นิราศนรินทร์คำโคลง

วรรณคดแี ละวรรณกรรม

ชั้นมัธยมศึกษาปที ี่ ๔

กล่มุ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย

นิราศนรินทร์คาโคลง

๔หน่วยการเรียนร้ทู ่ี

๔หน่วยการเรียนรู้ที่
นริ าศนรนิ ทร์คาโคลง

ตัวชวี้ ดั

• วิเคราะหแ์ ละวิจารณว์ รรณคดแี ละวรรณกรรมตามหลกั การวิจารณ์เบ้อื งต้น
• วิเคราะห์ลักษณะเด่นของวรรณคดเี ชอื่ มโยงกบั การเรยี นร้ทู างประวัตศิ าสตรแ์ ละวถิ ชี วี ติ ของสังคมในอดีต
• วิเคราะหแ์ ละประเมนิ คุณคา่ ดา้ นวรรณศลิ ปข์ องวรรณคดแี ละวรรณกรรมในฐานะทีเ่ ปน็ มรดกทางวัฒนธรรมของชาติ
• ท่องจาและบอกคณุ ค่าบทอาขยานตามที่กาหนดและบทร้อยกรองท่ีมคี ณุ ค่าตามความสนใจและนาไปใชอ้ ้างอิง

หนว่ ยการเรียนรู้ที่ ๔ นิราศนรินทร์คาโคลง

ความสาคัญ บทวิเคราะห์

นริ าศบันทึกอะไร คุณคา่ ดา้ นเน้ือหา
ใครเป็นผู้แต่ง คุณคา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์
ลักษณะคาประพนั ธ์
ตามรอยนริ าศ
เนื้อเรอื่ ง

บทกาสรวล
ปริศนาคาศัพท์

นิราศนรนิ ทรค์ าโคลง

พาย ครูพาเราจ่อมตรงไหน ใช่ แตฉ่ นั จะเติมฟลี ล่ิงไปดว้ ย
เรากแ็ คจ่ ด ๆ สง่ ๆ ไปใช่ป่ะ
เช่น จุดไหนโดน ๆ
อะไร ยงั ไง อยากไปซา้ ไง

ว้าว

คิดอย่างไรกบั สถานการณ์น้ี

ความสาคัญของวรรณคดี เส้นทาง

นริ าศบนั ทกึ อะไร บอกชอื่ สถานท่ีแต่ละจุดทผี่ ่าน ให้เห็นถงึ เส้นทาง
(นริ าศบางเรอื่ งผูแ้ ต่งไมไ่ ด้มกี ารเดนิ ทางจรงิ )

เหตุการณ์

บรรยายสง่ิ ท่ีพบเหน็ ระหว่างทาง

อารมณ์

ความรสู้ ึกนึกคดิ ทีเ่ กดิ ขึน้ ระหว่างทาง

การคร่าครวญถึงนางอันเปน็ ทรี่ ัก

เน่ืองจากการเดนิ ทางเป็นเวลาท่ตี อ้ งจากลาคนรกั
จงึ ใช้ถอ้ ยคาที่แสดงความคดิ ถึง

ใครเป็นผู้แตง่ สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานภุ าพ
สันนิษฐานจากบางส่วนท่ปี รากฏในโคลง
ไม่ร้แู น่ชดั เป็นแตข่ ้อสันนษิ ฐาน
• ควรเป็นทหารมหาดเลก็ ในกรมพระราชวังบวรมหา
“โคลงเร่ืองนิราศน้ี นรนิ ทรอ์ ิน เสนานรุ กั ษ์ ในรชั กาลท่ี ๒ ชอ่ื ว่า “อิน”
รองบาทบวรวงั ถวลิ ว่าไว้”
• ในสมัยนั้นมตี าแหน่ง นายนรนิ ทรธิเบศร์
• ไดต้ ามเสดจ็ ช่วงท่ีมศี ึกพม่าเมือ่ พ.ศ. ๒๓๕๒

กรมพระราชวงั บวรฯ เสด็จยกทพั จากเพชรบุรี
ตรงไปยังชมุ พร
• นอกจากนี้ เขายังแต่งบทกวียอ่ ย ๆ เช่น
โคลงยอพระเกียรติในทา้ ยหนงั สือปฐมมาลา

ลกั ษณะคาประพนั ธ์

นิราศนรินทร์มรี า่ ยสุภาพนา ๑ บท
ตามด้วยโคลงสี่สภุ าพ ๑๔๓ บท

• ร่ายสุภาพ แบ่งเป็นวรรค วรรคละ ๔-๕ คา
จะเตมิ ให้ยาวกว่ี รรคกไ็ ด้

• โคลงสส่ี ุภาพ วรรคสดบั กับวรรครอง วรรคละ ๕ คา
วรรครบั กับวรรคสง่ วรรคละ ๒-๔ คา

นิราศนรินทร์

ฉนั ทลกั ษณ์รา่ ยสุภาพ

()

จบบทดว้ ยโคลงสองสุภาพ

ตวั อย่างรา่ ยสภุ าพ

ศรสี ทิ ธ์พิ ิศาลภพ เลอหล้าลบลม่ สวรรค์ จรรโลงโลกกวา่ กว้าง แผนแผ่นผา้ งเมอื งเมรุ
ศรอี ยุธเยนทรแ์ ยม้ ฟา้ แจกแสงจ้าเจดิ จนั ทร์ เพยี งรพพิ รรณผอ่ งดา้ ว... ขยายแผน่ ฟ้าให้แผ้ว
เลี้ยงทแกล้วใหก้ ล้า พระยศไท้เทดิ ฟา้ เฟ่ืองฟงุ้ ทศธรรม ท่านแฮ

จบบทด้วยโคลงสองสภุ าพ
(นริ าศนรนิ ทรค์ าโคลงจะไม่เครง่ ครัดในฉนั ทลักษณม์ ากนัก)

ฉนั ทลกั ษณโ์ คลงส่สี ภุ าพ

()

()
()

ตวั อยา่ งโคลงสี่สภุ าพ

เหน็ จากจากแจกกา้ น แกมระกา
ถนดั ระกากรรมจา จากช้า
บาปใดทีโ่ ททา แทนเท่า ราแม่
จากแตค่ าบน้ีหนา้ พน่ี อ้ งคงถนอม

นริ าศนรนิ ทรค์ าโคลง

ราพันตง้ั แต่กอ่ นเดินทาง

จาใจจากแม่เปลือ้ ง ปลิดอก อรเอย
เยียววา่ แดเดยี วยก แยกได้
สองซกี แล่งทรวงตก แตกภาค ออกแม่
ภาคพ่ีไปหน่ึงไว้ แนบเนื้อนวลถนอม

ผแู้ ตง่

ฝากนางกับสิ่งต่าง ๆ

โฉมควรจักฝากฟา้ ฤๅดิน ดฤี ๅ
เกรงเทพไทธ้ รณินทร์ ลอบกลา้
ฝากลมเลื่อนโฉมบนิ บนเลา่ นะแม่
ลมจะชายชักช้า ชอกเน้ือเรยี มสงวน

ผ้แู ต่ง

ดีที่สดุ ฝากไวท้ ่ีใจนาง

ฝากอมุ าสมรแม่แล้ ลักษมี เลา่ นา
ทราบสวยมภูวจักรี เกลือกใกล้
เรยี มคดิ จบจนตรี โลกล่วง แลว้ แม่
โฉมฝากใจแม่ได้ ยง่ิ ด้วยใครครอง

ผูแ้ ต่ง

บอกเล่าการเดนิ ทาง

ถึงตระนาวตระหนา่ ซา้ สงสาร อรเอย
จรศึกโศกมานาน เนน่ิ ชา้
เดินดงทง่ ทางละหาน หิมเวศ
สารสงั่ ทุกหย่อมหญ้า ยา่ นน้าลานาง

ผูแ้ ต่ง

ปรศิ นาทายคา

เทพทจ่ี ะฝากนางไว้มีใครบ้าง ?

๑ ตาระวงั ใดฮา พระพรหม พระนารายณ์ พระอิศวร พระอินทร์
พนั เนตรภวู นาถต้งั
อน่ื อือ้ พระพรหม พระนารายณ์ พระอศิ วร พระอนิ ทร์
๒
พักตร์ส่แี ปดโสตฟงั นาคหลับ ฤาพอ่ พระพรหม พระนารายณ์ พระอิศวร พระอนิ ทร์
๓ เทพทา้ วทาเมิน
กฤษณนทิ รเลอหวงั ชายา ชายา ชายา ชายา
สองพโิ ยครา่ รอ้ื ๕ พระพรหม พระนารายณ์ พระอศิ วร พระอนิ ทร์
ลกั ษมี เล่านา
๔ เกลอื กใกล้ ชายา ชายา ชายา ชายา
ฝากอมุ าส๖มรแม๗แ่ ล้ โลกลว่ ง แลว้ แม่ พระพรหม พระนารายณ์ พระอศิ วร พระอินทร์
ทราบสวยมภวู จักรี ยงิ่ ดว้ ยใครครอง
เรียมคดิ จบจนตรี พระพรหม พระนารายณ์ พระอิศวร พระอินทร์
โฉมฝากใจแมไ่ ด้
พระพรหม พระนารายณ์ พระอศิ วร พระอนิ ทร์

คณุ ค่าดา้ นเนอ้ื หา

ยอพระเกยี รติ์

ศรีสิทธ์พิ ศิ าลภพ เลอหลา้ ลบล่มสวรรค์ จรรโลงโลกกวา่ กวา้ ง แผนแผ่นผ้างเมืองเมรุ
ศรอี ยธุ เยนทรแ์ ย้มฟา้ แจกแสงจ้าเจดิ จันทร์ เพียงรพิพรรณผอ่ งด้าว ขนุ หาญหา้ วแหนบาท
สระทกุ ข์ราษฎรร์ อนเส้ยี น สา่ ยเศิกเหลยี้ นล่งหล้า ราญราบหน้าเภริน เข็ญขา่ วยินยอบตัว
ควบคอ้ มหวั ไหวล้ ะล้าว ทุกไทนา้ วมาลยน์ อ้ ม ขอออกออ้ มมาอ่อน ผอ่ นแผ่นดนิ ใหผ้ าย
ขยายแผ่นฟา้ ให้แผว้ เลี้ยงทแกลว้ ให้กลา้ พระยศไท้เทดิ ฟา้ เฟ่อื งฟุ้งทศธรรม ทา่ นแฮ

รา่ ยกล่าวถึงความงาม ความเจรญิ และความสงบสขุ ของกรงุ เทพฯ ซ่งึ เกดิ ข้นึ ด้วยบญุ บารมแี ละพระปรชี า
สามารถของพระมหากษตั รยิ ์ ทัง้ ในดา้ นการรบ การปกครองด้วยทศพิธราชธรรม

จาใจจากแมเ่ ปล้อื ง ปลิดอก อรเอย
เยียวว่าแดเดยี วยก แยกได้
สองซกี แล่งทรวงตก แตกภาค ออกแม่
ภาคพไี่ ปหนึ่งไว้ แนบเนื้อนวลถนอม

นริ าศนรนิ ทร์คาโคลง

จินตนาการของกวีเป็นอย่างไร

จนิ ตนาการของกวี จาใจจากแมเ่ ปลื้อง ปลิดอก ๑อรเอย
เยียวว่าแดเดยี วยก แยกได้
กวใี ชภ้ าพพจน์โวหารท่ีเกนิ จรงิ เพ่ือใหค้ ณุ คา่ สองซีกแล่งทรวงตก ๒
ในด้านอารมณ์ เชน่ บอกระดับของความ ภาคพ่ไี ปหนงึ่ ไว้ แตกภาค ออกแม่
คดิ ถงึ ทเี่ ปี่ยมลน้ ๓
แนบเนื้อนวลถนอม
๑. ถา้ ใจดวงเดยี วนนั้ สามารถแยกได้
นริ าศนรนิ ทร์คาโคลง
๒. จะแบง่ ออกเปน็ สองส่วน
๓. ส่วนหนง่ึ อยู่ทตี่ วั พ่ี อีกส่วนอยกู่ บั นาง

นทสี ส่ี มุทรมว้ ย หมดสาย
ตมิ ิงคล์มังกรนาคผาย ผาดสอ้ น
หยาดเหมพิรณุ หาย เหอื ดโลก แลง้ แม่
แรมราคแสนรอ้ ยร้อน ฤเถ้าเรยี มทน

นิราศนรนิ ทร์คาโคลง

การใช้คาของกวเี ป็นอยา่ งไร

สัมผสั พยญั ชนะระหว่างวรรค

นอกจากโคลงจะบงั คบั คาเอกโทและสัมผัส นทสี ่ีสมุทรมว้ ย หมดสาย
สระระหว่างบางวรรคไวแ้ ล้ว แต่กวีก็ยงั ติมิงคลม์ งั กรนาคผาย ผาดส้อน
สามารถเล่นสัมผสั เพ่มิ ได้ในทกุ วรรค หยาดเหมพริ ุณหาย เหอื ดโลก แล้งแม่
แรมราคแสนร้อยร้อน ฤเถา้ เรียมทน

นริ าศนรินทรค์ าโคลง

ตามรอยนิราศนรนิ ทร์ ตะนาวศรี

คลองขุด เพชรบุรี

เดนิ ทพั ทางเรือจากพระนครถึงเพชรบุรี
แล้วเดนิ เท้าถึงตะนาวศรี

“ นายนรินทรธิเบศร์ (อิน) เปน็ ทหารมหาดเลก็

สงั กัดในกรมพระราชวงั บวรมหาเสนานรุ กั ษ์ในสมยั รชั กาลท่ี ๒

”

ในขณะน้นั บ้านเมืองยงั คงมีศึกเมืองถลาง รัชกาลท่ี ๒ ทรงเกรงว่าพมา่ จะยกเข้ามาทางดา่ นพระเจดยี ์สามองค์ จึงทรงรบั สั่งใหส้ มเดจ็ พระอนุชาธิราช
กรมพระราชวังบวรฯ ตระเตรยี มไพร่พล เดนิ ทางไปสกดั นายนรินทรธเิ บศร์(อนิ )ตามเสดจ็ ไปในศกึ คร้ังน้ี จึงต้องพลดั พรากจากคนรักไปเปน็ เวลานาน

แวะบางยีเ่ รือ

คลองขดุ วัดแจ้ง
บางยีเ่ รอื
บ้านบ่อ คลองบางกอกใหญ่
เพชรบรุ ี
ตะนาวศรี วดั หงษ์
วัดสงั ขก์ ระจาย

ฝง่ั ธน ตดั ขา้ มฟากแมน่ า้ เจ้าพระยา ฝั่งพระนคร
ทางฝง่ั ธนบุรี

จากมามาลิว่ ล้า ลาบาง

บางยเ่ี รือราพลาง พี่พร้อง

เรือแผงชว่ ยพานาง เมียงมา่ น มานา
บางบร่ บั คาคล้อง คลา่ วน้าตาคลอ

“พ่จี ากนางมาไกลถงึ บางย่ีเรือ อยากวอนขอใหเ้ รือสกั ลาช่วยพานางแอบหลังมา่ นมา
แต่ไมม่ ผี ใู้ ดรบั คาฝากของพ่ี น้าตาจงึ ไหลคลอเบ้า”

แวะบางบอ่ ด่านนางนอง
บางขนุ เทียน
คลองขุด บางบอน
บางย่เี รอื บางกก
บา้ นบ่อ หวั กระบือ
เพชรบุรี โคกขาม
ตะนาวศรี คลองโคกเตา่
มหาชัย
ทา่ จนี แวะบางบ่อ จ.สมุทรปราการ จากนัน้

ผ่านนาขวาง แล้วข้ามแมน่ า้ ทา่ จนี เขา้
จ.สมทุ รสาคร เข้าคลองสามสบิ สองคด

บ้านบ่อน้าบกแหง้ ไปเ่ หน็

บ่อเนตรคงขังเป็น เลือดไล้

อ้าโฉมแม่แบบเบญ- จลักษณ์ เรยี มเอย

มาซับอสั สชุ ลให้ พแี่ ล้วจกั ลา

“เรือมาถึงตาบลบ้านบ่อซ่งึ นา้ แห้งหมด ไมม่ ีน้าให้เหน็ มีแตน่ ้าตาของพท่ี เ่ี ปน็ เลือดไหลลามไปท่วั
นางผเู้ ปน็ เบญจกัลยานีโปรดมาชว่ ยซับนา้ ตาใหพ้ ีด่ ว้ ย”

เดินเทา้ ตอ่ ถงึ ปลายทางตะนาวศรี

คลองขุด ถึงบา้ นแหลม จ.เพชรบุรี เดินทางบกตอ่ มาถงึ บางสะพาน
บางย่เี รอื เล้ยี วเข้าคลอง ถงึ เมืองเพชรบรุ ี (บรเิ วณอา่ วประจวบฯ)
บ้านบอ่
เพชรบรุ ี ชะอา ห้วยขมิน้ ทา่ ขา้ ม ปราณบุรี สามร้อยยอด ทุ่งโคแดง
ตะนาวศรี เขาหมอนเจา้

โพสลบั อแู่ หง้ ขามสาวบา่ ว บางสะพาน อา่ วประจวบ

แลว้ วกขนึ้ ไปตะนาวศรี

ลบั ยักษ์ เมืองแม่น้า อู่สะเภา หนองบวั แกง่ ตมุ่
แก่งคลุ าตีอก

เขาเพชร ปากร่วมน้า แก่งนางครวญ แกง่ แกว้

ถึงตระนาวตระหนา่ ซา้ สงสาร อรเอย

จรศกึ โศกมานาน เนิ่นชา้

เดินดงทง่ ทางละหาน หิมเวศ
สารส่งั ทุกหยอ่ มหญา้ ย่านน้าลานาง

“เม่ือมาถงึ ตะนาวศรยี ิง่ ทวคี วามสงสารนาง เพราะพี่ตอ้ งจากนางไปทาศกึ เป็นเวลานานเหลือเกนิ
ขณะเดินทางผา่ นทอ้ งทุง่ ท้องนา้ ผืนปา่ พฝ่ี ากหญ้าทกุ หย่อม ย่านนา้ ทุกยา่ น ช่วยลานอ้ งแทนพีด่ ว้ ย”

สรุปเสน้ ทางนริ าศนรินทร์ ออกเดินทางจากคลองขุด

แล้ววกขึ้นไปตะนาวศรี เขา้ คลองบางกอกใหญ่ ตัดขา้ มฟากแมน่ ้า
เดนิ ทางบกตอ่ มาถงึ บางสะพาน ถงึ ตาบลบางขนุ เทียน เจา้ พระยา ทางฝงั่ ธนบรุ ี

(บริเวณอา่ วประจวบฯ) ข้ามแมน่ า้ ทา่ จีน ผ่าน จ.สมทุ รสาคร
เขา้ คลองสามสิบสองคด

เขา้ แม่นา้ แม่กลอง ผา่ น จ.สมทุ รสงคราม

ออกปากแม่นา้ แมก่ ลอง ออกส่ทู ะเล

ถึงบ้านแหลม จ.เพชรบุรี
เลย้ี วเข้าคลอง ถึงเมอื งเพชรบรุ ี

สรุปบทเรยี น เนอ้ื หา สง่ิ ทีไ่ ด้

นริ าศนรนิ ทรค์ าโคลง ยอยศพระเกียรติ์ การเคลื่อนทัพไปพมา่ ใชเ้ รอื เป็นหลักต่อดว้ ยการเดินเทา้
พระมหากษตั รยิ ์ กรมพระยาดารงฯ สนั นิษฐานวา่ ผแู้ ต่งนา่ จะเป็น
ชมความงามของสถานที่ นายนรินทรธเิ บศร์ (อนิ )
ทเ่ี ดนิ ทางผา่ น
ราพันถึงนางอันเปน็ ทร่ี กั เสน้ ทาง

ลกั ษณะคาประพันธ์ คลองขุด ทา่ จนี แมก่ ลอง เพชรบุรี ชะอา
อ่าวประจวบ สามรอ้ ยยอด เมอื งปราณ
ขึ้นตน้ ดว้ ยรา่ ยสภุ าพ
ตอ่ ด้วยโคลงส่ีสุภาพ บางสะพาน ตะนาวศรี