The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Chiangmai Ram Hospital, 2019-11-14 01:53:54

merged (pdf.io) (1)

merged (pdf.io) (1)

¤ÙÁ‹ ×Í...
¤³Ø áÁÁ‹ ×ÍãËÁ‹

Safe Motherhood & Smart Child
by Chiangmai Ram Hospital

สารบญั หน้า

การตงั้ ครรภ์ 2
การเตบิ โตและพฒั นาการของทารกในครรภ์ 5
การวางแผนการดแู ลขณะตงั้ ครรภ์ 7
การฝากครรภ์, Antenatal care (ANC) 9
อาการทพ่ี บขณะตงั้ ครรภ์ 13
การปฏบิ ตั ติ วั ระหว่างตงั้ ครรภ์ 15
โภชนาการสาหรบั หญงิ ตงั้ ครรภ์ 18
เทคนคิ การพฒั นาคณุ ภาพทารกกอ่ นคลอด 22
การฝึกผ่อนคลาย 25
การฝึกหายใจสาหรบั คลอด 27
การบรหิ ารร่างกาย
32
การคลอด 35
การเตรยี มพรอ้ มก่อนคลอด
ระยะเวลาคลอด 40

การปฏบิ ตั สิ าหรบั คุณแมห่ ลงั คลอด 45
การปฏบิ ตั ติ วั หลงั คลอด 61
63
การดูแลทารกแรกเกดิ
การดูแลทารกแรกเกดิ ถงึ 1 เดอื น
การพบั ผา้ ออ้ มแบบต่าง ๆ
นมแม่ตน้ ทนุ ทด่ี ขี องสมอง

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 2

การเจริญเติบโตและพฒั นาการของทารกในครรภ์

มนุษยเ์ ป็นสตั วเ์ ลย้ี งลกู ดว้ ยนมทจ่ี ดั ว่าเป็นสตั วป์ ระเสรฐิ ความประเสรฐิ กว่าสตั วเ์ ล้ยี งลูกดว้ ยนมอน่ื ๆ
ของมนุษย์ คอื การมสี มองทม่ี คี วามสลบั ซบั ซอ้ นในการทางานมากกว่าสตั วช์ นดิ ใด ๆ ในโลก อกี ทัง้ ยงั มี
ความรสู้ กึ นึกคดิ สามารถถ่ายทอดออกมาทางกายและใจ คณุ พอ่ คณุ แม่เช่อื มไหมคะว่าลกู ของคณุ สามารถรบั รไู้ ด้
ตงั้ แต่อยใู่ นครรภ์ ประสาทสมั ผสั ทงั้ 5 ไดแ้ ก่ หู ตา จมกู ลน้ิ และกายสมั ผสั เรมิ่ พฒั นามาตงั้ แตย่ งั เป็นตวั ออ่ น
การแพทยส์ มยั ใหม่ทราบแลว้ ว่าทารกนนั้ สามารถท่จี ะรบั รกู้ ารสมั ผสั การเคลอ่ื นไหว ไดย้ นิ เสยี ง มองเหน็ แสง
รวมทงั้ มกี ารตอบสนองไดต้ งั้ แตอ่ ย่ใู นทอ้ งแม่ ดงั นนั้ การทราบว่า ลกู ในทอ้ งของเรามกี ารเจรญิ เตบิ โต และ
พฒั นาการ การเรยี นรเู้ ป็นอยา่ งไร จะช่วยใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมเ่ ขา้ ใจ และทาการสง่ เสรมิ พฒั นาการของทารกตงั้ แต่
ก่อนคลอดไดเ้ ป็นอย่างดี

เดือนที่ 1 ไขไ่ ดร้ บั การผสมกบั อสจุ แิ ลว้ จะมกี ารแบ่งเซลล์ เพมิ่ จานวน พฒั นาไปเป็นตวั อ่อน ตวั ออ่ นจะ
เดนิ ทางมาฝังตวั ในโพรงมดลกู ซงึ่ เป็นทอ่ี ยู่อนั แสนวเิ ศษของทารกตงั้ แต่น้ไี ปจนครบ 9 เดอื น ขณะน้ที ารกตวั ยาว
2 มม. ศรี ษะโตมากเม่อื เทยี บกบั ลาตวั มรี ะบบประสาทสว่ นกลาง คอื สมองและไขสนั หลงั ระบบไหลเวยี นเลอื ด
เรมิ่ มแี ขน ขา และตา

เดอื นที่ 2 ตวั ยาว 4 ซม. หนัง 1 กรมั ศรี ษะโตขน้ึ มใี บหน้าตง่ิ หชู นั้ นอก น้วิ มอื น้วิ เทา้ กระดกู เรมิ่ สรา้ ง
ขยบั แขนขามกี ารเคลอ่ื นไหว และระบบประสาทสมั ผสั เรมิ่ ทางาน

เดือนท่ี 3 ตวั ยาว 9 ซม. หนัก 14 กรมั สามารถเคล่อื นไหวไดด้ ี แต่เบามากจนคณุ แม่ไม่รสู้ กึ มเี ปลอื ก
ตาบาง ๆ เรม่ิ เหน็ อวยั วะเพศ

เดือนท่ี 4 ตวั ยาว 16 ซม. หนัก 100 กรมั หเู รม่ิ เป็นรูปเป็นร่าง มผี ม ขนตา ขนคว้ิ เลบ็ เรมิ่ งอก ทารก
เรม่ิ รบั รสได้ จะดูดน้วิ มอื และหยบิ จบั สายสะดอื ผวิ หนงั บางใสจนเหน็ เสน้ เลอื ดขา้ งใตไ้ ดช้ ดั เจน แยกเพศได้
ชดั เจน

เดือนที่ 5 ตวั ยาว 25 ซม. หนัก 300 กรมั คุณแมจ่ ะรสู้ กึ ลกู ดน้ิ แลว้ ทางดา้ นของระบบประสาทส่วนกลาง
ขณะน้จี านวนเซลลส์ มองสรา้ งครบแลว้ และระบบประสาทการไดย้ นิ สรา้ งเสรจ็ สมบรู ณ์ ทารกสามารถไดย้ นิ เสยี ง
และมปี ฏกิ ริ ยิ าตอ่ เสยี งดนตรี หรอื เสยี งดงั ๆ ไดด้ ว้ ยการเคล่อื นไหว ระบบประสาทสมั ผสั ทางาน ไดแ้ ลว้ เชน่ กนั

เดือนที่ 6 ตวั ยาว 30 ซม. หนกั 600-700 กรมั สมองมกี ารขยายขนาดมากขน้ึ ไขมนั ใตผ้ วิ หนงั ยงั มนี อ้ ย
จงึ ดผู อม กลา้ มเน้อื แขนทางานไดด้ มี กี ารกลนื และสะอกึ เป็นบางครงั้

เดือนท่ี 7 ตวั ยาว 35 ซม. หนัก 1000 กรมั มไี ขมนั สะสมใตผ้ วิ หนงั มากข้นึ ลมื ตา หลบั ตาไดแ้ ลว้ สมอง
สว่ นทใ่ี ชค้ ดิ กาลงั เจรญิ เตบิ โตอย่างรวดเรว็ ทารกสามารถแยกเสยี งได้ ตอ่ มรบั รสเพม่ิ มากขน้ึ รบั รรู้ สต่าง ๆ ไดด้ ี
ขน้ึ และสามารถแยกกลนิ่ ได้

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรเี วช 3

เดอื นท่ี 8 ตวั ยาว 40 ซม. หนัก 1.5 กก. มอี งคป์ ระกอบครบทกุ สว่ น ทารกรบั รไู้ ดท้ กุ ระบบทงั้ การไดย้ นิ
การมองเหน็ การรบั รส กลนิ่ การสมั ผสั และการเคลอ่ื นไหว

เดือนท่ี 9 ตวั ยาว 45 ซม. หนกั 2.2 กก. และจะยาวประมาณ 50 ซม. หนกั ประมาณ 3 กก. เมอ่ื คลอด
ระบบประสาทและการทางานของอวยั วะทกุ อยา่ งสมบรู ณค์ รบถว้ น ทารกเจรญิ เตบิ โตเตม็ ท่ี มไี ขมนั ใตผ้ วิ หนงั
และผวิ หนงั เตง่ ตงึ ขน้ึ ทารกจะเรม่ิ เคลอ่ื นตวั ลงต่าเตรยี มพรอ้ มทจ่ี ะคลอดตามธรรมชาติ

ไตรมาสต่างๆ ระหว่างการตงั้ ครรภ์

ไตรมาสที่ 1 ไตรมาสที่ 2 ไตรมาสที่ 3

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รีเวช 4

การวางแผนการดแู ลขณะตงั้ ครรภ์ 5

การฝากครรภ์ ครงั้ แรก
- ประวตั ปิ ระจาเดอื น
- ประวตั กิ ารตงั้ ครรภ์และการคลอด
- ตรวจร่างกาย
- ตรวจการตงั้ ครรภ์
- คานวณอายคุ รรภ์, กาหนดคลอด
- ตรวจเลอื ด

การฝากครรภ์
1. ชงั่ น้าหนกั วดั ความดนั โลหติ
2. ซกั ถามถงึ อาการสาคญั ต่าง ๆ
3. วดั ระดบั ยอดมดลูก ดขู นาดของทารก
4. ฟังเสยี งหวั ใจของทารก
5. ตรวจดสู ว่ นนาและระดบั ของสว่ นนาของทารก

การดแู ลรกั ษาในแต่ละไตรมาส
ไตรมาสท่ี 1
- คานวณอายคุ รรภ์, กาหนดคลอด
- Triple marker
- Ultrasound – Nuchal thickening

ไตรมาสที่ 2
- ตรวจ Ultrasound อยา่ งละเอยี ด
- ตรวจหาเบาหวานระหว่างการตงั้ ครรภ์ (ในรายทม่ี คี วามเสย่ี ง)

ไตรมาสที่ 3 และระยะคลอด
- ตรวจสขุ ภาพทารก (ในรายทม่ี คี วามเสย่ี ง)
- วธิ กี ารคลอด
- การเกบ็ เลอื ดสายสะดอื Stem cell banking

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช

การตรวจดว้ ยคลน่ื เสียงความถ่ีสงู Ultrasound 6
ขอ้ บง่ ชี้ในการตรวจ

- ตรวจอายคุ รรภ์
- ดกู ารเจรญิ เตบิ โตของทารก
- ตรวจหาความพกิ าร
- ดตู าแหน่งรก ปรมิ าณน้าคร่า
- ดูท่าของทารก คะเนน้าหนกั

อาการที่พบได้ในช่วงไตรมาสแรก
- แพท้ อ้ ง คล่นื ไส้
- อ่อนเพลยี
- ปัสสาวะบอ่ ย
- ทอ้ งผกู เป็นรดิ สดี วงทวาร
- ปวดหน่วงทอ้ งนอ้ ย

อาการที่พบไดใ้ นช่วงไตรมาสที่สอง
- ผวิ หนงั บรเิ วณขอ้ พบั และเสน้ กลางผนังหนา้ ทอ้ งมสี เี ขม้ ขน้ึ
- หนา้ ทอ้ งแตก
- เป็นตะครวิ
- ปวดเอว ปวดหลงั
- เรม่ิ มมี ดลกู หดรดั ตวั เบา ๆ และไมส่ ม่าเสมอ

อาการท่ีพบได้ในช่วงไตรมาสที่สาม
- ปวดปัสสาวะบอ่ ย ปวดหน่วงบรเิ วณหวั หน่าว
- อาการปวดหลงั เอวและขา
- หายใจลาบาก
- นอนไมห่ ลบั
- ทอ้ งลดประมาณ 2-3 สปั ดาห์ กอ่ นคลอด
- มดลูกเรม่ิ หดรดั ตวั สม่าเสมอ และแรงมากขน้ึ
- การเจบ็ ครรภจ์ รงิ และเขา้ สู่ระยะการคลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รีเวช

การนับจานวนลกู ดิ้น
อยา่ งน้อยต้องมากกว่า 10 ครงั้ ใน 4 ชวั่ โมง
(Fetal movement count) ควรสงั เกตลกู ดิ้นทกุ วนั
โดยนับ 1 ชวั่ โมงหลงั อาหาร 3 มอ้ื ควรดิ้นอยา่ งน้อย 3 ครงั้ หรือ
8 โมงเช้าถึงเท่ียงวนั ควรดิ้นอย่างน้อย 10 ครงั้
หากไมค่ รบ ต้องรบี ไปพบแพทยเ์ พ่ือไดร้ บั การตรวจเพ่ิมเติม

ตรวจ non-stess test (NST)
เพ่ือดู กราฟ การเต้นของหวั ใจทารก และการบีบตวั ของมดลูก เพอื่ ให้แพทยแ์ ปลผลว่าปกติหรือมคี วาม
เส่ียง

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 7

Antenatal care (ANC) หรอื Prenatal care

การดแู ลเพอ่ื เตรยี มความพรอ้ มของมารดาและทารกสาหรบั การตงั้ ครรภ์และการคลอด
การฝากครรภ์

เมอ่ื ทราบวา่ ตงั้ ครรภค์ วรมาฝากครรภใ์ หเ้ รว็ ทส่ี ดุ เพอ่ื ทจ่ี ะประเมนิ สุขภาพของมารดาและทารก การ
กาหนดอายุครรภ์ คานวณวนั กาหนดคลอด วางแผนสาหรบั การคลอด

การนบั อายคุ รรภ์
นบั จากวนั แรกของประจาเดอื นครงั้ สดุ ทา้ ย การตงั้ ครรภ์ปกตจิ ะใชเ้ วลา 280 วนั หรอื 40 สปั ดาห์ อายุ

ครรภ์ทป่ี ลอดภยั สาหรบั การคลอดคอื 37 ถงึ 42 สปั ดาห์ วนั กาหนดคลอด ปกตจิ ะกาหนดเป็นวนั ทอ่ี ายคุ รรภ์ 40
สปั ดาห์

การฝากครรภค์ รงั้ แรก
ประเมนิ ความเสย่ี งดา้ นมารดา ซกั ประวตั ดิ า้ นสขุ ภาพ การตงั้ ครรภ์และการคลอด โรคประจาตวั ประวตั ิ

แพย้ า การผา่ ตดั ประวตั คิ วามผดิ ปกตทิ างพนั ธกุ รรม
ตรวจร่างกายตรวจดทู ารกในครรภ์
ตรวจทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ความเขม้ ขน้ ของเลอื ด กรุป๊ เลอื ด ตรวจคดั กรองพาหะธาลสั ซเี มยี HIV ซฟิ ิลสิ

ตบั อกั เสบบี หดั เยอรมนั ตรวจปัสสาวะ

ความถี่ของการฝากครรภ์
ทกุ 4 สปั ดาห์ จนถงึ อายคุ รรภ์ 28 สปั ดาห์
ทกุ 2 สปั ดาห์ จนถงึ อายคุ รรภ์ 36 สปั ดาห์
ทุก 1 สปั ดาห์ จนกระทงั่ คลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รเี วช 8

การตรวจในแต่ละครงั้ ของการฝากครรภ์
วดั ความดนั โลหติ ชงั่ น้าหนกั ตรวจปัสสาวะ
ตรวจรา่ งกาย วดั ส่วนสงู ของยอดมดลูก
ตรวจดูทา่ และส่วนนาของทารก

การตรวจพิเศษ
อายคุ รรภ์ 12-14 สปั ดาห์
ตรวจ เลอื ด CBC, Anti-HIV, HBsAg, Anti-HBS, Rubella, Syphilis, Hb typing,
Rh group, Blood group
ตรวจ triple marker เพ่อื ประเมนิ ความเสย่ี งตอ่ ภาวะ Down’s syndrome
ตรวจอลั ตรา้ ซาวนดเ์ พ่อื ดูความหนาของตน้ คอเดก็
อายคุ รรภ์ 18-22 สปั ดาห์
ตรวจอลั ตรา้ ซาวนดเ์ พ่อื ดูรายละเอยี ดของเดก็
อายคุ รรภ์ 24-28 สปั ดาห์
ตรวจคดั กรองเบาหวานระหวา่ งการตงั้ ครรภ์การฝากครรภ,์ Antenatal care (ANC)
เจาะเลอื ด Anti-HIV, CBC, Syphilis

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 9

อาการที่พบขณะตงั้ ครรภ์

อาการ สาเหตุ คาแนะนา

อาการที่พบไดบ้ ่อยใน ใหเ้ ขา้ ใจวา่ เป็นการเปลย่ี นแปลงปกตขิ อง - ไมร่ บั ประทานอาหารมนั ยอ่ ยยาก
ระหว่างการตงั้ ครรภ์ การตงั้ ครรภ์
- รบั ประทานอาหารครงั้ ละน้อย แต่
คล่นื ไส/้ อาเจยี น, แพท้ อ้ ง บอ่ ยครงั้ ขน้ึ
พบไดใ้ นชว่ งสปั ดาหท์ ่ี
6 – 16 ของการตงั้ ครรภ์ - ใหย้ าบรรเทาอาการ เช่น วติ ามนิ บี 6
- ในรายรนุ แรงอาจจะตอ้ งใหน้ ้าเกลอื

อ่อนเพลยี อาจเป็นจากการรบั ประทานอาหารไดน้ อ้ ย ใหเ้ ขา้ ใจวา่ เป็นการเปลย่ี นแปลงปกตขิ อง
หรอื จากผลของฮอรโ์ มนทเ่ี พม่ิ มากขน้ึ การตงั้ ครรภ์
ระหว่างการตงั้ ครรภ์

ฝ้าและผิวหนังคลา้ การเกดิ ฝ้าหรอื ผวิ คลา้ มาจากระดบั อาการคนั ควรใชโ้ ลชนั ่ ทาผวิ หนงั เพ่อื ลด

ในขณะตงั้ ครรภ์ ฮอรโ์ มนเพศหญงิ ทเ่ี รยี กว่าเอสโตรเจน การแตกเป็นแผล ผวิ หนังอกั เสบ

ฝ้าดาๆ เกดิ ขน้ึ ตรงแกม้ ซ่งึ จะมปี รมิ าณมากเวลาตงั้ ครรภ์ บางครงั้
ใกลจ้ มกู ทงั้ สองขา้ ง และ จะมเี สน้ สดี าเป็นทางยาวชดั ตงั้ แตล่ ้นิ ป่ีไป

ตามทรวงอก จนถงึ หวั เหน่า ผวิ หนังสคี ล้าแบบน้ไี ม่ตอ้ ง

รกั แร้ ขาพบั ขาหนบี มสี ี กงั วล เพราะจะค่อย ๆ หายไปเองหลงั
ดากว่าปกติ คลอด บางคนหายเรว็ บางคนหายชา้ ทอ้ ง
ลาย เป็นเร่อื งทผ่ี ูห้ ญงิ กงั วลมาก แตจ่ ะ
ทอ้ งลาย
เกดิ ขน้ึ ตามลกั ษณะของผวิ หนัง บางคน

ลาย บางคนผวิ หนังยดื หย่นุ ดจี ะไม่ลาย

สว่ นผทู้ เ่ี กดิ ทอ้ งลายไม่ตอ้ งกงั วลจนเกนิ

เหตุ เพราะหลงั คลอดจะจางจนเป็นสขี าวดู

ไมน่ ่าเกลยี ด

ปวดหลงั รปู ทรงของร่างกายเปลย่ี นแปลงไป หลงั หลกี เลย่ี งการทางานหนักพกั ผอ่ นในทา่
แอน่ มากขน้ึ กลา้ มเน้อื หลงั รบั น้าหนักมาก นอนตะแคงไมใ่ ส่รองเทา้ ส้นสูง ถ้าจาเป็น
ขน้ึ อาจจะตอ้ งใชย้ าช่วย

ปัสสาวะบ่อย เกดิ จากมดลกู โตขน้ึ เบยี ดกระเพาะ - ตรวจแยกการตดิ เชอ้ื ในทางเดนิ
ปัสสาวะ ศรี ษะเดก็ กดกระเพาะปัสสาวะ ปัสสาวะ

- ไม่ควรกลนั้ ปัสสาวะ งดด่มื ชา กาแฟ

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 10

อาการ สาเหตุ คาแนะนา
เสน้ เลือดขอด
เกดิ จากปรมิ าณเลอื ดเพมิ่ มากขน้ึ มกี ารคงั่ ไม่ควรนงั่ หรอื ยนื นาน ๆ ใชผ้ า้ รดั น่อง ตน้
ท้องผกู
ตะคริว ของเลอื ด มดลกู กดเบยี ดเสน้ เลอื ดดาใหญ่ ขา นอนยกเทา้ ใหส้ งู กวา่ ลาตวั ไม่ควรนัง่
ตกขาว
ริดสีดวงทวาร ลดการไหลกลบั ของเลอื ดดา ไขวห่ า้ ง หรอื นงั่ หอ้ ยเทา้ ควรมโี ต๊ะวาง
เดก็ ดิ้น
ปลายเทา้ ใหส้ ูง เปลย่ี นอริ ยิ าบถทุก 1
คนั ตามผิวหนัง
ชวั ่ โมง

ผลของฮอรโ์ มนในระหวา่ งการตงั้ ครรภท์ า รบั ประทานอาหารท่มี กี าก ด่มื น้าให้

ใหก้ ารทางานของลาไสล้ ดลง มดลูกกด เพยี งพอ

เบยี ดลาไส้ ถา้ จาเป็นอาจใชย้ าระบายอ่อน ๆ

ไม่ทราบสาเหตุแน่นอน อาจเกดิ จากการ รบั ประทานอาหารใหค้ รบทงั้ 5 หมู่
ไหลเวยี นของเลอื ดทข่ี าไมด่ ี การไดร้ บั รบั ประทานแคลเซยี มสงู เช่น นม กุง้ ปลา
แคลเซยี มน้อยไป ตวั เลก็ ๆ ปลากระป๋ อง ผกั ใบเขยี วจดั การ
ใชค้ วามรอ้ นประคบ

ฮอรโ์ มนทเ่ี พมิ่ ขน้ึ ระหว่างการตงั้ ครรภ์จะ ควรจะเป็นมูกใสหรอื สขี าว ถ้าตกขาวมสี ี
ทาใหม้ ตี กขาวมากขน้ึ เขยี วเหลอื ง เป็นฟอง มกี ลน่ิ คนั ควร
ปรกึ ษาแพทย์

เกดิ จากปรมิ าณเลอื ดเพม่ิ มากขน้ึ มกี ารคงั่ ระวงั อย่าใหท้ อ้ งผูก สว่ นใหญ่จะยุบไปเอง
ของเลอื ด มดลกู กดเบยี ดเสน้ เลอื ดดาใหญ่ หลงั คลอด
ลด การไหลกลบั ของเลอื ดดา

รสู้ กึ ถงึ การเคล่อื นไหวของลูกในครรภไ์ ด้ ควรสงั เกตลกู ดน้ิ ทุกวนั
เป็นครงั้ แรกเมอ่ื ตงั้ ครรภไ์ ด้ 4-5 เดอื น
ความรสู้ กึ จะแผว่ ๆ เหมอื นปลาตอดเบาๆ 1 ชวั ่ โมงหลงั หลงั อาหาร 3 มอ้ื ควรดน้ิ
เม่อื ใกลค้ ลอดเดก็ ในครรภ์โตขน้ึ จะดน้ิ แรง อยา่ งนอ้ ย 3 ครงั้ หรอื 8 โมงเชา้ ถงึ เทย่ี ง
วนั ควรดน้ิ อย่างน้อย 10 ครงั้

ถ้ารสู้ กึ ลกู ดน้ิ นอ้ ยลงควรมาพบแพทย์

เม่อื ฮอรโ์ มนของรา่ งกายเปลย่ี นแปลงไป ใหอ้ าบน้าอุน่ ใชส้ บอู่ อ่ นๆ
ผวิ หนังจะเกดิ ปฏกิ ิรยิ ากบั สงิ่ ต่าง ๆ ไดง้ า่ ย ถ้าคนั มาก ทาดว้ ยครมี ทาผวิ หนัง หรอื
และเรว็ มากขน้ึ บางคนอาจรสู้ กึ คนั ทท่ี อ้ ง น้ามนั มะกอก
รอบเอวหรอื มอี าการแพง้ า่ ยตอ่
เคร่อื งสาอาง

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 11

อาการ สาเหตุ คาแนะนา

อาการหายใจลาบาก เม่อื มดลูกขยายใหญ่ขน้ึ จะดนั กระบงั ลม ใหน้ อนยกหวั สงู โดยใชห้ มอนรองในท่า
และอึดอดั
และปอด ทาใหม้ อี าการหายใจลาบาก และ นอนหงาย ถา้ รสู้ กึ หน้ามดื ใหเ้ ปลย่ี นท่า

รสู้ กึ อดึ อดั เป็นนอนตะแคงซา้ ย ท่านงั่ ใหใ้ ชห้ มอน

หนุนหลงั ใหห้ ลงั ตรงหรอื นงั่ ทเ่ี กา้ อ้ี เพ่อื

ยดื ขาและเทา้ ไมใ่ หเ้ กรง็ จนเกนิ ไป

อาการผิดปกติที่ควรไปพบแพทย์
ในช่วงแรกของการตงั้ ครรภ์

คล่นื ไส้ อาเจยี นมาก รบั ประทานอาหารไม่ได้ อ่อนเพลยี มาก
มเี ลอื ดออกทางช่องคลอด
ปัสสาวะแสบขดั
ในช่วงท้ายของการตงั้ ครรภ์
เดก็ ไมด่ น้ิ เดก็ ดน้ิ นอ้ ยลงจนผดิ สงั เกต อยา่ รอจนลกู ไม่ดน้ิ
มดลูกหดรดั ตวั กอ่ นกาหนดคลอด
ถงุ น้าคร่าแตก
ร่างกายบวมขน้ึ อยา่ งรวดเรว็
ปวดศรี ษะอยา่ งรนุ แรง ตาพรา่ จดุ แน่นล้นิ ป่ี
มเี ลอื ดออกทางช่องคลอด หรอื ทอ้ งแขง็ เกรง็ บ่อยมาก
เจบ็ ครรภค์ ลอด
ตกขาว มกี ลนิ่ เหมน็ มสี เี ขยี วปนเหลอื ง คนั ชอ่ งคลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรีเวช 12

การปฏิบตั ิตวั ระหวา่ งตงั้ ครรภ์

อาหาร คุณแม่จะรบั ประทานอาหารได้ดีขน้ึ เม่อื อาการแพ้ท้องหายไป ควรเลอื กอาหารท่มี ปี ระโยชน์
ประเภทเน้ือสตั ว์ ไข่ นม ผกั ผลไม้ ไม่ควรรบั ประทานอาหารพวกข้าว แป้ ง น้าตาล ขนมหวาน ไขมนั มาก
จนเกนิ ไปควรหลกี เลย่ี งอาหารรสจดั อาหารสุก ๆ ดบิ ๆ ของหมกั ดอง ผงชูรส ชา กาแฟ เหลา้ และบุหร่ี

การพกั ผอ่ น ระหว่างตงั้ ครรภ์คุณแม่จะรสู้ กึ เหน่อื ย และอ่อนเพลยี งา่ ย กลางคนื ควรนอนหลบั ใหเ้ ตม็ อ่ิม
ประมาณ 8-10 ชวั่ โมง และควรหาเวลานอนพกั ในตอนบ่าย อกี อย่างน้อย 1 ชวั่ โมง การออกกาลงั กาย ช่วยให้
ระบบการย่อยอาหารดี ร่างกายแขง็ แรง เช่น เดนิ เลน่ ในทท่ี อ่ี ากาศปลอดโปร่ง ทางานบา้ นเบา ๆ บรหิ ารรา่ งกาย
ดว้ ยท่าง่าย ๆ ขอ้ ควรระวงั คอื การออกกาลงั กายหกั โหมจนรา่ งกายเหน่อื ยอ่อนเพลยี หรอื กระทบกระเทอื นทอ้ ง

หลกั การขจดั ความวิตกกงั วล
ความรสู้ กึ ของผู้เรม่ิ ตงั้ ครรภ์นนั้ มที งั้ ดใี จ สมหวงั หลายคนรสู้ กึ วติ กกงั วลกบั การคดิ ถงึ อดตี ทแ่ี กไ้ ขไม่ได้

หรอื นึกถงึ เหตุการณ์ในอนาคตทย่ี งั ไม่ทนั เกดิ ขน้ึ คณุ แมจ่ งึ ควรเรยี นรหู้ ลกั การในการขจดั ความกงั วลนนั้ ๆ
1. ทาความเขา้ ใจกบั เร่ืองที่วิตกกงั วลอยู่ เม่อื เขา้ ใจขอ้ เทจ็ จรงิ แล้ว ความกงั วลจะลดน้อยลง เร่อื งท่ี
คุณแมว่ ติ กกงั วล
1.1 ความกงั วลต่อความพกิ ารของลกู ในครรภ์ โอกาสทจ่ี ะคลอดบตุ รพกิ ารมนี อ้ ยมาก ซง่ึ
หากคุณแม่ตงั้ ครรภเ์ ลย 3 เดอื นขน้ึ ไป โอกาสพกิ ารแทบจะไมม่ ี เพราะลกู ท่ีพกิ ารมกั จะแทง้ ออก
เอง ในช่วงอายุ 2-3 เดอื น
1.2 กงั วลต่อรูปรา่ งของคณุ แม่ทเ่ี ปลย่ี นไป การเปลย่ี นแปลงน้เี ป็นไปตามธรรมชาตขิ องการ
ตงั้ ครรภ์ และเป็นการเปลย่ี นแปลงชว่ งสนั้ ๆ เพยี ง 9 เดอื นเท่านนั้ หลงั จากนนั้ คณุ แมก่ ม็ รี ูปร่าง
ดเี ช่นเดมิ ได้
1.3 กงั วลต่อเพศบุตรทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ การทล่ี กู น้อยเป็นเพศชายหรอื หญงิ นนั้ คุณพอ่ เป็นผกู้ าหนด หาก
คุณพ่อใหโ้ ครโมโซม X ลูกในครรภ์จะเป็นเพศหญิง หากให้โครโมโซม Y ลูกกจ็ ะเป็นเพศชาย
การมบี ุตรเพศหญงิ หรอื ชายไม่เกย่ี วขอ้ งกบั คุณแม่ทงั้ สน้ิ เพราะธรรมชาตไิ ดเ้ ป็นผู้ทก่ี าหนดไว้
แลว้

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรีเวช 13

2. ฝึกความคดิ อยู่กบั ปัจจบุ นั หลกั การคอื การฝึกใหค้ วามคดิ อย่กู บั สง่ิ ทก่ี าลงั ทาอยตู่ ลอดเวลา ตน่ื เช้า
ใหล้ ืมตา ไม่นอนคดิ ฟุ้งซ่าน คดิ ถงึ สง่ิ ท่เี ป็นปัจจุบันกาลงั ทาอะไรอยู่ เม่อื จติ คิดไปถึงเร่อื งท่ีกาลงั
กงั วลอยู่ กไ็ ดด้ งึ กลบั มาส่ปู ัจจุบนั ทกุ ครงั้ การทาเชน่ น้เี ป็นการลดความวติ กกงั วล นอกเหนอื จากการ
อธบิ ายใหเ้ ขา้ ใจดว้ ยเหตผุ ลแลว้ นอกจากน้ยี งั เป็นการฝึกใหเ้ ป็นคนมสี ตติ อ่ งานทก่ี าลงั ทาอยู่ ช่วยให้
งานเป็นไปอย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ
การเปลย่ี นแปลงทางจติ ใจของมารดาขณะตงั้ ครรภ์เป็นสงิ่ สาคญั มาก จะเปลย่ี นแปลงน้อยขน้ึ อยู่
กบั ความตอ้ งการหรอื ไม่ตอ้ งการมลี กู สามมี สี ่วนสาคญั มากในการชว่ ยปลอบโยนใหก้ าลงั ใจ แสดง
ความเหน็ ใจ เพราะการเปลย่ี นแปลงทางอารมณ์ จติ ใจ มผี ลตอ่ อารมณ์ นิสยั ใจคอของลกู น้อยใน
ครรภด์ ว้ ย
ฉะนนั้ การปฏบิ ตั ติ วั ขณะตงั้ ครรภ์ ไมว่ า่ จะเป็นทางรา่ งกาย และการดูแลความพรอ้ มทางดา้ น
จติ ใจเป็นสง่ิ สาคญั ความสนใจอย่างลกึ ซง้ึ ของคุณพ่อคณุ แม่ ยอ่ มนาไปส่กู ารเลย้ี งดลู กู อย่างมี
คุณภาพ ขณะทค่ี ณุ พอ่ คณุ แมก่ ม็ คี วามสุขทไ่ี ดช้ น่ื ชมการเตบิ โตของทารกน้อยดว้ ย

การรกั ษาความสะอาดร่างกาย
ระยะตงั้ ครรภจ์ ะรสู้ กึ รอ้ นและเหงอ่ื ออกมาก ควรอาบน้าอนุ่ และใหค้ วามอบอนุ่ กบั ร่างกาย ถา้ ผวิ

แหง้ ตงึ ใหใ้ ชโ้ ลชนั่ ทาหลงั อาบน้า

การดแู ลปากฟัน

หญงิ ตงั้ ครรภม์ กั มปี ัญหาฟันผแุ ละเหงอื กอกั เสบไดง้ ่าย ควรแปรงฟันอยา่ งถกู วธิ วี นั ละ 2 ครงั้ และบว้ น
ปากดว้ ยน้าสะอาด หรอื แปรงฟันทุกครงั้ หลงั อาหาร ถา้ มปี ัญหาช่องปาก และฟันควรรบี พบทนั ตแพทย์

การดแู ลเต้านม
ขณะตงั้ ครรภ์เตา้ นมจะขยายใหญ่ขน้ึ เพ่อื เตรยี มสรา้ งน้านมใหล้ ูกน้อย ควรเปลย่ี นยกทรงใหม้ ขี นาด
พอเหมาะ ใสส่ บาย คณุ แมบ่ างคนอาจมนี ้านมไหลซมึ ออกมาไมต่ อ้ งกงั วลใจ เวลาอาบน้าใหล้ า้ งเตา้ นมดว้ ยน้า
สะอาด ไมค่ วรฟอกสบู่ เพราะจะทาใหผ้ วิ แหง้ มากอาจใชโ้ ลชนั่ ทานวด เม่อื รสู้ กึ ผวิ แหง้ ตงึ คนั ถา้ มปี ัญหาหวั นม
สนั้ หวั นมบอด หรอื ผดิ ปกตคิ วรรบี ปรกึ ษาแพทย์ หรอื พยาบาลทฝ่ี ากครรภก์ อ่ นทจ่ี ะคลอด มฉิ ะนนั้ อาจจะมี
อปุ สรรคตอ่ การใหน้ มลกู ขณะตงั้ ครรภ์ อย่านวดหวั นมและเตา้ นม เพราะจะกระตนุ้ ใหม้ ดลกู บบี รดั ตวั ทาใหค้ ลอด
ก่อนกาหนดได้

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 14

การมีเพศสมั พนั ธ์

ไมม่ ขี อ้ หา้ มในผตู้ งั้ ครรภป์ กติ แต่ควรงดเวน้ ในเดอื นสดุ ทา้ ยกอ่ นคลอด ในรายทเ่ี คยแทง้ ควรงดเวน้ การ
มเี พศสมั พนั ธใ์ นระยะ 3 เดอื นแรกของการตงั้ ครรภ์ ในรายทม่ี ปี ัญหาอ่นื ๆ ควรปรกึ ษาแพทย์หรอื พยาบาล
ผตู้ รวจครรภ์

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 15

โภชนาการสาหรบั หญิงตงั้ ครรภ์

อาหารสาหรบั หญิงมคี รรภ์

หญิงมคี รรภ์ควรรบั ประทานอาหารใหค้ รบ 5 หมู่เหมอื นคนปกติ แต่ควรเพ่ิมปรมิ าณอาหารให้มากข้นึ
จากปกติ เน่ืองจากร่างกายมกี ารเปลย่ี นแปลง มอี กี ชวี ติ หนึ่งในครรภ์ ทาใหก้ ารทางานของอวยั วะต่าง ๆ มกี าร
ทางานมากขน้ึ เชน่ ตบั ไต ต่อมใต้สมอง ต่อมไธรอยด์ ต่อมหมวกไต ต่อมไรท้ ่อ ฮอร์โมนเปลย่ี นแปลง มผี ลต่อ
ส่วนประกอบของเลอื ดและปัสสาวะ

ทารกจะไดร้ บั สารอาหารและออกซิเจนจากมารดาผา่ นทางทารก ต้องนาสารอาหารต่าง ๆ ไปสร้างเป็น
รก ตวั เดก็ สายสะดอื กระดกู เลอื ด เน้อื เย่อื ต่าง ๆ ถา้ มารดารบั ประทานอาหารน้อย น้าหนกั ตวั ขน้ึ น้อย ทารกใน
ครรภ์อาจจะมปี ัญหาตามมาได้ เช่นทารกน้าหนกั ตวั น้อย ภูมติ า้ นทานโรคต่า สขุ ภาพไม่แขง็ แรง เป็นโรคโลหติ
จาง หรอื มารดาอาจคลอดบตุ รก่อนกาหนดได้ และทาใหม้ ารดามสี ขุ ภาพทรดุ โทรม

หญงิ มคี รรภ์ควรรบั ประทานอาหารใหไ้ ด้รบั พลงั งานวนั ละประมาณ 2,100 กโิ ลแคลอรสี ารอาหารทจ่ี าเป็น
ต่อรา่ งกาย ไดแ้ ก่

1. โปรตนี เป็นสารอาหารทจ่ี าเป็นตอ่ การสรา้ งเน้อื เยอ่ื ต่าง ๆ ในรา่ งกายช่วยในการเจรญิ เตบิ โต และช่วย
ซ่อมแซมส่วนทส่ี กึ หรอในร่างกาย สารอาหารกล่มุ น้ไี ดแ้ ก่ เน้ือสตั ว์ นม ไข่ พชื ตระกลู ถวั่

2. คาร์โบไฮเดรต เป็นสารอาหารท่ใี ห้พลงั งาน ทาให้มแี รงทากจิ กรรมต่าง ๆ ในชวี ติ ประจาวนั ไดแ้ ก่
ขา้ ว แป้ง น้าตาล เผอื ก มนั

3. ไขมนั เป็นสารอาหารท่ชี ่วยละลายวติ ามนิ ท่ลี ะลายในไขมนั ช่วยใหพ้ ลงั งานและให้ความอบอุ่นแก่
รา่ งกายไดแ้ ก่ น้ามนั ทไ่ี ดจ้ ากพชื และไขมนั ทไ่ี ดจ้ ากสตั ว์ เช่น เน้อื หมตู ดิ มนั หมูสามชนั้

4. วติ ามนิ ไดจ้ ากพชื ผกั ผลไม้
5. เกลอื แร่ ไดจ้ ากพชื ผกั ผลไม้

วิตามินที่สาคญั
วิตามินเอ อยู่ในพืชผกั ท่มี สี เี หลือง และสีเขยี ว เช่น ผกั บุ้ง ตาลงึ คะน้า บร็อกเคอร่ี กล้วย ฟักทอง

มะมว่ งสุก มะละกอสกุ เป็นต้น ช่วยบารงุ สายตาและช่วยใหเ้ ยอ่ื บุ ผวิ หนงั ชุ่มชน้ื
วิตามินบีรวม อยู่ในข้าวซ้อมมือ เน้ือสตั ว์ ตบั หมูเน้ือแดง ผักใบเขียว พืชตระกูลถวั่ นม ช่วยบารุง

ประสาท ป้องกนั โรคเหนบ็ ชา ตะครวิ

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 16

วิตามินซี อยใู่ นสม้ มะนาว ฝรงั่ เกย่ี วพนั กบั เน้อื เย่อื ผวิ หนงั กระดูกชว่ ยให้ผนังเสน้ เลอื ดแขง็ แรง ช่วย
ในการดูดซมึ ธาตเุ หลก็ ช่วยทาใหร้ า่ งกายแขง็ แรงตา้ นทานเชอ้ื แบคทเี รยี

วิตามินดี พบในไข่แดง ตบั เนย ปลาทะเลท่มี ไี ขมนั สูง เช่น ปลาทูน่า ปลาซาดนี นม ช่วยป้องกนั โรค
กระดกู อ่อน กลา้ มเน้อื กระตกุ เหน็บ ฟันผุ

แรธ่ าตทุ ี่สาคญั

แคลเซียม ช่วยบารุงกระดูกและฟันของทารก ช่วยให้ธาตุเหล็กดูดซึมได้ดขี ้นึ ควรได้รบั วนั ละ 1000-
1200 มลิ ลกิ รมั /วนั ถ้าขาดจะเป็นตะคริว เหน็บชา กระดูกพรุน พบในอาหารพวกนม เนย ปลากรอบ กุ้งแห้ง
กะปิ

เหลก็ ป้องกนั โรคโลหติ จางทงั้ ในมารดาและทารก ถา้ ขาดจะอ่อนเพลยี เหน่อื ยง่าย ปวดหวั เบ่ืออาหาร
พบในอาหารพวก ตบั มา้ ม เน้ือสตั ว์ เลอื ดหมู ไขแ่ ดง ใบยอ ใบขเ้ี หลก็

ไอโอดีน ช่วยป้องกนั โรคคอพอก ร่างกายตอ้ งการเพมิ่ ข้นึ เม่อื ตงั้ ครรภ์ได้ 3 เดอื น พบในอาหารทะเล
ปลาทู เกลอื ไอโอดนี

การรบั ประทานอาหารในหญิงให้นมบุตร

หญงิ ใหน้ มบุตรตอ้ งการสารอาหารเพม่ิ มากข้ึนมากกวา่ หญงิ ตงั้ ครรภ์ เพราะจะตอ้ งไปซ่อมแซมสว่ นทส่ี กึ
หรอของรา่ งกาย นาไปสรา้ งน้านมทาใหร้ า่ งกายผลติ น้านมไดเ้ พยี งพอสาหรบั เล้ยี งทารก ถา้ รบั ประทานอาหารไม่
ถูกต้องมารดาจะมรี ่างกายทรุดโทรมน้าหนักลด มีภูมติ ้านทานโรคต่า ทาให้เกิดโรคต่าง ๆ ได้ เช่น โรคฟันผุ
กระดูกอ่อน วณั โรค ดงั นัน้ ควรรบั ประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ รบั ประทานอาหารเพม่ิ ข้ึนวนั ละ 1000 แคลอรี
รบั ประทานอาหารโปรตนี มาก ๆ และอาหารทม่ี กี ากใยสงู รบั ประทานผกั ผลไม้ หลาย ๆ ชนดิ ทุกมอ้ื

อาหารท่คี วรหลกี เลย่ี งเพราะจะผ่านไปยงั ลูก ไดแ้ ก่ อาหารหมกั ดอง อาหารเผด็ จดั ชา กาแฟ เหลา้ ยา
ดอง และเครอ่ื งด่มื ทม่ี แี อลกอฮอล์ทกุ ชนิด และไมค่ วรมคี วามเช่อื ทผ่ี ดิ ๆ เกยี่ วกบั การรบั ประทานอาหารภายหลัง
การคลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 17

เทคนิคการพฒั นาคณุ ภาพทารกกอ่ นคลอด

จากพน้ื ฐานความรูเ้ รอ่ื งพฒั นาการเรยี นรขู้ องทารกในครรภ์ นาไปสกู่ ารสง่ เสรมิ คุณภาพทารกตงั้ แต่กอ่ น
คลอด โดยวธิ กี ารส่อื สารกบั ลกู น้อยในครรภ์ ขณะทค่ี ุณแมต่ งั้ ครรภก์ ม็ กี ารตดิ ต่อถงึ กนั ระหวา่ งมารดาและทารก
อยู่แลว้ ทงั้ ทางดา้ นรา่ งกายและจติ ใจ เชน่ เดยี วกนั ถา้ คณุ แม่เครยี ด ความเครยี ดจะทาใหร้ า่ งกายหลงั่ สาร
บางอยา่ งออกมาในกระแสเลอื ด และสามารถสง่ ผ่านไปยงั ลกู ไดเ้ ชน่ กนั ลูกสามารถรบั รไู้ ดแ้ ละอาจเกดิ การ
ตอบสนองทไ่ี มด่ ตี ามมา ดงั นัน้ เทคนคิ การพฒั นาคณุ ภาพทารกก่อนคลอด จงึ ใหค้ ณุ แมเ่ ลอื กปฏบิ ตั แิ ต่ส่ิงดี ๆ แก่
ลกู น้อยในครรภ์ โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื

1. พฒั นาการทางานของระบบประสาทการเรยี นรตู้ ่าง ๆ ของทารกใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพสงู สุด
2. ช่วยใหท้ ารกมสี ขุ ภาพจติ ดี เลย้ี งง่าย อารมณด์ ี ไม่รอ้ งกวนหลงั คลอด

เทคนิคการพฒั นาคณุ ภาพทารกผา่ นมารดา
- ขณะตงั้ ครรภค์ วรเลอื กรบั ประทานอาหารทม่ี ปี ระโยชน์ต่อรา่ งกาย
- ทาจติ ใจใหส้ ดช่นื เบกิ บาน คดิ ถงึ ลกู อย่างมคี วามสุข ออกกาลงั กาย ฝึกผอ่ นคลายและทา จนิ ตนาการ
จะช่วยใหม้ กี ารหลงั สาร endorphin ซง่ึ เป็นสารแหง่ ความสุข และสามารถส่งผ่านไปยงั ลกู ได้
- ลดความวติ กกงั วลต่าง ๆ ทาจติ ใจใหส้ บาย
- สรา้ งความผกู พนั ระหว่างสามภี รรยา ความผกู พนั ทด่ี รี ะหว่างสามี ภรรยาจะช่วยสรา้ งความมนั่ ใจ
ใหก้ บั คุณแมใ่ นการเลย้ี งดูบตุ รต่อไป

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 18

เทคนิคการพฒั นาประสิทธิภาพระบบประสาทต่าง ๆ ของทารก

1. การพฒั นาประสิทธิภาพระบบประสาทการไดย้ ิน

โดยธรรมชาตแิ ลว้ ระบบประสาทส่วนรบั การไดย้ นิ จะพฒั นาเสรจ็ สมบูรณ์เม่อื อายคุ รรภ์ 20 สปั ดาห์ หรอื
5 เดอื นไปแลว้ ทารกสามารถตอบสนองตอ่ เสยี งทไ่ี ดย้ นิ มกี ารศกึ ษาวจิ ยั พบว่า เมอ่ื ใหเ้ สยี งเพลงรอ็ คทร่ี นุ แรงแก่
ทารกในครรภ์ จะพบว่าทารกดน้ิ อย่างรุนแรงและมอี ตั ราการเตน้ ของหวั ใจไม่สม่าเสมอในทางตรงขา้ ม เม่อื ให้
เสยี งดนตรเี ยน็ ๆ ทารกกลบั มกี ารเคลอ่ื นไหวอย่างชา้ ๆ และอตั ราการเตน้ ของหวั ใจอยา่ งสมา่ เสมอเป็นปกติ

การศกึ ษาของ Dr. Leon Thurman ไดใ้ หเ้ สยี งดนตรแี กท่ ารกในช่วงอายคุ รรภ์ 5 เดอื นขน้ึ ไป พบว่า
ทารกมกี ารพฒั นาดา้ นการไดย้ นิ ทเ่ี รว็ กวา่ ปกติ มสี ตปิ ัญญาสงู และทารกทไ่ี ดร้ บั เสยี งดนตรเี หล่าน้จี ะมอี ารมณท์ ่ี
แจ่มใส ร่าเรงิ ไม่รอ้ งกวน เม่อื เทยี บกบั ทารกกลมุ่ ทไ่ี มไ่ ดร้ บั เสยี งดนตรดี งั กลา่ ว และหลงั คลอดเมอ่ื ใหเ้ สยี งดนตรี
เดมิ ทท่ี ารกเคยไดย้ นิ ตงั้ แต่อยใู่ นครรภ์ ทารกจะสงบเงยี บและมอี ารมณ์ดี แสดงว่าทารกเคยชนิ กบั เสยี งดนตรที ่ี
เคยไดร้ บั

Donald J Shetler, Professor of Music Education ท่ี Eastman School of Music University of
Rochester ทาการศกึ ษาพบว่าทารกทไ่ี ดร้ บั เสยี งดนตรตี งั้ แตอ่ ย่ใู นครรภ์จะมอี ารมณแ์ จ่มใส สงบเยอื กเยน็ มี
พฤตกิ รรมสนใจตอ่ สง่ิ แวดลอ้ มรอบขา้ ง สามารถเลยี นแบบเสยี งของผใู้ หญ่ไดเ้ รว็ กวา่ ปกติ และยงั สามารถออก
เสยี งออ้ แอไ้ ดเ้ รว็ กว่าทารกทวั่ ไป

ทารกสามารถรบั ร้หู รอื เรียนรเู้ สียงเหลา่ นี้ตงั้ แต่อยใู่ นครรภจ์ ริงหรอื

ไดม้ กี ารทดลองของ Dr. De Casper มหาวทิ ยาลยั นอรท์ แคโรไลนา โดยใหค้ ณุ แม่ตงั้ ครรภเ์ ล่นนทิ าน A
ใหล้ ูกฟังทกุ วนั และทนั ทที ท่ี ารกคลอดกท็ ดสอบโดยใชเ้ ครอ่ื งมอื Suck-O-Meter ประกอบดว้ ยหูฟังตอ่ กบั เครอ่ื ง
คอมพวิ เตอร์ และใหข้ วดนมทารกดูด ทารกดดู นมดว้ ยอตั ราหนงึ่ เมอ่ื ได้ยนิ เสยี งเลา่ นิทาน A ซง่ึ เคยไดย้ นิ ตงั้ แต่
อยู่ในครรภ์และจะดดู อกี อตั ราหน่งึ เมอ่ื ไดย้ นิ เสยี งเล่านิทานใหม่ ซงึ่ ไม่เคยไดย้ นิ มาก่อน ผลปรากฏวา่ ทารก 16
ใน 17 รายทท่ี ดสอบจะดูดนมในอตั ราทท่ี าใหเ้ ขาไดย้ นิ เสยี งเล่านทิ าน A ยง่ิ ไปกวา่ นัน้ Dr. De Casper ยงั ได้
ทดลองใหท้ ารกดดู นมเมอ่ื ไดย้ นิ เสยี งเลา่ นทิ าน A ทงั้ คู่ แตเ่ สยี งหนง่ึ เป็นเสยี งจากคุณแม่เลา่ อกี เสยี งหน่งึ เป็น
เสยี งจากหญงิ อน่ื ผลปรากฏวา่ 90 % ของทารกทท่ี ดสอบจะดดู นมในอตั ราทไ่ี ดย้ นิ เสยี งเล่านทิ าน A จากคุณแม่
ของเขานนั่ เอง นนั้ แสดงว่าทารกสามารถจดจาเสยี งเลา่ นิทานและสามารถแยกเสยี งของคณุ แมท่ ค่ี นุ้ เคยออกจาก
เสยี งของคนอ่นื ไดอ้ กี ดว้ ย

การพฒั นาระบบประสาทการไดย้ นิ จงึ ใหค้ ณุ พอ่ คณุ แม่ใหเ้ สยี งแก่ลกู นอ้ ยในครรภ์ เรมิ่ ตงั้ แตอ่ ายคุ รรภ์ 5
เดอื นขน้ึ ไป

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 19

แบบฝึกหดั ท่ี 1 บนั ทกึ เสยี งแม่ เสยี งพอ่ ใหล้ ูกฟัง หรอื พดู คุยกบั ลกู ผา่ น Infant Phone

แบบฝึกหดั ท่ี 2 ใหเ้ สยี งดนตรเี ยน็ ๆ แก่ลกู ฟังเพยี งวนั ละครงั้ 10-15 นาที ในเวลาใกลเ้ คยี งกนั

แบบฝึกหดั ที่ 3 ใหเ้ สยี งตวั โน๊ตแกล่ กู เรม่ิ เมอ่ื อายคุ รรภ์ 6 เดอื น โดยใหฟ้ ังกอ่ นเสยี งแม่และพอ่

ชว่ ยใหท้ ารกเรยี นรรู้ ะดบั ของเสยี ง

ข้อแนะนา

การใหเ้ สยี งแมแ่ ละพอ่ และเสยี งดนตรแี ก่ทารกในครรภเ์ ป็นสงิ่ ทต่ี อ้ งพถิ พี ถิ นั จงึ ควรทาสม่าเสมอ

โดยเฉพาะ 2 เดอื นกอ่ นคลอดเสยี งดนตรคี วรเปิดเพยี งวนั ละครงั้ ครงั้ ละ 10-15 นาที กเ็ พยี งพอและหลงั คลอด

สามารถนาเสยี งเพลงทท่ี ารกฟังตงั้ แตอ่ ยใู่ นครรภเ์ ปิดใหฟ้ ังหลงั คลอดได้ เพอ่ื สรา้ งอารมณท์ แ่ี จม่ ใสแกล่ กู น้อย

เพราะลูกรสู้ กึ คนุ้ เคยตอ่ เสยี งเพลงทเ่ี คยไดย้ นิ มากอ่ น

2. การพฒั นาประสิทธิภาพระบบประสาทสมั ผสั

นอกจากการไดย้ นิ แลว้ การสมั ผสั จากพ่อและแมด่ ว้ ยการลบู คลาบรเิ วณหน้าทอ้ งของคุณแม่ ยงั ผลทาให้
เกดิ การกระตุน้ พฒั นาการของระบบประสาทรบั ความรูส้ กึ การสมั ผสั อย่างออ่ นโยน กอ่ ใหเ้ กดิ อารมณ์ทด่ี ี และลด
พฤตกิ รรมกา้ วรา้ วในจติ ใจมนุษย์ การพฒั นาระบบประสาทสมั ผสั ของทารก จึงมคี วามสาคญั ต่อการเจรญิ เตบิ โต
และพฒั นาดา้ นอารมณ์ แมข้ ณะอยู่ในครรภ์
การพฒั นาระบบประสาทสมั ผสั เร่ิมเมอื่ อายคุ รรภไ์ ด้ 5 เดือน

แบบฝึกหดั ที่ 1 การลูบหน้าทอ้ งพรอ้ มพดู คยุ กบั ลูก เพ่อื เป็นการพฒั นาเซลลป์ ระสาทรบั ความรสู้ กึ

แบบฝึกหดั ท่ี 2 สมั ผสั กบั ลกู เป็นจงั หวะ เรมิ่ เม่อื อายคุ รรภ์ 6 เดอื น

แบบฝึกหดั ท่ี 3 ตบหน้าทอ้ งเบา ๆ ขณะลูกดน้ิ เรม่ิ เมอ่ื อายุครรภ์ 7 เดอื น การกระตนุ้ ใหล้ ูกเรยี นรู้

อยา่ งมเี งอ่ื นไข ชว่ ยฝึกไหวพรบิ และการตอบสนองตอ่ สง่ิ กระตนุ้ จากภายนอก
ข้อแนะนา

ขอใหค้ ุณแมส่ มั ผสั ลกู น้อยดว้ ยความรสู้ กึ ผกู พนั ละเวน้ การสมั ผสั เมอ่ื คุณแม่มอี ารมณเ์ ครยี ด การปฏบิ ตั ิ
ในหอ้ งสว่ นตวั ทเ่ี งยี บสงบ จะทาใหค้ ณุ แม่ใช้มอื สมั ผสั กบั หนา้ ทอ้ งอยา่ งเตม็ ท่ี

คณุ พ่อกส็ ามารถลูบสมั ผสั กบั ลูกนอ้ ยในครรภ์ดว้ ย เป็นการชว่ ยสรา้ งความผูกพนั ระหว่าง พอ่ แม่ ลกู ได้
เป็นอยา่ งดี

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรีเวช 20

3. การพฒั นาประสิทธิภาพระบบประสาทเคลอ่ื นไหว

ในขณะทค่ี ณุ แม่เคลอ่ื นไหวร่างกาย ลูกในครรภ์กจ็ ะพลอยเคล่อื นตามไปดว้ ย ไปกระทบกบั ผนงั มดลกู
ดา้ นขา้ ง ซง่ึ ไม่เป็นอนั ตรายเพราะมนี ้าคร่าคอยห่อหมุ้ ลูกไว้ เป็นการฝึกใหเ้ รยี นรกู้ ารเคลอ่ื นไหวอยา่ งเป็นระบบ
คอื หนา้ -หลงั หรอื ซา้ ย-ขวา เป็นพฤตกิ รรมซา้ ๆ อยู่ตลอด จุดประสงค์เพ่อื พฒั นาระบบกลา้ มเน้อื มดั ใหญ่ ทใ่ี ช้
ในการเคล่อื นไหวและการทรงตวั และยงั ช่วยใหล้ ูกเกดิ ความเคยชนิ และการจดจาสามารถนาไปใชใ้ นการขบั
กล่อมทารกหลงั คลอดได้

4. การพฒั นาประสิทธิภาพระบบการมองเหน็

ในชว่ งระยะแรกของการตงั้ ครรภ์ ลกู จะยงั ไม่ลมื ตา และแสงสว่างจากภายนอกสามารถส่องผา่ นเขา้ ไปใน
โพรงมดลูกไดน้ อ้ ยมาก เมอ่ื มดลกู ใหญข่ น้ึ ผนงั มดลกู จะบางลง ทาใหแ้ สงสวา่ งสามารถสอ่ งผ่านเขา้ ไปในโพรง
มดลูกได้ และทารกสามารถมองเหน็ แสงสว่างไดต้ งั้ แต่อายคุ รรภ์ 28 สปั ดาห์ การใหแ้ สงสว่างโดยการสอ่ งไฟฉาย
ทบ่ี รเิ วณผนงั หนา้ ทอ้ งของคุณแม่ เป็นการกระตนุ้ ระบบการมองเหน็ ของทารก และทาใหท้ ารกรจู้ กั วฎั จกั รของ
กลางวนั -กลางคนื มากขน้ึ

มกี ารทดลองวจิ ยั ของ TEL-AVIV University ทาใหท้ ราบว่าทารกสามารถมองเหน็ ไดต้ งั้ แตอ่ ยู่ในครรภ์
โดยทาการฉายแสงผา่ นเขา้ ไปในมดลกู ขณะทแ่ี สงผา่ นเขา้ ไปจะเหน็ ทารกมปี ฏกิ ริ ยิ าเกดิ ขน้ึ คอื มกี ารเตน้ ของ
หวั ใจเรว็ ขน้ึ เลก็ นอ้ ย แลว้ กก็ ลบั ส่ปู กติ นนั้ แสดงถงึ การรบั รขู้ องทารก และมปี ฏกิ ริ ยิ าตอบสนอง การพฒั นาระบบ
ประสาทการมองเหน็ เรม่ิ เมอ่ื อายุครรภ์ 7 เดอื น

แบบฝึกหดั ท่ี 1 การส่องไฟฉาย เป็นการเสรมิ สรา้ งพฒั นาการของกลา้ มเนอ้ื มดั เลก็ (ตา)

แบบฝึกหดั ที่ 2 การเคล่อื นไฟฉาย เรมิ่ เมอ่ื อายุครรภ์ 8 เดอื น เป็นการกระตนุ้ ความอยากรู้

อยากเหน็ และเพม่ิ ระยะเวลาของความสนใจในการเรยี นรู้

ข้อแนะนา

การส่องไฟฉายควรทาในขณะทล่ี ูกตน่ื อยู่ สงั เกตไดจ้ ากลกู ดน้ิ แนบกระบอกไฟฉายใหส้ นิทกบั หน้าทอ้ ง
ของคณุ แมแ่ ละปิดไฟในหอ้ งใหม้ ดื สนิท มแี ตแ่ สงจากไฟฉายเท่านนั้ ทส่ี อ่ งผ่านหน้าทอ้ งไปยงั ลกู นอ้ ย ทาใหล้ าแสง
เป็นวงนวลเด่นชดั ขน้ึ ช่วยกระตนุ้ ความสนใจของลูกไดเ้ ป็นอยา่ งดี

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รเี วช 21

การฝึกผอ่ นคลาย

การผ่อนคลายมผี ลดตี ่อร่างกายและจติ ใจเพราะทาให้อตั ราการหายใจและชพี จรช้าลง ความดนั โลหิต
ลดลงและมผี ลต่อการหลงั่ ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตดว้ ย นอกจากนัน้ ยงั ทาใหค้ วามกลวั ความวติ กกงั วลน้อยลง
จติ ใจสงบ และมคี วามสุขสบายเพม่ิ ขน้ึ กล่าวไดว้ ่าการใชเ้ ทคนิคการผ่อนคลายจะช่วยคุณแมส่ ามารถตอบสนอง
ต่อสงิ่ เรา้ ทเ่ี ป็นสาเหตุของความเครยี ด ไดด้ ขี น้ึ

คุณแม่ทใ่ี ชว้ ธิ กี ารผ่อนคลายจะช่วยใหโ้ ลหติ ไหลเวยี นสมู่ ดลกู รกและลกู น้อยในครรภเ์ พม่ิ ขน้ึ มดลกู หดรดั
ตวั ดี และความไม่สุขสบายท่เี กิดจากความเจบ็ ปวดลดลง ทงั้ น้ีเพราะเม่อื ใดกต็ ามท่มี กี ารเกรง็ ตวั ของกลา้ มเน้ือ
สว่ นอน่ื ๆ ลดลงรา่ งกายจะใชอ้ อกซเิ จนนอ้ ยลงดว้ ย ซงึ่ จะช่วยใหส้ ามารถเกบ็ พลงั งานสารองไวส้ าหรบั การหดรดั
ตวั ของมดลูก นอกจากนัน้ ยงั ทาให้ระดบั ของฮอรโ์ มนท่ีเกย่ี วขอ้ งกบั ความเครยี ดลดลงดว้ ย มาฝึกการใชว้ ธิ ผี ่อน
คลายกนั เถอะ

กอ่ นอ่นื คุณแม่จะตอ้ งเรยี นรคู้ วามแตกต่างระหว่างการเกรง็ และการคลายกลา้ มเน้ือโดนฝึกเกรง็ และคลาย
กล้ามเน้อื ทลี ะส่วน เรมิ่ จากเท้าจนถงึ ศรี ษะ และฝึกกลา้ มเน้ือเป็นกลุม่ ขณะฝึกคุณแม่ควรอยู่ในท่านอนราบหนุน
หมอนและใชห้ มอนอกี ใบหนึ่งรองใต้ขอ้ พบั เขา่ วางแขนทงั้ สองไวข้ า้ งลาตวั หยุดคดิ ถงึ เหตุการณ์หรอื เร่อื งราวท่ี
ทาใหเ้ กิดความไม่สบายใจ ความวิตกกงั วลและความเครยี ดพยายามคดิ ถึงแต่สงิ่ ดี ๆ ท่ที าให้ตนเองมคี วามสุข
และจติ ใจสงบ เยอื กเยน็

คุณแมค่ วรหมนั่ สงั เกตการเกรง็ ตวั ของกลา้ มเน้อื บรเิ วณดวงตา ขากรรไกร คอ ไหล่ เอว เชงิ กราน แขน
และขาฝึกใชเ้ ทคนิคการผอ่ นคลายบอ่ ย ๆ และถือปฏบิ ตั จิ นเป็นนิสยั ควรนาวธิ กี ารผ่อนคลายมาใชเ้ ม่อื เกดิ ความ
วติ กกงั วล เศรา้ โศก เสยี ใจ โกธร ไม่มคี วามสขุ ไมส่ ุขสบาย เจ็บปวด ออ่ นเพลยี และก่อนเขา้ นอนทุกวนั

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 22

การฝึกการเกรง็ และการคลายกล้ามเนื้อทีละสว่ น
ขณะเกรง็ กลา้ มเนื้อทีละส่วนต้องคลายกล้ามเนื้อสว่ นอน่ื ๆ พรอ้ มกนั ไปด้วย

1. เท้า 6. อก

กระดกปลายเทา้ ขน้ึ แลว้ ปล่อยปลายเทา้ ลงอย่ใู น เกรง็ โดยหายใจเขา้ พร้อมกบั ยดื แผ่นอกให้เต็มท่ี
ทา่ เดมิ แลว้ คลายขณะหายใจออก

2. ขา 7. มือ แขน และไหล่

เกร็งกล้ามเน้ือขาให้น่องและขาตึงแล้วคลาย เกรง็ โดยกามือให้แน่น ยกแขนสูงทามุมกับพ้ืน

กลา้ มเน้อื ขา 45 องศา ขอ้ ศอกเหยยี ดตรง แล้วคลายโดยวางมอื

และแขนลงขา้ งลาตวั

3. ก้น สะโพก ฝีเยบ็ และทวารหนกั 8. ไหล่ คอและคาง

เกรง็ กลา้ มเน้ือสะโพก ขมบิ ช่องคลอดและทวาร เกรง็ โดยเงยหนา้ ยกคางขน้ึ ดา้ นบนหวั ไหล่กดพน้ื
หนักคล้ายกลนั้ ปัสสาวะและกลนั้ อุจจาระแล้วคลาย แลว้ คลายกลา้ มเน้ือไหล่ คอและคาง
กลา้ มเน้อื สะโพกฝีเยบ็ และทวารหนกั

4. หน้าท้อง 9. ใบหน้าส่วนล่าง

เกรง็ โดยแขมว่ ทอ้ งและคลายกลา้ มเน้อื ทอ้ ง เกรง็ โดยขบกราม กดั ฟัน ปิดปากดนั ปลายล้นิ ให้
ติดกับเพดานปากด้านหลังของฟั นบนแล้วคลาย
กลา้ มเน้อื ใบหน้าส่วนลา่ ง

5. หลงั 10.ใบหน้าส่วนบน

เกรง็ โดยแอ่นหลงั ขน้ึ แลว้ คลายโดยวางหลงั ราบ เกร็งโดยหลับตา ขมวดค้ิวให้แน่นแล้วคลาย
กบั พน้ื กลา้ มเน้อื ใบหนา้ ส่วนบน

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 23

การเกรง็ และผ่อนคลายกลา้ มเนื้อเป็นกลมุ่

1. เกรง็ กล้ามเนื้อหนึ่งกลุ่ม และคลายกล้ามเนื้อสามกลมุ่ ท่ีเหลอื
1. เกรง็ กลา้ มเนื้อแขนขวา ผอ่ นคลายกลา้ มเน้ือแขนซา้ ย และขาทงั้ สองขา้ ง
2. เกรง็ กลา้ มเนื้อแขนซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื แขนขวา และขาทงั้ สองขา้ ง
3. เกรง็ กลา้ มเนื้อขาขวา ผอ่ นคลายกลา้ มเนอ้ื ขาซา้ ยและแขนทงั้ สองขา้ ง
4. เกรง็ กล้ามเนื้อขาซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื ขาขวาและแขนทงั้ สองขา้ ง

2. เกรง็ กลา้ มเนื้อสองกล่มุ และคลายกล้ามเนื้อสองกลุม่
1. เกรง็ กล้ามเนื้อแขนขวาและขาขวา ผอ่ นคลายกลา้ มเน้อื แขนซา้ ยและขาซา้ ย
2. เกรง็ กล้ามเนื้อแขนซ้ายและขาซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื แขนขวาและขาขวา
3. เกรง็ กล้ามเนื้อแขนขวาและแขนซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื ขาทงั้ สองขา้ ง
4. เกรง็ กลา้ มเนื้อขาขวาและขาซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื แขนซา้ ยและแขนขวา

3. เกรง็ และคลายกลา้ มเนื้อสองกลุ่มท่ีอย่ตู รงขา้ มกนั
1. เกรง็ กล้ามเนื้อแขนขวาและขาซ้าย ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื แขนซา้ ยและขาขวา
2. เกรง็ กล้ามเนื้อแขนซ้ายและขาขวา ผ่อนคลายกลา้ มเน้อื แขนขวาและขาซา้ ย

ในการฝึกการผอ่ นคลายกล้ามเนื้อส่วนต่าง ๆ ของร่างกายทงั้ หมดท่ีกล่าวมานนั้ ขณะท่ีฝึกปฏิบตั ิมหี ลกั
ดงั นี้

1. ขณะทเ่ี กรง็ กลา้ มเน้อื ใหน้ ับ 1 ถงึ 10 แลว้ จงึ คลายกลา้ มเน้อื สว่ นทเ่ี กรง็
2. ขณะทเ่ี กรง็ กลา้ มเน้อื ของสว่ นต่าง ๆ ใหห้ ายใจเขา้ และผอ่ นคลายขณะหายใจออก
3. ฝึกปฏบิ ตั ทิ ุกวนั อยา่ งน้อยวนั ละครงั้ นานประมาณ 20 นาที

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรีเวช 24

การฝึกหายใจสาหรบั คลอด

การฝึกควบคุมการหายใจในระยะเจบ็ ครรภ์มคี วามสาคญั มาก เพราะระยะเวลาการเจ็บครรภ์กอ่ นคลอด
นัน้ หลายชวั่ โมง คุณแม่ตอ้ งฝึกเทคนิคการหายใจท่ถี ูกวธิ มี าช่วยบรรเทาความเจบ็ ปวด เน่ืองจากการบีบรดั ตัว
ของมดลูกใหเ้ หมาะสม เพ่อื จะชว่ ยใหค้ ุณแมส่ ามารถปรบั ตวั และควบคมุ ความเจบ็ ปวดไดโ้ ดยไมต่ อ้ งร้องโวยวาย

วธิ กี ารฝึกหายใจจะต้องฝึกทุกวนั ตงั้ แต่ตงั้ ครรภ์ได้ 5-6 เดอื น เพ่อื ใหค้ ุณแม่เคยชนิ กบั การหายใจ และ
สามารถนามาใชเ้ พ่อื ควบคุมตนเองไดโ้ ดยอตั โนมตั ิ เม่อื อยใู่ นระยะเวลาเจบ็ ครรภ์

การฝึกการหายใจทกุ ครงั้ ให้คุณแม่สมมุติว่า ตนเองกาลงั อยู่ในระยะเจ็บครรภ์นัน่ คือให้นึกถึงการบบี รดั
ตวั ของมดลกู ตงั้ แต่ “มดลูกเรมิ่ บบี ตวั ...มดลูกบบี ตวั เตม็ ท.่ี .. มดลูกเรม่ิ คลายตวั ...และคลายตวั ในท่สี ุด” ซงึ่ จะกิน
เวลาครงั้ ละประมาณ 1 นาที แล้วคุณแม่จะรูส้ กึ หายเจ็บ ไดพ้ กั ประมาณ 5-10 นาที มดลูกจะเรม่ิ บบี ตวั ครงั้ ใหม่
คณุ แมจ่ ะรสู้ กึ เจบ็ อกี ตอ่ เน่อื งไปเรอ่ื ย ๆ จนกว่าจะคลอด

ท่าการฝึกหายใจเพ่อื ควบคุมความเจ็บปวดจะเสนอเพียงแค่ 2 รูปแบบเท่านัน้ ซึง่ จะสามารถใช้ได้ผล
คลอดระยะเวลาของการคลอด

รปู แบบท่ี 1

การหายใจแบบลึกและช้า

วธิ นี ้ใี ชไ้ ดต้ งั้ แต่ช่วงแรกของการเจบ็ ครรภ์ ซงึ่ การบบี รดั ของมดลกู ยงั ไม่รุนแรงมาก ใหใ้ ช้การหายใจแบบ
ลกึ และช้าไปเร่อื ย ๆ จนกว่าจะรู้สกึ ว่าการบบี รดั ตวั ของมดลูกหรอื การเจ็บรุนแรงมากข้นึ จนคุณแม่รู้สกึ จะทน
ไม่ไดต้ อ่ ไป จงึ เปลย่ี นไปใชก้ ารหายใจแบบท่ี 2
วิธีการฝึกหายใจแบบลึกและช้า มวี ธิ ฝี ึกดงั น้ี

1. เมอ่ื สญั ญาณมดลกู เริ่มบบี รดั ตวั ใหห้ ายใจเตม็ ท่ี (ลา้ งปอด) 1 ครงั้ โดยการหายใจเขา้ ทางจมูกลกึ
ๆ และหายใจออกทางปากโดยเป่าลมออกชา้ ๆ

2. เริ่มหายใจแบบลกึ และช้า โดยใชก้ ลา้ มเน้อื บรเิ วณทรวงอกเท่านนั้ หายใจเขา้ ทางจมกู ลกึ ๆ ชา้ ๆ
โดยการนบั จงั หวะ 1-2-3-4-5 แลว้ คอ่ ยหายใจออกโดยผ่อนลมหายใจออกทางปาก

ช้า ๆ นับจงั หวะ 1-2-3-4-5 ให้เป็นจงั หวะตลอดระยะเวลาท่มี ดลูกบบี รดั ตวั ประมาณ 1 นาที (ใน
เวลา 1 นาที คณุ แมจ่ ะหายใจชา้ ๆ ไดป้ ระมาณ 6-9 ครงั้ )

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 25

3. เมื่อมดลูกเริ่มคลายตวั หายเจบ็ แล้ว ใหห้ ายใจเต็มท่ี (ลา้ งปอด) อกี 1 ครงั้ แลว้ หายใจตามปกติ
เป็นการเสรจ็ ส้นิ การหายใจลกึ และช้า 1 ครงั้ เม่อื สญั ญาณ “เจ็บ” เรมิ่ ใหม่ให้หายใจแบบลกึ และช้า
ใหม่ตงั้ แตข่ อ้ 1-3 ทาไปเรอ่ื ย ๆ ทุกครงั้ ทม่ี ดลูกหดรดั ตวั

รปู แบบท่ี 2
การหายใจแบบตืน้ เรว็ และเบา (แบบเป่ าเทียน)

วธิ นี ้ีใชเ้ ม่อื การเจ็บครรภ์รนุ แรงมากขน้ึ ปากมดลูกเปิดมากจนใกลจ้ ะถงึ เวลาคลอดแลว้ มดลูกจะบบี รดั
ตวั แรงมากขน้ึ จนแทบจะรูส้ กึ วา่ ทนไม่ได้ ใหค้ ุณแม่เปลย่ี นมาใชว้ ธิ กี ารหายใจแบบท่ี 2 แทน
วิธีการฝึ ก
การหายใจแบบตื้นเรว็ และเบา (เป่ าเทียน) มวี ิธีดงั นี้

1. เมื่อเร่ิมสญั ญาณมดลกู เริ่มบบี รดั ตวั ใหห้ ายใจเขา้ – ออกเตม็ ท่ี 1 ครงั้ (ลา้ งปอด)
2. ต่อไปหายใจเข้าทางจมกู แบบตื้นเรว็ และเบา 4-6 ครงั้ ตดิ ต่อกนั เรว็ ๆ คลา้ ยกบั หายใจหอบ
3. หายใจออก โดยการห่อปากและเป่าลมออกทางปากยาว ๆ 1 ครงั้ ใหส้ มดลุ กบั การหายใจเขา้ นนั่ คอื

อตั ราการหายใจเขา้ เท่ากบั การหายใจออกทกุ ครงั้
4. ทาเช่นน้ีไปเร่อื ย ๆ จนกว่ามดลูกจะเรมิ่ คลายตวั
5. เม่อื มดลูกคลายตวั ให้หายใจเขา้ ออกเต็มท่ี (ล้างปอด) อีก 1 ครงั้ และใหเ้ รม่ิ ต้นขอ้ 1-5 ใหม่ เม่อื

มดลูกบบี ตวั ครงั้ ใหม่

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 26

การบริหารรา่ งกาย

คณุ แมจ่ ะบริหารร่างกายเพอ่ื เตรยี มกล้ามเนื้อให้แขง็ แรงไดอ้ ย่างไร
การบรหิ ารร่างการมปี ระโยชน์สาหรบั คณุ แมอ่ ยา่ งยง่ิ เพราะจะชว่ ยใหก้ ลา้ มเน้อื ขอ้ ตอ่ รวมทงั้ ระบบ

อวยั วะตา่ ง ๆ ของรา่ งกายทางานดขี น้ึ รา่ งกายสดช่นื และช่วยบรรเทาความไมส่ ขุ สบายโดยเฉพาะใชช้ ว่ งสุดทา้ ย
ของการตงั้ ครรภ์ หรอื ระยะใกลค้ ลอด

คุณแม่ควรแต่งกายดว้ ยเสอ้ื ผา้ สวมใสส่ บาย ๆ บรหิ ารรา่ งกายในสถานทม่ี อี ากาศถา่ ยเทสะดวกระยะ
เรมิ่ แรกใชเ้ วลาไมค่ วรเกนิ 15 นาที หลงั จากนนั้ ใชเ้ วลาเพมิ่ ขน้ึ เรอ่ื ย ๆ จนถงึ 45 นาที หรอื 1 ชวั่ โมง ควรหยดุ
พกั หรอื เลกิ บรหิ ารรา่ งกายทนั ทที ร่ี สู้ กึ เหน่อื ยหรอื เกดิ ความเจบ็ ปวด

การบริหารกล้ามเนื้อขา สะโพก และขอ้ เท้า
ประโยชน์ : ชว่ ยใหก้ ารไหลเวยี นของโลหติ บรเิ วณส่วนปลายดขี น้ึ
วิธีปฏิบตั ิ : ท่าท่ี 1 นงั่ พงิ ฝาผนงั หรอื พนกั เตยี งขาเหยยี ดตรง วางฝ่ามอื ไวท้ พ่ี น้ื ขา้ งตวั หลงั ตรง กด

ปลายเทา้ ลงพรอ้ มกบั หายใจเขา้ สลบั กบั กระดกเทา้ ขน้ึ พรอ้ มหายใจออก ทาซา้ 10 ครงั้
ท่าท่ี 2 นงั่ ทา่ เดยี วกนั กบั ท่าท่ี 1 กดปลายเทา้ ลงแลว้ หมนุ ขอ้ เทา้ เป็นวงกลมเขา้ หาตวั 1

รอบ พรอ้ มกบั หายใจเขา้ เมอ่ื ครบรอบแลว้ ปลายเทา้ จะอยู่ในลกั ษณะกระดกขน้ึ หมนุ ขอ้ เทา้ เป็นวงกลมออกจาก
ตวั พรอ้ มกบั หายใจออก ทาซา้ 10 ครงั้

การบริหารกล้ามเนื้อขา
ประโยชน์ : ช่วยใหก้ ลา้ มเน้อื ยดื ขยายและกลา้ มเน้อื หลงั ไดพ้ กั
วิธีปฏิบตั ิ : ท่าที่ 1 นงั่ ขดั สมาธิ วางพกั ฝ่ามอื บนเขา่ สดู หายใจเขา้ ใหเ้ ตม็ ทพ่ี รอ้ มกนั ยกไหลข่ น้ึ แลว้ ค่อย

ๆ ผ่อนลมหายใจออกพรอ้ มกบั ยุบไหลล่ ง ทาซา้ 10 ครงั้
ท่าที่ 2 นงั่ ขดั สมาธิ หลงั ตรงประกบฝ่าเทา้ ทงั้ สองขา้ งใหช้ ดิ กนั ดงึ สน้ เทา้ ใหช้ ดิ ตวั มากทส่ี ดุ

เทา่ ทจ่ี ะทาได้ ใชม้ อื สองขา้ งจบั ใตเ้ ขา่ หุบเขา้ หากนั พรอ้ มกบั สดู หายใจเขา้ แลว้ พลกิ มอื ใช้ ฝ่ามอื กดเขา่ ลงชา้ ๆ
พรอ้ มกบั ผ่อนลมหายใจออก ทาซา้ 10 ครงั้

ขอ้ ควรระวงั ขณะบรเิ วณทา่ น้ี หากรสู้ กึ เจบ็ บรเิ วณหวั หน่าวใหห้ ยดุ ทาทนั ที

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรีเวช 27

การบริหารกลา้ มเนื้อสีขา้ ง
ประโยชน์ : ชว่ ยลดความตงึ ตวั ของกลา้ มเน้อื บรเิ วณสขี า้ งทงั้ ดา้ นหนา้ และดา้ นหลงั และชว่ ยใหห้ ายใจ

สะดวกขน้ึ
วิธีปฏิบตั ิ : 1. นงั่ ขดั สมาธงิ ุม้ ไหลเ่ ลก็ นอ้ ยวางมอื ขา้ งหนึง่ พาดบนตัก
2. เหยยี ดมอื อกี ขา้ งหนง่ึ ขน้ึ ไปเหนอื ศรี ษะใหม้ ากทส่ี ดุ จนรสู้ กึ ว่ากระดกู ซโี่ ครงขา้ ง
นนั้ ถูกยกขน้ึ
3. เอยี งตวั มาดา้ นตรงขา้ มใหม้ ากทส่ี ดุ พรอ้ มกบั สดู ลมหายใจเขา้ แลว้ ค่อย ๆ ดงึ ตวั
กลบั มาอย่ใู นทา่ ตรงพรอ้ มกบั ผ่อนลมหายใจออกและเอามอื ลง
4. ทาสลบั ขา้ งซา้ ย และขา้ งขวาในลกั ษณะเดยี ว ทาซ้า 10 ครงั้

การบริหารกลา้ มเนื้อไหล่และแขน
ประโยชน์ : ชว่ ยกลา้ มเนอ้ื ไหล่แขนขอ้ ตอ่ ทม่ี อื แขนและไหล่แขง็ แรง
วิธีปฏิบตั ิ : 1. อย่ใู นท่านงั่ หรอื ยนื หลงั ตรง
2. กามอื สองขา้ งแลว้ ยกขน้ึ เสมอไหล่
3. ยกมอื และแขนขวาขน้ึ เหนือศรี ษะในลกั ษณะเหยยี ดตรงพรอ้ มกบั สดู ลมหายใจเขา้
4. ดงึ มอื และแขนขวาลงมาระดบั เดมิ พร้อมกบั ยกมอื และแขนซ้ายข้ึนเหนือศีรษะสลบั กัน

พรอ้ มกบั ผอ่ นลมหายใจออก

การบริหารกล้ามเนื้อสะโพกและหลงั สว่ นล่าง
ประโยชน์ : ชว่ ยลดความตงึ ตวั บรเิ วณสะโพกและหลงั สว่ นลา่ ง
วิธีปฏิบตั ิ : 1. นงั่ บนพน้ื ขาทงั้ สองขา้ งเหยยี ดตรงและแยกออกจากกนั เลก็ นอ้ ย
2. ใชม้ อื สองขา้ งลบู จากตน้ ขาไปปลายเทา้ ขณะสดู ลมหายใจเขา้
3. ใชม้ อื สองขา้ งลูบจากปลายเทา้ มาทต่ี น้ ขาขณะผ่อนลมหายใจออก ทาซ้า 10 ครงั้

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 28

การบริหารกลา้ มเนื้อบริเวณช่องคลอด อ้งุ เชิงกรานและฝี เยบ็
ประโยชน์ : ช่วยใหก้ ลา้ มเน้อื มคี วามยดื หยุ่นดี ฝีเยบ็ ยดื สามารถควบคุมไดง้ ่าย
วิธีปฏิบตั ิ : เกรง็ หรือขมิบสลับกับคลายกล้ามเน้ือรอบ ๆ ช่องคลอดรูทวารหนักและรูเปิดทางเดิน

ปัสสาวะเป็นจงั หวะ ขณะเกรง็ หรอื ขมบิ ใหส้ ดู ลมหายใจเขา้ ขณะคลายใหผ้ ่อนลมหายใจออก ทาซ้า 10 ครงั้
ข้อสงั เกต การเกรง็ หรอื ขมบิ รูทวารหนกั จะเหมอื นกบั การกลนั้ อุจาระ ส่วนการเกรง็ หรอื ขมบิ ชอ่ งคลอด

และรเู ปิดทางเดนิ ปัสสาวะจะเหมอื นกบั การกลนั้ ปัสสาวะ

การบริหารกลา้ มเนื้อหลงั หน้าท้อง สะโพกและกล้ามเนื้อด้านหลงั ของต้นขา
ประโยชน์ : ช่วยใหก้ ลา้ มเน้ือกลุม่ น้แี ขง็ แรงกล้ามเน้ือหน้าทอ้ งและหลงั ยดื ขยายดขี น้ึ นอกจากน้ยี งั ช่วย

บรรเทาอาการปวดหลงั ไดด้ ว้ ย
วิธีปฏิบตั ิ : อยู่ในท่าคลาน แขนเหยยี ดตรงสดู ลมหายใจเขา้ ลกึ ๆ พรอ้ มกบั โกงหลงั ข้นึ กม้ ศรี ษะลงให้

คางชดิ อก แลว้ ผ่อนลมหายใจออกพรอ้ มกบั ยกศรี ษะเงยหนา้ ขน้ึ และแอ่นหลงั ลง ทาซา้ 10 ครงั้

การบริหารกล้ามเนื้อหลงั สว่ นล่าง หน้าท้องและอ้งุ เชิงกราน
ประโยชน์ : ชว่ ยใหก้ ลา้ มเน้ือสว่ นล่างยดื ขยายกลา้ มเน้ือหน้าทอ้ งและองุ้ เชงิ กรานแขง็ แรงนอกจากน้ยี งั

ชว่ ยบรรเทาอาการปวดหลงั ไดด้ ว้ ย
วิธีปฏิบตั ิ : 1. อยู่ในท่านอนหงายราบไม่หนุนหมอนงอเขา่ ข้ึน วางเท้าสองขา้ งบนพ้นื และแยกจากกนั

เลก็ น้อย
2. สูดลมหายใจเขา้ ใหเ้ ต็มทแ่ี ลว้ กลนั้ ไว้พร้อมกนั เกรง็ กลา้ มเน้ือสะโพกต้นขาและหน้าทอ้ ง

แอน่ สว่ นหลงั ขน้ึ โดยกดไหล่ และสะโพกแนบกบั พน้ื
3. ผ่อนลมหายใจออกชา้ ๆ พรอ้ มกบั กดแผ่นหลงั แนบกบั พน้ื กระดกปลายกน้ กบข้ึนเลก็ น้อย

ทาซ้า 10 ครงั้

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 29

ขอ้ ควรระมดั ระวงั เกี่ยวกบั การบริหารรา่ งกาย

- การเรมิ่ ตน้ บรหิ ารรา่ งกายควรทาอย่างคอ่ ยเป็นคอ่ ยไป อย่าหกั โหมเป็นอนั ขาด

- ควรบรหิ ารรา่ งกายในทท่ี ม่ี อี ากาศบรสิ ุทธแิ์ ละมอี ากาศถ่ายเทไดส้ ะดวก

- ไม่ควรบรหิ ารรา่ งกายภายหลงั การรบั ประทานอาหารเสรจ็ ใหม่ ๆ เวลาทเ่ี หมาะควรบรหิ ารรา่ งกายใน
ตอนเชา้ หรอื หลงั รบั ประทานอาหารเสรจ็ แลว้ 2 ชวั่ โมง

- ควรหยดุ บรหิ ารถา้ รสู้ กึ เหน่อื ยลา้ พกั ผอ่ นใหห้ ายเหน่อื ย หรอื หายออ่ นลา้ ก่อนแลว้ ค่อยทาตอ่

- หญิงมคี รรภ์เคยมปี ระวตั ิการแท้ง การคลอดก่อนกาหนด หรอื มภี าวะแทรกซอ้ นขณะตงั้ ครรภ์ควร
ปรกึ ษาหรอื ขอความเหน็ ชอบจากแพทยก์ ่อนการบรหิ ารรา่ งกาย

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช 30

มดลกู เรม่ิ หดรดั ตวั สม่าเสมอ และแรงมากขน้ึ 31
การเจบ็ ครรภจ์ รงิ และเขา้ สรู่ ะยะการคลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รเี วช

การเตรียมพร้อมก่อนการคลอด

การเตรยี มขา้ วของเครอ่ื งใชใ้ ห้ลกู ไม่ว่าเขาจะเป็นเดก็ หญงิ หรือเดก็ ชาย ของใชข้ องเดก็ ส่วนใหญ่แล้วก็
จะเหมอื นกนั ทงั้ นนั้ สง่ิ ทค่ี ุณแม่ควรเตรยี มไวแ้ ต่เน่นิ ๆ ไดแ้ ก่

- อา่ งอาบน้า
- โต๊ะเลก็ ๆ ตะกรา้ สาหรบั วางของแตง่ ตวั ใหล้ ูกเพ่อื ความสะดวกในการหยบิ จบั ของต่าง ๆ สาหรบั คุณ

แม่
- สบู่สาหรบั เดก็ ออ่ น
- สาลี ทงั้ แบบกอ้ นกลมและแบบพนั ปลายไม้ไวท้ าความสะอาดส่วนต่าง ๆ
- เสอ้ื ผา้ ลูก หมวก ถงุ มอื ถุงเทา้ ผา้ ออ้ ม ถงั ใสผ่ า้ ออ้ ม
- ผา้ หม่ ผา้ ปเู ตยี ง เตยี งนอนเดก็
- เขม็ กลดั ชนิดซอ่ นปลาย สาหรบั กลดั ผา้ ออ้ ม
เมอ่ื เตรยี มของคุณลูกแลว้ อยา่ ลมื ของจาเป็นสาหรบั คณุ แม่ทจ่ี ะตอ้ งใชใ้ นระหว่างพกั ฟ้ืนหลงั
คลอดท่โี รงพยาบาล การเตรยี มข้าวของเคร่อื งใช้ต่าง ๆ ถือเป็นความสุขเล็ก ๆ น้อย ๆ ของคุณ และเม่อื ถึง
ช่วงเวลาสาคญั คณุ กพ็ รอ้ มทจ่ี ะเดนิ ทางมาโรงพยาบาล

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 32

เตรยี มตวั อย่างไรเมือ่ ใกลค้ ลอด
Be ready for the labor.

อาการสาคญั ที่ต้องมาพบแพทย์
1. มดลูกหดรดั ตวั สมา่ เสมอทกุ 5 -10 นาที
2. ถงุ น้าคร่าแตกหรอื น้าเดนิ
3. มมี ูกเลอื ดหรอื เลอื ดสดออกทางช่องคลอด
4. ลกู ดน้ิ นอ้ ยลง

ร้ไู ด้อย่างไร แบบไหนคือเจบ็ ครรภจ์ ริง ? เจบ็ ครรภจ์ ริง

เจบ็ ครรภเ์ ตือน มมี ูกเลอื ดออก
มดลกู หดรดั ตวั แรงและบ่อยขน้ึ
ไมม่ มี กู เลอื ดออก การเปลย่ี นแปลงอริ ยิ าบถไมช่ ่วยใหม้ ดลกู หดรดั ตวั
มดลูกหดรดั ตวั ไม่สมา่ เสมอ น้อยลง
การเปลย่ี นแปลงอริ ยิ าบถทาใหม้ ดลกู หดรดั ตวั ปากมดลกู เรมิ่ เปิดขยาย
น้อยลง
ปากมดลกู ไมม่ กี ารเปลย่ี นแปลง

เมือ่ ไหร่ต้องชกั นาให้คลอดก่อนวนั ครบกาหนด 33
ขอ้ บ่งชีใ้ นการชกั นาการคลอด (Induction of labor)

- ความดนั โลหติ สงู หรอื ครรภ์เป็นพษิ
- ปรมิ าณน้าคร่านอ้ ยกวา่ ปกติ
- ทารกโตชา้ ในครรภ์ รกเส่อื ม
- มารดามโี รคบางอยา่ ง เชน่ เบาหวาน โรคหวั ใจ
- ถุงน้าคร่าแตกโดยทไ่ี ม่มอี าการเจบ็ ครรภ์
- สงสยั วา่ มกี ารตดิ เชอ้ื ในโพรงมดลกู และน้าคร่า
- ครรภ์เกนิ กาหนด (มากกวา่ 41 สปั ดาห)์

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรเี วช

ครบกาหนดแลว้ ทาอยา่ งไร ถ้ายงั ไม่เจบ็ ครรภค์ ลอด
1. การใหย้ าสอดทางชอ่ งคลอดหรอื เพ่อื กระตนุ้ ความพรอ้ มของปากมดลกู
2. การใหย้ าเขา้ เสน้ เลอื ดเพอ่ื กระตนุ้ การหดรดั ตวั ของมดลูก
3. การผา่ ตดั คลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รีเวช 34

ระยะเวลาคลอด 35

ระยะต่าง ๆ ของการคลอด The States of Labor
ระยะท่ี 1 : ระยะทป่ี ากมดลกู เรมิ่ เปิดจนเปิดหมด 10 เซนตเิ มตร (First state)
ระยะท่ี 2 : ระยะทป่ี ากมดลกู เปิดหมดจนถงึ ทารกคลอด (Second state)
ระยะท่ี 3 : ระยะทห่ี ลงั จากทารกคลอดจนถงึ รกคลอด (Third state)

ลกั ษณะของการเจบ็ ครรภค์ ลอดระยะที่ 1
- ช่วง 0-3 ซม. ปากมดลกู เรม่ิ เปิดและมคี วามบางตวั
- ช่วง 3-8 ซม. ปากมดลกู เปิดขยายไปอย่างรวดเรว็
- ช่วง 8-10 ซม. ปากมดลกู เปิดขยายชา้ ลงเลก็ นอ้ ยจนถงึ เปิดหมด
- ทอ้ งแรกจะใชร้ ะยะเวลานานกว่าทอ้ งหลงั (12 กบั 8 ชวั่ โมง)

การดแู ลการคลอดในระยะท่ี 1
1. การใหก้ าลงั ใจ ความเขา้ ใจ คาแนะนา
2. เฝ้าตดิ ตามสขุ ภาพของทารกในครรภ์
3. เฝ้าตดิ ตามความกา้ วหนา้ ของปากมดลกู และการคลอด
4. การดแู ลทวั่ ไป เชน่ การใหย้ ากระตนุ้ การหดรดั ตวั ของมดลกู

ลกั ษณะของระยะท่ีสองของการคลอด
- ระยะทป่ี ากมดลกู เปิดหมด
- มมี กู เลอื ดออกมากขน้ึ
- รสู้ กึ อยากเบ่งหรอื อยากถ่ายอจุ จาระ

การเบง่ คลอดในระยะท่ีปากมดลกู เปิ ดหมด
- ครรภ์แรก – 45-60 นาที
- ครรภ์หลงั – 30 นาที

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช

ระยะการคลอดท่ีควรทราบ

อาการทเ่ี ตอื นใหค้ ณุ ทราบวา่ ถา้ จะใกลค้ ลอดและควรเดนิ ทางไปโรงพยาบาลไดแ้ ลว้ คอื เมอ่ื มนี ้าคล่าไหล
ออกทางชอ่ งคลอด มมี ูกเลอื ด หรอื มอี าการเจบ็ ครรภ์คลอดอย่างใดอย่างหนง่ึ หรอื รว่ มกนั อาการเจบ็ ครรภค์ ลอด
จะปวดประจาเดอื น จะรูส้ กึ ปวดรา้ วบรเิ วณสะโพกไปจนถึงด้านหลงั เม่อื ถึงตอนน้ี แสดงวา่ คุณพรอ้ มท่จี ะคลอด
แลว้

ระยะของการคลอดแบ่งออกเป็นช่วง ๆ คอื

ระยะที่ 1 ปากมดลูกเรม่ิ เปิดออกตงั้ แต่ 1 ซม. ไปจนถึงกว้างเตม็ ทค่ี อื 10 ซม. ในผู้ท่เี พ่ิงมคี รรภ์แรก
การรอใหป้ ากมดลูกเปิดหมดอาจใช้เวลานานประมาณ 8-10 ชวั่ โมงและในครรภ์ต่อมาจะเรว็ ขน้ึ คอื ประมาณ 6-
10 ชวั่ โมง ช่วงน้ีพยาบาลจะเตรยี มทาความสะอาด และสวนอุจจาระไวก้ ่อน และให้คุณแม่นอนพกั ในห้องรอ
คลอด มแี พทยแ์ ละพยาบาลตรวจเยย่ี มอาการเป็นระยะ

ระยะท่ี 2 ปากมดลูกเปิดหมดแลว้ มดลกู บบี ตวั แรงมากขน้ึ คุณแม่จะมลี มเบ่งมาและถกู นาไปหอ้ งคลอด
นอนในท่าเตรยี มคลอด คุณแม่จะต้องใช้แรงมากในการเบ่งให้ลูกเคล่อื นออกมาตามช่องทางคลอด คุณหมอจะ
ช่วยใหล้ ูกคลอดออกมาอยา่ งสมบรู ณ์

ระยะที่ 3 หลงั จากลูกคลอดออกมาแลว้ คุณจะไดย้ นิ เสยี งรอ้ งของเด็กก่อนเป็นอนั ดบั แรก หลงั จากตดั
สายสะดอื แลว้ พยาบาลจะอมุ้ เจา้ ตวั นอ้ ยมาใหค้ ณุ ช่นื ชม แลว้ จงึ นาเดก็ ไปทาความสะอาด และชงั่ น้าหนกั

ระยะสุดท้าย เป็นชว่ งทค่ี ุณหมดรอใหร้ กคลอดออกมาใหห้ มด เป็นอนั เสรจ็ สน้ิ ขบวนการคลอด รา่ งกาย
คณุ แม่จะขบั เลอื ด หรอื น้าคาวปลาออกมาในขณะท่ีมดลกู มกี ารหดเลก็ ลงจนเขา้ สขู่ นาดปกติใชเ้ วลาอกี 6 สปั ดาห์
หลงั คลอด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรเี วช 36

การใช้อปุ กรณ์ช่วยคลอด

การใช้คีมช่วยคลอด การใช้เครื่องดดู สูญญากาศ

Forceps extraction Vacuum extraction

ขนั้ ตอนการคลอดทารกท่าศรี ษะ

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 37

การระงบั อาการปวดในระยะเจบ็ ครรภ์
1. การให้ยาระงบั ปวดทางหลอดเลือดดา
ข้อดี 1. ออกฤทธเิ์รว็
2. วธิ กี ารใหไ้ มย่ งุ่ ยาก สะดวก รวดเรว็
ข้อเสีย 1. คุณแมอ่ าจจะมอี าการง่วง
2. ยาสามารถผ่านรกทาใหท้ ารกงว่ ง

การคลอดทางช่องคลอด (Vaginal delivery) และ การผา่ ท้องคลอด (Cesarean section)
ขอ้ บ่งชี้สาหรบั การผา่ ตดั คลอด

1. การคลอดตดิ ขดั ทารกตวั โต
2. ทารกอยใู่ นทา่ ผดิ ปกติ เช่น ทา่ กน้ ท่าขวาง
3. ทารกอยู่ในภาวะเครยี ด เสยี งหวั ใจเตน้ ชา้ ลง
4. รกเกาะต่า รกลอกตวั ก่อนกาหนด
5. สายสะดอื ยอ้ ยหลงั การแตกของถุงน้าคร่า
6. มารดามภี าวะผดิ ปกตทิ จ่ี าเป็นตอ้ งใหค้ ลอดโดยดว่ น
7. ครรภแ์ ฝด

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรเี วช 38

การเปรยี บเทียบระหว่างการคลอดทางช่องคลอดกบั การผา่ ท้องคลอด
การคลอดทางช่องคลอด

1. เป็นวธิ ตี ามธรรมชาติ
2. เสยี เลอื ด 500 ซซี ี
3. ใชเ้ วลาพกั ฟ้ืน 1-2 วนั
4. แผลมขี นาดเลก็
5. สามารถเยบ็ ซอ่ มฝีเยบ็ เพ่อื ป้องกนั อุ้งเชงิ กรานหยอ่ นได้ (repair)

การผา่ ตดั คลอด
1. เสย่ี งตอ่ การดมยาสลบหรอื การใชย้ าชาเฉพาะท่ี
2. เสยี เลอื ด 1000 ซซี ี
3. ใชเ้ วลาพกั ฟ้ืน 3-4 วนั
4. เสย่ี งต่อแผลตดิ เชอ้ื
5. แผลมขี นาดใหญ่
6. เสย่ี งต่อการเกดิ พงั ผดื ในทอ้ งและปวดทอ้ งนอ้ ยเรอ้ื รงั
7. ตอ้ งผา่ ตดั คลอดในทอ้ งตอ่ ไป

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 39

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตนิ รีเวช 40

การปฏิบตั ิตวั สาหรบั คณุ แมห่ ลงั คลอด

เน่อื งจากในระยะตงั้ ครรภ์ร่างกายคุณแมม่ กี ารเปลย่ี นแปลงไปมาก ซง่ึ ตอ้ งใชเ้ วลาในการปรบั เพ่อื ใหเ้ ขา้ สู่
สภาพเดมิ ซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกบั หลาย ๆ เร่อื งในการปฏบิ ตั ติ วั ดงั ตอ่ ไปน้ี

1. การพกั ผ่อน

คุณแมจ่ าเป็นตอ้ งพกั ผอ่ นมาก ๆ ในระยะ 2 อาทติ ยแ์ รก
2. การทางาน

- สามารถทางานเบา ๆ ได้ แตห่ า้ มยกของหนกั หรอื ทางานทต่ี อ้ งออกแรงมาก เพราะกลา้ มเน้อื และ
เอน็ ต่าง ๆ ยงั ไม่แขง็ แรง และอาจทาใหเ้ กดิ ปัญหามดลูกหยอ่ นไดใ้ นภายหลงั

- 2 อาทติ ย์ หลงั สามารถทาเพม่ิ ทล่ี ะนอ้ ยจนครบ 6 อาทติ ย์ จงึ สามารถทางานไดต้ ามปกติ
3. อาหาร

ทานอาหารทม่ี ปี ระโยชน์ครบ 5 หมู่ เช่น

- เน้อื สตั ว์ ถวั่ ไข่ นมสด เพ่อื ช่วยส่งเสรมิ การหายของแผล ทาใหแ้ ผลแขง็ แรงและตดิ เรว็
- ผกั และผลไมท้ ุกชนดิ
- ดม่ื น้าวนั ละ 6-8 แกว้ เพอ่ื ชว่ ยลดอาการทอ้ งผกู และช่วยใหผ้ ลติ น้านมไดเ้ พยี งพอ
- แคลเซียม มใี นนม ปลาเล็กปลาน้อย ปลากระป๋ อง ผกั บางชนิดเช่น ผกั โขม ผกั กะเฉด เพ่อื ช่วย

เพมิ่ แคลเซยี มทล่ี ูกดดู น้านมจากเราไปซงึ่ จะชว่ ยคณุ แม่เมอ่ื อายุ 35 ปีขน้ึ ไป จะมภี าวะกระดูกพรนุ
และทาใหก้ ระดูกหกั ไดง้ า่ ยเมอ่ื เกดิ อบุ ตั เิ หตเุ พยี งเลก็ น้อย
- อาหารท่คี วรงด ไดแ้ ก่ อาหารรสจดั ชา กาแฟ เคร่อื งด่มื ท่มี แี อลกอฮอร์ เพราะสามารถผ่านทาง
น้านมไดจ้ ะทาใหล้ ูกง่วงซมึ มผี ลเสยี ต่อการเจรญิ เตบิ โตและพฒั นาการ
4. การรกั ษาความสะอาดของร่างกาย

- ควรอาบน้าวนั ละ 2 ครงั้ งดการแช่ในอ่างน้า เพราะเชอ้ื โรคจะเขา้ ส่มู ดลกู ไดง้ า่ ยทาใหเ้ กดิ
การตดิ เชอ้ื ได้

- สามารถสระผมไดบ้ ่อยตามตอ้ งการ
- เต้านมและหวั นม ควรล้างใหส้ ะอาดขณะอาบน้า และเชด็ ด้วยน้านมมารดาทุกครงั้ หลงั การให้นม

เพ่อื ป้องกนั หวั นมแตก

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสูตินรเี วช 41

- บรเิ วณอวยั วะสบื พนั ธ์ภายนอก และแผลฝีเยบ็ ควรล้างด้วยสบู่และล้างดว้ ยน้าสะอาดก็เพยี งพอ
ทุกครงั้ ท่อี าบน้า หลงั ปัสสาวะหรอื อจุ จาระและควรเปลย่ี นผา้ อนามยั ทุก 3-4 ชวั่ โมง เพ่อื ป้องกนั
การตดิ เชอ้ื

5. การมีเพศสมั พนั ธ์
ควรงดจนกว่าจะได้รบั การตรวจภายในเม่ือครบ 6 อาทิตย์ เพ่อื ป้องกนั การติดเช้อื ภายในโพรง

มดลูก และอาจทาใหเ้ กดิ อาการเจบ็ ปวดไมส่ ุขสบายได้

6. การมปี ระจาเดอื น
ถา้ คุณแมไ่ ม่ไดใ้ หน้ มแม่อยา่ งสมา่ เสมอ ประจาเดอื นจะมาประมาณ 7-9 อาทติ ยห์ ลงั คลอด

7. การวางแผนครอบครวั หรอื การคมุ กาเนิด
แพทยจ์ ะนัดตรวจภายในพรอ้ มแนะนาเก่ยี วกบั การคุมกาเนิด ซง่ึ มหี ลายวธิ ี คอื การทานยา การ

ฉีดยา การฝังเขม็ และการใส่ห่วง

8. การบริหารรา่ งกายหลงั คลอด
- ควรเรม่ิ เม่อื ไดร้ บั การพกั ผ่อนเพยี งพอ และไมม่ อี าการเจบ็ ปวดบรเิ วณบาดแผล
- ทา่ บรหิ ารคอ แขน ขา และขอ้ เทา้ สามารถชว่ ยการไหลเวยี นของเลอื ดและชว่ ยป้องกนั
การอุดตนั ของหลอดเลอื ดไดด้ ว้ ย
- ทา่ อ่นื ๆ สามารถช่วยกลา้ มเน้อื หน้าทอ้ ง และอุง้ เชงิ กรานใหก้ ลบั เขา้ ส่สู ภาพปกตไิ ดเ้ รว็ ขน้ึ

9. การตรวจหลงั คลอด
แพทยจ์ ะนดั ตรวจดูสภาพของอวยั วะภายในตรวจหามะเรง็ ปากมดลกู และแนะนาการคมุ กาเนดิ

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู นิ รีเวช 42

10. การแจง้ เกิด
นาหลกั ฐานดงั น้ี สาเนาทะเบยี นบา้ น สาเนาบตั รประชาชนของบดิ ามารดา ทะเบยี นสมรส และตงั้ ช่อื

บตุ รใหพ้ รอ้ ม

11. อาการที่มกั พบเสมอ
- อาการคดั ตงึ เตา้ นม มกั เป็นระยะแรกทน่ี ้านมเรมิ่ สรา้ ง แกไ้ ขไดโ้ ดยการประคบรอ้ น และ
เยน็ สลบั กนั ถา้ มอี าการปวดมากสามารถรบั ประทานยาแกป้ วดได้
- อาการปวดมดลูก จะปวดเป็นพกั ๆ เกดิ จากการหดและคลายตวั ของมดลกู ซง่ึ เป็นกลไก
ทางธรรมชาตอิ ยา่ งหนง่ึ เมอ่ื บตุ รดูดนมมารดา และเป็นผลดตี ่อคณุ แม่ทจ่ี ะช่วยน้าคาวปลา
หมดเรว็ และชว่ ยใหม้ ดลกู เขา้ อเู่ รว็ ดว้ ยการแกไ้ ขถา้ ปวดมากสามารถรบั ประทานยาแก้
ปวด และนอนคว่าบนหมอนโดยใชห้ มอนรองบรเิ วณใตท้ อ้ งนอ้ ย
- อาการทอ้ งผกู เน่อื งจากผลของกลา้ มเน้อื ทย่ี ดื ขยาย และการมบี าดแผลทาใหค้ ุณแม่ไม่
ไมก่ ลา้ เบ่ง แกไ้ ขโดยการด่มื น้ามาก ๆ วนั ละ 6-8 แกว้ รบั ประทานผกั และผลไมม้ าก ๆ
และออกกาลงั กายสมา่ เสมอ
- น้าคาวปลามสี เี ปลย่ี นไปจากสแี ดงเขม้ สแี ดงจาง สนี ้าตาล และสเี หลอื งออ่ น ๆ ถอื เป็น
ปกตจิ ากนนั้ จะหมดไปเม่อื ครบ 2 อาทติ ย์ แต่ไม่เกนิ 4 อาทติ ย์ ถา้ หลงั 10 วนั ยงั มสี แี ดง
สดอยูห่ รอื มกี ลนิ่ เหมน็ เน่าควรพบแพทยก์ ่อนนดั

12. อาการผิดปกติท่ีควรพบแพทยท์ นั ที
- มไี ข้
- มเี ลอื ดออกสด ๆ ทางช่องคลอด
- เตา้ นมอกั เสบ บวมแดง แขง็ เป็นกอ้ นและกดเจบ็
- น่องบวมแดง และกดเจบ็
- ถา่ ยปัสสาวะบ่อย แสบขดั และปวดเวลาปัสสาวะ

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; แผนกสตู ินรเี วช 43

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 44

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 45

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 46

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 47

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 48

SAFE MOTHERHOOD & SMART CHILD; ทารกแรกเกดิ 49


Click to View FlipBook Version