, tập trung tại khu Đồn Thủy. Từ lúc này, người Pháp đã khởi công xây dựng các công trình kiên cố trên khu nhượng địa, chính thức mở đầu cho thời kỳ xây dựng quy mô của chính quyền Pháp ở Hà Nội và các tỉnh trong cả nước. 1873 1882 1888 Bản đồ Hà Nội năm 1882 Triều đình Huế nhượng một khu đất bên sông Hồng cho thực dân Pháp. Kể từ đó, Pháp quyết định quy hoạch lại khu vực trung tâm, chính là khu vực Hồ Gươm. Thực dân Pháp tập trung xây dựng ở Hà Nội để biến nơi này không chỉ là thủ phủ hành chính, chính trị của Bắc Kỳ thuộc Pháp, mà còn là thủ đô của liên bang Đông Dương. Giai đoạn 1888 - 1920 Pháp tập trung vào việc quy hoạch các công trình xây dựng. Điểm đáng chú ý trong giai đoạn này là quy hoạch và xây dựng phát triển theo xu hướng mới. Bên cạnh nhu cầu về sử dụng, người Pháp còn quan tâm nhiều đến thẩm mỹ kiến trúc của mỗi ngôi nhà. Toàn quyền Đông Dương đã sử dụng các kiến trúc sư giỏi từ Pháp và các thuộc địa khác để thiết kế các công trình lớn tại Hà Nội và một số thành phố khác. 1920 11 12
Giai đoạn 1920 - 1945: Ở phía nam hồ Hoàn Kiếm, người Pháp làm khu phố kiểu Âu. Biến nơi này thành khu phố trung tâm của Hà Nội với đầy đủ tiện nghi đô thị, phục vụ cho hoạt động kinh tế và việc cư trú của người Pháp. Khu phố Pháp hay còn gọi là khu phố Tây, gồm một loạt tuyến phố theo dạng ô cờ vuông vức. Trong đó có nhiều phố chạy ngang song song như phố Tràng Thi, Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo… 1926 1942 2017 Pháp quy hoạch lại khu phố cổ Hà Nội nhưng không can thiệp quy hoạch lớn mà chỉ mở rộng đường phố hoặc đặt các công trình ngầm, tiện ích hỗ trợ. Ngay cả đặt tên phố, tuy tên phố đã được đổi thành tiếng Pháp nhưng nghĩa vẫn giữ nguyên như vậy. 1924 Bản đồ quy hoạch Hà Nội năm 1926 1932 Bản đồ các khu phố Tây tại Hà Nội năm 1932 Diện tích nhượng đất cho Pháp từ 18 ha trở thành 12.000 ha. Kết quả này thể hiện quá trình quy hoạch, xây dựng và mở rộng phố Tây của thực dân Pháp. Bản đồ quận Hoàn Kiếm 2017 Không cảnh Hà Nội năm 1930 Cùng với đó là một loạt tuyến phố chạy dọc cắt những phố trên như phố Quán Sứ, Quang Trung, Bà Triệu, Hàng Bài, Ngô Quyền, Phan Chu Trinh… Các tuyến phố này có đường rộng cho xe, trên vỉa hè rợp bóng cây là chỗ dành cho người đi bộ, cùng với đó là hệ thống đèn chiếu sáng và thoát nước... Hai bên đường chủ yếu là biệt thự dành cho người Pháp nằm duyên dáng trong những khuôn viên rộng có sân vườn bao quanh. QUY HOẠCH PHỐ CỔ HÀ NỘI TỪ TRƯỚC ĐẾN NAY 13 14
1803 Vua Gia Long cho xây lại Thành Hà Nội theo kiểu Vauban dưới sự chỉ đạo của bốn kỹ sư Pháp. 1873 - 1900 Được gọi chung là kiến trúc thuộc địa tiền kỳ, với lối bố cục đối xứng và quy hoạch đường phố theo hình ô bàn cờ. Thời kỳ này, tình hình chính trị chưa ổn định, các công trình kiến trúc thuộc địa kiểu trại lính của quân đội Pháp được xây dựng nên nhằm củng cố vị trí cai trị của Pháp ở Bắc Kỳ. 1900 - 1920 Các đô thị cũ bắt đầu phát triển, các công trình nhà ở được xây dựng, chủ yếu là 2-3 tầng. Chịu ảnh hưởng bởi lối xây dựng kiểu Pháp, những căn nhà ở thị dân cũng dần thay đổi hình thức trang trí và mặt đứng công trình để phù hợp với cảnh quan quy hoạch. 1920 - 1945 Một trào lưu nổi trội trong giai đoạn này là Art Deco với những đặc trưng của kiến trúc hiện đại, trở thành một trào lưu mạnh, phát triển song song tồn tại với phong cách Đông Dương. Cả hai xu hướng này đều để lại nhiều tác phẩm kiến trúc có giá trị. KIẾN TRÚC THỜI KÌ PHÁP THUỘC TẠI HÀ NỘI iến trúc Pháp xâm nhập vào Việt Nam trải qua một quá trình lâu dài, cùng phát triển song song tồn tại với kiến trúc bản địa. Trong quá trình đó đã xuất hiện hai xu hướng trái ngược nhau: u hoá và chống u hoá cả về văn hoá, xã hội, nghệ thuật và kiến trúc. Vốn dĩ ban đầu kiến trúc Pháp du nhập vào Việt Nam qua con đường xâm lược, tuy vậy, chính quyền thực dân đã tạo lập ra những giá trị lớn lao về văn hóa, kiến trúc, thẩm mỹ đô thị… và để lại một kho tàng lớn các công trình kiến trúc độc đáo 15 16
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN BIỆT THỰ KHU VỰC PHỐ CỔ Khi người Pháp đô hộ Đông Dương thì Hà Nội được xem là thủ phủ của toàn cõi Đông Dương lúc bấy giờ về Chính trị, Văn hóa, Kinh tế. Các biệt thự Pháp cổ Hà Nội ra đời đã đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hoặc sinh hoạt kết hợp với kinh doanh của một bộ phận thị dân từ khoảng đầu thế kỷ 20, nhất là giới trí thức và tư sản người Việt-những người sớm tiếp xúc sớm với nền giáo dục và văn minh Pháp. ĐẦU THẾ KỶ 20 1898 - 1920 Thời kỳ tiến hành Chương trình khai thác thuộc địa lần thứ nhất ở Đông Dương, rất nhiều người Pháp mang theo cả gia đình sang Hà Nội làm ăn, sinh sống. SAU NGÀY GIẢI PHÓNG THỦ ĐÔ 10-10-1954 Nhiều chủ nhà đã di cư vào Nam, bỏ lại toàn bộ hoặc giao cho họ hàng quản lý. Nhà nước sau này thu lại những biệt thự vô chủ giao cho lại cho Sở Nhà Đất. Quận Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng có nhiều biệt thự mang phong cách pha trộn giữa Tây Âu và phương Đông. Khuôn viên chúng không rộng lắm, thường là 200 - 300m2 và nằm trên nhiều con phố như Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt, Hai Bà Trưng,.... Khu vực phố cổ Hà Nội Một căn nhà cổ tại Hà Nội Nhiều căn biệt thự có tuổi đời hàng trăm năm Bên cạnh giá trị cốt lõi của những ngôi biệt thự, sự thống nhất về giá trị tổng thể của khu phố Pháp chính là di sản kiến trúc đô thị lịch sử – một thành phần quan trọng góp phần tạo nên cấu trúc không gian đô thị khu vực nội đô lịch sử của Hà Nội 17 18
ĐẦU THẾ KỈ XX 1980 Nơi đây là trụ sở của NXB Văn học, tuy nhiên cũng có những hộ dân ở xen kẽ. CÂU CHUYỆN LỊCH SỬ CĂN BIỆT THỰ Biệt thự 49 Trần Hưng Đạo đã từng đổi chủ khá nhiều lần trong giai đoạn sau 1954. Một gia đình người Pháp được cho là chủ nhân của biệt thự này 1954 Đây là thời kỳ thực dân Pháp tiến hành khai thác thuộc địa lần thứ nhất ở Đông Dương, kiến trúc chủ yếu là các loại công thự, dinh thự, công sở hoặc dinh thự và đồng thời là nơi làm việc, tiếp khách của gia chủ Từ năm 1900 Chính quyền Pháp ở Đông Dương đã tiến hành công cuộc xây dựng các cơ quan đầu não ở Hà Nội với mục đích biến Hà Nội thành Thủ đô của Liên bang Đông Dương. Bởi vậy kiến trúc của thời kỳ này cũng được phát triển, tạo ra bước đột phá với bộ mặt của những căn nhà theo phong cách kiến trúc tân cổ điển. 19 20
Ngôi nhà được một cơ sở kinh doanh phong thủy thuê lại, tuy nhiên chỉ hoạt động một thời gian thì dời đi ĐẦU NHỮNG NĂM 2000 2005 2019 - 2023 Khu vực này từng được lên kế hoạch để xây dựng trụ sở của Sở Kế hoạch Đầu tư Hà Nội nhưng đã bị dừng triển khai dự án để thực hiện công tác giải phóng mặt bằng tạo quỹ đất sạch. Tổ chức nghiên cứu khảo sát kiến trúc hiện có để xây dựng đề án bảo tồn biệt thự mẫu 49 Trần Hưng Đạo làm trung tâm giao lưu văn hóa khu phố cũ. Hiện tại, công trình đang trong quá trình bảo tồn và sửa chữa. Dự kiến hoàn thành vào đầu năm 2023 và sẽ được đưa vào khai thác với chức năng là Trung tâm giao lưu Văn hóa phố Pháp của Hà Nội. Ngôi biệt thự trước khi được tu sửa, ở trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng UBND Q. Hoàn Kiếm đã tổ chức Lễ khởi công dự án bảo tồn, sửa chữa, chống xuống cấp biệt thự 49 Trần Hưng Đạo - 46 Hàng Bài. CÂU CHUYỆN LỊCH SỬ CĂN BIỆT THỰ 21 22
LỊCH SỬ PHỐ TRẦN HƯNG ĐẠO Phố Trần Hưng Đạo dài 2.150m, nối từ phố Trần Khánh Dư đến ga Hàng Cỏ, nay là ga Hà Nội. Thời Pháp phố mang tên Boulevard gam lotta. Sau Cách mạng tháng Tám được đổi thành phố Trần Hưng Đạo. Phố Trần Hưng Đạo cùng với các phố Lý Thường Kiệt, Hai Bà Trưng và Tràng Thi là dãy phố song song được xây dựng từ thời Pháp thuộc theo quy hoạch và kiến trúc Đông Dương, vắt ngang trung tâm thành phố, từ đông sang tây, là khu phố rợp bóng cổ thụ và là một trong những con đường đẹp nhất nhì Thủ đô. Phố Trần Hưng Đạo cũng còn nhiều di tích lịch sử như “Quảng trường 1/5” (trước là Nhà Đấu Xảo) nơi nổ ra cuộc mít tinh khổng lồ chiều 1/5/1938, kỷ niệm ngày Quốc tế lao động của thợ thuyền Hà Nội chống thực dân Pháp. Ngôi nhà 101 là nơi họp của Ủy ban khởi nghĩa lập kế hoạch tổ chức Tổng khởi nghĩa 19/8/1945. Nhà Đấu Xảo xưa là nơi tổ chức hội chợ, năm 1954 được xây dựng thành Nhà hát nhân dân ngoài trời cho đến 1970, Công đoàn Liên Xô cũ viện trợ xây dựng “Cung Văn hóa lao động Hữu nghị Việt-Xô." Đây là nơi diễn ra nhiều sự kiện chính trị, văn hóa của cả nước. Từ một khu phố Tây với nhiều biệt thự sang trọng nằm ẩn mình trong những khuôn viên rợp bóng cây, ngày nay phố được chỉnh trang với nhiều cửa hàng, trung tâm mua sắm, đại sứ quán, … vô cùng sầm uất. VIỆC SỬ DỤNG CÁC KHÔNG GIAN 2
Một số hình ảnh trong và ngoài công trình Khu đất được chia làm 2 không gian chính: I.Không gian sân vườn II.Không gian trong nhà 25 26
Không gian sân vườn của căn biệt thự khá rộng rãi I. Không gian sân vườn Để giảm bớt sự khô khan, cứng nhắc cũng như giảm bớt cái nóng oi ả ở phía tây công trình, bốn cây cổ thụ được trồng xung quanh căn nhà tạo nên một không gian đẹp và hài hòa hơn, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống con người. I. Không gian sân vườn Hiện tại, phần mặt ngoài của công trình đang được các công nhân gấp rút hoàn thiện. Bên hông căn biệt thự để la liệt các đồ đạc phục vụ việc sửa chữa. Phần lớn diện tích sân vườn là công trường xây dựng. Ngày 15/04/2023, triển lãm trưng bày HÀ NỘI - KHỞI ĐẦU MỘT ĐÔ THỊ KIỂU PHƯƠNG TÂY Ở ĐÔNG NAM Á đã được tổ chức ngay trong khu sân vườn của biệt thự số 49 Trần Hưng Đạo. 27
Tầng 1: Sơ đồ bố trí công năng tầng 1 Sơ đồ bố trí công năng tầng 2 II. Không gian trong nhà PHÒNG KHÁCH PHÒNG ĂN PHÒNG SINH HOẠT CHUNG SẢNH CHÍNH PHÒNG LÀM VIỆC WC PHÒNG LÀM VIỆC THANG PHÒNG NGỦ 1 PHÒNG NGỦ 2 SẢNH TẦNG 2 PHÒNG TẮM sảnh - phòng sinh hoạt chung - phòng bếp + phòng ăn - phòng khách - WC - phòng làm việc Tầng 2: sảnh - phòng sinh hoạt chung - phòng bếp + phòng ăn - phòng khách - WC - phòng làm việc Private space: là không gian riêng cho các thành viên trong gia đình được đặt chủ yếu trên tầng 2 như phòng ngủ, phòng tắm riêng, phòng làm việc. Đảm bảo tính riêng tư và tạo không gian thoải mái. Semi private space: phòng tắm chung và phòng sinh hoạt chung. mức độ riêng tư thấp và có thể được chia sẻ giữa các thành viên trong gia đình hoặc khách. Public space: các phòng ở tầng 1 như phòng khách, phòng ăn, sảnh, khu ngoài trời, khu tiếp khách. Là không gian mở, thu hút sự chú ý của khách đến với gia đình. SƠ ĐỒ BỐ TRÍ KHÔNG GIAN TRONG NHÀ 29 30
Dự kiến sau khi hoàn thành công việc bảo tồn, sửa chữa và chống xuống cấp, biệt thự này sẽ được đưa vào khai thác với chức năng là Trung tâm giao lưu văn hóa phố Pháp của Hà Nội. Định hướng khai thác công trình như một thiết chế văn hóa phục vụ cộng đồng là minh chứng rõ nét cho một chiến lược đồng bộ bao gồm cả hai khía cạnh bảo tồn và phát huy giá trị đối với một yếu tố di sản đô thị. VIỆC SỬ DỤNG KHÔNG GIAN CỦA BIỆT THỰ SAU CẢI TẠO 31
3TRÌNH TỰ TRẢI NGHIỆM KHÔNG GIAN
TRÌNH TỰ TRẢI NGHIỆM KHÔNG GIAN Quảng trường Đông Kinh nghĩa thục QUẢNG TRƯỜNG ĐÔNG KINH NGHĨA THỤC 01 02 Vườn hoa Lý Thái Tổ Nhà hát lớn 03 04 Biệt thự 49 Trần Hưng Đạo Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục Hà Nội là cầu nối trung tâm của các khu phố nổi tiếng sầm uất của thủ đô. Nơi đây không chỉ là di tích lịch sử in hằn trong ký ức của người dân thủ đô mà ngày nay còn đóng vai trò là một địa điểm nhộn nhịp, thu hút du lịch hàng đầu. Vào những dịp đặc biệt như “Đếm Ngược Mừng Năm Mới” hay tổ chức các show biểu diễn hoành tráng thì đây luôn là địa điểm được ưu tiên lựa chọn bởi vị trí vô cùng đắc địa của nó. 35
VƯỜN HOA LÝ THÁI TỔ NHÀ HÁT LỚN Nhà hát lớn Hà Nội, biểu tượng của di sản kiến trúc và nghệ thuật Pháp còn lưu lại ở Thủ đô thân yêu. Đến với nơi này, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một tuyệt tác nghệ thuật với sự kết hợp của nhiều phong cách kiến trúc khác nhau. Trên hết, Nhà hát Lớn còn là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích các loại hình nghệ thuật hàn lâm, cổ điển. Ai đã đến Hà Nội đều mong được dạo bước quanh hồ Hoàn Kiếm - trung tâm của Thủ đô, không gian kiến trúc cảnh quan huyền thoại và thấm đậm dấu ấn từ lịch sử phát triển Thăng Long - Hà Nội. Ở đây có vườn hoa Lý Thái Tổ, không gian công cộng, điểm nhấn thu hút mọi lứa tuổi, nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, lịch sử của Thủ đô. 37
BIỆT THỰ 49 TRẦN HƯNG ĐẠO Công trình có 2 mặt tiếp xúc với đường vì thế sẽ có 2 hướng tiếp cận công trình từ đường Trần Hưng Đạo và phố Hàng Bài. Về hướng tiếp xúc từ đường Trần Hưng Đạo chúng ta sẽ đi vào cổng chính của căn nhà, bao quanh là hệ thống hàng rào là một trong những chi tiết thường thấy ở các biệt thự Pháp cổ tại Hà Nội. Và điểm đến cuối cùng trong cuộc hành trình sẽ là số 49 Trần Hưng Đạo nơi đây đang được trùng tu, tôn tạo để trở thành Trung tâm giao lưu văn hoá phố Pháp của Hà Nội. Định hướng khai thác công trình như một thiết chế văn hoá phục vụ cộng đồng cho thấy rõ một chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị đối với một yếu tố di sản đô thị. Sau lớp hàng rào là một khoảng không khá rộng với tổng diện tích lên đến gần 1000m2 gồm khối nhà chính và các khoảng sân vườn. Trước đây khoảng sân có rất nhiều cây cối nhưng hiện tại do đang trùng tu nên nhiều cây đã bị đốn bớt chỉ giữ lại 4 cây lớn trong khuôn viên. Hiện tại phía bên phải cổng chính là lán dựng lên dành cho công nhân và phía bên trong cùng là một móng nhà đã được phá dỡ. Có thể đây là nhà ở của giúp việc và khu công trình phụ. Ấn tượng đầu tiên khi nhìn vào công trình này có lẽ là việc nó giữ lại khá nguyên vẹn những cấu trúc ban đầu điển hình cho các công trình được Pháp xây dựng tại Hà Nội. Những căn biệt thự mang đậm dấu ấn kiến trúc Pháp đặc trưng với những bộ mái, kiểu dáng cửa sổ, dầm cột, console cùng với những thay đổi để phù hợp với khí hậu, điều kiện tự nhiên tạo nên một nét rất riêng chỉ có ở Việt Nam. Đầu tiên khi bước vào cửa chính sẽ là sảnh chính có diện tích khá lớn so với tổng thể ngôi nhà và thông với hầu hết các không gian của tầng 1. Nếu đi thẳng từ sảnh chính vào trong là một khoảng không gian khá rộng và có lẽ thích hợp để làm phòng sinh hoạt chung hoặc phòng khách. Cũng từ sảnh chính nếu đi về phía tay trái có thể chia làm 2 phòng, một là để làm phòng ăn và phòng còn lại thông với phòng khách có thể dùng để tiếp khách của chủ nhà. Nếu đi về phía tay phải sẽ là cầu thang xoắn nằm trong một khối nhà hình trụ tròn, đây cũng là một trong những điểm nhấn khá đặc biệt của công trình này. Dọc theo cầu thang là 3 cửa sổ lớn giúp lấy được khá nhiều ánh sáng tự nhiên. Phía bên phải sảnh tầng 2 là phòng tắm và phòng vệ sinh. Các phòng ngủ và phòng làm việc đều có cửa sổ nhìn ra 2 con đường rất thoáng, có 2 ban công nhỏ ở phòng ngủ và phòng làm việc giúp căn nhà trở nên thông thoáng hơn. Đi lên cầu thang là sảnh của tầng 2 cũng là nút giao thông chính của tầng này. Tầng 2 được chia làm 5 phòng riêng biệt tuy nhiên phòng nào cũng có cửa thông sang phòng bên cạnh.Trong đó 2 phòng có lò sưởi đó là phòng phía bên trái sảnh và phòng ngay giữa sảnh đây có lẽ là 2 phòng ngủ cùng với một phòng phía bên trái sảnh ở phía trước có lẽ là phòng đọc sách hoặc làm việc của gia chủ. TRẢI NGHIỆM KHÔNG GIAN TRONG CÔNG TRÌNH 39 40
4 CÂU CHUYỆN VỀ SỰ THAY ĐỔI Hiện nay biệt thự đã được chính quyền quận Hoàn Kiếm tu sửa thành không gian lưu trữ di sản văn hóa. Một công trình công cộng vẫn giữ nguyên được các giá trị lịch sử, kiến trúc nhưng lại mang một sự thay đổi lớn về ý nghĩa sử dụng. 42
Từ những tư liệu lịch sử nêu trên ta biết được biệt thự số 49 phố Trần Hưng Đạo là nơi một cặp vợ chồng người Pháp cùng 4 người con sinh sống. Hình ảnh gia đình được cho là chủ nhân căn biệt thự. Dựa vào vị trí đắc địa nằm giữa trung tâm thành phố, có thể nói chủ nhân căn nhà chính là một trong những viên chức cao cấp trong bộ máy cai trị. Ảnh từ Alamy năm 2018 Căn biệt thự không chỉ là nơi ở mà còn là giá trị thể hiện sự bề thế, quyền uy của gia chủ. Đồng thời cũng là nơi tiếp đãi những vị khách quý. Thiết kế quen thuộc với những ngôi nhà thường thấy ở Pháp đầu thế kỷ XX. Ảnh minh hoạ về lối sống của người Pháp đầu TK 20 Ảnh minh hoạ về lối sống của người Pháp đầu TK 20 SỰ THAY ĐỔI ĐẦU THẾ KỶ XX Hình ảnh minh hoạ biệt thự ở Pháp với khối nhà công trình phụ. Trong những gia đình quyền thế trước đây, thường có nhiều hơn một người giúp việc để người chủ hàng ngày sẽ sống thảnh thơi, thư thái như những quý tộc châu Âu điển hình. Không gian của người giúp việc có thể là một công trình phụ tách biệt so với nhà chính được xây dựng với mục đích làm bếp và nơi ở của người giúp việc. Do đó ta có thể đoán rằng, biệt thự 49 Trần Hưng Đạo cũng đã từng có một công trình phụ. Từ những dữ liệu mà nhóm thu thập được tại công trình, nhìn vào mặt bằng hiện trạng và số người sinh sống trong gia đình viên chức người Pháp thời ấy, ta có thể đoán được cách mà từng phần không gian ban đầu được sử dụng ra sao. Đầu tiên là không gian cho người giúp việc. Ảnh minh họa chụp bởi: Vũ Đức Anh. Hình ảnh hiện trạng biệt thự trước khi trùng tu. Hơn nửa thế kỷ sau, khi người Pháp đã rời đi, biệt thự không còn thuộc sở hữu của gia đình quý tộc Pháp do đó cũng không còn người giúp việc, công trình phụ có thể đã bị phá bỏ do đã quá cũ nát. Không gian lúc này nhường chỗ cho những nhà ở cơi nới của người dân. Có khoảng thời gian có tới 5 hộ gia đình cùng ở trong khuôn viên căn biệt thự. 2019 43 44
Sau vài năm, khi bọn trẻ đã lớn có lẽ lúc này căn nhà sẽ được tái cấu trúc để tạo ra nhiều không gian ngủ hơn đủ để đáp ứng nhu cầu của các thành viên trong gia đình. PHÒNG NGỦ Theo văn hóa phương tây, phần lớn trẻ em khi còn nhỏ sẽ được sắp xếp ngủ chung trong một phòng do đó khả năng cao những đứa trẻ - con chủ nhà sẽ ở chung một phòng vì khi căn biệt thự được hoàn thành, chúng vẫn còn khá nhỏ. Ảnh minh họa về một gia đình khá giả ở Châu Âu thời bấy giờ. Ảnh minh họa về ngăn cách không gian . VƯỜN MÙA ĐÔNG Nhìn vào mặt bằng tầng một ta còn thấy được một không gian gọi là ‘vườn mùa đông’ - đây là nơi có nhiều cây xanh, hướng thẳng ra vườn với quang cảnh xanh mát rợp bóng cây. Có thể thấy khu vực này đã từng là nơi thư giãn lý tưởng của vợ chồng chủ nhà. Hình ảnh mặt bằng phá dỡ nhóm thu thập được từ công trình. Vườn mùa đông như một nhà kính thu nhỏ nằm ngay bên trong căn biệt thự. Do khí hậu Châu Âu vào mùa đông tương đối khắc nghiệt nên người ta đã xây những ‘căn vườn mùa đông’ để giữ được không gian xanh xuyên suốt mùa đông lạnh giá. Hình ảnh minh họa quý tộc Châu Âu ngồi đọc sách tại ‘vườn mùa đông’. Hình ảnh minh họa vườn mùa đông. Hình ảnh minh họa mùa đông ở Châu Âu. Hình ảnh mặt bằng công trình. Hình ảnh mặt bằng tu sửa. Nhưng sau gần một thế kỷ với nhiều biến động, không gian này dường như đã biến mất hoàn toàn để thế chỗ cho một căn phòng phù hợp hơn với lối sống của những người chủ mới, cụ thể là người dân lao động. 45 46
48
49 50
51 52
53 54
55 56
6 CÂU CHUYỆN VỀ KIẾN TRÚC SƯ VÀ NGƯỜI SỬ DỤNG Thông tin về KTS thiết kế biệt thự Người sử dụng Chuyện từ những người dân sống gần biệt thự Nguồn thông tin Quá trình tiếp cận Biệt thự
Được giao nhiệm vụ môn Nghiên cứu thực địa tại căn biệt thự Pháp cổ 49 Trần Hưng Đạo, nhóm 2 chúng tôi đã rất hào hứng, đón nhận nhiệm vụ và nhanh chóng tiếp cận công trình để tiến hành tìm hiểu, đo đạc cũng như thu thập tài liệu để hoàn thiện môn. Khoảng thời gian đầu, giảng viên hướng dẫn nhóm 2 chúng tôi là thầy Nguyễn Hoàng Phương đã trực tiếp nói chuyện với Kĩ sư để chúng tôi được phép tiếp cận công trình, vì công trình này cho đến giờ vẫn đang được tu sửa và hoàn thiện cho nên để đảm bảo an toàn cho sinh viên cũng như kết cấu của công trình, chúng tôi chỉ được phép đo đạc phần ngoại thất và khuôn viên biệt thự. Trong quá trình khảo sát biệt thự 49 Trần Hưng Đạo, giảng viên hướng dẫn đã nhận thấy được sự lệch lạc trong cách tiến hành làm việc của chúng tôi nên đã tạo điều kiện tập huấn cho chúng tôi tại Hội quán Quảng Đông số 22 Hàng Buồm, về cách nghiên cứu, đo đạc, khảo sát thực địa của các KTS. Cả nhóm chúng tôi đã dần làm quen với cách làm việc của bộ môn mà lần đầu tiên đi khảo sát trực tiếp công trình. Rất may khoảng thời gian sau đó, công trình đã vững chãi hơn nhờ việc đảm bảo các kết cấu nên chúng tôi đã được phép vào trong nghiên cứu công năng của biệt thự. Chúng tôi tiếp cận, chia nhóm để thu thập thông tin từ tất cả nguồn tin trên các trang web, những người dân xung quanh công trình hay kể cả trao đổi với các kỹ sư và thợ xây đang thi công ở đó để tổng hợp lại, chỉ ra những phần chưa khớp của các nhóm để tiến hành sửa đổi. Giai đoạn kết thúc môn, nhóm nhanh chóng hoàn thiện các phần nội dung, sơ đồ hóa thông tin và các khâu đoạn thiết kế để cho được một công trình nghiên cứu tốt nhất. 19/02/2023 23/02/2023 02/03/2023 01/04/2023 End. 59 60
THÔNG TIN VỀ KTS THIẾT KẾ BIỆT THỰ Bên cạnh các yêu cầu đặc thù về vấn đề bảo tồn, điểm đặc thù của dự án này còn nằm ở sự phức tạp trong chuyển đổi công năng Khi công trình đòi hỏi vừa giữ nguyên được hình dáng cũ, đồng thời phải đáp ứng được các công năng mới khi đưa vào sử dụng. Vấn đề bảo tồn biệt thự Pháp cổ tại Hà Nội đã được đặt ra từ những năm 90 của thế kỷ trước. Ông Nghiêm đánh giá, di sản kiến trúc Pháp ở Hà Nội rất đa dạng theo từng giai đoạn lịch sử với nhiều kiểu kiến trúc… Nhưng theo ông Nghiêm, có những tiêu chí đánh giá khác nhau về công trình thuộc diện bảo tồn hay không. GS. TS. KTS Hoàng Đạo Kính Hà Nội là đô thị sở hữu di sản, gồm khu phố cổ, khu phố thời Pháp thuộc... Nghệ thuật tạo cảnh Việt Nam dung hoà, ứng xử mềm mại, khai thác tối đa, phát huy cái tự nhiên và cái của mình một cách nhuần nhị. Cái đẹp của Hà Nội chính trong sự nhuần nhị, hoà quyện giữa khu phố tây và ta, hài hoà với nền cảnh quan thiên nhiên. Di sản trong các đô thị giống như các sinh thể, chúng có đời sống riêng. Vì vậy chúng ta nên ứng xử đúng đắn với các di sản này. Việc cải tạo, tu bổ các biệt thự cổ thành những địa chỉ giao lưu văn hóa của Thủ đô, với nhiều hoạt động quảng bá và phát huy các giá trị di sản văn hóa, kiến trúc của Hà Nội là điều đáng làm. KTS Nguyễn Hoàng Phương (ban quản lý hồ Hoàn kiếm và phố cổ Hà Nội) KTS Đào Ngọc Nghiêm nguyên Kiến trúc sư Trưởng TP Hà Nội Trong suốt quá trình thực hiện phần nghiên cứu khoa học này, lượng thông tin về kiến trúc sư cũng như người đã từng sử dụng căn biệt thự này hầu như đã mất dần theo thời gian, mục đích sử dụng khu đất và người trông coi được thay đổi liên tục 61 62
NGƯỜI SỬ DỤNG 2007 1942 Đầu những năm 2000 2011 Ngôi nhà được một cơ sở kinh doanh phong thủy thuê lại, tuy nhiên chỉ hoạt động một thời gian thì rời đi. Các khu phố Pháp bắt đầu được rà soát và kiểm kê hiện trạng bởi các chuyên gia đến từ Ile de France - Cơ quan hợp tác quốc tế vùng Thủ đô Paris, Pháp. Kết quả rà soát của chuyên gia cho biết, biệt thự 49 Trần Hưng Đạo lúc ấy giống như biệt thự bị bỏ hoang, tương tự rất nhiều các biệt thự Pháp cổ khác trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Chỉ có một vài hàng quán tự do buôn bán xung quanh Dưới sự quản lý của các cơ quan nhà nước, họ đã cấp phép sử dụng biệt thự cho 05 hộ gia đình. Nhưng các hộ lại không ở trong biệt thự mà xây thêm những nhà ở cơi nới xung quanh, một phần lý do là căn biệt thự đã quá cũ nát. Tổ chức nghiên cứu khảo sát kiến trúc hiện có để xây dựng đề án bảo tồn biệt thự mẫu 49 Trần Hưng Đạo làm trung tâm giao lưu văn hóa khu phố cũ. 2019 Biệt thự 49 Trần Hưng Đạo vẫn đang trong quá trình tu sửa và hoàn thiện, với đội ngũ xây dựng ngày đêm làm việc. Họ dựng một chòi nghỉ ở cạnh cổng phía mặt đường Trần Hưng Đạo để làm việc và nghỉ ngơi tại công trường. 2023 Tương lai Dự kiến sau khi hoàn thành công việc bảo tồn, sửa chữa và chống xuống cấp, biệt thự 46 Hàng Bài - 49 Trần Hưng Đạo sẽ được đưa vào khai thác với chức năng là Trung tâm giao lưu văn hóa phố Pháp của Hà Nội. Những người yêu di sản của Hà Nội khi đến đây sẽ được tìm hiểu về quá trình hình thành khu phố Pháp, những ảnh hưởng và giao thoa văn hóa Pháp-Việt không chỉ về mặt kiến trúc, đô thị mà trong cả lối sống trong suốt giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20. 63 64
7MỐI LIÊN KẾT GIỮA KIẾN TRÚC VÀ KIẾN TRÚC CẢNH QUAN
CẢNH QUAN PHỐ HÀNG BÀI Là một tuyến phố hiện đại, một trục giao thông quan trọng nằm trong khu trung tâm của thủ đô. Dân cư khá đông đúc, phân bố chủ yếu ở phía sau trục đường lớn và trong các ngõ ngách. Hoạt động kinh doanh nhộn nhịp và sầm uất. Đầu phố tiếp giáp hồ Gươm là khu Trung Tâm Thương Mại Tràng Tiền Plaza.Trải dọc tuyến phố còn có nhiều nhà hàng, shop thời trang, quán cà phê, hiệu thuốc,...Nằm ở giữa phố có các cơ quan lớn, công ty và trường học, Rạp Tháng 8... CẢNH QUAN PHỐ TRẦN HƯNG ĐẠO Từ một “khu phố Pháp” với nhiều biệt thự sang trọng với những khuôn viên rợp bóng cây, ngày nay phố được chỉnh trang khang trang hơn, là nơi tọa lạc của nhiều cơ quan ngoại giao: Đại sứ quán Cộng hòa Pháp, Tổ chức Y tế thế giới WHO, Đại sứ quán Cộng hòa Ấn Độ... Đường phố Trần Hưng Đạo dài, rộng, thông thoáng, có nhiều trụ sở của các cơ quan Nhà nước từ Trung ương đến Hà Nội: Bộ Giao thông vận tải, Sở Công an Hà Nội, Bộ Tài chính... đều rất khang trang, hoành tráng, hiện đại, xứng tầm thời kinh tế hội nhập. 67 68
Mật độ cây xanh ở mức khá cao tuy nhiên mật độ xây dựng cao làm cho mức nhiệt vào những ngày nắng nóng không được cải thiện một cách rõ rệt. Bên cạnh đó cây xanh có độ cao trung bình trên 15m có thể gây cản trở tầm nhìn của căn nhà. Biệt thự 49 Trần Hưng Đạo nằm trên khu đất thuộc ô phố có mật độ xây dựng cao, cây xanh chủ yếu là các khoảng nhỏ dọc theo trục vỉa hè hướng vào các giao lộ. Nhiều cây xanh có tuổi đời lâu năm trở thành mái dù tự nhiên cho các hoạt động kinh doanh tạm thời, bán quán, cắt tóc,… CÂU CHUYỆN VỀ CÂY XANH Số lượng Loại cây 1 Cây sanh 1 Cây sấu 1 Cây hoa sữa 1 Cây cơm nguội Khu vực xung quanh biệt thự 49 Trần Hưng Đạo bốn mùa rợp bóng cây sấu có tuổi đời hơn nửa thế kỉ được kiến trúc sư người Pháp quy hoạch theo kiểu đô thị châu Âu vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Diện tích sân vườn được phủ bóng còn hạn chế do hầu hết cây đã bị chặt bớt với mục đích cải tạo biệt thự. Sơ đồ ảnh hưởng của cây đến tầm nhìn từ trong công trình CÁC LOẠI CÂY ĐƯỢC TRỒNG TRONG KHU ĐẤT 70
CÂU CHUYỆN VỀ TIẾNG ỒN Cùng với đó vấn đề về tiếng ồn phát ra từ các khu dân cư và các phương tiện giao thông là khá thường xuyên đặc biệt là vào những giờ cao điểm. Bên cạnh đó trên phố Hàng Bài có nhiều nhà dân bán hàng kinh doanh tạo nên nhiều tiếng ồn. Sơ đồ cây xanh ngăn tiếng ồn tác động vào công trình 71
Tuy nhiên vào những ngày cuối tuần hay nghỉ lễ, phố Hàng Bài lại là một trong những tuyến phố tắc nghẽn bậc nhất bởi dòng người đông đúc ùn ùn đổ ra phố đi bộ. Đường phố Trần Hưng Đạo dài, rộng, thông thoáng, không bị ùn tắc giao thông kể cả giờ cao điểm. Mặc dù là nơi quy hoạch phát triển cách đây hàng trăm năm nhưng chính việc xây dựng hợp lý và khoa học theo dạng ô bàn cờ nên đây là một trong những lý do khiến nơi đây không xuất hiện cảnh ùn tắc giao thông trong khung giờ cao điểm. CÂU CHUYỆN VỀ GIAO THÔNG NHANH CHẬM CÂU CHUYỆN LIÊN TƯỞNG 8 73
LIÊN TƯỞNG TỚI HÌNH ẢNH PHÁO ĐÀI PHÁO ĐÀI DEHLI - PHÁO ĐÀI ĐỎ (ẤN ĐỘ) Pháo đài Dehli, còn gọi là Lal Qil'ah, hay Lal Qila có nghĩa là Pháo đài Đỏ, là một pháo đài lịch sử nằm tại thành phố Dehli, Ấn Độ. Đây là nơi cư ngụ chính của các hoàng đế Mogul trong gần 200 năm, cho đến năm 1856 BIỆT THỰ 49 TRẦN HƯNG ĐẠO Bề ngoài công trình làm ta liên tưởng tới hình ảnh tòa pháo đài cổ. Trong lịch sử hình ảnh pháo đài luôn là nguồn cảm hứng về sự ngoan cường cho rất nhiều tác phẩm nghệ thuật ở nhiều thể loại. LIÊN TƯỞNG HÌNH ẢNH LÂU ĐÀI Lâu đài bắt nguồn từ việc nâng cấp các tường thành, rào chắn của những điểm cư trú công cộng và phát triển lên thành một cứ điểm phòng thủ để bảo vệ đời sống ở bên trong. Đặc điểm của lâu đài chính là tường cao, hào sâu, có nhiều lầu. Thông thường các lâu đài ở châu Âu trung cổ được thiết kế có hình vuông, những bức tường có thể xây khoanh tròn, trên lâu đài có nhiều tháp canh, tường thành được xây dựng bằng chất liệu đá. Xung quanh lâu đài bao quanh một hào nước sâu. Biệt thự 49 Trần Hưng Đạo ảnh hưởng bởi sự giao thoa văn hóa Pháp - Việt về mặt kiến trúc trong suốt giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20. Có lẽ chính bởi vậy, bề ngoài công trình trông như một tòa lâu đài của quý tộc phương Tây. 75 76
SỰ TƯƠNG ĐỒNG GIỮA HÌNH ẢNH MÁY CHIẾU BÓNG VỚI THIẾT KẾ MẶT BẰNG Phóng tầm mắt ra xa, mặt bằng công trình trông giống 1 chiếc máy chiếu bóng - lưu trữ chiều dài lịch sử. MÁY CHIẾU Có lẽ ít ai ngờ tới, sự ra đời của máy chiếu đã bắt đầu từ thế kỷ 15 bắt nguồn từ Johannes de Fontana vào năm 1420. Chiếc máy chiếu đầu tiên này đơn giản đến không ngờ, khi ông muốn có 1 hình ảnh nhỏ được chiếu trên bề mặt có kích thước lớn hơn ông đã vẽ tranh lên màng mỏng đặt trên 1 khung hình mờ. Sau đó ông sử dụng ánh sáng chiếu qua rọi lên 1 bề mặt nhẵn. Lối ra của tòa nhà được ví giống như ống kính chiếu phát ảnh ra cũng như việc con người chuyển giao giữa không gian này qua không gian khác. Sự thay đổi về mặt không gian giữa trong ra ngoài như việc máy chiếu bóng thu và phát ảnh qua ống kính chiếu. LỐI RA VÀO - ỐNG KÍNH CHIẾU Phần thang như chính cuộn phim của máy chiếu bóng. là cầu nối , là nơi vận chuyển hình ảnh đồng thời là nơi liên kết các bộ phận trong biệt thự. PHẦN THANG - CUỘN PHIM Phần khung mặt bằng của biệt thự được ví như một buồng máy, chức năng chính của nó là tạo ảnh và xử lý hình ảnh, như con người tạo ra sự sống, sự hòa hợp và vận động bên trong chính căn nhà của mình. Đấy là điều quan trọng cũng như là linh hồn của cả tòa nhà. PHẦN KHUNG MẶT BẰNG - BUỒNG MÁY 77 78
SỰ TU SỬA CÔNG TRÌNH THEO THỜI GIAN 9
20/02/2023 BẮT ĐẦU TU SỬA, BẢO TỒN 27/04/2022 01 THỰC ĐỊA LẦN 1 02 THỰC ĐỊA LẦN 3 03 THỰC ĐỊA LẦN 2 23/03/2023 04 02/03/2023 81 82
Công trình có sự xuống cấp nghiêm trọng với các bức tường bong tróc và xuất hiện những vết nứt nham nhở. Tuy nhiên, xét về mặt thời gian, đây cũng có thể coi là một công trình có độ bền vững cao và có ý nghĩa về mặt lịch sử, mang đặc điểm của kiến trúc Pháp - một nét đặc thù của Thủ đô Hà Nội (có rất nhiều công trình tại Hà Nội được xây dựng từ thời Pháp). TRẠNG THÁI CÔNG TRÌNH Một số mẫu gạch được sử dụng tại công trình Hầu hết tường đã bong tróc, lộ ra phần gạch xây Khoảng lưu thông hình trụ gồm nhiều cửa sổ Tường bao biệt thự còn sót lại ở phía đường Trần Hưng Đạo BẮT ĐẦU TU SỬA 27/04/2022 83 84
NGHIÊN CỨU CÔNG TRÌNH NGÀY 20/02/2023 Công trình đã được sơn và sửa lại phần tường bao Bản phác thảo của nhóm sau buổi đầu khảo sát ngoại thất công trình. NGHIÊN CỨU CÔNG TRÌNH NGÀY 02/03/2023 Trong buổi thứ 2, nhóm đã hoàn thành việc đo đạc bên trong công trình và thực hiện các bản vẽ kỹ thuật, vẽ 3D. Tầng 1 đã hoàn thành phân chia các phòng, tầng 2 vẫn chưa hoàn thiện phần sàn. 85 86
NGHIÊN CỨU CÔNG TRÌNH NGÀY 23/03/2023 Trong lần 3 đi khảo sát, trong quá trình cải tạo, phần dưới nền sân đất hiện tại của công trình mới phát hiện ra nền gạch lát đường, sân nguyên gốc. Tại công trình, người ta đã đào sâu xuống khoảng 50cm để khảo cổ phần nền gạch. Theo như quan sát, nhóm nghiên cứu cho rằng đây là nền gạch cũ đầu tiên của phần sân, sau đó sân được nâng lên để không bị thấp so với mặt đường bên ngoài công trình. 88
CREDITS: This presentation template was created by Slidesgo, including icons by Flaticon, and infographics & images by Freepik Bên cạnh đó, việc sơn sửa lại phần bên ngoài của công trình cũng đang được hoàn thiện. Có nhiều ý kiến của người dân cho rằng, tu sửa lại công trình này là khá tốn kém so với việc phá bỏ và xây lại một biệt thự khác giống như vậy, đồng thời họ cũng lo ngại công trình này có thiết kế quá cũ, bất tiện và thiếu an toàn do đã trải qua cả thế kỷ. Tuy nhiên, nếu nghĩ sâu hơn, biệt thự 49 Trần Hưng Đạo được giữ lại vì đây là di sản của thời Pháp, trùng tu di sản không chỉ ở góc độ kỹ thuật mà còn về nhìn nhận về mặt lịch sử, văn hóa và kinh tế. Thêm vào đó, công trình sử dụng các vật liệu địa phương nên phù hợp với khí hậu Việt Nam nói chung và Thủ đô Hà Nội nói riêng, đó cũng là lý do mà nó đã tồn tại đến tận ngày nay và quá trình tu sửa vẫn diễn ra tốt đẹp. 90 89
Quá trình tu sửa vẫn đang tiếp diễn nhưng phần ngoại thất đã tương đối hoàn chỉnh khi nhìn từ bên ngoài. Với những bức tưởng kết hợp giữa màu vàng và đỏ đã khiến cho công trình nhận về nhiều ý kiến trái chiều về tự tu sửa, khi nhiều người cho rằng nó không mang nét kiến trúc Pháp (như các công trình thường thấy có màu sắc vàng nhạt). Tuy nhiên, ở một số tài liệu, các công trình kiến trúc Pháp cổ là chất liệu khác nhưng màu sắc có sự tương đồng như công trình này. Hơn nữa, trạng thái công trình trước khi tu sửa cũng không hoàn toàn tương ứng với công trình ban đầu do đã trải qua hàng trăm năm, nhưng cảm quan của chúng ta lại cho rằng đó là hình dạng công trình ban đầu, từ đó cho rằng màu sắc công trình biệt thự là không phù hợp. CÔNG TRÌNH QUAN SÁT ĐƯỢC VÀO NGÀY 09/04/2023 Những tòa nhà tại Hà Nội. Nhà thờ Bùi Chu 135 tuổi. Một số tài liệu về các công trình kiến trúc Pháp tương tự: Mặt tường trước khi tu sửa. 91
MÔ HÌNH 93
Ký họa: Lê Hữu Phước Ký họa: Nguyễn Huy Hoàng Ký họa: Nguyễn Thị Thu Hà Ký họa: Nguyễn Đức Thắng Ký họa: Nguyễn Hồng Hương Giang Ký họa: Trần Thị Xuân Lúa 95 96
DANH SÁCH THÀNH VIÊN NHÓM Phùng Nhật Mai MSV: 2151010207 Trưởng nhóm Nguyễn Thị Thu Hà MSV: 2151010098 Phó nhóm Trần Thị Khánh Linh MSV: 2151010195 Nguyễn Hồng Hương Giang MSV: 2151010092 Trần Phương Anh MSV: 2151010020 Mai Hương MSV: 2151010148 Ngô Thảo Phương MSV: 2151010414 Nguyễn Đức Thắng MSV: 2151010312 Nguyễn Huy Hoàng MSV: 2151010129 Nguyễn Thị Linh MSV: 2151010191 Nguyễn Duy Hưng MSV: 2151010142 Lê Hữu Phước MSV: 2151010282 Trần Thị Xuân Lúa MSV: 2151010201 97 98 Long Quỳnh Nhi MSV: 2151010263 Dương Văn Đặng MSV: 2151010046 Đinh Quang Đạt MSV: 2151010048
THANKS FOR READING!