ฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง

๑

E - BOOK
วิชา ทักษะนาฏศลิ ป์ ๓
เพลง ฉยุ ฉายก่ิงไมเ้ งนิ ทอง

จัดทาํ โดย
นางสาวนลินทพิ ย์ สงคราม รหสั นกั ศึกษา ๓๐๔๔๖๔๒๐๐๔
นางสาวอรสิ รา เดชอนันต์ รหัสนกั ศึกษา ๓๐๔๔๖๔๒๐๒๓
นางสาวธญั ญนันท์ ตะเภาทอง รหสั นักศกึ ษา ๓๐๔๔๖๔๒๐๒๔

ช้ันปริญญาตรีปที ี่ ๒
เสนอ

คุณครเู กณิกา วงศ์นรนิ ทร์
คุณครธู ัญลักษณ์ จนั ทับ

วทิ ยาลยั นาฏศิลปร้อยเอด็ สถาบันบัณฑติ พัฒนศลิ ป์
กระทรวงวฒั นธรรม

๒

คํานาํ

รายงานฉบับน้ีเปน็ สว่ นหนงึ่ ของรายวชิ าทักษะนาฏศลิ ป์ ซง่ึ ผู้จัดทําได้ศึกษา
เก่ยี วกับเพลงฉุยฉายกงิ่ ไมเ้ งินทอง วา่ มีความเป็นมาอยา่ งไร และในสว่ นเนอ้ื เรื่องนน้ั มี
ความเก่ียวขอ้ งกับท่ารําอย่างไร ซึ่งการแสดงชดุ นีเ้ ปน็ การแสดงที่มีมาต้ังแต่สมยั กรุง
รัตนโกสนิ ทร์ สมยั นน้ั ถือวา่ เล่อื งลอื ในเร่อื งการรำเบิกโรงของการแสดงละครในพอสม
ควรทางคณะผจู้ ดั ทาํ จงึ หวังเปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ รายงานฉบับน้ีจะมปี ระโยชน์ตอ่ ผู้ศกึ ษาไม่
มากกน็ อ้ ย หากมขี อ้ แนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำขอนอ้ มรับไวแ้ ละขออภยั
มา ณ ทนี่ ดี้ ้วย

คณะผูจ้ ดั ทำ

สารบญั ๓

ชอ่ื เรื่อง หน้า
หนา้ ปก ๑
คำนำ ๒
สารบัญ ๓
ประวัตคิ วามเปน็ มา ๔
เน้ือร้อง ๕
วงดนตรที ี่ใช้ประกอบการแสดง ๖
การแตง่ กายและอุปกรณ์ประกอบการแสดง ๗
อธิบายทา่ รำ ๘-๗๒
ควิ อาร์โค้ดทา่ รำ ๗๓
อา้ งองิ ๗๔

๔

ประวัติและความเป็นมา

ฉุยฉายก่ิงไมเ้ งนิ ทอง เป็นการรำเบกิ โรงละครไทยชุดหน่งึ ซ่งึ เปน็ บทพระราชนิพนธ์
ในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอยหู่ ัว ทรงโปรดใหอ้ าจารย์เฉลย ศขุ ะวณชิ เปน็ ผู้
ประดษิ ฐ์ท่ารำและถ่ายทอดทา่ รำเพลงฉุยฉายชุดนี้ จนเป็นท่นี ยิ มแพรห่ ลาย ผู้รำแตง่ กาย
ยืนเครือ่ งนาง ๒ คน ตัวละครฝา่ ยนางถอื กิง่ ไมเ้ งินทอง มือขา้ งขวากำกง่ิ ไม้ทอง ส่วนมือ
ขา้ งซ้ายกำก่งิ ไมเ้ งิน ในบท "สองนางเน้อื เหลือง" ฉบบั เจา้ จอมละม้าย รำไปตามบทขับ
ร้องและทำนองเพลงฉยุ ฉาย การรำจะมีอิริยาบถทง่ี ดงาม ทั้งอิริยาบถของการเคล่อื นไหว
มอื แขน ขา ใบหน้าและลำตัวที่สวยงาม มีจังหวะทา่ รำทเ่ี หมาะเจาะเขา้ กับจังหวะของ
เพลง เพลงทีใ่ ช้เป็นฉยุ ฉายพวง คอื ร้องรวบความจนจบทอ่ น โดยไม่มีป่ีเป่ารบั นบั เปน็
วิวฒั นาการอีกข้นั หนงึ่ ซง่ึ มมี าตั้งแตส่ มยั กรงุ รัตนโกสินทร์

๕

เน้อื ร้องฉยุ ฉายก่ิงไมเ้ งนิ ทอง

ฉยุ ฉายเอย สองนางเนอ้ื เหลืองย่างเยอ้ื งกรีดกราย
หม่ ผา้ หนา้ ปกั ชาย ผนั ผายมาเบกิ โรง
มือถอื กิง่ ไมเ้ งนิ ทอง เปน็ ของสงา่ อ่าโถง
ได้ฤกษง์ ามยามโมง จะชกั โยงคนมาดู
การฟอ้ นละครใน มใิ หผ้ ใู้ ดมาเล่นสู้
ล้วนอร่ามงามตรู เชดิ ชูพระเกียรติเอย
สองแม่เอย แมง่ ามหนักหนา
เหมอื นหน่ึงเทพธิดา ลงมากรายถวายกร
รำเต้นเลน่ ดูดี ยงิ่ กวา่ มมี าแต่ก่อน
เวน้ แตท่ ้ายไมง่ อน ไม่เหมอื นละครนอกเอย
สองแมเ่ อย แมง่ ามแมง่ อน
ยิ่งแมนแขนอ่อน อ้อนแอน้ ประหนึง่ วาด
ไหล่เหลีย่ มเสงย่ี มองค์ คว้ิ เปน็ วงผวิ สะอาด
ดงั นางในไกรลาศ รอ่ นลงมารำเอย

๖

วงดนตรที ี่ใช้ประกอบในการแสดง

ใช้วงป่พี าทยท์ ี่มชี อ่ื เรยี กวา่ วงปพี่ าทย์ไม้นวม ซงึ่ ประกอบด้วยเคร่ืองดนตรดี ำเนนิ
ทำนอง ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทมุ้ ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก ตะโพน ขลุ่ยเพียงออ

และซออู้ เครอ่ื งดนตรกี ำกบั จังหวะ ไดแ้ ก่ ฉิ่ง กรับ โหมง่ และฉาบเล็ก

๗

การแต่งกายและอปุ กรณก์ ารแสดง

ยนื เครอื่ งเคร่ืองนาง

1. กำไลเทา้ 2. เสอื้ ในนาง
3. ผา้ นุง่ เรียกวา่ ภษู า 4. เขม็ ขดั
5. สะอิ้ง 6. ผา้ ห่มนาง
7. กรองศอ หรอื สร้อยนวม 8. จ้นี าง
9. พาหรุ ัด 10. แหวนรอบ
11. ปะวะหลำ่ 12. กำไลตะขาบ
13. กำไลสวม เรยี กว่า ทองกร 14. ธำมรงค์
15. มงกฎุ 16. จอนหู เรียกวา่ กรรเจยี ก
17. ดอกไมท้ ัด (ซา้ ย) 18. อุบะ หรือ พวงดอกไม้
19. ก่ิงไมเ้ งนิ ทอง

๘

ท่ารำฉยุ ฉายก่ิงไมเ้ งนิ ทอง

ท่าท่ี 1
ศีรษะ : ศรี ษะตรง
มือ : มือทง้ั สองขา้ งถือกง่ิ ไม้เงิน กง่ิ ไม้ทอง ระดับหวั เข็มขัด
เทา้ : วงิ่ สบื เทา้ เขา้ หากนั หันมาดา้ นหน้า

๙

ท่าที่ 2
ศรี ษะ : เอียงซ้าย
มอื : มือขวาเหยียดตึงแลว้ ม้วนมือกรดี ออกตงั้ วง มือซา้ ยต้งั วงแล้วสง่ หลัง
เท้า : กระทุ้งขาซา้ ยและกา้ วหน้าลงขย่ันเทา้ ทำไปจนหมดจงั หวะ

๑๐

ท่าท่ี 3
ศีรษะ : เอียงขวา
มือ : มือซา้ ยเหยยี ดตึงแล้วกรดี ออกมาตั้งวง มือขวาต้งั วงไว้แลว้ สง่ หลัง
เท้า : กระทุ้งขาขวาและก้าวหน้าลงขย่นั เทา้ ทำไปจนหมดจงั หวะ

๑๑

ทา่ ที่ 4
ศรี ษะ : ลักคอขวา
มอื : มอื ซ้ายหกั ขอ้ มือขน้ึ มาต้งั วงอยรู่ ะดับชายพก มอื ขวาม้วนออกแล้วแทงกิ่งไม้ลงลา่ ง

อยูร่ ะดบั ไหล่
เทา้ : ถอนซ้ายเลก็ น้อย ลากขาขวาแล้วก้าวหน้าขยนั่ เท้า

๑๒

ท่าที่ 5
ศีรษะ : ลักคอซา้ ย
มอื : มอื ขวาหักข้อมือข้ึนมาตั้งวงอยรู่ ะดับชายพก มอื ซา้ ยมว้ นออกแล้วแทงกง่ิ ไมล้ งลา่ ง

อยรู่ ะดับไหล่
เทา้ : ลากเทา้ ซา้ ยมาก้าวหน้าลงและขยน่ั เทา้

๑๓

ท่าท่ี 6
เน้อื ร้อง และทำนอง : ฉุยฉายเอย
ศรี ษะ : ลกั คอซ้ายและลักคอขวาลกั ซายอกี รอบและเอียงขวา

มือ : ไว้มอื ขวา
เท้า : ถอนซ้ายเล็กน้อยและฉายเท้าขวา

๑๔

ทา่ ท่ี 7
เนื้อร้อง และทำนอง : เอย

ศีรษะ : เอยี งขวา
มือ : ไวม้ อื ขวา
เท้า : ขาขวาวางลงหลงั

๑๕

ทา่ ท่ี 8
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : สองนางเน้อื เหลอื ง

ศีรษะ : เอยี งซ้าย
มอื : มือซา้ ย มือขวาม้วนมือออกตง้ั หน้ามอื ระดบั อกซ้าย

เท้า : กว้าขาขวาและยกขาซา้ ยข้นึ

๑๖

ท่าที่ 9
เนือ้ ร้อง และทำนอง : ยา่ งเย้อื ง

ศีรษะ : เอยี งขวา
มอื : ท่าเหาะไปขา้ งซ้าย
เท้า : ก้าวซ้ายเลก็ นอ้ ยและวางขวาลงขยั่นเทา้ เลก็ นอ้ ย

๑๗

ท่าที่ 10
เนื้อร้อง และทำนอง : กรดี กราย

ศีรษะ : เอียงขวา
มอื : มอื ซ้ายส่งหลงั มือขวาม้วนออกตั้งวง

เท้า : ยกขาซา้ ยขน้ึ และก้าวลง

๑๘

ทา่ ท่ี 11
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : ห่มหน้า

ศรี ษะ : เอียงซ้าย
มอื : มือซ้ายมว้ นเขา้ อกและส่งหลัง มือขวาต้ังวงและมว้ นมือต้ังไว้ระดบั อก
เทา้ : ก้าวหน้าดว้ ยขาขวาเลก็ น้อยและลากขาซ้ายมาวางลงหน้าและหมุนไปทางขวา

๑๙

ทา่ ท่ี 12
เนอื้ รอ้ ง และทำนอง : ปกั ชาย
ศีรษะ : เอยี งซา้ ยเล็กน้อยและกลบั เอยี งมาขวามองมือขวา
มอื : มือซ้ายต้งั วงไว้และมอื ขวาหักขอ้ มือลงแขนตึง
เท้า : ก้าวขวาและกระดกซา้ ย

๒๐

ท่าท่ี 13
เน้ือร้อง และทำนอง : ผนั ผาย
ศีรษะ : กลับเอียงขวาเล็กน้อยและเอยี งมาซา้ ย

มือ : ไวม้ อื ซา้ ย
เท้า : ยกขาขวามาแล้ววางหนา้ พร้อมหนั มาหนา้

๒๑

ท่าท่ี 14
เนอ้ื ร้อง และทำนอง : มาเบิกโรง

ศีรษะ : เอยี งขวา
มอื : มอื ซ้ายส่งหลัง มือขวามว้ นออกตั้งวง
เทา้ : ก้าวหนา้ ขาขวาและก้าวหน้าขาซ้ายลง

๒๒

ท่าที่ 15
เนือ้ ร้อง และทำนอง : มือถือ

ศีรษะ : เอียงซา้ ย
มอื : มอื ทั้งสองต้งั ตรงที่ระดบั ชายพก

เทา้ : ประสมเท้าซ้าย

๒๓

ท่าท่ี 16
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : กิ่งไมเ้ งนิ

ศีรษะ : เอยี งขวา
มอื : มอื ซ้ายชูขึ้น มือซา้ ยดงั เดิม
เทา้ : ถอนขาซายเล็กน้อย และกา้ วขวาลงหนา้ พรอ้ มเฉยี งตวั ไปทางขวา

๒๔

ท่าท่ี 17
เนอื้ ร้อง และทำนอง : ทอง
ศรี ษะ : ทำตรงข้ามกบั ท่าท่ี 16
มอื : ทำตรงขา้ มกบั ท่าที่ 16
เท้า : ทำตรงข้ามกับท่าที่ 16

๒๕

ท่าท่ี 18
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : เป็นของสงา่ อา่ โถง

ศีรษะ : เอยี งขวา
มือ : มอื ท้งั สองทำทา่ พรหมสห่ี น้า
เทา้ : กา้ วซา้ ยเล็กนอ้ ยแล้วกระดกขวา

๒๖

ท่าท่ี 19
เนอื้ ร้อง และทำนอง : ได้ฤกษง์ าม
ศรี ษะ : กลับเอยี งซ้ายเล็กน้อยแลว้ เอยี งขวา
มือ : มอื ซ้ายม้วนมาแล้วตง้ั วงไวร้ ะดับชายพก มอื ขวาส่งหลัง
เทา้ : ถอนซา้ ยเล็กน้อยและก้าวขาขวาลงหน้าพร้อมเฉียงตัวเล็กน้อยไปทางขวา

๒๗

ท่าท่ี 20
เน้ือรอ้ ง และทำนอง : ยามโมง

ศรี ษะ : เอียงซ้าย
มอื : ไวม้ ือขวา มอื ซ้ายต้งั วงระดับชายพก

เท้า : กา้ วขาซา้ ยลงหน้า

๒๘

ท่าที่ 21
เนอ้ื รอ้ ง และทำนอง : จะชักโยง
ศรี ษะ : เอียงขวาแลว้ กลบั มาเอยี งซ้าย
มอื : มอื ทั้งสองม้วนออกและกดข้อมือลงโดยมือซ้ายเหยียดตงึ ระดบั ไหล่ มือขวางอแขน

เลก็ นอ้ ยระดับอก
เท้า : กา้ วขาขวาขึน้ มาและลากขาซ้ายมาวางหนา้ พร้อมหมุนขวา

๒๙

ทา่ ที่ 22
เน้อื ร้อง และทำนอง : คนมาดู

ศีรษะ : เอียงขวาเขา้ หาคู่
มอื : มอื ซ้ายชีท้ ี่ตาของขวาแต่ละคน มือขวาส่งหลงั ตึง

เทา้ : ถอนซา้ ยเลก็ น้อย แลว้ ขาขวาก้าวหน้าลง

๓๐

ท่าท่ี 23
เนื้อร้อง และทำนอง : การฟอ้ น

ศีรษะ : เอียงซ้าย
มอื : สอดสร้อยขวา
เทา้ : ยกขาขวาและกา้ วลงหน้าพร้อมหมุนขวาไปขวา

๓๑

ทา่ ที่ 24
เน้อื ร้อง และทำนอง : ละครใน

ศีรษะ : เอียงขวา
มอื : ทา่ ฟอ้ นใน
เท้า : กระดกขาซา้ ย

๓๒

ทา่ ท่ี 25
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : มิให้

ศรี ษะ : เอียงขวา
มือ : มอื ซ้ายสา่ ยไปมาเล็กนอ้ ยและมือขวาตง้ั วงไว้ระดบั ชายพก

เทา้ : ก้าวขาขวาลงหน้า

๓๓

ทา่ ท่ี 26
เนอื้ ร้อง และทำนอง : ผู้ใด

ศีรษะ : เอยี งซา้ ย
มือ : มือซายดังเดิม มอื ขวาวาดออกขา้ งลำตวั เล็กนอ้ ย

เท้า : คงเดิมไว้

๓๔

ท่าท่ี 27
เน้อื รอ้ ง และทำนอง : มาเลน่

ศรี ษะ : ลักคอไปมา
มอื : แขนทัง้ สองขา้ งเหยียดตึงและงอแขนเลก็ น้อยสลบั กนั ไปมาตามเนือ้ ร้อง

เท้า : เช็ดเท้าซา้ ยขนึ้ ก่อนและตามดว้ ยเท้าขวาไปมาตามเน้ือร้อง

๓๕

ทา่ ที่ 28
เน้ือรอ้ ง และทำนอง : สู้
ศีรษะ : ทำซ้ำกับทา่ ท่ี 27
มอื : ทำซ้ำกับท่าที่ 27

เทา้ : ทำซ้ำท่าที่ 27

๓๖

ท่าที่ 29
เนือ้ รอ้ ง และทำนอง : ล้วนอร่าม

ศีรษะ : เอียงขวา
มอื : สอดสูงเรม่ิ จากมอื ซา้ ยกอ่ น

เทา้ : กระดกซ้าย

๓๗

ท่าที่ 30
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : งามตรู
ศรี ษะ : ทำสลบั กบั ทา่ ท่ี 29

มือ : ทำสลับกับท่าท่ี 29
เท้า : ทำสลับกบั ทา่ ที่ 29

๓๘

ท่าท่ี 31
เน้ือรอ้ ง และทำนอง : เชิดชูพระเกยี รตเิ อย

ศีรษะ : หนา้ ตรง
มอื : มือทงั้ สองอยู่ระดบั ชายพก
เทา้ : ก้าวขาขวาลงและกระดกซ้าย

๓๙

ท่าท่ี 32
เน้ือรอ้ ง และทำนอง : ท่ารบั

ศรี ษะ : เอียงขวา
มอื : ดึงจีบเรม่ิ จากขา้ งขวา
เท้า : ขาขวากา้ วหน้าลง ขึน้ 3ลง4

๔๐

ท่าที่ 33
เน้ือรอ้ ง และทำนอง : ทา่ รบั
ศีรษะ : ทำสลบั กบั ทา่ ที่ 32

มือ : ทำสลบั กบั ท่าท่ี 32
เท้า : ทำสลับทา่ ที่ 32

๔๑

ท่าท่ี 34
เนื้อรอ้ ง และทำนอง : ทา่ รับ

ศรี ษะ : เอยี งซ้าย
มือ : มอื ขวาตง้ั วง มือซ้ายดึงจีบ
เท้า : ถอนขาซ้ายและกระทงุ้ ลงหลงั

๔๒

ท่าท่ี 35
เนอ้ื รอ้ ง และทำนอง : ท่ารับ
ศีรษะ : ทำสลบั กบั ทา่ ท่ี 34

มือ : ทำสลบั กับท่าท่ี 34
เท้า : ทำสลับกบั ทา่ ท่ี 34

๔๓

ท่าท่ี 36
เนื้อร้อง และทำนอง : สองแมเ่ อย
ศีรษะ : เอยี งซา้ ยและกลับมาเอยี งขวา
มือ : มอื ซ้ายงอแขนและคว่ำลงแลว้ หงายขึน้ มาเหยียดตึง มือขวาหักขอ้ มอื หงายลงและ

ขนึ้ มาตั้งวง
เท้า : ถอนซ้ายเลก็ นอ้ ยและประขาขวาขนึ้ ก้าวลงหนา้

๔๔

ท่าที่ 37
เนื้อร้อง และทำนอง : แม่งามหนักหนา
ศรี ษะ : เอยี งซ้ายและกลับมาเอยี งขวา

มือ : ท่าเฉดิ ฉนิ ไปทางซ้าย
เท้า : ฝงั่ ขวากระดกขาซ้าย ฝั่งซ้ายกระดกขาขวา

๔๕

ท่าที่ 38
เน้ือร้อง และทำนอง : เหมือนหนง่ึ เทพธิดา

ศรี ษะ : เอยี งออก
มือ : ท่าเฉดิ ฉนิ ออกดา้ นนอก
เทา้ : ก้าวขาขวาแล้วกระดกขาซ้าย

๔๖

ท่าท่ี 39
เน้อื รอ้ ง และทำนอง : ลงมา
ศรี ษะ : เอียงซา้ ยและกลบั เอียงมาขวา

มอื : มือทา่ จบี ยาว
เทา้ : ยกข้ายขึ้นและก้าวหนา้ ลง

๔๗

ท่าที่ 40
เนื้อร้อง และทำนอง : กราย
ศรี ษะ : เอยี งซา้ ยแล้วกลับมาเอียงขวา
มือ : มือซา้ ยส่งหลงั มอื ขวาม้วนออกตั้งวง

เทา้ : ก้าวหน้า

๔๘

ท่าที่ 41
เนอ้ื ร้อง และทำนอง : ถวายกร

ศีรษะ : ลักคอ
มือ : มือท้ังสองข้างแขนตงึ ระดับไหล่

เทา้ : ก้าวหนา้

๔๙

ท่าท่ี 42
เน้อื รอ้ ง และทำนอง : รำเตน้

ศรี ษะ : ลกั คอ
มอื : มอื ซา้ ยแขนตึง มือขวางอแขนเลก็ นอ้ ย

เทา้ : จรดเท้าขวา

๕๐

ท่าที่ 43
เนอ้ื รอ้ ง และทำนอง : เลน่ ดูดี

ศรี ษะ : ลักคอ
มือ : มอื ซา้ ยงอแขนเล็กนอ้ ย มอื ขวาแขนตึง

เท้า : จรดเทา้ ซา้ ย