38,39

โครงการฝนหลวง

ทม่ี า: เป็นโครงการที่เกิดข้นึ จากพระราชดาริส่วนพระองคใ์ นพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู ิพลอ
ดุลยเดชมหาราช เพอื่ สร้างฝนเทียมสาหรับบรรเทาปัญหาความแหง้ แลง้ ขาดแคลนน้าในการเกษตร

การทาฝนเทียมหรือฝนหลวงเป็นกรรมวธิ ีการเหนี่ยวนาน้าจากฟ้ า ใชเ้ คร่ืองบินบรรจสุ ารเคมีข้นึ ไปโปรย
ในทอ้ งฟ้ า โดยดูจากความช้ืนของเมฆและสภาพทศิ ทางลมประกอบกนั ปัจจยั สาคญั ที่ทาใหเ้ กิดฝนคือ ความร้อน
ช้ืนปะทะความเยน็ และมีแกนกลนั่ ตวั ทม่ี ีประสิทธิภาพในปริมาณท่เี หมาะสม กล่าวคอื เม่อื มวลอากาศร้อนช้ืน
ท่ีระดบั ผวิ พน้ื ข้ึนสู่อากาศเบ้ืองบน อุณหภูมิของมวลอากาศจะลดต่าลงจนถึงความสูงที่ระดบั หน่ึง หากอุณหภูมิ
ท่ลี ดต่าลงน้นั มากพอกจ็ ะทาใหไ้ อน้าในมวลอากาศอิ่มตวั จะเกิดขบวนการกลน่ั ตวั เองของไอน้าในมวลอากาศข้ึน
บนแกนกลนั่ ตวั เกิดเป็นฝนตกลงมา ฉะน้นั สารเคมีที่ใชจ้ ึงประกอบดว้ ย "สูตรรอ้ น" ใชเ้ พอื่ กระตุน้ เร่งเร้ากลไกการ
ของบรรยากาศ, "สูตรเยน็ " ใชเ้ พอ่ื กระตนุ้ กลไกการรวมตวั ของละอองเมฆใหโ้ ตข้ึนเป็ นเม็ดฝน และสูตรท่ีใชเ้ ป็ น
แกนดูดซบั ความช้ืน เพอื่ ใชก้ ระตุน้ กลไกระบบการกลน่ั ตวั ใหม้ ีประสิทธิภาพสูงข้นึ

ข้นั ตอนการทาฝนหลวง

ข้นั ตอนทหี่ น่ึง : "ก่อกวน"

เป็ นข้นั ตอนทีเ่ มฆธรรมชาตเิ ริ่มก่อตวั ทางแนวต้งั การปฏิบตั ิการในข้นั ตอนน้ีมุ่งใชส้ ารเคมีกระตุน้ ใหม้ วลอากาศลอยตวั ข้ึนสู่
เบ้ืองบน เพอื่ ใหเ้ กิดกระบวนการชกั นาไอน้าหรือความช้ืนเขา้ สู่ระบบการเกิดเมฆ ระยะเวลาทจ่ี ะปฏบิ ตั กิ ารในข้นั ตอนน้ี
ไม่ควรเกิน 10.00 น. ของแต่ละวนั โดยการใชส้ ารเคมีท่ีสามารถดูดซบั ไอน้าจากมวลอากาศได้ (แมจ้ ะมีเปอร์เซ็นตค์ วามช้ืน
สมั พทั ธค์ ่า critical relative humidity ต่า) เพอื่ กระตนุ้ กลไกของกระบวนการกลนั่ ตวั ไอน้าในมวลอากาศ (เป็ นการสรา้ ง
สภาพแวดลอ้ มใหเ้ หมาะสมตอ่ การเจริญเติบโตของเมฆดว้ ย) ทางดา้ นเหนือลมของพ้นื ท่ีเป้ าหมาย เมื่อเมฆเร่ิมก่อตวั และ
เจริญเตบิ โตทางต้งั แลว้ จึงใชส้ ารเคมีทใี่ หป้ ฏกิ ิริยาคายความรอ้ นโปรยเป็ นวงกลมหรือเป็ นแนวถดั มาทางใตล้ มเป็นระยะทางส้นั
ๆ เขา้ สู่กอ้ นเมฆ เพอื่ กระตนุ้ ใหเ้ กิดกลุ่มแกนร่วม (main cloud core) ในบริเวณปฏิบตั ิการ สาหรบั ใชเ้ ป็นศนู ยก์ ลางทจ่ี ะสร้างกลุ่ม
เมฆฝนในข้นั ตอนต่อไป

ข้นั ตอนทสี่ อง : "เลยี้ งให้อ้วน"

เป็นข้นั ตอนทเี่ มฆกาลงั กอ่ ตวั เจริญเตบิ โตซ่ึงเป็นระยะสาคญั มากในการปฏิบตั กิ าร เพราะจะตอ้ งเพมิ่ พลงั งานใหแ้ ก่การลอยตวั ข้นึ
ของก๊าซ (updraft) ใหย้ าวนานออกไป ตอ้ งใชเ้ ทคโนโลยแี ละประสบการณ์การทาฝนควบคูไ่ ปพร้อมกนั เพอ่ื ตดั สินใจโปรย
สารเคมีชนิดใด ณ ท่ีใดของกลุ่มกอ้ นเมฆ และในอตั ราใดจงึ เหมาะสม เพราะตอ้ งใหก้ ระบวนการเกิดละอองเมฆสมดุลกบั ความ
แรงของ updraft มิฉะน้นั จะทาใหเ้ มฆสลาย

ข้นั ตอนทีส่ าม : "โจมต"ี

เป็ นข้นั ตอนสุดทา้ ยของกรรมวธิ ีปฏบิ ตั กิ ารฝนหลวง เมฆ หรือ กลุ่มเมฆฝนมีความหนาแน่นมากพอที่จะสามารถตกเป็ นฝนได้
ภายในกลุ่มเมฆจะมีเมด็ น้าขนาดใหญ่มากมาย หากเครื่องบนิ เขา้ ไปในกล่มุ เมฆฝนน้ีจะมีเม็ดน้าเกาะตามปี กและกระจงั หนา้ ของ
เครื่องบิน เป็นข้นั ตอนทสี่ าคญั ตอ้ งอาศยั ประสบการณ์มาก เพราะจะตอ้ งปฏบิ ตั ิการเพอื่ ลดความรุนแรงของ updraft หรือทาให้
อายขุ อง updraft หมดไป สาหรบั การปฏิบตั กิ ารในข้นั ตอนน้ี จะตอ้ งพจิ ารณาจุดมุ่งหมายของการทาฝนหลวง ซ่ึงมีอยู่ 2 ประเดน็
คอื เพอื่ เพม่ิ ปริมาณฝนตก และเพอ่ื ใหเ้ กิดการกระจายการตกของฝน จงึ ทาใหเ้ กิดฝนข้นึ