หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 เรื่อง ทัศนธาตุ (Visual Element)

ภูมิรัตน์ อนวชั ชสุข

หมายถึง ส่วนสาคญั ท่ีรวมกันเป็ นรูปร่างของส่ิงท้งั หลาย

ตามที่ตามองเห็น ไดแ้ ก่ จุด เส้น รูปร่าง รูปทรง พ้ืนผิว พ้ืนท่ีว่าง น้าหนกั อ่อน-แก่
แสงเงา และสี

ทศั นธาตุเป็ นส่วนประกอบสาคญั ของศิลปะท่ีสามารถนามาจัดให้ประสาน
กลมกลืน เกิดเป็ นผลงานทศั นศิลป์ ที่มีคุณค่าทางความงาม และสื่อความหมายตาม
ความคิดของผสู้ ร้างสรรคไ์ ด้

1. จุด 6. น้าหนกั อ่อน-แก่
2. เสน้ 7. แสงเงา
3. รูปร่าง รูปทรง 8. สี
4. พ้ืนผวิ
5. พ้นื ท่ีวา่ ง

1. จุด (Point, Dot)

จุด➢ เป็นทศั นธาตุหรือองคป์ ระกอบอนั ดบั แรกของงานทศั นศิลป์ จุดเป็นส่วนท่ีมีขนาดเลก็
ท่ีสุดของงานศิลปะ ไม่มีมิติ (ไม่มีความกวา้ ง ความยาว และความลึก)

➢ เมื่อนาจุดมาเรียงต่อกนั ตรงตาแหน่งท่ีเหมาะสมซ้าๆ กนั จะทาใหเ้ กิดเป็นเสน้ รูปร่าง รูปทรง

ลกั ษณะพ้ืนผวิ น้าหนกั อ่อน-แก่ แสงเงา



จุด เกิดข้ึนได้ 2 ลกั ษณะ ดงั น้ี

2. เส้น (Line)

เส้ น แบ่งตามลกั ษณะใหญ่ๆ ได้ 5 ชนิด ดงั น้ี

1. เสน้ ตรง
2. เสน้ โคง้
3. เส้นคด
4. เส้นฟันปลาหรือซิกแซ็ก
5. เส้นประหรือเสน้ ขาด

เส้นกบั อารมณ์ความรู้สึก

เส้ น ท่ีปรากฏในงานศิลปะ นอกจากจะบอกทิศทางแลว้ การเคลื่อนไหว

เส้นยงั บอกอารมณ์และความรู้สึกได้ โดยเส้นแต่ละชนิดให้ความรู้สึก
แตกต่างกนั ออกไป ดงั น้ี

➢ เส้นต้ัง ใหค้ วามรู้สึกสงบ มน่ั คง ไม่เคล่ือนไหว แน่นอน เป็นระเบียบ สมดุล อยนู่ ิ่ง
➢ เส้นนอน ใหค้ วามรู้สึกสงบ ราบเรียบ พกั ผอ่ น โล่งสบาย น่ิง กวา้ งขวาง
➢ เส้นประ ใหค้ วามรู้สึกเคล่ือนไหว จาง พร่ามวั ไม่มนั่ คง
➢ เส้นหยกั ซิกเซ็ก ใหค้ วามรู้สึกไม่ปกติ ไม่เป็นมิตร เคลื่อนไหว ไม่แน่นอน
➢ เส้นโค้ง ใหค้ วามรู้สึกอ่อนหวาน ร่าเริง นุ่มนวล หรูหรา ร่ืนรมยม์ ีระดบั
➢ เส้นโค้งเกือบเตม็ วงกลม ใหค้ วามรู้สึกโอบอุม้ อบอุ่นเป็นอนั หน่ึงอนั เดียวกนั

เส้นนอน : ใหค้ วามรู้สึกกวา้ งขวาง เงียบสงบ นิ่ง ราบเรียบ ผอ่ นคลายสายตา

เส้นต้งั : ใหค้ วามรู้สึกสูงสง่า มน่ั คง แขง็ แรง รุ่งเรือง

เส้นตรงเฉียง : ใหค้ วามรู้สึกไม่มน่ั คง เคล่ือนไหว รวดเร็ว แปรปรวน

เส้นโค้ง : ใหค้ วามรู้สึกอ่อนไหว สุภาพอ่อนโยน สบาย นุ่มนวล เยา้ ยวน

เส้นโค้งก้นหอย : ใหค้ วามรู้สึกเคล่ือนไหว การคล่ีคลาย ขยายตวั มึนงง

เส้ นฟันปลา หรือเส้ นซิกแซก : ให้ความรู้สึกรุนแรง กระแทกเป็นห้วงๆ ตื่นเตน้

สบั สนวนุ่ วาย และการขดั แยง้

เส้นประหรือเส้นขาด : ใหค้ วามรู้สึกไม่ต่อเน่ือง ไม่มน่ั คง ไม่แน่นอน

➢ เส้นในการออกแบบ คือ มนุษยร์ ู้สึกประทบั ใจในลายเสน้ ท่ีปรากฏอยใู่ นธรรมชาติและ

ส่ิงแวดลอ้ ม แลว้ นารูปแบบของเส้นชนิดต่างๆ มาออกแบบและพฒั นาออกมาเป็ นลวดลายใน
ผลิตภณั ฑ์ เช่น เครื่องเรือน ของใชต้ ่างๆ เป็นตน้

3. รูปร่าง – รูปทรง (Shape-Form)

เป็ นทศั นธาตุท่ีมีลักษณะใกล้เคียงกันท้ังรูปร่างและ
รู ปทรง เป็ นผลท่ีเกิดจากการนาเส้นลักษณะต่างๆ
มาประกอบกนั ใหเ้ ป็นเน้ือหาสาระเร่ืองราวทางทศั นศิลป์

รูปร่าง (Shape) เป็ นรูปท่ีมีลกั ษณะ 2 มิติ คือ มีความ
กวา้ งกบั ความยาวไม่มีความหนา เกิดจากเส้นรอบนอกท่ี
แสดงพ้นื ที่ขอบเขตของรูปต่างๆ

รูปร่าง (Shape)

➢ รูปร่างแบ่งออกเป็นลกั ษณะใหญ่ๆ ได้ 3 ลกั ษณะ คือ
1. รูปร่างธรรมชาติ
2. รูปร่างเรขาคณติ
3. รูปร่างอสิ ระหรือรูปร่างดดั แปลง

รูปร่าง (Shape)

รูปร่างเรขาคณติ เป็นรูปร่างที่มีกฎเกณฑต์ ายตวั

รูปร่างอิสระหรือรูปร่างดัดแปลง เกิดจากการ
ออกแบบ ดัดแปลง ตัดทอน จากรู ปร่ าง
ธรรมชาติหรื อรู ปร่ างเรขาคณิ ตที่แสดงออกถึง
ความเป็ นอิสระตามจินตนาการของแต่ละคน

รูปทรง (From)

รูปทรง เป็นรูปท่ีมีลกั ษณะ 3 มิติ คือ มีความกว้าง ความยาว และความหนา หลกั การสังเกต

วา่ เป็นรูปทรง 3 มิติ คือ เม่ือมองแลว้ จะใหค้ วามรู้สึกเป็ นแท่ง เป็ นกอ้ น มีมวลหรือมีเน้ือท่ีภายใน
มีปริมาตร มีน้าหนกั

รูปทรงแบ่งออกเป็ นลกั ษณะใหญ่ๆ ได้ 3 ลกั ษณะ คือ

1. รูปทรงธรรมชาติ 2. รูปทรงเรขาคณติ 3. รูปทรงอสิ ระหรือรูปทรงดดั แปลง

รูปทรง (From)

1. รูปทรงธรรมชาติ 2. รูปทรงเรขาคณติ 3. รูปทรงอสิ ระหรือรูปทรงดัดแปลง

4. พืน้ ผวิ (Texture)

พื้นผิว หมายถึง ลกั ษณะของบริเวณผิวของส่ิงต่างๆ ที่เมื่อสัมผสั จบั ตอ้ งหรือเมื่อมองเห็น

แลว้ รู้สึกไดว้ ่าหยาบ ละเอียด มนั ดา้ น เป็ นขีด เป็ นรอย เป็ นเส้น เป็ นจุด พ้ืนผิวของวตั ถุต่างๆ
เกิดข้ึนจากธรรมชาติและมนุษยส์ ร้างสรรคข์ ้ึน

ในผลงานทัศนศิลป์ ด้านจิตรกรรมหรือการวาดภาพระบายสี เราสามารถสร้างหรือ

ออกแบบพ้นื ผวิ ดว้ ยสีหรือดว้ ยเทคนิคของรอยพกู่ นั ใหเ้ ป็นพ้นื หลงั ของภาพได้

4. พืน้ ผวิ (Texture)

พืน้ ผวิ หยาบ พืน้ ผวิ ละเอยี ด พืน้ ผวิ ด้าน พืน้ ผวิ มนั

พืน้ ผวิ ราบเรียบ พืน้ ผวิ ขรุขระ พืน้ ผวิ ทสี่ ามารถสัมผสั ได้จริง พืน้ ผวิ ทถ่ี ูกสร้างขนึ้

5. พื้นทว่ี ่าง (Space)

พืน้ ท่ีว่าง หมายถึง ช่องว่างของภาพหรือช่องไฟ

หรื อพ้ืนท่ีล้อมรู ปร่ าง รูปทรง ระยะห่างระหว่าง
รูปร่าง รูปทรง บริ เวณว่างจะช่วยให้เรามองเห็น
รูปภาพ

6. น้าหนักอ่อน-แก่ (Value) 9
8
คือ ความเขม้ ความอ่อนของสีต่างๆ 7
ตามท่ีประสาทตารับรู้ ความอ่อน-แก่ 6
ของสีทาใหเ้ กิดระยะใกลไ้ กลหรือมิติ 5
4
3
2
1

7. แสงและเงา (Light & Shade)

แสงและเงา คือ จานวนความเข้มของสีและแสง 1. บริเวณแสงจดั (Highlight)
2. บริเวณแสง (Light)
ตามที่ประสาทตารับรู้ เม่ือเทียบกบั น้าหนกั ของ ขาว-ดา เม่ือ 3. บริเวณเงา (Shadow)
ใช้น้าหนักต่างกนั ของสีและแสงเงา จะทาให้เกิดรูปลกั ษณ์ 4. บริเวณเงารวม (Core of Shadow)
ต่างๆ 5. บริเวณแสงสะทอ้ น (Reflected Light)
6. บริเวณเงาตกกระทบ (Cast Shadow)

8. สี. (Colors) วรรณะร้อน เหลือง วรรณะเยน็

สม้ เหลือง เขียวเหลือง

สม้ เขียว

สี คือ ปรากฏการณ์ของแสงท่ีตกกระทบกับวตั ถุ สม้ แดง เขียวน้าเงิน

แลว้ สะทอ้ นเขา้ สู่ตาของมนุษย์ จึงทาให้เรามองเห็น แดง น้าเงิน
เป็ นสีต่างๆ ซ่ึงสีจะปรากฏอยู่ในทุกสรรพสิ่งและ
มีอิทธิพลต่อความรู้สึก เป็ นส่วนประกอบสาคัญที่ ม่วงแดง ม่วงน้าเงิน
ส่งผลใหผ้ ลงานมีความงดงาม
ม่วง

วงจรสี (Colour Wheel)

ขอขอบคุณภาพประกอบการสอนสวยๆ จาก google.com และ pinterest.com