ท่ารำ มโนราห์ 12 ท่า
สำ หรับท่ารำ พื้นฐาน ๑๒ ท่า โดย โนราคล้ายขี้หนอน หรือ หมื่น ระบำ บันเทิงชาตรี ซึ่งได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์จากพระบาท สมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเกล้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๕๑ โนราคล้ายขี้หนอนได้มีโอกาสรำ โนราถวายต่อหน้าพระที่นั่งใน พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานคร เนื่องในงานพระราชพิธี และ ในโอกาสเดียวกันเจ้าหน้าที่ฝ่ายศิลปินในสำ นักพระราชวัง ได้ บันทึกท่ารำ และบทกลอน โนราบทหลายท่า เพื่อเป็นแบบฉบับ สำ หรับการศึกษาต่อไป ซึ่งท่ารำ ๑๒ ท่า ของโนราคล้าย พรหมเมศ (โนราคล้ายขี้หนอน) ที่ได้ถูกบันทึกภาพไว้เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๖หมื่น ระบำ บันเทิงชาตรี หรือ โนราคล้ายขี้หนอน เป็นโนราที่มีชื่อเสียง ของเมืองนครศรีธรรมราช ตั้งแต่สมัยรัตนโกสินทร์ตอนกลาง ท่านได้มีชีวิตอยู่ถึงสี่แผ่นดิน คือเกิดในสมัยพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ และถึงแก่กรรมในปี พ.ศ.๒๔๗๖ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัช การที่ ๗ สิริรวมอายุ ๘๐ ปี ท่านเป็นศิลปิโนราผู้อาวุโสของจังหวัด นครศรีธรรมราช เป็นโนราคนแรกที่ได้นำ เอาศิลปะการร่ายรำ แบบ โนราไปเผยแพร่ในเมืองหลวงยุคนั้น และได้มีโอกาสรำ ถวายหน้า พระที่นั่งพรเจ้าแผ่นดินถึงสองพระองค์ จนทางการเห็นความ สำ คัญของโนราและได้บันทึกและถ่ายภาพไว้ศึกษาและรับไว้เป็น ศิลปะการแสดงของชาติในเวลาต่อมา ซึ่งท่านได้ถ่ายทอดท่ารำ ให้ กับลูกศิษย์มากมายในจังหวัดนครศรีธรรมราช อาทิ โนราเย็น แห่งอำ เภอฉวาง โนราไข่ร็องแร็ง บ้านทุ่งโพธิ์ โนราคลัน บ้านตำ ปูน โนราคลี่ ชูศรี (พระครชั้นประทวน ปัจจุบันเจ้าอาวาสวัดมัชฌิม ภูผาหรือวัดดอนกลาง ตำ บลร่องพิบูลย์ อำ เภอร่องพิบูลย์ จังหวัด นครศรีธรรมราช เป็นต้น ประวัติความเป็นมา ของท่ารำ มโนราห์ 12 ท่า
เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดง มี ๖ ชิ้น ได้แก่ ๑. ทับ ๑ คู่ เป็นตัวคุมจังหวะและเดินทำ นอง ๒. กลอง ๑ ลูก เพื่อเสริมริจังหวะทับ ๓. ปี่ ๑ เลา ใช้สร้างบรรยากาศให้สอดคล้องกับลีลาการรำ ๔. โหม่ง ๑ คู่ ใฃ้ประกอบจังหวะและเสียงร้อง ๕. ฉิ่ง ๑ คู่ ใช้เสริมริและเน้นจังหวะของทับ ๖. กรับ ๑ อัน ใช้เป็นจังหวะ "ฉับ" ของฉิ่งให้ชัดเจน โนราทำ บท 12 ท่า เข้าเอ่ย นั่ง นั่ แล้วจะรำ โนรา ท่าที่หนึ่งท่าเทพพนม ท่าที่สามแม่ลายกนก ท่าที่สี่สอดสร้อยมาลา ท่าที่หกดอกบัวตูม ท่าที่แปดดอกบัว บานแซม ท่าที่เก้าแมงมุมชักใย ท่าที่สิบเอ็ดรำ ท่าเขาควาย ท่าที่สิบสองรำ ท่าชี้หนอน จะเข้ามานั่ง นั่ รำ สิบสองท่าให้ท่านชม ท่าที่สองท่าพรหมสี่หน้า แล้วมาย้ายยกแยกท่า ท่าที่ห้าผาหลาเพียงไหล ท่าที่เจ็ดดอกบัวแย้ม บังใบ ท่าที่สิบพิสมัยเรีย รี งหมอน รำ มาตามแบบลายมาแต่ก่อนรำ ครบสิบสองท่าโนราไทย
ท่าเทพพนม ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : พนมมือระดับสะเอว เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ยืนประสมเท้า ย่อเข่า พนมมือ ทั้งสองข้างไว้ระดับสะเอว ปลายนิ้วชิดติดกัน โค่งศอกให้ฝ่ามือแยกออกจากกัน
ท่าพรหมสี่หน้า ทิศ : ขวา ศีรษะ : ตรง มือ : ทำ ท่าบัวบาน เท้า : ลงฉาก การเคลื่อนไหว : พลิกเท้ามาทิศขวา ยกเท้าขวาลงก้าวข้าง ย่อลงเหลี่ยมตั้งฉาก พร้อมสอดมือทั้งสองข้างขึ้นเป็นวงบัวบาน ศรีษ รี ะตั้งตรง
ท่าแม่ลายกนก ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : จีบคว่ำ ด้านหน้าระดับใบหน้า เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ย่อเข่ามือทั้งสองจีบคว่ำ ด้าน หน้าระดับชายพก แล้วยืดตัวขึ้นพร้อมกัน ดึงมือ จีบขึ้นระดับไหล่ แยกมือออก ให้กว้า ว้ งขนาบลำ ตัว โก่งศอกย่อตัวลง
ท่าสอดสร้อย ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : มือขวา :ตั้งวงบน : มือซ้าย : จีบปรกหน้า เท้า : เท้าขวา : ก้าวหน้า : เท้าซ้าย : วางหลังปิดปิส้นเท้า การเคลื่อนไหว : มือขวาตั้งวงบนมือซ้ายจีบปรกหน้า ศีรษะเอียงขวา ยกเท้าหลัง หมุนรอบตัวทางด้านซ้าย กลับมาหน้าตรง ขณะหมุนตัวมือตั้งวงลงมา สอดวง ขึ้นมาระดับอก
ท่าผาหลา ( ผาลา ) ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : ท่าบัวบาน เท้า : เท้าขวา : กระดกเสี้ยว :เท้าซ้าย : ยืนเต็มเท้า การเคลื่อนไหว : ยกเท้าขวามาประพร้อม กับหยิบจีบมือทั้งสองข้างลำ ตัวสอดจีบขึ้น เป็น แบหงานงอแขน สูงระดับศรีษ รี ะยก เท้าขวาเสี้ยว
ท่าเพียงไหล่ ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรงมือตั้งวงกลาง เท้า : เท้าขวา : วางหลังเปิด ปิ ส้นเท้า : เท้าซ้าย : ก้าวหน้า การเคลื่อนไหว : ลดเท้าขวาวางหลังเปิด ปิ ส้น เท้าจีบหงายมือทั้งสองข้างลำ ตัวสะเอวม้วน จีบเป็นตั้งวงกลางหน้าตรงย่อเข่า
ท่าดอกบัวตูม ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : ประกบมือทั้งสองข้างลักษณะบัวตูม ด้านหน้าระดับอก เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ยืดตัวขึ้นประกบฝ่า ฝ่ มือทั้ง สองข้าง เข้าหากันอุ้มฝ่า ฝ่ มือให้เหมือนดอกบัว ยุบตัวลง
ท่าดอกบัวแย้ม ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : ประกบมือทั้ง 2 ข้างลักษณะบัวตูม ด้านหน้าระดับอก เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ยืด ยุบมืออยู่ในลักษณะ เดิมแต่เปิดปลายนิ้วออกจากกัน
ท่าแมงมุม ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : มือขวา : จีบคว่ำ ด้านหน้าระดับอก มือ ซ้าย : จีบหงายข้างลำ ตัว ระดับเอว เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ย่อตัวลงน้ำ หนังตัวอยู่เข่า ซ้ายมือขวาจีบคว่ำ บนมือซ้ายที่จีบหงาย ข้างลำ ตัวระดับสะเอวศรีษ รี ะเอียงซ้าย
ท่าชักใย ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : เอียงขวา มือ : มือขวาตั้งวงบน มือซ้าย : จีบหงายข้างลำ ตัว ระดับเอว เท้า : ประสมเท้า การเคลื่อนไหว : ยืดยุบม้วนมือจีบขวาออกเป็นตั้งวง บนมือซ้ายเหมือนเดิมถ่ายน้ำ หนักตัวมาเข่าขวาศรีษ รี ะ เอียงขวา
ท่าพิสมัย ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : ตรง มือ : มือขวา : ท่าบัวบาน มือซ้าย : ตั้งวงล่าง เท้า : เท้าขวา : ก้าวหน้า เท้าซ้าย : วางหลังหลังเปิดปิส้นเท้า การเคลื่อนไหว : ยืดยุบยกเท้าซ้ายไปวางด้านหลังลด ลงมือขวาลงมาระดับสะเอวสอดมือขึ้นมาเป็นแบหงายสูง ระดับศีรษะปล่อยมือซ้ายเป็นตั้งวงหน้าแล้วลดวงลงมา เป็นวงล่างศีรษะเอียงขวา
ท่าเรียงหมอน ทิศ : หน้าตรง ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : มือขวา : ปลายนิ้วแตะหน้าขาขวา มือซ้าย : ปลายนิ้วแตะเทริดริ เท้า : เท้าขวา : วางหลังเปิดปิส้นเท้า เท้าซ้าย : ก้าวหน้า การเคลื่อนไหว : ยกเท้าซ้ายก้าวข้างเท้าขวาวางหลัง สอดดวงมือซ้ายขึ้นมาให้ฝ่า ฝ่ มือแตะเทริดริปาดมทอ ขวามาแตะหน้าขาขวาศีรษะเอียงซ้าย