ภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพุมเรียง ร้านวรรม๊ะไหมไทย

ภูมปิ ญญาการทอผ้าไหม
พุมเรยง ร้านวรรมะ๊ ไหมไทย
ตําบลพุมเรยง อําเภอไชยา

จังหวดั สุราษฎร์ธานี

ณิชชา ช่วยเวช 59520643
คณะมนุษยศาสตร์และสงั คมศาสตร์
สาขาการจดั การทรัพยากรวัฒนธรรม

ประวตั ิพมุ เรยง

หมู่บา้ นพมุ เรยง เปนชมุ ชนเกา่ แก่ทมี มี าแตโ่ บราณ ตงั อยทู่ ี ตาํ บล
พมุ เรยง อําเภอไชยา ห่างจากตวั อําเภอประมาณ 7 กิโลเมตร แต่
เดิมบรเวณนใี นสมยั กอ่ นเปนแหล่งจอดเรอสนิ ค้า ในเส้นทางการคา้
ขา้ มสมทุ รตังแตส่ มยั โบราณ ซึงเปนเสน้ ทางการเดนิ เรอสินคา้ จากจีน
ไปยังอินเดยี และตะวนั ออกกลาง มีผา้ ไหมพมุ เรยงเปนงานฝมอื แบบ
ดงั เดิม ทีตอ้ งใชค้ วามประณตี และประสบการณ์ในการทอ ทีสาํ คญั
งานแต่ละชินแตล่ ะผนื จะใชเ้ วลาทอทียาวนานกวา่ การทอด้วยวธีอืน ได้
สืบทอดภมู ปิ ญญาในการทอผ้ามพี ฒั นาการมาหลายชวั คน ตงั แตส่ มยั
ตอนปลายกรุงศรอยุธยาจนถึงตน้ กรุงรัตนโกสินทร์ ซึงเปนการผสม
ผสานทางวฒั นธรรมท้องถนิ ของชาวไทยมสุ ลมิ และชาวไทยพทุ ธพนื

เมอื งในท้องถนิ

ความเปนมา

ศนู ย์รวมผ้าไหมจากชุมชนทอผา้ บา้ นพมุ เรยง เปดกจิ การมากวา่ 30 ป
สบื ทอดภูมปิ ญญาทอ้ งถินกนั มารุ่นสรู่ ุ่น คุณหวนั ม๊ะ น้ยุ หมีม ทายาททีเข้ามา
สานต่อกจิ การของครอบครัวรุ่นปจจุบัน เลา่ วา่ แต่เดมิ พ่อแม่และน้าเปนคนทาํ
ผ้าไหมมาตลอด ไมว่ า่ จะถกั ทอหรอย้อมสี ตนเห็นมาตังแตเ่ ด็ก จนเรมโตก็ฝก
ทอผ้าซึงทําไดท้ กุ ขันตอน เรมจากช่วยทบี ้านทําและปจจบุ ันกเ็ ขา้ มาดูแลกิจการ
เตม็ ตัว ร้านวรรมะ๊ ไหมไทย ดแู ลการผลิตเองทุกขนั ตอน ตังแต่การติดตอ่ นาํ เส้น
ไหมมาจากศูนยเ์ พาะพนั ธ์ไุ หม ยอ้ มไหม การสาวเส้นไหมทีย้อมแลว้ การนาํ เสน้

ไหมเข้าหลอดไปจนถงึ การทอผ้าไหม โดยปจจบุ ันมกี ล่มุ สตรทอผา้ หม่บู า้ น
พุมเรยง เปนกาํ ลงั หลกั ในการทอผา้ ไหม และลักษณะการถ่ายทอดวชาความรู้
เรองการทอผ้าส่คู นรุ่นหลัง เปนวธกี ารธรรรมชาติ เปนความเคยชิน เกดิ จาก
การสงั เกต สว่ นมากจะเปนเด็กผหู้ ญงิ ทจี ะเรมชว่ ยทางบ้านทอผ้า โดยจะเรมหัด
ทอผา้ ตงั แตเ่ ดก็ ซงึ เอกลักษณ์ของการทอผ้าคอื ไมม่ เี ทคนิคขันตอนทีตายตวั
ไม่มีตาํ ราหรอไมม่ บี ันทกึ ทเี ปนลายลกั ษณ์อักษร ตอ้ งอาศัยการสอนจากผู้ใหญ่
และการสงั เกต เรยนรู้และลงมือทาํ ฝกไปเรอย ๆ และถา่ ยทอดกนั ไปจากรุ่นสู่

รุ่น เรยกได้วา่ เปนการเก็บรักษาวชาและศลิ ปะการทอผา้ ให้คงอยู่

เส้นไหมทใี ชใ้ นการทอ

เสน้ ไหมทใี ชส้ ําหรับทอผ้าไหมพุมเรยง สามารถแบ่ง
ตามลักษณะและคณุ ภาพของเส้นไหมได้ 3 ระดบั คอื

ไหมหนึง หรอไหมนอ้ ย เปนไหมทีมคี ุณภาพดที สี ุด ลกั ษณะ
ของเสน้ ไหมเล็กละเอยี ดเปนนวล สวยงาม ใช้เปนเสน้ ไหม

ยืน (warp) เวลาทอผ้า
ไหมสอง หรอไหมกลาง เปนไหมทีมีคุณภาพรองลงมา เส้น
ไหมมลี กั ษณะหยาบเปนปมุ ปมบา้ งเล็กนอ้ ย เส้นโตกวา่ ไหม
หนงึ นยิ มใชเ้ ปนเสน้ พงุ่ (weft) ในการทอผ้าเนอื ละเอยี ด

ไหมสาม หรอไหมใหญ่ เปนไหมทมี ีคณุ ภาพตําสุด มลี กั ษณะ
เปนเสน้ หยาบและใหญก่ วา่ ไหมสอง เส้นไหมชนดิ นใี ช้ทําเปน
เสน้ พงุ่ สําหรับผา้ เนือหนาและหยาบกวา่ ผ้าไหมชนิดอืน เชน่

ผา้ ไหมสีเสน้ เปนตน้

เทคนคิ การทอยกดอก

เทคนคิ กรรมวธที เี รยกวา่ ยกดอก คอื
เทคนิคการทอผา้ ให้เกดิ ลวดลาย ใช้วธีเก็บ
ตะกอลายเช่นเดียวกบั การทอขิด โดยการ
ยกตะกอเพอื แยกเส้นด้ายยนื ใหด้ า้ ยเส้นพ่งุ
ผา่ นไปเฉพาะเส้น จะยกครังละกีเส้นกไ็ ด้
แล้วแตล่ วดลายทีกาํ หนดเอาไว้ เมอื ทอพงุ่
กระสวยไปมาควบคกู่ บั การยกตะกอ จะเกิด
เปนลวดลายนนู ขนึ จากผนื ผ้า ด้ายเสน้ พุ่ง
นยิ มใชด้ ินเงนิ ดนิ ทองเพือเพมิ ความงดงาม

กระบวนการทอผ้ายกพุมเรยง

1.การค้นเส้นไหมยนื เปนกระบวนการเตรยมเส้นยืนใหม้ ีความ
ยาว และจํานวนเส้นเพียงพอกบั ความตอ้ งการทอ ดว้ ยวธกี าร
ทบเส้นไหม บนหลกั ค้นหรอคราด เปนหลักกลม ๆ เรยงยดื บน
แกนไม้มลี กั ษณะ คล้ายคราด 2 อนั ยดึ สว่ นกลางให้แน่นดว้ ย

คานไมย้ าวประมาณ 1.5 - 2.0 เมตร

2.การร้อยฟนหว เปนการสอดเส้นยืนดา้ นทีแบง่ คะนัดไวเ้ ข้าใน
ช่อง ฟนหว โดยใช้ไม้ร้อยฟนหว ลักษณะเปนไม้แบนปลายด้าน
หนงึ เปนตะขอ สาํ หรับสอดเข้าไปในช่องฟนหวเพอื เกยี วเสน้ ยนื
ใหล้ อดผา่ นช่องฟนหว เมอื สอดเสน้ ยนื ผา่ นชอ่ งฟนหวแลว้ จะใช้

ไม้เรยวร้อยไว้ เพอื ยดึ ตดิ กับไม้พันผ้า

3.การมว้ นเสน้ ยนื เขา้ กระดานไหม ทําโดยการขงึ เสน้ ยืนตามความ
ยาว แผ่เสน้ ไหมใหก้ ระจายตัวสมําเสมอเท่ากับความกวา้ งของหน้า

ฟนหว นําไม้ลูกพันแนบตดิ กับร่องขอบไม้กระดานมไ้ หม หมนุ
กระดานพบั เสน้ ยืนโดยพยายามจบั ให้เส้นยืนตงึ สมาํ เสมอ ขันตอนนี
จาํ เปนจะต้องใช้แรงงานอย่างน้อย 4 คน ชว่ ยกันจับปลายกระดาน
มว้ นไหมและจัดเรยงเสน้ ยนื ไปพร้อมกัน เมอื พับเสน้ ยืนจนใกล้สดุ

ความยาวกจ็ ะนําไปติดตงั บนกีทอผ้า นําด้านทยี ดึ ติดกับไมพ้ นั ผ้า
สวมลงทีบ่ากี สอดค้างปลายกระดานมว้ นไหมกับไม้ลูกตงุ้ ซึงแขวน

กับราวกี แล้วจงึ ขึงเส้นยนื ให้ตึง

4.การเกบ็ ตะกอลายขัด เมือขงึ เสน้ ยืนบนกีทอผ้าแลว้ ใชไ้ ม้นัดสอด
(ไมน้ ัดใหญส่ ําหรับคัดยกลายผา้ ) เขา้ ในเสน้ ยืนตามไมค้ ะนัด พลิก
ตังด้านสันไม้ตังขึน เรยกวา่ “ขัดนัด” เส้นยนื จะแยกเปน 2 สว่ น

นําดา้ ยไนลอนเก็บตะกอสอดเขา้ ไปจากขวาไปซ้าย หมวดปลาย
เสน้ ดา้ ยเปนห่วงคลอ้ งกบั ไมล้ ูกเขา 2 อัน วางไม้ลกู เขาบนเส้น
ของไมก้ ่อเขา (ไมร้ องเก็บตะกอ) ใชน้ ิวมอื ขวาสะกดิ เสน้ ยืนซงึ
พาดบนไมน้ ดั สอดออกมาทีละเสน้ พร้อมทงั หยบิ ด้ายตะกอทีอยู่
ข้างใต้ใหเ้ ปนบ่วงคลอ้ งเสน้ ยนื ขึนมา พันคล้องถักเปนรูปกบั ไม้
ลกู เขาทัง2 สะกิดเส้นยนื เสน้ ตอ่ ไปพร้อมทงั ถักเช่นเดมิ จนครบทกุ

เสน้ ผูกปลายดา้ ยตะกอกับไมล้ กู เขาเปนอันเสร็จ

5.ลวดลายผ้ายกพุมเรยง ช่างทอผ้ายกดอกทีตาํ บลพุมเรยงจะมลี วด
ลายตน้ แบบทใี ช้เปนตัวอย่างเก็บดอกผ้าเรยกวา่ “ครูผ้า” อาจจะเปน
ผ้าทีปกดว้ ยไหมเปนลวดลายต่าง ๆ หรอเศษผ้ายกทีชา่ งทอเกบ็ ไวแ้ ต่
เดิม การเก็บดอกผ้าจะใช้ขนเม่นแบ่งเสน้ ยนื ออกเปนกลุ่ม ๆ โดยจะยก
และข่มเส้นยืนตามจาํ นวนชว่ งฟนหว เชน่ ยก 3 หมายถึงยกเสน้ ยนื ขนึ
3 ชอ่ งฟนหว มีเสน้ ไหม 2 เสน้ ซงึ การเก็บลายผา้ ทีมลี กั ษณะสมมาตร
จะเก็บลายเพียงครงดอกหรอครงลาย โดยเรมจากกึงกลางของลายไป
ยงั สว่ นรมของลาย ถ้าเปนลายดอกทที อแบบต่อเนอื งกนั กจ็ ะต้องเกบ็
บางสว่ นของลายดอกขา้ งเคยี งไปพร้อมกนั เมือต้องการจะทอลายให้
เตม็ ดอกก็เพียงยกตะกอชุดเดมิ ทวนย้อนกลับจากตะกอสดุ ทา้ ยไปยัง

ตะกอแรกสดุ

6.การทอผา้ ยกพมุ เรยง จะทําโดยการยกตะกอลายขึน
และสอดไม้เรยวคัดไวใ้ นเส้นยืน ถา้ เปนตะกอลายทีอยู่
ไกลออกไปตะกอลายทคี ันอยู่ก่อนหนา้ จะรังเส้นยนื ไว้
ทําใหเ้ ส้นยนื เปดชอ่ งสําหรับสอดไม้เรยวได้ยาก จงึ จาํ

เปนจะต้องใชไ้ ม้นัดสอดเขา้ ไปก่อน หลงั จากนันจึง
พลกิ ตังด้านสันไมข้ ึน (ขันนดั ) เพอื บงั คับใหเ้ สน้ ยนื
เปดชอ่ งสาํ หรับสอดไม้เรยว เมือสอดไม้เรยวไดค้ รบ
เตม็ ตามลายดอกผ้าแล้ว จึงนาํ มาทอตามลําดับด้วย

การสอดไม้นัดเข้าไปพร้อมกับดงึ ไมเ้ รยวออก

ลวดลายผา้
ช่างทอผา้ ทีตําบลพมุ เรยงมแี บบลวดลายผ้าทใี ช้เปน
ตัวอย่างการเกบ็ ดอก เรยกวา่ “ครูผา้ ” ซึงมาจาก 2

ประเภท คอื
1. จากเศษผ้าทอยกดอกดังเดิมทเี ก็บรักษาไว้
2. ประดษิ ฐ์ขึนแล้วมักเปนลวดลายตา่ ง ๆ ไวเ้ ปนตน้

แบบทอยกดอก

ลายดอกมะลิ

ลายดอกพิกลุ

ลายราชวตั ร

ลายกา้ นแย่ง

ปอนขอ้ ความของคณุ

ลายเครอวลั ย์

ลายยกเบด็

ลายสร้อย
แสงจนั ทร์

ลายยกดอก
9 สี

รูปแบบผลิตภัณฑ์

ทางร้านวรรมะ๊ ไหมไทยได้มกี ารแปรรูปผ้าไหมพมุ เรยง
ในรูปแบบผลิตภัณฑ์ เช่น เสอื ผา้ กระเปา ผ้าพนั คอ

ผ้าเช็ดหนา้ ปลอกหมอน เนคไท กลอ่ งใส่ดนิ สอ

เสือ

กระเปา
ผ้าพันคอ

ผ้าเช็ดหน้า
ปลอกหมอน

เนคไท
กบิ ตดิ ผม

กลมุ่ ทอผ้า

ชอื กลมุ่ : กลมุ่ ทอผ้าบ้านพมุ เรยง

ทีตัง : เลขที 87 หมู่ 2 บ้านพุมเรยง ตําบลพุมเรยง
อําเภอไชยา จังหวดั สุราษฎร์ธานี 84110

ประธานกลุ่ม : นางหวนั ม๊ะ นุย้ หมีม ไดร้ ับการยกยอ่ ง
ใหเ้ ปนครูศิลปของแผน่ ดินด้านการทอผา้

โทรศพั ท์ : 077431359

สมาชิกในกลุม่ : สมาชกิ ในกลมุ่ มีจาํ นวน 10 คน โดย
สมาชิกในกลุ่มสามารถมาทอทกี ลุม่ หรอนาํ ไปทอทีบ้าน

ของตนเองได้ โดยสมาชิกในกล่มุ ทที อผ้าซงึ อยูใ่ น
บรเวณใกลเ้ คียง ไดแ้ ก่ หมู่บา้ นสงขลา หว้ ยพน และ

เกาะมุกข์

กจิ กรรมกลุ่ม : กลุ่มจะดําเนนิ การผลิตผา้ ณ
ร้านวรรม๊ะ โดยมเี จา้ ของร้าน คือ นางหวนั มะ๊ นยุ้ หมี

ม เปนประธานกลมุ่ ทางกลุ่มจะรับเสน้ ไหมดบิ
ประเภท ไหมนอ้ ย และไหมหลืบ เปนไหมพันธไุ์ ทย
ลกู ผสม จากกลุ่มเกษตรกรจากอําเภอสว จังหวดั
ชมุ พร (กล่มุ เกษตรกรในความรับผิดชอบของศูนย์
หมอ่ นไหมเฉลิมพระเกยี รติฯ ชุมพร) กลุม่ ฟอกย้อมสี
เส้นไหมด้วยสารเคมีทีไม่เปนพษิ ตอ่ สงิ แวดล้อม มกี าร

ค้นเส้นยืนปนไหมเข้าหลอด รวมถงึ ทกุ ๆ
กระบวนการ จนกระทังทอเปนผืนผ้าดว้ ยกีกระตุก
เมือผา้ ไหมทที อเสร็จเรยบร้อยแลว้ จะไดร้ ับการตรวจ
สอบคุณภาพผ้าไหมโดยผา่ นกระบวนการตกสี ซงึ
ทางกล่มุ ได้จดทะเบียนการรับรองงเครองหมายตรา
นกยงู พระราชทาน ชนิดนกยงู สนี าํ เงิน (Thai Silk)
ผา้ ทผี า่ นการรับรองคณุ ภาพผา้ ไหมตรานกยูงจะ
สามารถสงั เกตไดจ้ ากบนพืนผ้าจะมดี วงตรานกยงติด

อยูท่ กุ ๆ เมตร

ผสู้ ืบทอดผ้าไหมพุมเรยง (เจา้ ของร้านวรรมะ๊
ไหมไทย)

ชือ-สกลุ นางหวนั มะ๊ น้ยุ หมีม ชา่ งทอผ้า
พุมเรยง จังหวดั สุราษฎร์ธานี

วนั เดือน ปเกิด 1 มิถนุ ายน พ.ศ. 2490
สถานทเี กดิ ตําบลพุมเรยง จังหวดั สุราฎร์ธานี
การศกึ ษา สําเร็จการศกึ ษาชันประถมศกึ ษาปที 4
ทีอยู่ 87 หมู่ 2 บา้ นพมุ เรยง ตาํ บลพุมเรยง

อําเภอไชยา จังหวดั สรุ าฎร์ธานี
โทรศพั ท์ 077-431-359 , 081-538-4533

เกียรติคณุ /รางวลั ทไี ดร้ ับ

-คณะกรรมการส่งเสรมสนิ คา้ ไหมไทย กรมสง่ เสรม
อุตสาหกรรม มอบรางวลั ชนะเลศิ การประกวดกลมุ่
ทอผา้ ไหมดีเด่น ประเภทผ้าไหมทอเสน้ เดียว ณ วนั ที

28 กนั ยายน พ.ศ.2533

-ศูนยว์ ฒั นธรรมจงั หวดั สรุ าษฎร์ธานี วทยาลัยครู
สรุ าษฎร์ธานี มอบให้เพือเปนเกยี รตแิ ก่ นางหวนั มะ๊
นุ้ยหมมี ผมู้ ีผลงานดเี ดน่ ทางวฒั นธรรม สาขาทศั น์

ศลิ ป (ทอผ้า) พ.ศ. 2536

-กล่มุ อาชีพสตร ตําบลพุมเรยง อําเภอไชยา ไดร้ ับ
รางวลั ที 1 การประกวดผ้าทอพืนเมืองงานมรดกไทย
ตาปศรสุราษฎร์ธานี และกาชาดจงั หวดั สุราษฎร์ธานี

ณ วนั ที 6 เมษายน พ.ศ. 2543

-รางวลั ชนะเลศิ การประกวดผลติ ภณั ฑ์จากผา้ พนื
เมอื งดีเด่น เนืองในงานมหกรรมสินคา้ ชมุ ชน “หนงึ
ตําบล หนึงผลิตภัณฑ์” ประจําป 2544 ศนู ยช์ ่วย

เหลอื ทางวชาการพัฒนา ชุมชนเขตที 8

อา้ งอิง

กลุม ทอผา พมุ เรียง. (มปป). กลมุ ทอผา ไหม
พุมเรียง. [ปายนิเทศ]. ตาํ บลพมุ เรยี ง อาํ เภอ
ไชยา จงั หวัดสรุ าษฎรธ านี.

ที่เทีย่ ว 77 จงั หวัด, ท่เี ที่ยวจงั หวัดสรุ าษฎรธ าน
ทีเ่ ทย่ี วภาคใต. (2559). ผาไหมพมุ เรยี ง
เอกลกั ษณผาทอแดนใต @หมบู า นพุมเรียง
จ.สุราษฎรธานี. (ออนไลน) . สบื คนเม่อื 24
พฤศจกิ ายน 2562. จาก
https://www.thailandtopvote.com/

หวันมะ นุยหมีม. (2563,7 กมุ ภาพันธ) . ประธาน
กลมุ . สมั ภาษณ.