การพิจารณากายให้จิตสงบ โดย หลวงพ่อวิริยังค์ สิรินฺธโร

การพจิ ารณากายใหจ้ ติ สงบ
หลวงพอ่ วิรยิ งั ค์ สิรนิ ฺธโร

การทาํ สมาธินนั้ ตอ้ งอาศยั ความตงั้ ใจท่ีแนว่ แน่ ถึงจะเกิด
เป็นผลขนึ้ มา เพราะสมาธินนั้ เป็นธรรมะชนั้ สงู เป็นสงิ่ ท่ีไมใ่ ช่
ของเลน่ ไมใ่ ชส่ ่ิงท่ีจะทาํ เลน่ ตอ้ งทาํ จรงิ พระพทุ ธเจา้ ตรสั วา่ กยิ
รา เจ กยริ าเถนํ ทาํ จบั ใหม้ ่นั คนั้ ใหต้ าย การจบั ใหม้ ่นั คนั้ ให้
ตายนนั้ คือความทาํ จรงิ กุโส ยถา ทุคฺคหโิ ต หตถฺ เมวา
นุกนฺตติ หญา้ คาท่กี าํ ไมแ่ นน่ แลว้ ดงึ มา ยอ่ มบาดมือ หญา้ คาก็
ไมข่ าด มือของเราก็ตอ้ งถกู บาดอย่างนี้ แตถ่ า้ เรากาํ หญา้ คาให้
แมน่ ดงึ มา หญา้ คาก็ขาด มือเราก็ไม่บาด ขอ้ นีเ้ ป็นขอ้ อปุ มา

เร่อื งของสมาธิท่ีจะใหพ้ วกเราทงั้ หลายไดพ้ ากนั ทาํ ใหเ้ ป็น
ประโยชน์ ในชีวิตของเราน่ี ถา้ เราไดท้ าํ แลว้ คา่ สงู เหลือเกนิ
เพราะฉะนนั้ ตอ่ ไปนีอ้ าตมาจะเป็นผนู้ าํ ญาตโิ ยมทงั้ หลายก็วา่
ตาม

ขา้ พเจา้ ระลกึ ถึงคณุ พระพทุ ธเจา้ คณุ พระธรรม คณุ
พระสงฆ์ คณุ บดิ ามารดา คณุ ครูบาอาจารย์ จงมาดลบนั ดาลให้

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 1

ใจของขา้ พเจา้ จงรวมลงเป็นสมาธิ พทุ โธ ธมั โม สงั โฆ (๓ ครงั้ )
พทุ โธๆๆ

นกึ ไวใ้ นใจ น่งั ขดั สมาธิ ขาเบอื้ งขวาทบั ขาเบือ้ งซา้ ย มือ
เบือ้ งขวาหงายทบั มือเบอื้ งซา้ ย วางไวบ้ นตกั นกึ พทุ โธในใจ นกึ
พทุ โธนนั้ ไม่เรว็ ไมช่ า้ อยา่ กลนั้ ใจ วางรา่ งกายของเราใหส้ บาย
ทาํ ตวั ของเราใหส้ บาย ทาํ ตวั ของเราใหเ้ หมอื นเราอยคู่ นเดียว

พอหลบั ตาแลว้ ทกุ อยา่ งก็ไมเ่ หน็ เราเกิดมาคนเดียว ตายไป
คนเดยี ว อย่างนีเ้ รยี กวา่ วิธีการ วธิ ีการทาํ สมาธิ เราทา่ นทงั้ หลาย
การทาํ สมาธินนั้ เป็นหนทางท่ีจะไปถงึ ซง่ึ ความสขุ สบาย หรอื เป็น
หนทางท่จี ะทาํ ใหเ้ ราพน้ จากทกุ ขไ์ ด้ แมว้ า่ จะเกิดความเจบ็
ความปวด ความเม่ือย ความเหน่ือย ความหิวมากมายเพียงใดก็
ตาม กม็ ิไดเ้ ป็นอปุ สรรค คือเราอย่าถือวา่ เป็นอปุ สรรค เราตอ้ งใช้
ความอดทนเพ่ือจะตอ่ สใู้ นการบาํ เพ็ญสมาธินี้

เม่ือตงั้ ใจใหด้ ี แลว้ ก็ใหธ้ รรมะนีห้ ล่งั ไหลทางหู แลว้ ก็รูถ้ งึ ใจ
เรากาํ หนดใจของเราไวเ้ ฉยๆ ธรรมะนีจ้ ะเขา้ ทางหแู ลว้ จะถึงใจ
ของเราเอง เพราะวา่ ธรรมะไม่ไดอ้ ย่อู ่ืนไกล ธรรมะอยใู่ นตวั ของ

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 2

คน พระพทุ ธเจา้ สอนนนั้ ไม่ไดส้ อนนอกเหนือไปจากตวั คน ท่ี
พระองคไ์ ดท้ รงแสดงวา่ ปัญจขันธา ขนั ธท์ งั้ หลาย ๕ รูปะ
ขันโธ รูปนนั้ เป็นขนั ธน์ งึ เวทนาขนั โธ เวทนาเป็นขนั ธน์ งึ
สัญญาขนั โธ สญั ญาเป็นขนั ธน์ งึ สังขารขนั โธ สงั ขารเป็นขนั ธ์
นงึ วิญญาณขันโธ วิญญาณก็เป็นขนั ธน์ งึ

พระพทุ ธเจา้ ท่ตี รสั เทศนาถงึ ขนั ธ์ ๕ ก็คอื เทศนาถึงตวั ของ
เรา ทกุ คนท่ีน่งั อย่นู ่ีมีขนั ธ์ ๕ ทงั้ นนั้ ขาสอง แขนสอง ศีรษะหน่งึ
ถือวา่ เป็นสว่ นรา่ งกาย ในรา่ งกายอนั นี้ ท่ีเรามีอยนู่ ีจ้ งึ เป็น
รากฐาน เรยี กวา่ รากฐานท่ีจะทาํ ใหเ้ กิดคณุ ธรรม ทาํ ใหเ้ กิด
สมาธิ ทาํ ใหเ้ กดิ ความสขุ ก็เกิดมาจากฐานตน้ คอื รา่ งกายนีเ้ ป็น
อนั ดบั แรก ถา้ รา่ งกายอนั นีไ้ มม่ ี ไม่รูเ้ ราจะไปสอนกนั ตรงไหน
หรอื วา่ เราจะไปสอนวญิ ญาณมนั ก็สอนไมไ่ ด้ หรอื เราไปสอ
นอทสิ สมานกาย มนั ก็สอนไมไ่ ด้ ก็ตอ้ งสอนกนั ในรา่ งกายนี้

รา่ งกายอนั นีจ้ ะมีตา มหี ู มีจมกู มีลนิ้ มีกาย มีใจ รา่ งกาย
อนั นีม้ ีครบ เม่อื ตอ้ งการดรู ูปก็ได้ ตอ้ งการฟังเสยี งก็ได้
เพราะฉะนนั้ รา่ งกายจงึ ถือวา่ เป็นฐาน คือเป็นฐานท่ีมี

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 3

ความสาํ คญั เม่ือเราไดร้ า่ งกายนมี้ า และเราไดพ้ ากนั ปฏบิ ตั กิ ็
เทา่ กนั กบั วา่ เราไดส้ ่ิงท่ีถกู ตอ้ ง แลว้ เราก็ปฏบิ ตั ถิ กู ตอ้ ง ท่ี
พระพทุ ธเจา้ ตรสั ถึงมหาสตปิ ัฏฐาน พระองคก์ ็ตรสั เอากายา
นุปัสสนาสตปิ ัฏฐานขนึ้ ตน้ แลว้ พระพทุ ธองคส์ ่งั ใหท้ าํ อย่างไร
ตอ่ กายอนั นี้

พระองคส์ ่งั ใหพ้ จิ ารณาวา่ รา่ งกายนีเ้ ป็นปฐม หรอื รา่ งกายนี้
เป็นตวั ประสานงาน เม่ือเรามีรา่ งกายอนั นแี้ ลว้ รา่ งกายอนั นีก้ ็
จะตอ้ งเป็นตวั ประสานงาน คือประสานงานกบั ใจ ประสานงาน
กบั คาํ ส่งั สอนของพระพทุ ธศาสนา ท่ีวา่ ประสานงานนนั้ ก็คือนาํ
รา่ งกายอนั นีม้ าฟังเทศนฟ์ ังธรรม มาทาํ สมาธิ นาํ มาเป็นเคร่อื ง
พจิ ารณา การพิจารณานนั้ องคส์ มเด็จพระพทุ ธเจา้ ไดท้ รงรบั ส่งั
ตอ่ มาวา่

อยํ โข เม กาโย กายของเรานีแ้ ล
อุทธฺ ํ ปาทตลา เบอื้ งบนแตพ่ ืน้ เทา้ ขนึ้ มา
อโธ เกสมตถฺ กา เบือ้ งต่าํ แตป่ ลายผมลงไป
ตจปริยนฺโต มีหนงั หมุ้ อยเู่ ป็นท่ีสดุ รอบ

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 4

ปูโร นานปปฺ การสฺส อสุจโิ น เตม็ ไปดว้ ยของไมส่ ะอาด มี
ประการตา่ งๆ

อตถฺ ิ อมิ สฺมึ กาเย มีอย่ใู นกายนี้
คอื ของไม่สะอาดก็มีทงั้ กระดกู เนือ้ หนงั อจุ จาระ ปัสสาวะ
เลือด นา้ํ เหลือง ท่ีอย่ใู นรา่ งกายอนั นี้ เราจะตอ้ งทาํ อยา่ งไรจงึ จะ
ทาํ ใหร้ า่ งกายอนั นีเ้ ป็นประโยชนก์ บั เรามากท่ีสดุ แตถ่ า้ เรา
พจิ ารณาใหเ้ หน็ วา่ รา่ งกายอนั นีเ้ กิดมาดบั ไป อย่างนีก้ ็เรยี กวา่
เราทาํ ไดด้ ที ่ีสดุ เราไดป้ ระโยชนจ์ ากรา่ งกายอนั นี้
แตถ่ า้ เราคิดถงึ วา่ รา่ งกายอนั นีม้ นั เป็นของสวยงาม รา่ งกาย
อนั นีก้ ็สกั แตว่ า่ รา่ งกาย เราก็เลยกลบั กลายเป็นการเพม่ิ กิเลส
ใหก้ บั ตวั ของเรา การเพ่มิ กิเลสนนั้ ความรกั เป็นสว่ นการเพ่ิม
กิเลส ความโกรธเป็นสว่ นเพ่มิ กิเลส ความหลงเป็นสว่ นเพ่ิมกิเลส
กิเลสทงั้ สามกองนีเ้ ป็นสว่ นท่จี ะตอ้ งเพ่มิ คอื เป็นการเพ่มิ กิเลส
ขนึ้
เพราะฉะนนั้ ถา้ เราไม่เช่ือฟังคาํ สอนของพระพทุ ธเจา้ แตเ่ รา
ก็ไปเช่ือกิเลสน่นั ก็ย่อมจะทาํ ใหเ้ กิดความฟ้งุ ซา่ น ถา้ เช่ือความ

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 5

รกั ความรกั ก็จะกอ่ ความฟงุ้ ซา่ น ถา้ เช่ือความโกรธ ความโกรธก็
จะก่อความฟงุ้ ซา่ น ถา้ เช่ือความหลงก็จะกอ่ ใหจ้ ติ นีเ้ กิดความมวั
เมา น่ีคือเราไปเช่ือ คอื เราเช่ือตวั กิเลส เม่ือเราเช่ืออยา่ งนนั้ เราก็
จะตอ้ งไดร้ บั ผล คอื ไดร้ บั ผลในทางท่ีทาํ ใหเ้ ราแสวงหา แลว้ ก็
เพ่ิมพนู สงิ่ ตา่ งๆท่ีลว้ นแลว้ แตเ่ ป็นสว่ นทาํ ใหเ้ กิดความเศรา้
หมอง

ดว้ ยเหตนุ ีพ้ ระพทุ ธเจา้ จงึ ไดใ้ หพ้ จิ ารณาอสุภกรรมฐาน
เพ่ือท่ีจะไดป้ ลงสงั เวช แลว้ กจ็ ะไดร้ ูเ้ ท่าถงึ ความจรงิ เม่ือปลง
ธรรมสงั เวช รูเ้ ท่าถงึ ความจรงิ แลว้ จติ นนั้ ก็กลบั คือกลบั เป็น
สมาธิ พอจติ เป็นสมาธิไดใ้ นเบอื้ งตน้ เรากม็ ีโอกาส คอื มีโอกาส
ท่ีจะกา้ วหนา้ ตอ่ ไปในทางท่ีถกู ตอ้ ง เม่ือโอกาสท่ีจะกา้ วหนา้ ของ
เรามีอยู่ เรากจ็ ะตอ้ งใชค้ วามตงั้ ใจหรอื ใชป้ ัญญา ใชป้ ัญญาเป็น
เคร่อื งพจิ ารณา เพราะถา้ หากวา่ ทาํ จิตของเราสงบแลว้ เราใช้
ปัญญาก็สามารถรกั ษาความสงบตา่ งๆเหลา่ นีไ้ วเ้ ป็นหลกั
สามารถท่ีจะควบคมุ ใหเ้ กิดเป็นพละกาํ ลงั ขนึ้ มาได้

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 6

เพราะฉะนนั้ ผทู้ ่ีมีความเล่อื มใสในพระพทุ ธศาสนา รูเ้ ร่อื ง
ของการปฏิบตั ิ คอื รูเ้ ร่อื งของการกระทาํ จติ จงึ ไดเ้ ป็นผลเป็น
ประโยชนแ์ ก่ผนู้ นั้ คือเป็นปัจจยั เป็นบารมี เป็นการสรา้ งสม
เพ่ิมเติมบารมีเหลา่ นีข้ นึ้ มา เม่ือสรา้ งสมอบรมบารมีเหลา่ นี้
ขนึ้ มามากแลว้ กท็ าํ ใหเ้ กิดความวเิ ศษ คอื พเิ ศษ ความวเิ ศษหรอื
เรยี กวา่ การพเิ ศษนนั้ มนั นอกเหนือไปจากส่งิ ธรรมดาท่วั ไป
เพราะสงิ่ ธรรมดานนั้ ไมใ่ ชพ่ เิ ศษ มนั เป็นของปรกติ สว่ นสงิ่ ท่ี
เรยี กวา่ เป็นพิเศษนนั้ คือนอกเหนือจากความปรกติ ใจของเรา
นนั้ ท่ีไดร้ บั การพฒั นาเลยจากความปรกติไปนนั้ ก็คือการท่ีมีการ
กระทาํ ท่ีตอ่ เน่อื ง การกระทาํ ตอ่ เน่ืองจากวนั นีไ้ ปหาวนั ตอ่ ไป
จากวนั ตอ่ ไปแลว้ ก็ไปหาวนั ตอ่ ไปอีก อย่างนีเ้ คา้ เรยี กวา่ เป็นการ
ตอ่ เน่ือง

ผทู้ ่ีจะสาํ เรจ็ ตอ้ งอาศยั ความตอ่ เน่ืองน่ีแหละเป็นหลกั ใหญ่
เพราะฉะนนั้ ในทา่ นพระสาวกผทู้ ่ีตอ้ งการพน้ จากทกุ ขอ์ ย่าง
จรงิ ๆจงั ๆ ทา่ นจงึ ไดอ้ อกธุดงคก์ รรมฐานเพ่ือท่ีจะไดส้ รา้ งความ
ตอ่ เน่ืองอนั นีใ้ หต้ ดิ ตอ่ กนั ไปเป็นระยะเวลาอนั ยาวนาน

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 7

การท่ีพวกทาํ สมาธิพอเป็นพธิ ีหรอื วา่ พอเป็นนิสยั อนั นี้
เรยี กวา่ มนั เป็นสว่ นเลก็ นอ้ ย เรยี กวา่ เป็นสว่ นนอ้ ยมาก เพราะ
การกระทาํ เพียงเพ่ือเป็นนิสยั หรอื เรยี กวา่ ทาํ ไมใ่ หเ้ กิดมาก ไม่ได้
เกิดสมาธิขนึ้ มามาก เพียงเพ่ือใหส้ บายเลก็ ๆนอ้ ยๆก็พอแลว้
หรอื ทาํ เพ่ือเราจะไดบ้ ญุ ก็พอแลว้ อยา่ งนีเ้ รยี กวา่ เป็นเพยี ง
กระทาํ เพ่ือพอเป็นนิสยั ไมไ่ ดเ้ ป็นเร่อื งของการทาํ จรงิ

แตก่ ารทาํ พอเป็นเพยี งนิสยั นนั้ ก็ไม่ใชว่ า่ ไม่ไดผ้ ล ก็เป็นผล
เป็นประโยชน์ แตว่ า่ ตอ้ งใชเ้ วลานาน คอื ใชเ้ วลาอนั ยาวนาน
อยา่ งการเดนิ ทางอยา่ งนี้ เราเดินไปซกั กิโลสองกิโล แลว้ เราก็
หยดุ ซะ อยา่ งนี้ มนั ก็ตอ้ งใชเ้ วลายาวนานมาก สว่ นผทู้ ่ีเดินไปวนั
ละ ๔๐ ๕๐ กโิ ล อนั นีก้ ็ไม่ตอ้ งใชเ้ วลายาวนาน เพราะฉะนนั้ ก็
เปรยี บเหมือนกนั กบั ผทู้ ่ีบาํ เพ็ญสมาธิ ถา้ เราจะเอาเพียงแคน่ ิสยั
วาสนา เราก็ทาํ กนั ไปเร่อื ยๆ ทาํ ไปเร่อื ยๆ มนั ก็มากขนึ้ เรอ่ื ยๆ
เป็นนิสยั วาสนาไปเรอ่ื ยๆ

แตส่ ่งิ เหลา่ นีเ้ ป็นสิ่งท่ีเราตอ้ งมีความรู้ ความรูน้ นั้ เป็นตวั ท่ี
จะตอ้ งจดุ ชนวน หรอื เป็นตวั นาํ ท่ีจะเขา้ สคู่ วามถกู ตอ้ ง แมเ้ ราจะ

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 8

กระทาํ เลก็ นอ้ ยก็ตาม แตถ่ า้ หากวา่ มนั เป็นการถกู ตอ้ งแลว้ ผล
นนั้ มนั ก็มากทีเดียว แตห่ ากวา่ เราทาํ กนั จรงิ ๆจงั ๆ อดหลบั อด
นอน อดอาหาร แตว่ า่ การดาํ เนินจติ นนั้ ไมถ่ กู ตอ้ ง ถงึ แมว้ า่ จะทาํ
นานเพียงแคไ่ หน ก็ไมไ่ ดผ้ ลอยา่ งย่งิ เพราะวา่ ขาดความรู้ คอื
ขาดความรูท้ ่ถี กู ตอ้ ง ก็จะเป็นอนั วา่ ถกู ตอ้ งย่ิงๆขนึ้ ไป

ความผิดของเร่อื งสมาธินนั้ มีอยมู่ ากมาย บคุ คลผทู้ ่ีสรา้ ง
ความผิดขนึ้ นนั้ เพราะความรูเ้ ทา่ ไมถ่ งึ การณ์ เรยี กวา่ ขาดความรู้
เม่ือเป็นอยา่ งนี้ เราตอ้ งใชโ้ อกาส เราตอ้ งใชเ้ วลา เม่ือเราใช้
โอกาสเวลาแลว้ เราก็ตอ้ งมีสติและปัญญา เม่ือเรามีสตปิ ัญญา
พรอ้ ม การเดนิ หรอื การท่ีเราจะพยายามใหจ้ ติ อนั นีเ้ ขา้ สคู่ วาม
ถกู ตอ้ งนนั้ ก็เป็นเร่อื งงา่ ยนิดเดยี ว เหมือนกนั กบั คนท่ีรูเ้ ขา้ ใจ
การท่ีจะเดินเขา้ ประตบู า้ นเราน่ี มนั เป็นสง่ิ งา่ ยเหลือกนั แทบท่ี
จะหลบั ตาเดนิ ก็ได้ แตถ่ า้ เป็นคนอ่นื ท่ีไม่เคยกบั บา้ นของเรา
อยา่ งนี้ จะตอ้ งหาประตนู านทีเดียว กวา่ จะไดพ้ บประตทู างเขา้
ได้

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 9

ขอ้ นีก้ ็เปรยี บเช่นเดียวกนั การท่ีพวกเราไดพ้ ากนั มาปฏบิ ตั ิ
กนั อยนู่ ี้ เม่ือถกู ตอ้ งแลว้ ก็เทา่ กนั กบั วา่ เป็นบา้ นของเรา เป็น
ประตทู ่ีสามารถจะเดินเขา้ เดนิ ออกไดส้ บาย เพราะฉะนนั้ เม่ือเรา
เขา้ ใจอยา่ งนี้ เราก็จาํ เป็นตอ้ งศกึ ษา ครูบาอาจารยม์ ีท่ีจะศกึ ษา
ไมต่ อ้ งไปกลวั คอื ไม่ตอ้ งไปกลวั ครูบาอาจารย์ เราจะตอ้ งเป็นตวั
ของเราเอง แลว้ แหละเราก็ชว่ ยกนั ขวนขวาย คือช่วยตวั ของเรา
ขวนขวายตอ่ ไป เทา่ ท่พี ดู มาในเรอ่ื งลกั ษณะของผทู้ ่ีจะบาํ เพ็ญ
ความเพียรนี้ เพ่ือท่ีจะใหเ้ ขา้ ใจ เขา้ ใจเสยี กอ่ น คือทาํ ความ
เขา้ ใจเสยี กอ่ น แลว้ เราจะไดเ้ ดนิ ไปในทางถกู ตอ้ งแทจ้ รงิ

ปฐมฌานนนั้ มีอยู่ ๕ ประการ คือ วติ ก วจิ าร ปี ติ สุข
เอกัคคตา อาตมาจะลาํ ดบั ฌานใหท้ ราบ วติ กนนั้ วจิ ารนนั้
ไดแ้ กค่ าํ บรกิ รรม คนท่ีจะบรกิ รรมพทุ โธก็ดี บรกิ รรมสมั มาอรหงั
ก็ดี บรกิ รรมอฐั ิก็ดี บรกิ รรมอะไรก็ได้ ในคาํ บรกิ รรมนนั้ คอื การ
บรกิ รรมนนั้ ถือวา่ เป็นเรอ่ื งของปฐมฌาน คอื เป็นองคท์ ่ีหน่งึ กบั
องคท์ ่ีสอง เรยี กวา่ วติ ก เรยี กวา่ วจิ าร เม่ือเป็นเชน่ นนั้ ตอ่ ไป ปี ติ
คือความอ่ิมใจก็เกิดขนึ้ ความอ่มิ ใจนนั้ ไดแ้ กค่ วามสขุ สบายท่ี

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 10

ปราศจากอารมณ์ ไมม่ ีอารมณเ์ ขา้ มาเจือปน ก็เลยเกิดปีติ คอื
ความเอบิ อ่ิม เม่ือวติ ก วิจาร ปีติ แลว้ ก็มีความสุข ความสขุ ก็คือ
ความสบายของจิตใจน่นั เอง เรยี กวา่ ไมว่ อกแวกไปตามอารมณ์
ตา่ งๆ เกิดความสขุ และเอกคั คตาสดุ ทา้ ยก็คอื ความเป็นหนง่ึ

พอนกึ พทุ โธมากเขา้ ๆ จติ มนั ก็จะคอ่ ยหดตวั ลงตามลาํ ดบั
การหดตวั ของจิตนนั้ ก็คือการท่ีถกู เลาะอารมณต์ า่ งๆออกไปแลว้
ก็เกิดความเป็นหน่งึ ของจติ น่ีเรยี กวา่ ปฐมฌาน ตอ่ ไปนนั้ เป็น
ทตุ ิยฌาน ทุตยิ ฌานนนั้ มีองค์ ๓ คอื ปีติ สขุ เอกคั คตา
เป็นอนั วา่ วิตก วจิ ารไม่ตอ้ ง ในฌานท่ีสองนี้ คือพทุ โธไมต่ อ้ ง คาํ
บรกิ รรมไมต่ อ้ ง ถา้ ยงั ใชค้ าํ บรกิ รรมอยู่ ผนู้ นั้ ก็ยงั อย่ใู นปฐมฌาน
คือยงั กา้ วไปถงึ ฌานท่ีสองไม่ได้ เพราะจิตยงั ไม่ม่นั คงพอ ท่ีวา่
จิตไม่ม่นั คงพอก็เพราะวา่ กาํ ลงั ยงั ไมพ่ อ ก็ตอ้ งนกึ พทุ โธไปก่อน

เม่ือกาํ ลงั พอแลว้ พทุ โธไม่ตอ้ งนกึ แตจ่ ิตกเ็ หมือนกนั กบั นกึ
พทุ โธเหมือนกนั คอื มีความเป็นสมาธิเหมือนกนั เพราะฉะนนั้ จติ
ของคนเราท่ีจะเล่ือนชนั้ จากปฐมฌานมาถงึ ทตุ ยิ ฌานนนั้ ก็ตอ้ ง
เล่อื นชนั้ อยา่ งนี้ คือไม่ตอ้ งบรกิ รรม แตว่ า่ จติ มนั ก็อยไู่ ดเ้ หมือน

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 11

คาํ บรกิ รรมเหมือนกนั น่ีเป็นฌานท่ีสอง และฌานท่ีสองนีม้ ี
ความสขุ และก็มีปีติอกี ดว้ ย ความเอิบอ่ิมตา่ งๆ

ตอ่ จากนีไ้ ปจติ ก็จะเล่อื นขนึ้ ถงึ ฌานที่ ๓ เม่ือถงึ ฌานท่ี ๓
แลว้ ก็ตดั ความปีตอิ อกไป ฌานท่ี ๓ นนั้ ก็มีแตค่ วามสขุ และ
เอกคั คตา ยงั มีความสขุ อยู่ แตป่ ีตินนั้ ไมม่ แี ลว้ มาถึงฌานท่ี ๓ นี้
ปีติไม่มีแลว้ มีแตส่ ขุ กบั เอกคั คตาคอื ความเป็นหนง่ึ ไม่ตอ้ ง
บรกิ รรม ถา้ มาถึงฌานท่ี ๓ แลว้ ยง่ิ ไม่ตอ้ งบรกิ รรมใหญ่ เพราะ
กาํ หนดจิตเขา้ ไปแลว้ น่ี มนั ก็จะเขา้ ไปตงั้ อยไู่ ดเ้ องอยา่ งนี้ แลว้ ก็
มีแตค่ วามสขุ แลว้ ก็มีแตค่ วามเป็นหน่งึ การตงั้ อย่นู นั้ ไมใ่ ช่ตงั้ หา้
นาที สิบนาที (เสยี งไม่ชดั )

เม่ือเลยจากตติยฌานแลว้ ก็มาถงึ จตุตถฌานคอื ฌานท่ีส่ี
สดุ ทา้ ย ฌานท่ีส่ีนนั้ มีแตอ่ ุเบกขากับเอกคั คตา คอื ความวาง
เฉยและก็มีความเป็นหนง่ึ น่เี รยี กวา่ จติ ชนั้ ยอด ถา้ ทาํ มาถึงน่ีได้
ถือวา่ จิตชนั้ ยอด อยา่ ไปเช่ือคาํ บรกิ รรม ถา้ หากเราเช่ือและตดิ
อยใู่ นคาํ บรกิ รรมแลว้ จิตของเรานกี้ ็จะกา้ วเป็นฌานตามลาํ ดบั

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 12

อยา่ งนีไ้ ม่ได้ เพราะฉะนนั้ ฌานท่ี ๔ จงึ เหลอื แตอ่ เุ บกขา
เอกคั คตา

ขอ้ นีอ้ าตมาจะเปรยี บเทียบใหฟ้ ัง เปรยี บเหมือนกบั คนเรานี้
เกิดมาก็ยงั ไม่เคยมีบา้ นซกั หลงั ยงั ไม่เคยมีรถเก๋งซกั คนั อย่ๆู
ตอ่ มา เกิดมเี งนิ ขนึ้ มา ถกู ลอตเตอร่บี า้ งอะไรบา้ ง ก็เกิดมเี งิน
ขนึ้ มา แลว้ ก็เอาไปซอื้ บา้ น เอาไปซือ้ รถ เพราะวา่ ไมเ่ คยมีเลย ก็
เกิดปีติจนตวั ลอย เรยี กวา่ เตน้ จนตวั ลอย อยา่ งนีเ้ รยี กวา่ เกิด
ความเอบิ อ่ิม ถา้ เปรยี บก็เหมือนกบั ปฐมฌาน

แตบ่ คุ คลคนเดยี วกนั นี้ ตอ่ มาในภายหลงั เกิดร่าํ รวย
มหาศาล รถจะเอาเทา่ ไหรก่ ็ได้ บา้ นจะเอาก่ีหลงั ก็ได้ พอไปถึง
ขนั้ นีแ้ ลว้ ไอค้ วามอ่ิมเอิบปีติไออ้ ย่างท่ีไมเ่ คยไดพ้ บน่นั จติ นนั้ มนั
ก็หายไป พอไดร้ ถคนั งามๆคนั ท่ีสองท่ีสามท่ีส่ี มนั ก็เทา่ นนั้ แหละ
คอื มนั ไมม่ ีปีตเิ หมือนเดมิ ฉนั ใดก็ดี อนั นีเ้ ป็นขอ้ เปรยี บเทียบ
เหมือนกนั กบั จติ ท่ีไปถงึ อเุ บกขากบั เอกคั คตา เรยี กวา่ จติ ดาํ เนนิ
ถึงฌานชนั้ ๔ ก็จะไมม่ ีความเอบิ อ่ิมถงึ แมว้ า่ จิตนนั้ จะละเอียด
แคไ่ หนก็ตาม ก็จะเกิดมีความรูอ้ ยเู่ ท่านนั้

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 13

เพราะฉะนนั้ เรอ่ื งของฌานนี้ ถา้ ใครทาํ ได้ ผนู้ นั้ จะดาํ เนิน
วปิ ัสสนาไดต้ อ่ ไป เพราะการดาํ เนินวิปัสสนานนั้ ตอ้ งอาศยั
อาศยั อะไร อาศยั พลงั จติ เม่อื เกิดพลงั จติ ขนึ้ จากฌานทงั้ ๔ คือ
ปฐมฌาน ทตุ ยิ ฌาน ตตยิ ฌาน และจตตุ ถฌาน ก็นาํ เอามา
พจิ ารณารา่ งกาย พจิ ารณาถงึ สง่ิ ตา่ งๆทกุ สง่ิ ทกุ อย่างท่ีมอี ย่ใู น
โลกนี้

เป็นประดจุ ทา่ นพระอญั ญาโกณฑญั ญะ ท่ีทา่ นมีดวงตาเหน็
ธรรมวา่ ยงฺ ก�ิ จฺ ิ สมุทยธมมฺ ํ สพพฺ นฺตํ นิโรธธมมฺ นฺติ ธรรม
ทงั้ หลายเกิดขนึ้ เป็นธรรมดา ธรรมทงั้ หลายเหลา่ นนั้ ยอ่ มดบั ไป
เป็นธรรมดา อนั นีต้ อ้ งเกิดขนึ้ จากญาณ ไม่ใชเ่ กิดขนึ้ จากความ
นกึ คิด เพราะวา่ เราไปคิดเบ่อื หนา่ ยเอา มนั ก็ไมไ่ ด้ การท่ีจะเบ่ือ
หนา่ ยขนึ้ มาไดก้ ็ตอ้ งอาศยั กาํ ลงั คืออาศยั กาํ ลงั ของฌาน
พิจารณาถงึ ความเกิดความดบั รา่ งกายเกดิ มาแลว้ ก็แกแ่ ลว้ ก็
ตาย น่าสงั เวชสลดใจ

เม่ือเป็นเชน่ นี้ ความสงั เวชสลดใจอนั นนั้ ถือวา่ เป็นวปิ ัสสนา
ญาณ ดาํ เนินวิปัสสนานนั้ ดาํ เนนิ เพ่ือความพน้ ทกุ ข์ ดาํ เนิน

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 14

สมถะนนั้ ดาํ เนินเพ่ือความสงบ ดาํ เนินเพ่ือความเป็นกาํ ลงั เม่ือ
กาํ ลงั เป็นท่ีเพียงพอ พจิ ารณาก็เหน็ จรงิ แจง้ ประจกั ษ์ การเหน็
จรงิ แจง้ ประจกั ษน์ นั้ จงึ ไดช้ ่อื วา่ เป็น ปัจจักขสทิ ธิ เมอื่ เป็ นปัจ
จักขสทิ ธกิ ็ถือวา่ เกิดเป็นสจั ธรรม พิจารณาเหน็ จรงิ แจง้
ประจกั ษล์ งไปถงึ สจั ธรรมอนั นีก้ ็จะสามารถท่ีจะกาํ จดั กิเลส
ออกไปไดโ้ ดยสิน้ เชงิ ดว้ ยวปิ ัสสนา

เพราะฉะนนั้ พระพทุ ธองคจ์ งึ ตรสั วา่ สมโถ จ วิปสฺสนา จ
ความสงบดว้ ย การมีปัญญาดว้ ย อย่างนีเ้ ป็นตน้ เพราะฉะนนั้
เราทา่ นทงั้ หลาย การท่ีเราไดพ้ ากนั บาํ เพญ็ ในทางถกู ตอ้ งแลว้ ก็
น่าจะตอ้ งภาคภมู ิใจ หรอื ดใี จท่ีเราเป็นเจา้ ของพระพทุ ธศาสนา
ท่ีเราชว่ ยกนั ดาํ รงพระพทุ ธศาสนานีไ้ ว้ เม่ือเรารกั ษาศาสนาครงั้
แรก ตอ่ ไปเราก็รกั ษาเรา คือรกั ษาตวั ของเราใหเ้ กิดความเป็นไป
ย่งิ ๆขนึ้

สมดงั ท่พี ระพทุ ธองคท์ รงตรสั วา่ ภาวโิ ต การเจรญิ ใหม้ าก
พาหลุ กี โต เจรญิ ใหม้ าก อภญิ ญายะ เป็นไปเพ่ือความรูย้ ่งิ สัม

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 15

โพธายะ เป็นไปเพ่ือความรูด้ ี นิพพานายะ เป็นไปเพ่ือความดบั
สนิท ตอ่ ไปนีข้ อท่านทกุ คนจงพากนั ตงั้ ใจน่งั สมาธิกนั ตอ่ ไป

ท่ีมา: https://youtu.be/FZjBGayskPQ

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 16